شرح حال عالم وارسته سيد زين الدين طباطبائى ابرقوئى قدس سره

فقيه بزرگوار آيه الله سيدزين الدين طباطبائى ابرقوئى - رضوان الله تعالى عليه - چهره اى است ناشناخته از تبار رسول گرامى صلى الله عليه و آله كه عمرى را در سير و سلوك و تهذيب نفس و تعليم و تربيت سپرى نمود، با گفتار و رفتار خويش مردم را به سوى حق و حقيقت هدايت ، و مشتاقان را به سوى معبود و محبوب راستين راهبرى نمود. آنچه در شرح حال آن مرحوم مى آوريم برگزيده اى است از آنچه به قلم نجل جليل آن بزرگوار سيد صادق طباطبائى به رشته تحرير در آمده و در مقدمه كتاب (ولايه المتقين )كه از جمله آثار آن مرد الهى است ، به چاپ رسيده است . اميد آن كه زندگى اين مرد وارسته الگوئى باشد براى حق پويان .

ايشان پس از فوت پدر و مادرشان ، در ابرقو، جهت تحصيل علوم قديمه به اصفهان مهاجرت مى كنند، و در سن نوجوانى در مدرسه هاى علوم دينيه ، مانند مدرسه عربان (كه اخيرا به نام مرحوم آيه الله خادمى تجديد بنا شد) و (جده )و (صدر )مشغول تحصيل مى شوند، و چون ايشان فوق العاده مهذب و باوقار و داراى محسنات اخلاقى بوده اند مورد توجه اهل بصيرت قرار مى گيرند، چرا كه ايشان از اول جوانى به رياضت و عبادت و تزكيه نفس ‍ و خودسازى مشغول و در كمال فقر و تنگدستى ، اما قانع روزگار را به سر مى بردند. و چنانچه از زبان خودشان و يا مصاحبانشان شنيده مى شد از قبل از ازدواج شبها تا صبح به رياضت و شب زنده دارى و عبادت زياد و توسل به ائمه اطهار عليه السلام در گوشه حجره و يا شبستان مسجد و درخواست شرح صدر از خداوند و رسيدن به مرتبه كمال انسانيت مشغول بوده اند.

و روزها به درس و بحث و درك حضور علما بزرگ آن زمان و تحصيل علوم از آنها (مى پرداختند) تا اينكه مورد توجه يكى از تجار بازار، كه علاقمند به روحانيت و سادات بوده ، قرار گرفته و آن تاجر محترم ، كه مدتى با رفت و آمد مراقب حالات ايشان بوده ، به توسط كسى پيشنهاد ازدواج ايشان با دختر خود را مى دهد، و بالاخره با شرايطى ، از قبيل قبول نكردن كمك مالى ، و اداممه زندگى طلبگى ، و ادامه راه خود، قبول ازدواج با صبيه خير الحاج مرحوم حاج غلامرضا موحديان عطار را مى نمايد و البته شرح اوائل ازدواج ، و صاحب اولاد شدن با تنگدستى ، و قبول نكردن اعانه از كسى مگر همان شهريه مختصر مدرسه علميه ، و صبر و شكيبائى خود و همسر ايشان زياد است ، تاجائيكه گاهى اوقات با يك سيب زمينى و يا يك هويج (زردك )بسر مى بردند، و مدتها چنين بوده و كسى حتى والدين عيال از اين وضع اطلاعى نداشته اند.

تا اينكه در يك تنگناهى بزرگ كه منجر به بى شير شدن جهت فرزند و نبودن غذا و امكانات قرار مى گيرند، لذا به خاطر عيال و طفل شيرخوار در يك توسل به حضرت بقيه الله فرجى مى رسد كه تا آخر عمر طبق خواسته خودشان در آن توسل كه روشنى باطن و كفاف معيشت بود و بعد از آن بقيه عمر به يك يسر نسبى رسيدند، و تا آخر عمر كفاف معيشت بود. و اگر سوال مى شد از چگونگى آن توسل و چگونه امورات شما مى گذرد، يا سكوت مى كردند، و يا مى گفتند خداوند به دست حضرت ولى عصر اصلاح نمود و آنچه مقدر بود شد، از قبيل اين گونه جوابها. مگر با اشاره چيزى مى گفتند براى اهل دل

توضيح آنكه تنگى معيشت ايشان به جائى مى رسد كه احساس مى كنند واجب است پولى قرض كنند. بدين منظور به سراغ شخصى مى روند. ليكن در ميان راه به او برخورد كرده و او به ايشان مى گويد: سه روز پيش شخص نا آشنائى فلان مقدار پول به من داد تا خدمت شما بياورم . مرحوم والد مى فرمايند: از سه روز پيش من به اين پول احتياج داشتم .

و اما مسافرتهاى ايشان به مشهد و پياده به كربلا رفتن و دچار راهزنان شدن و چهل روز اسير دزدان بودن ، و غارت اموال و لباس همه مسافرين مگر ايشان ، كه پس از رهائى از دست دزدان همگى بدون لباس و وسائل شبانه وارد شهر اصفهان شدند و به خانه هاشان در آمدند، و ايشان با همان لباس و پول در جيب بدون اينكه در آن مدت دزدان متعرض شده باشند، كه مورد تعجب و يا حسادت ديگران شده بود، كه شرحش مفص است .

در خواندن زيارت عاشورا

روزى كه ايشان از وصف كربلا و روز عاشورا براى دوستان تعريف مى كردند، و همچنين در اهمتى زيارت عاشوار (تكلم مى نمودند) گفتند:

در شبى كه در حجره مشغول زيارت عاشورا بودم ، در سجده شكر زيارت حالم منقلب شد، و كربلا با آن صحنه هاى روز عاشورا و امام حسين عليه السلام را ديدم ، و غش كردم ، تا نزديك به ظهر در حال غش و يا از خود بى خود بودم .

و از ايشان سوال شد چه ديديد؟ اما در جواب گويا طاقت گفتن نداشتند.

در رسيدن به مقام انسانى و قرب الهى

بعضى خواص از دوستان و ارادتمندان به ايشان وقتى اصرار مى كرد كه مرا راهنمائى كنيد جهت پيدا كردن شرح صدر و ديگر مقام انسانيت ، ايشان يا سكوت مى كردند يا در يك جمله كه مثلا بايد زحمت كشيد و يا جمله ديگر.

در يك سفر به اقليد كه دعوت شده بودند، و بنده نيز همراه ايشان بودم ، و مدت بيش از يك ماه اين سفر طول كشيد، چند نفر از مخلصان اهل ابر قو و اقليد با اصرار زياد از ايشان طلب راهنمائى نمودند. حتى يكى از آنها كه روحانى بود با قسم و گريه در خواست دستور العمل نمود، تا اينكه ايشان زمينه را مساعد ديدند و وعده دادند كه خيلى خوب ، قريب به اين مصامين ، براى شما مى گويم چيزى را كه اگر به آن عمل نموديد به سعادت ابدى و مقرب درگاه خداوند خواهيد شد. و كسى به مقام انسانى و كرامت و فضيلت و شرافت و شرح صدر نرسيد و پرده و غبار از چشم و گوش و زبانش پاك نشد مگر اينكه به رمز و اين ترياق اعظم پى برد و به دست آورد، و خلاصه چند روز در چندين جلسه در اطراف آن صحبت نمودند، و حاضرين را هر چه بيشتر مشتاق و آماده پذيرش مى كردند و در جلسه تقريبا چنين گفتند: ((عمل به اين دستور، زمان و مكان خاصى ندارد بلكه در هر زمان و لحظه و هر موقعيت و در هر مكان و شرايطى كه باشى نبايد از آن غافل شوى ، و هيچ زاهد و عابد عالمى و صاحب رياضت و كرامت به مقام قرب الهى نرسيد، و قدم از قدم در راه رسيدن به مقصود نتوانست بردارد، مگر رعايت اين معجون را نمود )و وعده دادند آماده شويد فردا آن را مى گويم ، و جلسه ختم شد. در جلسه موعود همه مشتاقانه جهت پذيرش ‍ و عمل به آن آماده شدند، و سر تا پاگوش شدند، و ايشان يك سرى مطالب بلند و اثرات خوب داشتن اين كليد رمز، و خطرات نداشتن آن را بيان نمودند، و در حاليكه همه خيره شده و مبهوت بودند با صداى بلندترى چنين گفتند: (تقوى تقوى تقوى ). و بعد از يك يا چند دقيقه كه اطاق را سكوت محض حكم فرما بود اضافه كردند: (هيچ كجا هيچ چيز از دنيا و آخرت براى انسان ميسر نمى شود، و چاره نيست مگر آنكه برود در خانه ائمه اطهار صلوات الله عليهم اجمعين ))و در آن جلسه و يا بعد از آن در مورد مبارزه و جهاد با نفس صحبت نموده و مثل هائى آوردند والسلام

و ديگر مخالفت شديد ايشان با دستگاه حاكمه زمان (رضاخان و محمد رضا پهلوى )كه كمتر از روحانيون آن زمان در اين حد عملا مخالفت خود را اظهار مى نمودند. و اين باب مفصلى است كه به مختصرى از آن اشاره مى شود.

ايشان شاه و عمال او را يزيد و يزيدى مى دانستند، اما نه فقط در قلب بلكه واضح ، و هر كه با ايشان نشستى داشت و مصاحب بود متوجه اين معنى مى شد. ايشان هرگز به اداره هاى دولتى قدم نگذاشتند حتى در موقع ضرورى ، و مى گفتند: من پاى ميز يزيديان نمى روم ، و اين يك ذلت است و هيهات منا الذله و هرگز در خانه يك شخث ادارى نمى رفتند و يا اگر كسى از دوستان كه ادارى بود و از ايشان دعوت مى كرد به اين شرط مى رفتند كه چيزى در منزل او نخورند، و به خوبى يادم هست كه يكى از محبانشان كه هنوز هم زنده است جهت برگزارى عقد دخترش از ايشان دعوت مى گرفت ، معظم له نمى پذيرفتند، و مى گفتند: ديگران هستند براى انجام خطبه و من معذورم اما چون با فشارى و اصرار شديد او مواجه شدند كه حتما مى خواهم شما در جلسه باشيد و خطبه را بخوانيد، فرمودند: خوب ، حالا كه شما دست بر نمى داريد و ناراحت شديد، به شرط آنكه در منزلتان چيزى تعارف نكنيد.

آن شخص گفت : قبول مى كنم ، ولى خواهش مى كنم يك چاى كه براى شما مى آورند ميل فرمائيد، و ايشان گفتند: حال كه اصرار مى كنى ترتيب آن را ميدهم كه يك چاى آنجا بياشامم ، و دستور دادند به جناب استاد حسن سلمانى كه از مخلصان درجه يك ايشان بود كه شما مقدارى قند و چاى در قورى همراه خود بياوريد، وقتى من آنجا نشستم از اين چاى يك عدد براى من بياوريد. و بالاخره او چنين شرط را پذيرفت و همين طور به اين ترتيب دعوت انجام گرفت و عمل شد و همچنين روزى در اقليد كه از ايشان دعوت مى نمودند شخصى به نوبه خود دعوت كرد و ايشان نمى پذيرفتند و او با وساطت ديگران اصرار كرد كه من ديگران را دعوت كرده ام به خاطر شما و منزل من هم بايد بيائيد گفتند خوب من از سفره شما چيزى نمى خورم به دليل آنكه حق مردم و خدا در آن است و در روز موعود از منزل ميزبان دائمى خود جناب حاج شيخ احمد مصطفوى كه محسنات اخلاقى اين مرد بزرگ زبانزد خاص و عام آن ديار بوده و هست مقدارى غذا در دستمال خود پيچيدند و زير عبا گرفتند و سر سفره آن دستمال را باز كردند و از آن غذا ميل نمودند.

و ديگر خصوصيات ايشان كه خواص از دوستان را به خود جلب نموده بود، احتياطات فوق العاده و تقواى ايشان در تمام حركات ، از لباس و خوارك و رفت و آمدها است كه بنده دو سه مورد آن را ياد آور مى شوم مثلا از بعضى خيابانها عبور نمى كردند و مى گفتند: اينجا خانه هاى مردم بوده و خراب شده و تصرف عدوانى شده است درلباس پوشيدن حتى يك دكمه كه از خارج مملكت بود استفاده نمى كردند. بعضى مهمانيهاى متعارف را نمى رفتند، وهديه هاى را نمى پذيرفتند، و مى گفتند: اينها را مردها از نظر اينكه مرسوم است و چاره اى نيست و تحميل از طرف زن هاى خودشان است انجام ميدهند، لذات استفاده از آنها حرام است .

از غذاى بازار مثل كباب و بريان نمى خوردند، و مى گفتند: شايد عابرى بوى آن غذا به مشامش خورده و دلش بخواهد، اما توانائى خريد آن را ندارد، و شايسته نيست من بخورم . در موقع خريد چيزى از مغازه از قبيل مثلا گوشت ، فروشنده در اثر علاقه خاصى كه داشت ، سعى مى كرد بهترين گوشت راتحويل دهد، و ايشان به فروشنده مى گفتند كه : عمل خلاف عدالت است ، و همان طورى كه با آن مشترى غريبه عمل مى كنى با من بايد يكسان باشد.

و اما ديگر مواردى كه دوستان را به خود جلب نموده بود از قبيل بعض پيش ‍ گوئيها، ديدن خوابها، عيادت مريض و از خداوند طلب شفاى او و شفا يافتن آن مريض كه خيلى مفصل و زياد است .

در مورد شفاى مريض

فرزند يكى از علماى بزرگ ، كه از طلاب بود، سخت مبتلا به جنون شده بود، به طورى كه مدتها با طناب دست و پاى او را بسته بودند، و از شفاى او مايوس شده بودند، و پدر او كه يكى از دوستان بود، از پدرم شديدا درخواست كرده بود كه كارى براى فرزند بيمارش بكنند بالاخره روزى را معين كردند كه جهت دعا و درخواست شفاى او از خداوند متعال به منزل ايشان روند.

در روز موعود به اتفاق چند نفر از دوستان به عيادت مريض رفتند، و آن جوان مريض را به سختى با دست و پاى بسته از محبس خود مى آورند، و ايشان به دوستان خود دستور مى دهند كه با حضور قلب و حالت توجه مشغول خواندن سوره حمد شوند، و خود ايشان دست بر سر او مى گذارند، و مشغول ذكر مى شوند، و پس از چند دقيقه آن ديوانه به خواب مى رود، و حاضرين خوشحال مى شوند كه با حواس جمع مى توان دعا را ادامه داد و پس از لحظاتى كه همه در اثر حالت پدرم به گريه افتاده و خصوصا والدين و عيال آن جوان كاملا منقلب شده بودند، در اين هنگام آن ديوانه كه در خواب بود بدنش خيس عرق مى شود، كه ناگهان ايشان دستور مى دهند، بند را از دست و پاى او باز كنند، و پدر او از اين كار ترس داشت ، كه اگر باز كنند و بيدار شود همه را اذيت مى كند، و ايشان طناب را باز مى كنند، و حاضرين با نگرانى منتظر بيدار شدن او مى شوند. اما چون بيدار مى شود. برمى خيزد و مى نشيند و نگاهى به اطراف اطاق نموده ، و سلام مى كند و از وضع خودش كه لباسهاى پاره پاره پوشيده تعجب مى كند، و فورى لباس و عبا و عامه او را مى آورند، و ايشان پهلوى او مى نشينند، و او را قانع مى كنند كه شما سخت مريض بوده ايد، و ما به عيادت شما آمده ايم ، و مطلبى نيست و ايشان مى گفتند پس از مدتى روزى به آن طلبه و پدرش ‍ برخورد مى كنند، و احوال او را مى پرسند، و آن مرد از باب مزاح مى گويد مدتى راحت بودم از ناملايمات روزگار و چيزى نمى فهميدم ، و شما موجب شديد كه باز دچار عقل شوم .

يكى از فاميل نزديك كه سحت دچار دل درد شده ، و خون از گلوى او بيرون مى آمد، و دكترها مايوس شده بودند، و دستور حركت به تهران و عمل جراحى داده بودند، براى ايشان خبر مى آورند و درخواست دعا و توسل مى كنند. و ايشان به فرزندان خود دستور مى دهند كه وضو بگيرند، و در ميان آفتاب مشغول خواندن زيارت عاشورا شوند و شفاى او را بخواهند، و خودشان نيز مشغول شدند، و پس از ساعتى ناگهان از اطاق خود بيرون آمدند و گفتند: شفا حاصل شد و برخيزيد، و به مادرم مژده مى دادند كه خداوند برادرت را شفا داد.

البته كرامات و حالات خوشى كه از والد ماجد ديده شده ، بيش از اينهاست . و مرحوم شهيد آيه الله دستغيب نيز در داستان 59 از ((داستانهاى شگفت ) يكى از حالات آن مرحوم را نوشته اند. و كمتر كسى است كه مدتى با ايشان بوده باشد و كرامتى مشاهده نكرده باشد. ليكن اين مختصر، گنجايش بيش از اين ندارد.

در كيفيت پيوستن به ملكوت اعلى

آخرين سفر بنا به دعوت دوستان ، مسافرت به اقليد بود كه بيش از يك ماه به طول انجاميد روزى سخت مريض مى شوند، و پس از بهبودى به اصفهان بر مى گردند، و به يكى از دوستان ملازم خود (مرحوم مغفور استاد حسن سلمانى ) گفته بودند كه : در اقليد در عالم رويا به من گفته شد كه قرار بود از دنيا بروى ، ولى در اثر توسلات ميزبان براى مدت (فلان ) به تاخير افتاد، و استاد حسن طبق دستور ايشان بعد از فوت مطلب را فاش نمود.

خلاصه در اين مدت كه حدود دو ماهى مى شد، اعمال و رفتار ايشان حاكى از اين بود كه قصد مسافرت دارند، و كتابى نيمه تمام در دست داشتند كه مى گفتند قبل از مسافرت بايد تمام شود، و با دوستان صديق خود كه صبحهاى پنج شنبه دور ايشان جمع مى شدند، و جلسه توسل و انسى بود، صحبتهاى مرموزى مى گفتند، و پنجشنبه آخر اشارتى كه حاكى از رفتن بود نمودند، و به جناب استاد حسن گفتند: ايشان بر خلاف هفته هاى قبل ، كه روزهاى چهارشنبه به حمام مى رفتند، به اتفاق استاد حسن روز دوشنبه به حمام رفتند، و پس از برگشت از حمام ، بعد از انجام نماز ظهر و صرف ناهار دستور دادند كه آب حوض را عوض نمائيد. استاد حسن گفته بودند: آب حوض تقريبا تازه مى باشد و ايشان مى گويند، باشد لازم است تازه تر شود و پس از تعويض آب حوض ايشان به آب نگاه مى كنند، و كلماتى لذت بخش ‍ و تعريف به به چه آب تازه اى ، چه خوب آبى است و هكذا. وقتى استاد حسن خداحافظى مى كند، ايشان مى گويند: فردا صبح (سه شنبه - هشتم صفر )به اينجا بيائيد، و استاد حسن گفت : كه ساعت شمارى مى كردم كه براى صبح روز موعود، زيرا اعمال و گفتار ايشان خبر از يك واقعه مى داد.

اما صبح سه شنبه بنده طبق معمول اول آفتاب درب اطاق ايشان را باز نمودم ، و پس از سلام گفتم : پدر كارى نداريد، مى خواهم روضه بروم و از آن طرف بازار، ولى ديدم در اين لحظات ايشان در چشمان من خيره شده اند، و مى خواهند مطلبى بگويند، و بنده را به نگاه كردن آرام و پرمهر خود جلب نمودند، اما سخن نمى گفتند، و بنده با سر و زبان گفتم : پدر با من كارى داريد؟ ايشان ملايم گفتند: نه برو. گفتم : خداحافظ و ايشان جواب خداحافظى مرا دادند و از اتاق و خانه بيرون رفتم . اما چنان در فكر فرو رفتم كه نگاه ايشان غير معمولى بود، و با خود مى گفتم خوب است برگردم و به ايشان بگويم كه شما چيزى مى خواستيد بگوئيد، ولى باز به راه خود ادامه دادم ، و به مجلس سوگوارى رفتم در حالى كه لحظه اى از فكر بيرون نرفتم ، و با خود مى گفتم ظهر زودتر به منزل مى روم .

و بعد از مجلس سوگوارى به طرف بازار حركت كردم ، و درب مغازه استادم را باز نمودم ، و كمتر از ساعتى نشستم و در فكر فرو رفته بودم كه يكى از فاميل به نام (مرحوم حاج حسين اشرف خراسانى ) وارد مغازه شد، و به او سلام كردم ، و او پس از احوالپرسى بالبخند گفت : برخيز با هم يك سرى به منزلتان برويم ، كه ناگهان از جا برخواستم و رفتم عقب مغازه و با صداى بلند شروع كردم به گريه كردن ، و خودم نمى دانستم چرا گريه مى كنم ، و آقاى اشرف خراسانى عقب مغازه آمد و به من گفت : مگر من چه گفتم كه اين چنين مى كنى .

گفتم شما چيزى نگفتيد، ولى نمى دانم چرا فكرم پيش پدرم مى باشد، و نگرانم ، و با او روانه منزل شديم و در راه متصل گريه مى كردم ، تا اينكه به منزل رسيديم ، و جريان برايم آشكار شد، و دنيا پيش چشمم سياه و غم و اندوه چنان مرا فرا گرفت كه نه تنها الان ، كه بيش از سى سال از آن حادثه مى گذرد، بلكه اگر عمر طولانى هم بكنم ، هرگز آن نگاه ، و آن غم و اندوه ، و آن چهره نورانى ، و آن حالات ملكوتى و گفتار و رفتار، و آن منظره ، و آن مناجات و ذكر و زيارت عاشورا در شبها، و آن حالات مخصوص در ماه مبارك رمضان و در محرم الحرام ، و آن ذكر يا على على و يا بقيه الله گفتنشان ، و آن گفتار و نصايحشان و طرز كل و شرب و معاشرت كه همه طبق دستور، و آن صفت ترحم و سخا و بخشش ايشان هرگز فراموشم نمى شود، و از مقابل چشمانم نمى رود و از لحظه جدائى قصه طولانى جديدى است بماند كه بماند اگر فرصتى شد مفصلا خواهم نوشت آه . آه ...

خلاصه ديدم بعضى از بزرگان فاميل جمع اند، يكى گريه مى كند، ديگرى ناله اش بلند است ، آن دگر سر به زانوى غم نهاده ، خواهرانم بى تابى مى كنند، برادرم فرياد مى زند و مادرم غش كرده است .

و آقاى استاد حسن سلمانى كنار جسد پدر نشسته و چنين مى گويد: كه من طبق دستور شان خدمت ايشان آمدم ، و قدرى با هم نشستيم ، ديدم چشمان ايشان ناگهان دور مى زند، ايشان را خواباندم ، و خود ايشان به طرف قبله خوابيدند، و من كه متوحش شدم بالاى سر ايشان نشستم ، ناگهان ايشان تا كمر نيمه خيز برخاستند، و نتوانستند بايستند و در حاليكه ايشان را در بغل گرفتم ، نگاهشان به طرف بالا بود و گفتند: