 |
|
سيرى در رساله حقوق امام سجاد عليه السلام سلسله گفتارهاي حضرت آيت الله ميرسيد محمد يثربى - ۷ -
بنابراين اگر ورود به مكانى
موجب ذلت ، خوارى و استخفاف انسان باشد از مصاديق ورود به محلى است كه
حلال و جايز نيست و البته اين امر به حسب مراتب تشخص افراد در اجتماع
متفاوت است . ممكن است ورود به محلى براى افرادى بدون اشكال باشد، اما
بر طبقات ديگرى از افراد جامعه موجب سبكى و استخفاف باشد. لذا امام
عليه السلام در اين تعبير مى فرمايند:
الصراط المستقيم اميرالمومنين على عليه السلام (304). ((راه درست و صحيح ، اميرالمومنين على بن ابى طالب عليه السلام است )). مرحوم امينى در جلد دوم ((الغدير)) از منابع عامه ، و همچنين در ((صواعق المحرقه )) و بعضى كتب ديگر، نقل كرده اند كه قيس بن حازم گفت : التقى اءبوبكر الصديق و على بن ابى طالب عليه السلام فتبسّم ابوبكر وجه على ؟ فقال له : ما لك تبسمت ؟ قال : سمعتُ رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلم ؛ يقول : لا يجوز اءحد الصراط الا مَن كَتَبَ له عَلىّ الجواز(305). ((ملاقاتى بين ابوبكر خليفه اول و مولا اميرالمومنين عليه السلام اتفاق افتاد كه ابوبكر به حضرت خنديد و تبسم كرد. حضرت فرمودند: چه شد كه تبسم كردى ؟ ابوبكر گفت : از رسول خدا صَلَّى اللّه عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّم شنيدم كه فرمودند: هيچ كس به سلامت از صراط عبور نمى كند، مگر اين كه نامه عمل او را اميرالمومنين على عليه السلام امضا كرده باشد)). باز مرحوم امينى در ((الغدير)) از ((فرائد المسطين )) از اميرالمومنين عليه السلام نقل مى كند كه فرمودند: قال رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلم : اذا جمع اللّه الاولين و الاخرين يوم القيامة ، و نصب الصراط على جِسر جهنّم ما جازها احد الا مَن كانت معه براءة بولاية على بن ابى طالب عليه السلام (306). ((روز قيامت خداوند متعال خلق اولين و آخرين را جمع مى كند و پلى بر روى جهنم قرار مى دهد؛ هيچ كس به سلامت از آن نمى گذرد، مگر اين كه به ولايت اميرالمومنين عليه السلام برائت نامه اى براى ايمن ماندن از آتش همراه داشته باشد)). نكته مهم مجموع اين روايات ، قوت التزام به ولايت است . باز از منابع عامه نقل شده است كه ابن عباس به نقل از رسول اكرم صَلَّى اللّه عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّم آورده است كه فرمودند: لو اجتمع الناس على حبّ على بن ابى طالب عليه السلام لما خلق اللّه عزوجل النار(307). ((اگر همه مردم بر محبت و ولايت على بن ابى طالب عليه السلام اجماع داشتند، اصلا آتشى خلق نمى شد)). اين ولايت و التزام و پيروى اميرالمومنين عليه السلام و اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام با محبتى كه منافى با ولايت انسان باشد، قابل جمع نيست و دليلش روايت وارده در باب شغل از صفوان بن مهران اسدى است : صفوان از اصحاب خاص حضرت موسى بن جعفر عليه السلام و از جمله راويان مورد وثوق اماميه و از كسانى است كه روايات بسيار ارزشمندى درباره فروع دين از او نقل شده است و زيارت معروف عاشورا نيز از وى نقل شده است ، شغلش جمالى بود و شترهايى داشت كه براى حمل و نقل مسافر و بار كرايه مى داد. نقل مى كند روزى موسى بن جعفر عليه السلام به من فرمودند: يا صفوان ! كل شى ء منك جميل ما خلا شيئا واحدا؛ فقلت : جعلت فداك اءى شى ء؟ قال : اكرائك جِمالك من هذا الرجل - يعنى هارون - قلت : واللّه ما اءكريته اءشِرا و لا بطرا و لا للصيد و لا للّهو، و لكن اءكريته لهذا الطريق ، يعنى طريق مكة ، ولا اءتولاه بنفسى و لكنى اءبعث معه غلمانى . فقال لى : يا صفوان ! اءيقع كَراكَ عليهم . قلت : نعم جعلت فداك . قال : فقال لى اءَتحبّ بقاءهم حتى يخرج كراك ؟ قلت : نعم . قال : فمن اءحبّ بقاءهم فهو منهم و مَن كان منهم وَرَد النار؛ قال صفوان : فذهبت وبعت جمالى عن آخرها(308). ((اى صفوان ! همه چيز تو پسنديده و مطلوب است مگر يك چيز، گفتم : فدايتان شوم آن خصيصه ناپسندى كه من دارم چيست ؟ فرمودند: اين كه شترهاى خودت را به اين مرد هارون كرايه مى دهى . مى گويد خدمت امام گفتم : من شترها را براى سفرهاى لهو و لعب و امر صيد به هارون اجاره نداده ام ؛ او شتران را در مسير حج و مكه كرايه كرده ؛ علاوه بر اين من هم در اين مسير، او را همراهى نمى كنم . امام فرمودند: مگر نه اين كه كرايه و اجاره شترها بر ذمه آنها مى ماند تا از سفر بازگردند و اجاره تو را پرداخت كنند؟ عرض كردم : چنين است . پس حضرت فرمودند: آيا اين طور نيست كه تو دوست دارى هارون و ياران او زنده بمانند و بازگردند تا حق مالى تو را بپردازند؟ عرض كردم : چرا اين چنين است . امام عليه السلام فرمودند: هركس بقا و حيات قومى را دوست بدارد، در زمره همان جماعت است و تو چون دوستدار ظلمه و هارون هستى ، از تابعين او حساب خواهى شد. صفوان مى گويد: به همين دليل رفتم و همه شترهاى خود را كه سرمايه كسب و تجارت من بود فروختم تا از اعوان ظلمه به حساب نيايم )). نكته قابل توجه در اين روايت نسبتا طولانى اين است كه دوست داشتن و محبت ديگران به غير از محبت حق و اهل حق امر ناپسندى است كه موجب لغزش در صراط آخرت مى شود. جالب است كه مشابه اين روايت را ابى سعيد خراسانى با يك ظرافت بيشترى ، از امام هشتم اباالحسن الرضا عليه السلام نقل كرده است كه : دخل رجلان على ابى الحسن الرضا عليه السلام بخراسان فساءَلاهُ عن التَّقصير، فقال عليه السلام : لاحدهما وَجَبَ عليك التقصير لانَّك قصدتَنى و قال للاخر: وجب عليك التّمام لانّك قصدت السلطان (309). در خراسان دو نفر به حضور امام هشتم شرفياب شدند؛ از امام عليه السلام درباره تمام بودن و يا شكسته بودن نمازشان سوال كردند. حضرت به يكى از آنها فرمودند: تو بايد نمازت را شكسته بخوانى ؛ و به ديگرى فرمودند: اما تو بايد نمازت را تمام بخوانى . در حالى كه هر دو مسافر بوده و از وطن خود به طوس آمده بودند. امام علت را اين چنين بيان فرمودند: چون نيت تو از مسافرت امر مشروع و پسنديده اى است و قصد ديدار مرا داشتى و براى ملاقات امام خود حركت كردى ، نمازت شكسته است . به آن ديگرى فرمودند: انگيزه تو از مسافرت امر نامشروعى است و براى ديدن سلطان از خانه ات بيرون آمدى ؛ بنابراين تو در سفر حرامى ، و در سفر حرام ، نماز تمام خوانده مى شود. كنترل تمايلات و غرائز نفسانى و بى اعتنايى به زيورهاى فريبنده دنيا، راه عبور از صراط را هموار مى كند. و به همين نكته هاى باريك تر از مو است كه مردم را براى سعادت اخروى به هاديان مخلص نيازمند كرده است . شايد آن شخص تصور نمى كرد كه نيت ، اين امر قلبى و باطنى ، اينگونه در اعمال و فرايض او تاثيرگذار باشد. اما اين كه انسان ، در دنيا چگونه عمل كند كه صراط آخرت ، انعكاس همان مسير و راهى باشد كه در دنيا براى خود انتخاب كرده است ، مستلزم پيروى از يك راهنما و هادى آشنا به صراط مستقيم دنيا است و نتيجه جدايى از امامان و پيشوايان هدايت ، سقوط در جهنم غرائز و تمايلات نفسانى است . در روايتى از امام سجاد عليه السلام آمده است كه حضرت مى فرمايند: هلك من ليس له حكيم يرشده (310). ((آن كسى كه در زندگى دنيا پيشوا و راهنمايى براى هدايت نداشته باشد، يقينا در معرض هلاكت است )).
مراتب ايمان كامل ايمان ، مانند نور از مقولات مشككه است . چرا كه نور شمع ، نور است ، نور خورشيد عالم افروز نور است و نور چراغى كه يك فضاى محدود را روشن مى كند نور است اما مراتب آنها مختلف است . ايمان افراد هم ، مانند مراتب نور متفاوت است . قال لى ابوعبداللّه عليه السلام : يا عبدالعزيز اءنّ الايمان عشر درجات بمنزلة السُّلَّم يُصعَد منه مرقاة بعد مرقاة فلا يقولنَّ الاثنين لصاحب الواحد لست على شى حتى ينتهى الى العاشر(311). ((ايمان به مانند نردبانى ده پله است كه يك به يك از پله هاى آن بالا مى روند. شخصى كه در پله دوم است تا به مرحله آخر نرسيده ، نبايد آن را كه بر پله اول ايستاده ، كوچك بشمارد)). در تعبير امام صادق عليه السلام آمده است كه : ايمان ، ده پله دارد. گاه كسانى در همان پله ابتدايى ؛ و گاه افرادى همه مسير را با توان و قدرت طى مى كنند. در رواياتى كه در توضيح موضوع صراط وارده شده ، به اين معنا تصريح شده است . مرحوم صدوق از امام صادق عليه السلام نقل مى كند: الناس يمرُّون على الصراط طبقات و الصراط اءَدقُّ من الشَّعر و اءَحدُّ من السيف فمنهم من يمرُّ مثل البرق و منهم من يمرُّ مثل عدو الفرس و منهم من يمرّ حبوا منهم من يمرّ متعلَّقا قد تاءخذ النار منه شيئا و تترك شيئا(312). ((مردم با اختلاف مراتب و طبقه از صراط عبور مى كنند. صراط گذرگاه بسيار حساسى است كه برنده تر و تيزتر از لبه شمشير و باريك تر از مو است . عده اى بسان برق از اين مسير حساس عبور مى كنند؛ عده اى ديگر مانند اسب تيزرو عبور مى كنند؛ عده اى هم مانند افراد پياده از صراط عبور مى كنند؛ و عده اى هم با ضعف و ناتوانى و چهار دست و پا از اين مسير مى گذرند. عده ديگرى آويخته بر صراطند كه قادر به عبور نيستند و گاه آتش بعضى اعضاى آنها را به درون خود مى كشاند)). اين روايت ، تجسم صورت ايمانى انسان در اين مراتب و طبقات است . كسانى كه در اين دنيا به نگام رويارويى با گناه و معصيت ، به سرعت برق تصميم مى گيرند و هرگز ذهن و فكر خود را به گناه آلوده نمى كنند، در آخرت نيز مانند برق از صراط عبور خواهند كرد؛ و كسانى كه با يك تاءمل مختصر و كوتاه از گناه چشم فرو مى بندند، كسانى اند كه مانند اسبى تيزرو از طراط عبور مى كنند؛ اما كسانى كه با تامل و ترديد، نسبت به گناهان تصميم مى گيرند، گذرشان از صراط، با تاءنّى و آهستگى خواهد بود. عده اى هم هستند كه به هنگام رويارويى با معصيت و حرام ، خود را در دام آن گرفتار مى كنند؛ به همان ترتيب در آخرت كه عالم تجسم صور دنيا و انعكاس اعمال ما در اين دنيا است ، گرفتار خواهند شد؛ و اين يك حقيقت است كه قيامت ، روز آشكار شدن اسرار است و هر شخص و گروهى به تناسب خلقيات و ملكات روحى دنيوى اش محشور مى شود:
ان الصورة الانسانية هى الطريق المستقيم الى كل خير والجِسر الممدود بين الجنّة و النار(313). ((آن صورت انسانى و سيماى روحانى بشر، طريق مستقيم به هر خير و خوبى است و آن پلى كه بر روى جهنم ميان بهشت و جهنم كشيده شده ، همان صورت حقيقى انسانى است )). در اين جا چهره ظاهرى مراد نيست ، بلكه منظور، چهره نورانى و روحانى بشر است كه مميز انسان و حيوان است .
فالصّورة صورة انسان و القلب قلب حيوان لا يعرف باب الهدى فيتَّبِعه و لا باب العمى فيصدُّ عنه و ذلك ميت الاحياء(314). ((اين انسانها (آنان كه حقايق دين را مطابق تمايلات و غرائز حيوانى خود تاويل و تفسير مى كنند كسانى اند كه به صورت انسانند، اما دل و قلب آنها، دل و قلب حيوان است كه نه توان معرفت ابواب و راه هاى هدايت و نه معرفت شناخت راه هاى ظلالت را دارد، تا بتواند باب هدايت را انتخاب كرده و باب ظلالت را رها كند. اينگونه افراد مرده هايى زنده اند)). اساسا مبنا و انگيزه دعوت انبياى الهى و اديان آسمانى هم مبتنى بر نجات انسان هاست تا از فرو افتادن در دام مهالك و راه هاى مختلف و متنوع ؛ كه در حقيقت راه نيستند و دامند؛ جلوگيرى كند. به تعبير قرآن در سوره مباركه مومنون : و انّك لَتدعوهم الى صراط مستقيم # و ان الَّذين لا يؤ منون بالاخرة عن الصراط لناكبون (315). ((تو پيامبر موظفى مردم را به صراط مستقيم دعوت كنى و كسانى كه به دعوت تو پاسخ مثبت نمى دهند، از مسير مستقيم انسانيت محرومند)). دليل اين كه در اين رساله مباركه ، امام سجاد عليه السلام تاكيد مى فرمايند كه ثبات قدم در مسير زندگى دنيايى ، موجب استوارى گام ها بر صراط و مسير آخرت است ، در حقيقت در صدد سفارش به رعايت حق پاى انسان اند، همان گونه كه همه اعضاى بدن انسان حقوقى دارند. ادعيه وارده هنگام وضو اين مطلب در سراسر معارف دينى جلوه گر است ؛ حتى از اميرالمومنين عليه السلام نقل شده است كه فرمودند: هنگام وضو و ريختن آب به صورت اين دعا را بخوانيد: اللّهم بيِّض وجهى يوم تسودُّ فيه الوجوه و لا تسودُّ وجهى يوم تبيضُّ فيه الوجوه (316). ((خدايا! روزى كه به چهره انسان ها نشان مى زنى و عده اى سپيدروى و جمعى روسياهند، مرا با روسفيدها محشور كن )). و هنگامى كه آب به دست راست مى ريزى ، بگو: اللّهم اعطنى كتابى بيمينى ، و الخلد فى الجنان بيسارى و حاسبنى حسابا يسيرا(317). ((خدايا! آن نامه عمل مرا كه تعيين كننده سرنوشت نهايى من است به دست راست من بده ؛ تا در زمره اصحاب يمين محشور شوم )). و موقعى كه آب را به دست چپ مى ريزى ، بگو: اللّهم لا تعطنى كتابى بشمالى و لا تجعلها مغلولة الى عنقى و اعوذ بك من مقطَّعات النيران (318). ((خدايا! نامه عمل مرا به دست چپم مده ؛ و آن را وبال گردن من قرار نده و من از عذاب آتش تو، به تو پناه مى برم )). و هنگامى كه مسح سر را مى كشى ، بگو: اللّهم غشنى برحمتك و بركاتك و عفوك (319). ((خداوندا! رحمت و بركات و عفوت را بر من فراگير كن )). و هنگامى كه مسح دو پا را مى كشى ، بگو: اللّهم ثبتنى على الصراط يوم تزل فيه الاقدام و اجعل سعيى فيما يرضيك عنى (320). ((خدايا! هنگامى كه قدم ها بر پل صراط دچار لغزش مى شوند مرا استوار و راسخ بدار؛ و سعى مرا در اين دنيا به گونه اى قرار بده كه رضاى تو را تحصيل كنم )). در تفسير آيه شريفه : و ان منكم الا واردها كان على ربك حتما مقضيا#ثم ننجى الَّذين اتقوا و نذر الظالمين فيها جثيا(321). ((همه شما بدون استثنا وارد جهنم مى شويد؛ اين امرى است حتمى و قطعى بر پروردگارت . سپس آنها را كه تقوا پيشه كردند، از آن رهايى مى بخشيم و ظالمان را در حالى كه از ضعف به زانو در آمده اند در آن رها مى سازيم )). شناخت جهنم و اهل آن هم از قول عامه و هم از قول خاصه آمده است كه : همه افراد بشر از اين گذرگاه و معبر عبور خواهند كرد؛ به عبارت ديگر، گذرگاه صراط، معبر همه اهل محشر است . منتها اين يك امرى است كه خداوند متعال بر خود فرض فرموده و تخلف ناپذير است كه آتش ، افراد گناهكار و صاحبان معصيت را به دليل شاءن و تناسب گناه و گناهكار با آتش ، به سمت خود مى كشاند؛ چرا كه آنها طعمه آتشند. در روايتى از رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله نقل شده است كه فرمودند: فَوَ الَّذى نفسى بيده لهى اءعرف باصحابها من الوالدة بولدها(322). ((قسم به خدايى كه جان من در قبضه اوست ، شناخت جهنم نسبت به اصحاب آتش ، از شناخت مادر نسبت به فرزند بيشتر است )). مومنان و نيكوكاران كه درست نقطه مقابل اهل جهنم هستند، به سلامت عبور مى كنند. به نقل از رسول اكرم صَلَّى اللّه عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّم آمده كه فرمونده اند: تقول النار للمومن يوم القيامة : جز يا مومن فقد اءطفاء نورك لهبى (323). ((آتش ، روز قيامت به انسان مومن خطاب مى كند و مى گويد: زود گذر كن كه نور تو شعله هاى مرا خاموش كرد)). در روايت ديگرى جابر بنن عبداللّه انصارى نقل مى كند رسول اكرم صَلَّى اللّه عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّم فرمودند: اذا ادخل اهل الجنة ، الجنة قال بعضهم لبعض : اَلَيسَ قَد وَعَدنا ربَّنا ان نَرِد النار؟ فيقال لهم : قد وردتُموها و هى خَامِدَة (324). ((وقتى اهل بهشت وارد بهشت شدند، عده اى به عده ديگر مى گويند: آيا خدا وعده نكرده بود كه ما از ميان آتش عبور خواهيم كرد؟ به آنها پاسخ داده مى شود كه شما عبور كرديد و آتش خاموش بود)). يعنى آن چنان از ميان جهنم عبور مى كنند كه اصلا حرارت جهنم را احساس نمى كنند. در خبر ديگرى از جابر بن عبداللّه انصارى از رسول اكرم صَلَّى اللّه عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّم روايت شده است كه : الورود الدخول لا يبقى بر، و لا فاجر الا يدخلاها تكون على المومنين بردا و سلاما كما كانت على ابراهيم حتى اءنّ للنار - اءو قال لجهنم - ضجيجا من بردها ثمّ ينجى الَّذين اتقوا(325).0 ((مراد از ورود، داخل شدن است و هيچ شخص خوب يا بدى باقى نمى ماند؛ مگر اين كه داخل در جهنم شده باشد و آتش بر مومنان سرد و سالم است ؛ همان طور كه براى ابراهيم اين چنين بود، چنان سرد كه ناله آتش از سرمايش بلند مى شود و تقواپيشگان نجات مى يابند)). موقعى كه نمروديان تصميم گرفتند در پاسخ بت شكنى ابراهيم او را مجازات كنند و بسوزانند؛ او را ميان آتش انداختند. فرمانى از جانب خدا صادر شده كه آتش بر ابراهيم گلستان و سرد شد، به نقل قرآن : قلنا يا نار كونى بردا و سلاما على ابراهيم (326). ((ما گفتيم : اى آتش ! بر ابراهيم سرد و سالم باش )). اگرچه خاصيت جدا ناشدنى آتش سوزاندن است ، اما آن خدايى كه اين خصوصيت را براى آتش قرار داده است ، به خاطر ابراهيم از او سلب كرد. در اين جا نيز چنين است ؛ گر چه آتش جهنم خاموش ناشدنى است ،اما تاثير نور و قوت ايمان مومن چنان بر آتش اثر مى گذارد كه آتش را خاموش مى كند و مومن به سلامت از صراط مى گذرد. از مجموع روايت و آيات در باب صراط، چنين استفاده مى شود كه پيمودن و يافتن صراط مستقيم دنيا و راه صحيح زندگى باعث آسان گذشتن از آن صراطى مى شود كه به نص صريح قرآن : و ان منكم الا واردها كان على ربك حتما مقضيا(327). ((همه شما بدون استثنا وارد جهنم مى شويد؛ اين امرى است حتمى و قطعى بر پروردگارت )). خداوند متعال ان شاءاللّه به همه ما اين توفيق را عنايت كند كه با چشم بستن و عبور از تمايلات نامشروع دنيوى از مسير پر خطر صراط آخرت به سلامت بگذريم . 7 - حق دست و اءَمَّا حَقُّ يَدَك فانَّ لا تبسطها الى ما لا يحلُّ لك فتنال بما تبسطها اليه من اللّه العقوبة فى الاجل و من النَّاس بلسان اللائمة فى العاجل و لا تقبضها ممَّا افترضَّ اللّه عليها و لكن تُوَقِّرُها بقبضها عن كثير ممَّا يُحِلُّ لها و تبسطها الى كثير ممّا ليس عليها فاذا هى قد عقلت و شرفت فى العاجل وجب لها حسن الثواب من اللّه فى الآجل .
|
