9 ـ شجاعت سيدالشهداء (عليه السّلام):
شايد بعضى گمان كنند كه شجاعت حسين عليه السّلام ـ همان زور بازو
و قدرت و قوت بدنى و علم آن حضرت به آئين جنگ و نبرد و به خاك انداختن دليران و
دلاوران بوده است، و بزرگترين نمايشهاى شجاعت آن حضرت را حملاتى بدانند كه يك تنه
به سپاه دشمن مى نمود، و آنها را مانند طومار به هم مى پيچيد كه وقتى ديدند حريف آن
دست و بازو نمى شوند از اطراف، پيكر پاكش را هدف سنگ و تير قرار دادند. و اگرچه آن
سيد مظلومان را شهيد كردند، و سر انورش را شمر يا سنان يا خولى از بدن جدا ساخت اما
كسى ادعا نكرد كه من به زور بازوى شخصى خود آن حضرت را كشتم. كثرت زخم و جراحات
بسيار و تشنگى و خون ريزى فوق العاده آن امام مجاهد را (بظاهر) از پا در آورد كه آن
دشمنان خدا به قتلش دلير شدند، وگرنه كسى نبود كه بتواند با نبرد و زور بازو آن
يادگار حيدر كرار را به قتل برساند.
حجاباتيان پرده برداشتند *** بنظاره گردن بر افراشتند
سماواتيان محو و حيران همه *** سر انگشت حيرت به دندان همه
كه يارب چه زور و چه بازو است اين *** مگر با قدر هم ترازو است اين
عجب صف شكن شهسوار يلى است *** به نيروى مردى بسان على است
ابن حجر در شرح همزيه گفته است:
بيشتر كسانى كه به جنگ با حسين پرداختند، كسانى بودند كه به آن حضرت نامه نوشتند
و با او بيعت كرده بودند، وقتى حسين دعوتشان را اجابت كرده و به سويشان آمد نزد
دشمنش رفتند و سپاهى كه ابن زياد براى نبرد حسين فرستاده بود، بيست هزار تن بودند
حسين با آن جمعيت كم، با آن لشكر بسيار كارزار نمود و در آن ايستگاه ايستادگى شگفت
انگيزى نشان داد، و اگر ميان او و ميان آب حايل نشده بودند بر او غالب نمى گشتند
زيرا حسين شجاع بزرگى بود كه در ميدان نبرد مغلوب نمى شد. (1)
اين زور بازو و نيروى جسمانى و حملات دليرانه نمايشى از نمايشهاى شجاعت است.
شجاعت كه موضوع سخن است و يكى از فضايل برجسته حسين عليه السّلام ـ
حالتى است نفسانى و روحى كه حد وسط بين تهور و جبن است، و هركس واجد آن باشد
داراى ضبط نفس خاصى است كه عوامل ترس و جبن و كندى و سستى و فتور، و اسباب تندى، بى
باكى، گستاخى و جسارت بر او مسلط نمى شود.
اين صفت اگر زور بازو و قدرت جسمى و هر قوه و قدرت ديگر را رهبرى كند، آن قدرت
مظهر شجاعت خواهد شد و الاّ سبب سرزنش و ملامت مى گردد.
اين صفت از شريفترين صفات فاضله است و ظهور كمال استعداد بشر و فعليت قواى كامله
در او به اين صفت وابسته است.
هر ملتى كه افراد آن از شجاعت روحى و اخلاقى بهره مند نباشند آن ملت رهسپار ديار
نيستى خواهد گشت و به زودى تحت تسلط بيگانگان قرار خواهند گرفت.
وجود، و مقدار بقاى امم و عزت و سربلندى آنها وابسته به ميزان بهره اى است كه از
شجاعت داشته باشند.
محافظه كارى، احتياطات بيجا، عوام فريبى، ترس از انتقاد، جلوگيرى از آزادى
ديگران، اختناق افكار، تندرويها، جسارتهاى جنون آميز، باختن روحيه و ناشكيبى،
ستمگرى و وطن فروشى، خيانت به ملت و پيشه كردن سياست تستر در امور و راضى شدن به بى
شرفى و بى آبروئى، همه كاشف از نداشتن صفت شجاعت است.
چنانچه ضبط نفس و خويشتن دارى و صراحت لهجه و مقاومت با ناملايمات و سختيهاى
روزگار و بيم نداشتن از انتقاد و احترام به آزادى ديگران، ناشى از ملكه شجاعت است.
تمام مظاهر اين شجاعت در حسين عليه السّلام ـ وجود داشت، و روح و
جسم او مركز نمايش عاليترين مرتبه شجاعت بود تا جائى كه «شجاعة الحسينيه» ضرب المثل
گشت.
شبراوى شيخ اسبق جامع ازهر از يكى از بزرگان نقل كرده كه گفته است:
اهل بيت تمام فضايل را جامع بودند: علم و حلم و فصاحت، ذكاء، بديهه گوئى، جود و
شجاعت و... دانشهاى آنها تحصيلى و از آموختن نبود بلكه بخشش و موهبت الهى بود.
هركس بخواهد فضايلشان را بپوشاند مثل كسى است كه بخواهد آفتاب را بپوشاند.
هيچ كس از آنها سؤالى نكرد كه آنها در جواب عاجز شوند.
هيچ كس با آنها در مقام معارضه و هم طرازى بر نيامد مگر آنكه مغلوب شد.
چه بسيار سختيها و مصائب كه در هنگام جهاد و قتال به آنها رسيد و با صبر جميل آن
را تحمل كردند، و سستى و ناتوانى در آنها پيدا نشد. وقتى صدايشان به سخن بلند شود
همه صداها خاموش مى گردد، و همه گوشها براى شنيدن سخنانشان آماده مى شود. فضايل و
خصلتهايى است كه خداى، ايشان را به آن مخصوص گردانيده است.
(سپس شبراوى مى گويد):
امام حسين عليه السّلام ـ در اوج صفات عاليه قرار گرفت، و علو
مرتبه او به حّدى است كه ثريا از رسيدن به معناى آن فرومايه و حقير است، و در آن
بازارى كه غنيمت هاى مجد و بزرگى را قسمت كردند سهم وافرتر، و نصيب بيشتر مخصوص او
گرديد، و جرثومه عزت بيت رسالت، و خاندان نبوت در او و برادرش حسن عليه السّلام ـ
انحصار يافته بود. خصال مجد و فضيلت آنها مورد اتفاق است، و چرا
چنين نباشد، و حال آنكه آن دو بزرگوار فرزندان فاطمه بتول و مقبول حضرت رسول
ـ صلّى الله عليه و آله ـ بودند.
هُما شَمَّراً لِلْمَجْدِ يَبْتَنِيانِه *** كَاَنَ لَمْ يُؤسِّسْ والِدٌ
لَهُما مَجْداً
وَ لَوْ لَمْ يَجِدّا، وَاسْتَراحا وَ اَقْلَعا *** لَما نَظَرا مِثلاً
وَلا وَجَدا ندّاً
«آن دو دامن همت را به كمر زدند كه بناء مجد (و عظمت) را خود بر پا سازند گويا
پدرى براى آنان تأسيس مجدى نكرده است و حال آن كه اگر در اين جهت استراحت كرده و
هيچ كوششى نمى كردند، باز هم براى آنها به واسطه مجد و عظمتى كه داشتند، مثل و
نظيرى براى خويش نمى يافتند».
(پس از آن گفته است): حسين با قوت قلب در نبرد با دليران اقدام كرد، صابرانه
حمله مى نمود و فرار از جهاد را پستى و عار مى دانست. با نفسى مطمئن، و عزمى آرام
به استقبال اهوال شديده مى رفت، مصافحه با شمشير و نيزه را در راه خدا غنيمت مى
دانست و جانبازى و ريختن خون دل را در راه عزت بهائى كم مى شمرد. از پستى و دنائت
ابا مى كرد اگرچه متضمن قتل و شهادت باشد.
يَرَى الْمَوْتَ اَحْلى مِنْ رُكُوبِ دَنِيِّة *** وَ لَيْسَ بِعَيْش
عَيْشُ مَنْ رَكبَ الذّلا
«مرگ را از زندگى با پستى و دنائت شيرين تر مى بيند (زيرا) زندگى با ذّلت و
زبونى، زندگى نيست».
(سپس گفته است):
وقتى حسين به قصد كوفه حركت كرد; ابن زياد از شنيدن اين خبر ناراحت و نگران شد و
بيست هزار نفر را براى نبرد آن حضرت فرستاد، و به آنها امر كرد براى يزيد از آن
حضرت بيعت بگيرند و اگر بيعت نكرد او را بكشند. وقتى به او پيشنهاد بيعت كردند
نپذيرفت، و به جد و پدرش تأسى كرد. و به تحمل ظلم و زور و ننگ و عار راضى نشد، و
نجدت و شجاعت هاشميه را آشكار كرد و با اينكه خود و اهل بيت و عزيزان و كسان و
اصحابش را محاصره كرده و هدف نيزه و تير قرار دادند، در جهاد ثابت قدم بماند و با
شهامت عالى بدون اضطراب و با قوت قلب در چنين موقع خطير پايدارى كرد و ندا كرد:
«يا اَهْلَ الْكُوفَةِ ما رَأَيْتُ أَغْدَرَ
مِنْكُمْ قُبْحاً لَكُمْ، وَ تَعْساً لَكُمُ الْوَيْلُ ثُمَّ الْوَيْلُ.
اِسْتَصْرَخْتُمُونا فَاَتَيْناكُمْ، وَ اَسْرَعْتُمْ اِلي بَيْعَتِنا سُرْعَةَ
الذِّبابِ وَ لَمّا اَتَيْناكُمْ تَهافَتُّمْ تَهافُتَ الْفَراشِ، وَ سَلَلْتُمْ
عَلَيْنا سُيُوفَ اَعْدائِنا مِنْ غَيْرِ عَدْل اَفْشَوْهُ فيكُمْ، وَلا ذَنْب
مِنّا كانَ اِلَيْكُمْ اَلا لَعْنَةُ اللهِ عَلَي الظّالِمينَ ثُمَّ حَمَلَ
عَلَيْهِمْ، وَ سَيْفُهُ مُصَلَّتٌ في يَدِهِ وَ هُوَ يُنْشِدُ:
اَنَا ابْنُ عَلِىّ الحِبْر مِنْ
آلِ هاشِم كَفانى بِهذا مَفْخَراً حينَ اَفْخُرُ
(اِلى آخِرِ الاَبْياتِ)
يعنى:
«اي مردم كوفه! عهد شكن تر از شما نديدهام، زشتي و هلاكت و نابودي و شقاوت بر
شما كه به ما استغاثه كرديد، و ما را به ياري خود خوانديد، ما دعوت شما را
پذيرفتيم، و شما به سوي بيعت ما مانند مگس شتاب گرفتيد! اكنون كه به سوي شما آمديم
مانند پروانه سبك فرو ريختيد، و به سوي شر و بدي رو كرديد و شمشيرهاي دشمنان ما را
به روي ما كشيديد بي آنكه آنها عدل و دادي در ميان شما فاش كنند، و از ما گناهي
نسبت به شما صادر شده باشد. آگاه باشيد كه لعنت خدا بر ستم كاران است! پس بر آن
مردم غدار با شمشير از نيام كشيده
حمله كرد و ميفرمود:
اَنَا ابْنُ عَلِىّ الْحِبْر
مِنْ آلِ هاشِم كَفاني بِهذا مَفْخَراً حينَ اَفْخَرُ (2)
«من فرزند على آن مرد عالم صالح هستم از آل
هاشم و در مقام مفاخره اين افتخار براى من بس است».
و همواره جهاد مى كرد تا بسيارى از شجاعان سپاه
كوفه را به خاك هلاكت انداخت و در درياى جنگ فرو مى رفت، و از مرگ انديشه نمى كرد. (3)
و نيز شبراوى مى گويد:
حسين شجاعانه مى رزميد تا آنكه سى و يك زخم نيزه، و چهل و سه ضرب شمشير بر آن
پيكر نازنين وارد شد تا آنگاه كه بر زمين افتاد. شمر با جمعى از لشگر ميان آن حضرت
و خيمه هاى حرم حايل شدند و زمانى طولانى گذشت، و كسى معترّض قتل او نمى شد و اگر
مى خواستند او را بكشند مى كشتند ولى هر كس از ارتكاب اين جرم خوددارى مى نمود. و
مى خواست دستش به ريختن خون حسين آلوده نشود، و منتظر بود كه ديگرى اين ستم عظيم را
مرتكب شود، پس به تحريك شمر از هر سو حمله كردند و آن حضرت كه با آن حال برمى خاست
و بر زمين مى افتاد و با نيرومندى و قوت و ثبات و شجاعت با آنها نبرد مى نمود و با
آنهمه جراحات اعتنا نمى كرد. شهامت قرشى و عزت هاشمى او استوار بود مانند شير جهنده
كه از گزند سگان بيم نداشته باشد. (4)
طبرى و ابن اثير از عبدالله بن عمار نقل كرده اند كه وقتى پيادگان لشكر به آن
حضرت از چپ و راست حمله كردند، آن حضرت بر آنها كه از جانب راست حملهور شده بودند
حمله كرد تا گريختند، و بر آنها كه از سمت چپ بودند حمله فرمود تا آنها را نيز به
گريز داد، و در اين حال عمامه بر سر و پيراهن خزى در برداشت. به خدا سوگند هرگز
شكسته اى را نديدم كه فرزندان و اهل بيت و اصحاب و يارانش كشته شده باشند و در عين
حال دلدارتر و قوى تر و بى بيم تر از حسين باشد. به خدا سوگند پيش از او و بعد از
او كسى را مثل او نديدم! به هر سو حمله مى كرد آن لشكر از او مى گريختند. به خدا
سوگند او همچنان جهاد مى نمود و خواهرش دختر فاطمه بيرون آمد، در حالى كه مى گفت:
«لَيْتَ السَّماءُ تَطابَقَتْ عَلَى الاَْرْضِ»
كاش آسمان با زمين يكسان گشته بود
به عمر بن سعد كه در اين حال نزديك حسين عليه السّلام ـ بود
فرمود:
«يا عُمَرَ بْنَ سَعْد
أَيُقْتَلُ اَبُو عَبْدِاللهِ، وَ اَنْتَ تَنْظُرُ اِلَيْهِ»
آيا مى كشند حسين را و تو نگاه مى كنى؟
عبدالله بن عمار گفت: گويا نگاه مى كنم به اشك چشم عمر كه بر گونه ها و ريشش
جارى گرديد. (5)
ابن ابى الحديد مى گويد:
كيست در شجاعت مانند حسين بن على عليه السّلام ـ كه در ميدان
كربلا گفتند: ما شجاعتر از او كسى را نديديم در حالى كه انبوه مردم بر او حملهور
شده، و از برادران و اهل و ياران جدا شده باشد، مانند شير رزمنده سواران را درهم مى
شكست و چه گمان مى برى به مردى كه راضى به پستى نشد، و دست در دست آنها نگذارد تا
كشته شد. (6)
عقاد مى گويد:
«وَ شُجاعَةُ الْحُسَيْنِ صِفَةٌ لا تُسْتَغْرَبُ مِنْهُ
لاَِنَّهَا الشَّىْء مِنْ مَعْدِنِهِ»
شجاعت حسين صفتي است كه ظهور آن از او غريب نيست براي اينكه ظهور
شجاعت از او مثل ظهور طلا از معدن طلا است»
شجاعت فضيلتى است كه آن را از پدران و نياكان به ارث برد و به فرزندانش آن را به
ارث داد (تا اينكه مى گويد).
«وَ لَيْسَ في بَنِي الاِْنْسانِ مَنْ هُوَ اَشْجَعُ قَلْباً
مِمَّنْ اَقْدَمَ عَلي ما اَقْدَمَ عَلَيْهِ الْحُسَيْنُ في يَوْمِ كَرْبَلاء»
در افراد انسان كسي در شجاعت قلبي و قوت روحي شجاعتر نيست از كسي كه
اقدام كند و وارد شود بر آنچه حسين در كربلا بر آن اقدام كرد». (7)
و هم عقاد گفته است:
حسين شير بچه على در شجاعت روحى و بدنى، آخرين و بالاترين درجه و رتبه را دارا
بود، و در ميان شجاعان درجه اول، شجاعتش ضرب المثل بود. مالك قلبش شد هنگامى كه
هرچه پيرامونش بود، دل را سست مى كرد و گره عزيمت را مى گشود.
مالك قلبش شد در حالى كه بانوان و جوانان و كودكان و فرزندانش با قيافه هاى روشن
و چهره هاى شاداب گرسنه و تشنه بودند و دامنش را مى گرفتند و مى گريستند.
مالك قلبش شد از روى بصيرت و وقار و حلم، نه مثل كسانى كه ناگهان به جنبش مى
آيند و خشمناك مى شوند و خود را در زحمات، ابتلائات و مهالك مى اندازند; بلكه پيش
از جنگ و در هنگام جهاد با قوت و بينش بود و ضعف را از عزيمتهاى خود مى افشاند
آنچنان كه شير، گردهاى سنگريزهها را كه بر او مى افكنند از خود مى تكاند هرگز در آن
موقف رهيب و وحشتناك از برنامه اى كه اجرا كرد، و از نهضت و قيامى كه نمود پشيمانى
و تأسفى بر او وارد نشد هرچند از جهت مرگ دوستان و داغ نوجوانان و عزيزانش تأسف مى
خورد اما از كار و اقدامش متأسف نبود.
سپس اين داستان را نقل مى كند:
در شب عاشورا حسين در خيمه نشسته بود، و تيرهائى را كه در جلو او ريخته بود
اصلاح مى كرد و فرزند بيمارش در پيش رويش نشسته بود و او اين رجز را مى خواند:
يا دَهَرَ اُفٍّ لَكَ مِنْ خَلِيل *** كَمْ لَكَ
بالاِشْراقِ وَ الاَصيل
مِن صاحِب وَ ماجد قَتيل *** وَ الدَّهرُ لا يَقْنَعُ
بِالْبَديل
وَ الاَْمرُ فى ذاكَ اِلَى الْجَليل *** وَ كُلُّ حَىٍّ
سالِكُ سَبيل
«اى دنيا واى بر دوستى مثل تو! چه بسيار در هر صبح و شام يار خود و صاحب مجد را
كشته اى! و روزگار به هيچ عوض و بدلى قانع نمى شود; زمام امور در دست خداوند است و
هر انسان زنده، راه مرا مى پيمايد».
فرزندش خود را از گريه بازداشت تا الم بر الم پدر نيفزايد اما خواهرش زينب
نتوانست خود را نگاه دارد از خيمه اش بيرون آمد، و صدا مى زد:
«واثَكْلاهُ الْيَوْمَ ماتَ جَدّي رَسُولُ
اللهِ، وَ اُمّي فاطِمَةُ الزَّهْراءِ وَ اَبي عَلِي. وَ اَخِي الْحَسَنُ فَلَيْتَ
الْمَوْتَ اَعْدَمَنِي الْحَياةَ يا حُسَيْنا يا بَقِيَّةَ الْماضينَ وَ ثُمالَةَ الْباقينَ».
آه كه به داغ فقدان برادر مبتلا شدم امروز جدم پيغمبر، مادرم فاطمه
زهرا و پدرم علي، و برادرم حسن از دنيا رفتند (يعني در اين مصيبتهاي جانكاه دلهاي
ما به تو آرام داشت) پس كاش مرگ، اين زندگي مرا نابود كرده بود. اي حسينم! اي
يادگار گذشتگان، و تتمه
باقيماندگان!.
حسين عليه السّلام ـ از گريه او بگريست ولى عزمى كه درآن شب داشت
كاهشى نيافت و فرمود:
«يا اُخْتَ لَوْ تُرِكَ القَطا
لَنامَ»
و او را دلدارى و تسليت مى داد، و در تصميم خود ثابت، و مانند كوه در نيتى كه
داشت پايدار بود كه از مرگ و شهادت استقبال كند و تسليم حكم پسر مرجانه نشود، سپس
خواهر را در حالى كه بيهوش شده بود به خيمه برد.
(پس از نقل اين حكايت سوزناك كه شجاعت و قوت روح حسين عليه السّلام ـ
و استقبال او را از شهادت و مصائب نشان مى دهد مى گويد:
كشورها و دولتها زايل مى شوند و تغيير و تحول مى پذيرند، تحت نفوذ قشون و سپاه
بيگانه واقع مى شوند و طمعهاى بشر برآورده شود يا ناكام گردد، و مطالب و مقاصد
فراهم گردد يا انسان به مطالبش نرسد، اين اخلاق عالى سزاوارتر به بقاء و خلود هستند
از كشورها و آنچه در آنها است، و از دولتها و آنچه در حيطه تصرف آنها است بلكه اين
اخلاق عالى (اين استقامت، اين پايدارى و علّو همت و شجاعت، اين قوم عزم و اراده) از
كوههاى بزرگ جهان، و كرات آسمان سزاوارتر به بقاء هستند. (8)
و هم عقّاد مى گويد:
حسين عليه السّلام ـ با ثبات قلب و توجه و بصيرت در ميان شدتها و
محنتهائى كه صبر و شكيبائى را نابود، و عقل و خرد را از سر مى برد پايدار بود.
گوشت و خون و بنيه بدنى بشر را طاقت تحمل آن مصائب دلخراش نبود، و كسى را تاب و
توان برداشتن بار آن همه آلام و داغها نيست مگر اولوالعزم از كسانى كه در اولاد آدم
و حوا بسيار نادر و كميابند. (9)
از يك سو شدت تشنگى و رنج و تعب گرسنگى و بى خوابى، از يكسو خون ريزى از
جراحتها، از ديگر سو زحمت جهاد و دفاع از خود و اصحاب و اهل بيت و بانوان و اطفال.
از يك طرف خواهش آب و فرياد تشنگى كودكان، از طرف ديگر اسارت قريب الوقوع عزيزترين،
و محترمترين بانوان جهان اسلام.
هر زمان باران مصيبت بر او شديدتر مى شد، و هر ساعت صداى شهيدى از ياران باوفايش
بر دلش داغ تازه مى گذارد، شخصاً به بالين سرآنها حاضر مى شد آن مردان با اخلاص و
با وفا و باايمان را مى ديد كه با پيكرهاى مجروح و بدنهاى پاره پاره جان مى دهند، و
نسبت به او عرض ادب مى كنند.
ولى حسين شهامت و استقامت و ايمان، اين مصائب را تحمل مى كرد، و مثل شجاعى كه
دشمنان را از خود دفع مى كند با اين مصيبات كه هر يك براى از پا درآوردن بزرگترين
شجاعان كافى بود، مدافعه مى كرد.
زنده باد حقيقت انسانيت كه از عالم امر است، وقتى تجلى مى كند جلوه او تمام
زيبائيهاى عالم آفرينش را تحت الشعاع قرار مى دهد، و به اين چند من گوشت و خون و
پيه و استخوان، آن قدر ارج و اعتبار مى دهد كه با تمام ممكنات برابرى كند، و پرچم
افتخارش برفراز آسمان اعلى به اهتزاز در آيد!
زنده باد حق پرستى و خدا شناسى كه جان بشر را اينقدر سنگين و با عظمت مى سازد!
زنده باد خاندان محمّد و اهل رسالت و دودمان نبوّت كه درس شرافت، استقامت،
شكيبائى، فداكارى، قوت قلب و ثبات قدم به جهانيان دادند!
زنده باد جامعه مسلمان! و افتخار بر ملت رشيد شيعه كه همه ساله سالگرد اين
فداكارى بيمانند و اين تجلى عظيم روح انسانيت را با عظمت و شكوه بسيار تشكيل مى دهد
و در اين مراسم، عاليترين درسهاى اخلاقى را به جامعه بشريت مى دهند!
10 ـ عظمتهاى حسين (عليه السّلام):
علائلى ضمن آنكه از عظمتهائى كه در وجود حسين تمركز يافته بود سخن گفته است، از
عظمت صراحت لهجه و عظمت تصميم و عظمت اباء نفس و بلندى همت و عظمت مردانگى آن حضرت
شرحى نگاشته است. چون اين عظمتهائى كه ياد كرده همه از همان روح فيّاض و شجاع و
شكست ناپذير حسين عليه السّلام ـ سرچشمه مى گيرد، قسمتهائى از سخنان
او را به طور اقتباس و نقل به معنا با اضافات و تصرفاتى در اينجا مى آوريم.
عظمت در تصميم:
به معناى عزم راسخ داشتن به انجام كار و پايان آن، به
طورى كه هيچگاه و به هيچ گونه از عزم خود برنگردد، و هيچ چيز تصميم او را سست
نسازد، و از آغاز كار ملاحظه پايان و عاقبت آن را بنمايد و هشيارانه تصميم بگيرد.
اكنون بشنويد كه حسين چگونه با پيش بينى پايان كار، وارد ميدان شد، و سخنانش
چگونه از شعور خطيرش بر مى خاست. آنگاه كه عزيمت خروج از مكه و سفر عراق را داشت
اين خطبه را خواند:
«اَلْحَمْدُ للهِِ، وَ ماشاءَاللهُ وَلا
قُوَّةَ اِلاّ بِاللهِ، وَ صَلَّي اللهُ عَلي رَسُولِهِ خُطَّ الْمَوْتُ عَلي
وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقَلادَةِ عَلي جيدِ الْفَتاةِ، وَما اَوْلَهَني اِلي
اَسْلافي اِشْتِياقَ يَعْقُوبَ اِلي يُوسُفَ، وَ خِيرَلي مَصْرَعٌ اَنَا لاقيهِ
كَأَنِّي بِاَوْصالي تَقَطَّعُها عُسْلانُ الْفَلَواتِ بَيْنَ النَواويسِ، وَ
كَرْبَلا فَيَمْلاََنَّ مِنّي اَكْراشاً جَوْفاً، وَ اَجْرِبَةً سَغْباً لا مَحيصَ
عَنْ يَوْم خُطَّ بِالْقَلَمِ رِضَي اللهِ رِضانا اَهْلَ الْبَيْتِ نَصْبِرُ عَلي
بَلائِهِ، وَ يُوَفَّيْنا اُجُورَ الصّابِرينَ لَنْ تَشْذَ عَنْ رَسُولِ اللهِ
لُحْمَتُهُ بَلْ هِي مَجْمُوعَةٌ لَهُ في حَظيرَةِ الْقُدسِ تَقِرُّبِهِمْ عَيْنُهُ
وَ يُنَجِّزُبِهِمْ وَعْدَهُ اَلا فَمَنْ كانَ باذِلاً فينا مُهْجَتَهُ، وَ
مُوَطِّناً عَلي لِقاءِ اللهِ نَفْسَهُ فَلْيَرْحَلْ مَعَنا فَاِنّي راحِلٌ
مُصْبِحاً اِنْ شاءَ اللهُُ تَعالى». (10)
«سپاس براي خدا است، و آنچه خواست خداست ميشود، و نيروئي جز به
خدا نيست، و درود خدا بر پيغمبرش».
«مرگ بر فرزندان آدم نوشته شده و آنها را احاطه كرده، مانند گردن بند بر گردن دختر
جوان، و من بسيار مشتاقم به ديدار گذشتگان خودم همانگونه كه يعقوب مشتاق ديدار يوسف
بود، و براي من قتلگاهي است كه من آن را خواهم ديد. گويا ميبينم كه در ميان نواويس
و كربلا گرگان بيابان رگهاي مرا پاره ميكنند تا شكمهاي گرسنه خود را پر كنند از
چنان روزي كه با قلم قضا نوشته شده گريزي نيست، رضاي خدا رضاي ما خاندان است. صبر
ميكنيم بربلاي او تا به ما مزد صابران را دهد. هرگز پاره تن پيغمبر از او جدا
نشود، بلكه با او در حظيره قدس در يك جا باشد، چشمش به پارههاي تنش روشن شود، و به
واسطه ايشان به وعده خود وفا كند».
«آگاه باشيد! هركس از ريختن خون دلش در راه ما دريغ ندارد، و دل به
شهادت و لقاي خدا مينهد با ما كوچ كند كه من بامداد كوچ خواهم كرد. ان شاء الله تعالى».
اين بود منطق حسين، و سخنان شور انگيز و قاطع او در برابر كسانى كه او را از
تصميمى كه داشت باز مى داشت.
مكانى كه حسين در آن اين خطبه را انشاء كرد، مكانى با عظمت و با هيبت بود; زيرا
رجال بزرگ مانند عمر بن عبدالرحمن مخزومى، عبدالله بن عباس، محمد بن الحنفيه و
عبدلله بن عمر او را از اجراى تصميمى كه داشت منع مى كردند، و اين خطبه در حقيقت
پاسخى به درخواست آنها و همفكران آنها از مسلمانان، و اعلام قبول تمام خطرات تصميم
بود.
رجال نامبرده هرچند همه نامدار و متشخص بودند اما روحى مثل روح حسين، و شعور و
بينشى مانند شعور او نداشتند، و آن مايه اى كه حسين داشت در آنها نبود. آنها در
برابر بطولت و مردانگى حسين هيبت خود را از دست دادند، و چون ريگهاى كوچكى بودند كه
بر دامن كوه بزرگى ريخته باشد كه بادهاى تند آنها را به زير مى ريزد، و كوه در مكان
خود استوار و آرام باقى مى ماند (اكنون كه سخت ترين بادهاى حوادث و آزمايش، در جهان
اسلام به حركت در آمده و مردم را زير و رو مى كند، حسين و ياران باشهامت و قهرمانش
در برابر اين تندبادها و امواج سهمگين اقيانوس حوادث، مردانه ايستادند و مانند كوه
از جاى نلغزيدند).
پاسخى كه در صفحات تاريخ جاويدان ماند، پاسخ حسين بود به عبدالله بن عمر، وقتى
به او پيشنهاد سازش با بنى اميه را داد، و او را از شقاوت و قدرت سرنيزه، و زور و
بى پروائى و جسارت آنها به خدا و پيغمبر بيم داد، فرمود:
«يا اَبا عَبْدُ الرَّحْمنِ اَما عَلِمْتَ
اَنَّ مِنْ هَوانِ الدُّنْيا عَلَي اللهِ اَنَّ رَأْسَ يَحْيي بْنَ زَكَرِيّا
اُهْدِي اِلي بَغِي مِنْ بَغايا بَني اِسْرائيلَ»
آيا نميداني كه از خواري و بيقدري دنيا در نزد خدا اين است كه سر
يحيي بن زكريا هديه شد به زن زناكاري از فواحش بني
اسرائيل؟.
اين جواب امام عليه السّلام ـ مقدار قوت تصميم، و توجه او را به
پايان كار، و عزم خلل ناپذيرش را آشكار مى كند كه براى نيل به هدف و انجام برنامه
اى كه خود را موظف به اجراى آن مى دانست به قدر سرانگشتى حاضر به عقب نشينى نيست، و
ضمناً هم به مصيبت سر انور خودش كه براى يزيد هديه مى شود اشاره فرمود.
آرى، حسين اينچنين قيام و نهضت را شروع كرد و اينسان قلب شجاعش محكم ماند كه تا
انجام كار به جز مبدأ و هدفى كه داشت به جاى ديگر نظر نداشت، مبدئى كه در چند كلمه
خلاصه مى شد: خدا، پيغمبر خدا، قرآن كتاب خدا، عظمت در اباء نفس و تسليم باطل نشدن.
در اين ناحيه نيز حسين عظمت، بالاترين درجات عظمت را داشت. بسا اشخاصى كه هدف و
مبدأ بزرگى را در نظر مى گيرند و برنامه هائى عالى اعلام مى كنند، ولى در وسط راه
وقتى مواجه با خطر شدند برنامه را فراموش مى كنند يا هنگامى كه مال و اعتبار و
مقامى به آنها پيشنهاد كردند مال و مقام يا شهوترانى آنها را ذليل و بيچاره ساخته و
از هدف خود چشم پوشى مى نمايند; اين كسان از هدف خود دست مى كشند و علاوه بر آن كه
در ميدان فضيلت سهمى نصيبشان نمى شود، دامنشان به عيب و ننگ آلوده مى گردد، و اگر
از آغاز سخنى نمى گفتند و برنامه اى نمى دادند شرافت و ايمانشان كمتر زيان مى ديد.
حسين عليه السّلام ـ در اينجا نيز مانند جدّ و پدرش از تمام كسانى
كه براى حق و به نام عدل قيام كردند مسابقه را برد، و وقتى با همه گونه خطر مواجه
شد و همه گونه اسبابى كه ديگران را ناچار به تسليم مى ساخت فراهم گشت، فرمود:
«لا وَاللهِ لا اُعْطيكُمْ بِيَدي اِعْطاءَ
الذَليلِ، وَ لا اَفِرُّ فِرارَ الْعَبيدِ يا عِبادَ اللهِ اِنِّي عُذْتُ بِرَبَّي
وَ رَبَّكُمْ اَنْ تُرْجَمُونِ اَعُوذُ بِرَبِّي وَ رَبِّكُمْ مِنْ كُلِّ
مَتَكَبِّر لا يُؤْمِنُ بِيَوْمِ الْحِسابِ» (11)
نه به خدا سوگند! به خواري دست در دست شما نميگذارم و چون بندگان
از جهاد فرار نميكنم. اي بندگان خدا! من پناه ميبرم به پروردگار خودم و پروردگار
شما ازاينكه مرا سنگباران كنيد، و پناه ميبرم به خدا از هر متكبري كه ايمان به روز
قيامت ندارد.
و نيز فرمود:
«ثُمَّ اَيْمُ اللهِ لا تَلْبِثُونَ بَعْدَها
اِلاّ كَرَيْثِ ما يُرْكَبُ الْفَرَسُ حَتّي تَدُورَبِكُمْ دَوْرَ الرَّحي، وَ
تَقْلُقَ بِكُمْ قَلَقَ الَْمحْوَرِ عَهْدٌ عَهَدَهُ اِلي اَبي عَنْ جَدّي
فَأَجْمِعُوا اَمْرَكُمْ، وَ شُرَكائَكُمْ ثُمَّ لا يَكُنْ اَمْرُكُمْ عَلَيْكُمْ
غُمَّةً ثُمَّ اقْضُوا اِلي وَلا تُنْظِرُونَ اِنِّي تَوَكَّلْتُ عَلَي اللهِ
رَبِّي وَ رَبِّكُمْ ما مِنْ دابَّة اِلاّ هُوَ آخِذٌ بِناصِيَتِها اِنَّ رَبِّي
عَلي صِراط مُسْتَقيم» (12)
به خدا سوگند بعد از من درنگ نكنيد مگر به مقداري كه كسي بر اسب
نشيند، تا روزگار بر شما چون آسيا بگردد و چون محور مضطرب شويد عهدي است كه پدرم از
جدم مرا به آن خبر داده است. پس شما كار خود را فراهم كنيد و همكارانتان را گرد
آوريد و بر من بتازيد و مرا مهلت ندهيد، من بر خدائي كه پروردگار من و شما است توكل
كردهام، هيچ جنبندهاي نيست مگر آنكه ناصيه او به دست خدا است، بدرستيكه پروردگار
من بر صراط مستقيم است.
اَعْظِمْ بِهِ بَطلاً لَمْ يُعْطَ مُتَضِّعا *** يدَ الصِغارِ، وَ اَعطى
دونَها الرَاْسا
كَذلِكَ الْحُرُّ يَسْتَعْدِى الْمَماتَ عَلى *** عَيْشِ الدَنِيَّةِ
اِدْلالاً وَارْكاساً
اَكْرِمْ بِها خُلَّةَ كانَتْ لَها نَهَجا *** ثُمَّ اسْتَمِرَّتْ عَلَى
الاَْيّامِ نِبْراساً
آرى! حسين با عزتى كه از نبوت جدش داشت و عزّت شخصيت خودش، خود را نباخت و تاريخ
هم از پشت سر او از اينكه اقرار كند به مثل و نظيرى براى او يا اينكه همانندى براى
او بشناسد خوددارى كرد. او مردان دنيا را مردانگى آموخت.
ابن ابى الحديد مى گويد:
«سَيِّدُ اَهْلِ الاِْباءِ الَّذي عَلَّمَ
النّاسَ الْحَمِيَّةَ وَ الْمَوْتَ تَحْتَ ظِلالِ السُيُوفِ اِخْتِياراً لَهُ عَلَي
الدَنِيَّةِ اَبُو عَبْدِاللهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِي بْنِ اَبيطالِب ـعليهما
السّلامـ الَّذي عُرِضَ عَلَيْهِ الاَْمانُ وَ اَصْحابِهِ فَاَنِفَ مِنَ الذُّلِّ...». (13)
آقاى كسانيكه تن به زير بار ذلت و ننگ و خلاف شرافت و كرامت ندادند آن كسى كه
حميت و جوانمردى و خويشتين دارى و شهادت در زير سايه هاى شمشيرها را بر زندگى با
پستى برگزيد; حسين بن على بن ابيطالب ـ عليهما السّلام ـ بود كه به او و اصحابش
پيشنهاد امان و تسليم داده شد و او نپذيرفت و راضى به تحّمل خارى نشد.
عظمت در مردانگى:
در اين عظمت نيز حسين عليه السّلام ـ
مقامى عجيب و سخت شگفت انگيز داشت و مردانگى در وجود و بحد اكمل نمايش يافت، و شايد
برجسته ترين موارد ظهور مردانگى آن حضرت آنوقتى بود كه سپاه كفر پيشه، آن حضرت و
اصحابش را تير باران نمودند، حسين برخاست يك نگاه به آن تيرها كرد، و يك نگاه به
اصحابش سپس فرمود:
«قُومُوا رَحِمَكُمُ اللهُ اِلَى
الْمَوْتِ الَّذى لابُدَّ مِنْهُ فَاِنَّ هذِهِ السِّهامَ رُسُلُ الْقَوْمِ اِلَيْكُمْ»
بر خيزيد! خدا شما را رحمت كند، و از مرگى كه
چاره اى از آن نيست پيشواز
نمائيد اينك اين تيرها فرستاده هاى اين مردم
به سوى شمايند.
اصحاب برخاستند و ساعتى را با آنها نبرد كردند تا جمعى از اصحاب شهيد شدند. در
اين هنگام حسين دست بر محاسن شريف زد و فرمود:
«اِشْتَدَّ غَضَبُ اللهِ عَلَي الْيَهُودِ
اِذْ جَعَلُوا لَهُ وَلَداً، وَ اشْتَدَّ غَضَبُهُ عَلَي النَّصاري اذْ جَعَلُوهُ
ثالِثَ ثَلاثَة، وَ اشْتَدَّ غَضَبُهُ عَلَي الَْمجُوسِ اِذْ عَبَدُوا الشَّمْسَ
وَالْقَمَرَ دُونَهُ، وَاشْتَدَّ غَضَبَهُ عَلي قَوْم اتَّفَقَتْ كَلِمَتُهُمْ عَلي
قَتْلِ ابْنِ بِنْتِ نَبِيِّهِمْ اَما وَاللهِ لااُجيبُهُمْ اِلي شَيء مِمّا
يُريدُونَ حَتّي اَلْقَي اللهَ وَ اَنَا مُخَضَّبٌ بِدَمي». (14)
«خشم خدا بر يهود شدت يافت وقتي براي او فرزندي قرار دادند، و غضب
خدا بر نصاري سخت شد وقتي او را ثالث ثلاثه خواندند. و غضب خدا بر مجوس سخت شد وقتي
آفتاب و ماه را به جاي خدا پرستيدند، و خشم خدا شدت يافت بر قومي كه همكلام و متفق
شدند براي كشتن پسر دختر پيغمبر خودشان، به خدا آنها را به آنچه ميخواهند جواب
نميدهم، تا اينكه ملاقات كنم خدا را در حاليكه به خون خود خضاب شده
باشم».
جمله اى كه از مردانگى حسين هراس انگيز است اين است كه فرمود:
«قُومُوا رَحِمَكُمُ اللهُ اِلَى
الْمَوْتِ»
و ديگر اينكه فرمود:
«اَما وَاللهِ لا اُجيبُهُمْ...».
اين دو جمله با كمال وضوح، مردانگى حسين عليه السّلام ـ را آشكار
ميسازد كه در چنان موقف مهيب و وحشتناك هيچ گونه بيم و هراس و شكست و خودباختگى در
وجودش وارد نشد; اصحابش را به استقبال از مرگ دعوت فرمود، مانند آن كه آنها را
برخوان لذيذترين غذاها بخواند.
و حقاً هم آن مرگى كه حسين به آن دعوت مى كرد، لذيذ بود; زيرا مى خواست با باطل
نبرد كند و برهان خدا كه مبدأ او بود، در پيش چشمش مرتسم بود وصداى خدا را كه صداى
ضمير و وجدان پاك و ايمان سرشارش بود مى شنيد و جز اين كلمات چيز ديگر نمى ديد:
خدا، پيغمبر خدا، قرآن (كتاب خدا).
اگر پيرامون شجاعت روحى و بدنى حسين، سخن را دنبال كنيم كتاب به اين زودى به
پايان نمى رسد، پس بهتر اين است كه به همين مقدار قناعت كنيم و خوانندگان گرامى را
به كتابهاى مقتل و تفكر در تاريخ زندگى آن حضرت حواله دهيم.
11 ـ صبر و شكيبائى:
اين صفت از اصول اخلاق حميده و ملكات پسنديده است و آيات شريفه و احاديث در
فضيلت آن بسيار است، و در بيش از هفتاد موضع در قرآن مذكور است. از جمله اين آيات
است:
(اِنِّما يُوفَّى الصّابِرُونَ أَجْرَهُمْ
بِغَيْرِ حِساب).
(15)
(وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذينَ صَبَرُوا اَجْرَهُمْ
بِاَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ). (16)
(وَ اَصْبِرُوا اِنَّ اللهَ مَعَ الصّابِرينَ). (17)
(وَجَعَلْنا مِنْهُمْ اَئِمَّةً يَهْدُونَ
بِاَمْرِنا لَمّا صَبَرُوا). (18)
(اِصْبِرُوا وَ صابِرُوا). (19)
(وَاصْطَبِرْ لِعِبادَتِهِ). (20)
(يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اِسْتَعينُوا
بِالصَّبْرِ وَ الصِّلوةِ اِنَّ اللهَ مَعَ الصّابِرِينَ). (21)
و از روايات، اين حديث معروف و معتبر كافى است:
«اَلصَّبْرُ مِنَ الاِْيمانِ كَالرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ لاخَيْرَ
في جَسَد لا رَأْسَ مَعَهُ، وَ لا في اِيمان لا صَبْرَ مَعَهُ».
از حضرت امير المؤمنين نيز روايت است:
«اِطْرَحْ عَنْكَ وارِداتِ
الْهُمُومِ بِعَزائِمِ الصَّبْرِ، وَ حُسْنِ اليَقينِ». (22)
و از حضرت امام حسن مجتبى عليه السّلام ـ در حديث است كه فرمود:
آزمايش كرديم، و آزمايش كنندگان آزمايش كردند،
نديديم چيزى را كه وجودش سودمندتر و عدمش زيان بارتر باشد از صبر. با صبر همه امور
مداوا مى شود، و صبر بغير خود مداوا نمى شود. (23)
راجع به فضيلت صبر و تعريف و مراتب و درجات و اقسام آن، مراجعه به كتابهاى حديث
و اخلاق مانند بحار، المحجة البيضاء، جامع السعاده و معراج السعاده مفيد و سودمند
است.
راغب در مفردات القرآن مى گويد:
«اَلصَّبْرُ حَبْسُ النّفْسِ عَلي ما يَقْتَضيهِ العَقْلُ وَ
الشَّرْعُ اَوْ عَمّا يَقْتَضِيانِ حَبْسَها عَنْهُ»
صبر، وادار كردن نفس است بر طبق فرمان عقل و شرع، يا حبس و باز
داشتن نفس است از آنچه عقل و شرع بازداشتن نفس را از آن لازم مى شمارند.
از آيات و روايات، علاوه بر آنكه بلندى مقام و رتبه صابران معلوم مى گردد،
دانسته مى شود كه صبر، كليد بركات و مقدمه نيل به تمام مقامات معنوى و شرط توفيق در
هر كار و كسب هر فضيلت است.
حسين عليه السّلام ـ در مقام صبر امتحانى داد كه دوست و دشمن از
آن در شگفتى شدند، بلكه فرشتگان آسمان (برحسب فقره زيارت ناحيه مقدسه:
«وَلَقَدْ عَجَبَتْ مِنْ صَبْرِكَ مَلائِكَةُ السَّماءِ» (24))
نيز از آن صبر و شكيبايى در تعجب ماندند، و ظهور اين فضيلت از آن حضرت بنوعى شد كه
سخن از صبر و خويشتن دارى آن امام شهيد از توضيح واضحات است مع ذلك از جهت فائده
اخلاقى چند قسم از اقسام عالى صبر را بيان مى كنيم و سپس موقف عظيم و بى نظير آن
حضرت را در هريك نشان مى دهيم:
صبر در جهاد:
صبر در جهاد اينست كه مجاهد فى سبيل الله به واسطه ورود
جراحات و زخم اسلحه پشت به ميدان نكند و از زخمهاى كارى، پريشان خاطر نشود و روحيه
اش از يورش و حمله دسته جمعى قواى مسلّح دشمن ضعيف نگردد.
يكى از علل فتوحات مسلمانان در صدر اسلام همين حال صبرشان در جهاد بود كه براى
كسب ثواب و فوز به قرب خدا در ميدانهاى نبرد، آسوده حواس و با اطمينان صابرانه جهاد
مى كردند. قرآن از اين مردم مدح كرده، و صبر در حين بأس كه در آيه:
(وَ الصّابِرينَ فِى الْبَأْساءِ وَ
الضَّرّاءِ، وَ حينَ الْبَأْسِ) (25)
ذكر شده همين صبر در هنگام جهاد و قتال است.
و در آيه ديگر مى فرمايد:
(كَمْ مِنْ فِئَة قَليلَة غَلَبَتْ فِئَةً
كَثيرَةً بِاِذْنِ اللهِ وَاللهُ مَعَ الصّابِرينَ). (26)
اين افتخار در ميدانهاى جهاد اسلامى در درجه نخست نصيب على عليه السّلام ـ
و خاندانش بود كه در هيچيك از جنگها پشت به جهاد نكردند. على عليه السّلام ـ
در جنگ بدر، حنين، احزاب و غزوات ديگر كه شركت داشتند در نهايت صبر و تحمل، ثابت
قدم بودند به طورى كه در جنگ احد نود جراحت بر بدنش رسيد و همچنان رزم مى كرد و از
پيغمبر و اسلام مردانه و صادقانه دفاع نمود. برادر آن حضرت جعفر بن ابيطالب در جنگ
موته بيش از هفتاد زخم شمشير و نيزه بر بدنش وارد شد، و آن مجاهد فى سبيل الله پرچم
اسلام را نگاه داشت تا دستهايش را قطع كردند، و همچنان ثبات ورزيد تا او را برحسب
بعضى تواريخ به دو نيمه ساختند.
حسين عليه السّلام ـ به روايت ابن اثير و مسعودى و نقل عقّاد، سى
و سه طعن نيزه، و سى و چهار زخم شمشير و خنجر برداشت كه اين شصت و هفت زخم بغير از
زخم تيرها بود.
عقّاد نقل كرده كه مجموع جراحاتى كه اثرش در لباس آن حضرت بود صدو بيست جراحت
بوده بلكه از بعضى روايات استفاده مى شود كه مجموع جراحات وارده بر آن بدن عزيز خدا
از شمشير و تير و نيزه و سنگ، بيش از سيصد و ده جراحت بوده است و به اتفاق تمام اين
زخمها از پيش رو و سينه مطهر بر آن حضرت رسيد. (27)
با اين كثرت جراحات جنگ مى كرد و رجز مى خواند و حمله هاى مردانه مى كرد و تا
ممكن بود سواره و سپس پياده، و حتى آن وقتى كه بر زمين افتاده بود با كمك شمشير
برمى خاست و آن مردمى را كه ننگ عالم انسانيت شدند از خود دور مى كرد، و دفاع مى
نمود و صبر داشت.
صبر در مصيبت جوانان و برادران و اصحاب:
اين نوع صبر از صبر بر جراحات، و
آلام بدنى به مراتب دشوارتر، و از پا درآورنده تر است. اما حسين كه صبر و شكيبائيش
از كوههاى عالم بيشتر بود در داغ مرگ جوانان و برادران، و مصيبت بهترين اصحاب و
ياران كه همه را با لب تشنه در پيش رويش به فجيع ترين وضعى شهيد مى ساختند و بدنشان
را پاره پاره مى كردند، صبرى كرد كه از آغاز عالم تا به حال چنان صبرى از كسى آشكار
نشده است. طفل شيرخوارش را در بغلش تير مى زدند و هلاك مى كردند. فرزند كوچك برادرش
را در آغوشش بعد از آنكه دستش را با شمشير قطع كردند به طورى كه با پوست آويخته شد،
شهيد كردند.
كودك خردسال ديگرش را كه لرزان از خيمه بيرون آمده بود با ضربت عمود، تشنه كام
كشتند. در تمام اين مصيبات جانكاه صبر مى كرد، حتى كودكى را كه شمشير دشمن دستش را
قطع كرده بود مانند مردان دنيا ديده; امر به صبر مى كرد و مى فرمود:
«يَا ابْنَ اَخي اِصْبِرْ عَلى
ما نَزَلَ بِكَ، وَ احْتَسِبْ في ذلِكَ الخَيْرَ»
برادرزادهام! صبر كن برآنچه كه بر تو وارد شده (از بلاها و
مصيبتها) و اينها را خير حساب كن!.
اهل بيتش را در معرض اسيرى مى ديد با اينكه اين مصيبت براى او كه مجسمه غيرت و
مردانگى بود بسيار سخت و جانگداز بود صبر فرمود، و آنها را به صبر و وقار و خاموشى
و خويشتن دارى سفارش مى كرد و برحمت خدا مژده مى داد و مى فرمود:
«وَ رَحْمَةُ اللهِ
لاتُفارِقُكُمْ فِى الدُّنْيا وَ الاْخِرَةِ».
صبر در غضب و خشم:
از پيامبر اعظم صلّى الله عليه و آله وسلّم ـ
روايت است كه نيرومند كسى است كه به هنگام خشم، مالك خويش گردد. حسين عليه السّلام ـ
هرگز تحت تأثير خشم و غضب كارى را انجام نداد، در هنگام غضب
برخود مسلط بود; و اگر تمام عوامل خشم فراهم مى شد آن حضرت از طريق اعتدال و ميانه
روى و راه صواب به قدر چشم برهم زدن بيرون نمى شد.
علائلى مى گويد:
غلامى از غلامانش آب بر دست مباركش مى ريخت ابريق از دستش در طشت افتاد، آب طشت
بر روى مقدسش پاشيد. غلام عرض كرد: اى آقاى من! «وَالْكاظِمينَ الْغَيْظَ».
فرمود: خشمم را فرو خوردم. غلام گفت: «وَالْعافينَ عَنِ النّاسِ». فرمود:
عفو كردم از تو. عرض كرد: «وَ اللهُ يُحِبِّ الُْمحْسِنينَ». (28)
فرمود:
«اِذْهَبْ فَاَنْتَ حُرٌّ
لِوَجْهِ اللهِ الْكَريم»
برو كه تو در راه خدا آزادى!. (29)
و يكى از نمايشهاى حسن خلق و كرم آن حضرت كه نشان مى دهد آن امام شهيد در برابر
عوامل غضب و خشم و كينه، كمال قدرت و ايستادگى را داشت سيراب كردن لشكر حرّ است.
وقتى در گرمگاه روز رسيدند و حضرت ديد به سختى تشنه هستند، فرمان داد تا به آنها و
اسبهايشان آب بدهند. برحسب امر امام تمام سپاه دشمن را از مرد و مركب سيراب كردند و
برپاها و شكم چهارپايانشان آب پاشيدند.
على بن طعان محاربى گفت: من پس از همه رسيدم آن بحر مكرمت و نور ديده ساقى كوثر
مرا به آن حال ديد، به زبان مبارك به نهايت لطف و مرحمت به لغت حجاز فرمود:
«يَابْنَ اَخِى اَنْخِ
الراوِيَه»
برادرزاده! شتر را بخوابان.
من معنى كلام امام را ندانستم امام دانست كه نفهميدم فرمود: «اَنْخِ
الْجَمَلَ». من شتر را خوابانيدم، فرمود:
«اخنث السِقا»
دهانه مشك را بر گردان و آب بنوش!
من نتوانستم، امام پيش آمد و دهانه مشك را به دست مبارك پيچيد تا آب نوشيدم. (30)
و ديگر از نمونه هاى صبر آن حضرت امتناعى است كه از شروع كردن به جنگ داشت، با
اينكه مى دانست آن لشكر كفر پيشه به هيچوجه بر او و عزيزانش رحم نمى كنند، و با
اينكه از آنها كارها و حركاتى سر مى زد كه صبر بر آن اعمال نكوهيده دشوار بود، آن
حضرت حجت را بر آنها تمام ساخت نه خود و نه اصحابش دست به اسلحه نبردند.
موقعى كه نامه ابن زياد به حرّ رسيد و در آن دستور داده بود كه حرّ بر حسين عليه السلام ـ كار را تنگ بگيرد، و ايشان را در بيابانى بى آب و سبزه
فرود آورد; زهير بن القين به امام عرض كرد:
«به خدا قسم! آن سپاهى كه پس از اينها بيايند بسى بيشتر باشند، اجازه بده تا هم
اكنون با اين گروه نبرد كنيم» آن حضرت فرمود:
«من ابتدا به جنگ نمى كنم».
همچنين وقتى آب را بر روى امام و اصحابش بسته بودند و در لشكرگاه آن حضرت
جاندارى نبود از زن و مرد، كوچك و بزرگ، جوان و پير، بيمار و سالم; حتى اسبها و
مراكب، مگر آنكه تشنه بود و صيحه تشنه كامان همواره به گوش امام مى رسيد از ابتداى
به جنگ خوددارى كرد.
حتى وقتى جرثومه شرارت و خباثت، شمر ملعون روز عاشورا به خيام طاهره نزديك شد و
در پيرامون خيمه هاى جلالت و عظمت مى گرديد تا نقطه اى را كه از آنجا ميتوان به
خيام و لشكرگاه امام حمله كرد، معين سازد، خندقى را ديد كه آتش در آن افروخته اند;
بانگ برداشت و به امام جسارت كرد.
مسلم بن عوسجه كه در تيراندازى مهارت داشت اجازه خواست شمر را با تير بزند، و
زمين را از لوث وجود خبيث آن دشمن خدا پاك سازد، حضرت اجازه نفرمود، چون از ابتدا
كردن به جنگ كراهت داشت (31)
مثل اينكه مى خواست جنگش با آنها صورت دفاع داشته باشد.
يكى ديگر از نمونه هاى گذشت و عفو و صبر آن حضرت ـ كه به مفاد آيه شريفه:
(وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ اِنَّ ذلِكَ
لَمِنْ عَزْمِ الاُْمُورِ) (32)
دليلبر عزم محكم، و قوت تصميم و بلندى همت است ـ قبول توبه حر و آنهمه ملاطفت و
محبتى است كه نسبت به او از آن معدن صبر و حلم و عفو و بخشش صادر شد.
صبر در تشنگى:
اين شكيبائى سخت دشوار است، خصوص اگر تشنگى در نهايت شدت
باشد. تسليم نشدن به دشمن با زحمت تشنگى، علامت تصميم و عزم راسخ فوق العاده است.
شايد در تاريخ موردى را پيدا نكنيم كه آب را بر روى طرف بسته باشند و او از تسليم
خوددارى كرده باشد.
برحسب تواريخ و كتابهاى معتبر مقتل از روز هفتم محرم آب را بر روى آن حضرت و
خاندان و اصحابش بستند از آن روز تا عاشورا اگر هم يكى دو مرتبه به وسيله حفر چاه و
كوشش حضرت عباس قمر بنى هاشم آبى تهيه شد، طبعاً سالمندان و بزرگان از آن استفاده
نمى كردند و فقط اطفال و خردسالان و مراكب زبان بسته را يكى دو وعده با آن آب
دادند; بنابراين داستان تشنگى امام عليه السّلام ـفوق العاده غم
انگيز و شكيبائى آن حضرت بر رنج تشنگى تحير آميز است.
كسانيكه گرماى عراق را ديده اند مى دانند كه تحمل تشنگى چند ساعت در آنجا طاقت
فرسا است. زحمت جهاد در آفتاب سوزان و كثرت جراحات و ريزش خون، همه باعث شدت تشنگى
است ولى آن امام تشنه كام بر اين رنج عظيم صبر فرمود، و تسليم آن ناكسان نگرديد.
صَلَّى اللهُ عَلَيْكَ يا اَبا عَبْدِالله.
صبر در اطاعت فرمان خدا:
معلوم است كه ظهور تمام اقسام صبر از آن حضرت
براى اطاعت فرمان خدا بود، و براى امتثال امر خدا از آنهمه بلاها و مصيبتها استقبال
كرد و پيشنهادهائى را كه دوستان يا دشمنان دادند كه با يزيد بيعت كند يا بنحوى با
او به سازش و سكوت رفتار نمايد نپذيرفت و ردّ كرد.
خواننده گرامى! شخصيت عظيم و مناقب و كرائم اخلاق حضرت سيدالشهداء عليه السّلام ـ
در هرناحيه آنقدر وسيع است كه با بسط مقال يا تأليف كتابهاى
مستقل هم نمى توان جمال آفتاب تمثال آن خلق و خوى را نشان داد، لذا ناچار به ايجاز
و اختصار پرداختيم، و بطور جامع و خلاصه مى گوئيم كه آن حضرت در علم و معرفت و حلم
و فصاحت و بلاغت (33)
و خلق و خوى سرآمد تمام خلق بود.
پىنوشتها:
1 ـ الاتحاف، ص 16.
2 ـ بقيه ابيات كه سزاوار است هر يك از دوستان اهل بيت آن را حفظ باشند اينست:
وَجَدّى رَسُولُ اللهِ اَكْرَمُ مَنْ مَضى وَ نَحْنُ سِراجُ اللهِ فِى الْخَلْقِ
نَزْهَرُ
وَفاطِمُ اُمّى مِنْ سُلالَةِ اَحْمَد وَ عَمّي يُدْعى ذُوالجَناحَيْنِ جَعْفَرُ
وَفينا كِتابُ اللهِ اُنْزِلَ صادِقا وَ فينَا الْهُدى وَالْوَحىْ بِالْخَيْر
يُذْكَرُ
وَ نَحْنُ اَمانُ اللهِ لِلنّاسِ كُلِّهِم نَسِرُّ بِهذا فِى الاَنامِ وَنَجْهَرُ
وَنَحْنُ وُلاةُ الْحَوضِ نَسْقى وُلاتِنا بِكَأْسِ رَسُولِ اللهِ ما لَيْسَ
يُنْكَرُ
وَشيعَتُنا فِى النّاسِ اَكْرَمُ شيعَة وَ مُبْغِضُنا يَوْمَ الْقِيامَةِ يُخْسَرُ
و جدّ من رسول خدا گرامى ترين افراد است و ما چراغهاى خداونديم كه در ميان خلق مى
درخشيم.
فاطمه، مادر من دختر احمد (رسول خدا) و عموى من جعفر است كه به ذوالجناحين (صاحب دو
بال) معروف است.
درباره ما كتاب خدا به حقيقت نازل شده وهدايت و وحى درخانواده ما به خوبى ياد= = مى
شود.
و ماييم امان خداوند براى همه مردم و اين مطلب را پنهان و آشكارا در بين مردم بازگو
مى كنيم.
ماييم اختيار داران حوض كوثر كه دوستان خود را سيراب مى كنيم با جام رسول خدا، اين
مطلب جاى انكار نيست.
شيعيان ما در بين مردم گرامى ترين پيروان هستند و دشمنان ما روز قيامت زيان خواهند
ديد.
3 ـ الاتحاف، ص 17 و 20.
4 ـ الاتحاف، ص 16 و 17: نقل به معنا.
5 ـ تاريخ طبرى، ج 4، ص 345 ـ كامل ابن اثير، ج 3، ص 295.
6 ـ شرح نهج البلاغه، ج 3، ص 482.
7 ـ ابوالشهداء، ص 71.
8 ـ ابوالشهداء، ص 163 تا 169.
9 ـ ص 185 نقل بمعنى.
10 ـ سمو المعنى، ص 115.
11 ـ سمو المعنى، ص 117.
12 ـ قسمتى از خطبه امام شهيد عليه السّلام در روز عاشورا است كه در كتب معتبره
مقاتل ذكر شده است.
13 ـ شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 302.
14 ـ سمو المعنى، ص 118.
15 ـ سوره زمر، آيه 10.
16 ـ سوره نحل، آيه 96.
17 ـ سوره انفال آيه، 46.
18 ـ سوره سجده، آيه 24.
19 ـ سوره آل عمران، آيه 200.
20 ـ سوره مريم، آيه 65.
21 ـ سوره بقره، آيه 153.
22 ـ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 1، ص 107.
23 ـ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 1، ص 105.
24 ـ و به راستى از صبر و استقامت تو ملائكه آسمان به شگفت آمده اند.
25 ـ سوره بقره، آيه 177.
26 ـ چه بسيار شده كه گروهى اندك به اذن خداوند، بر گروهى بسيار، پيروز شدند و خدا
با شكيبايان است. سوره بقره، آيه 249.
27 ـ قمقام زخار، ص 468. ابوالشهداء، ص 188. مروج الذهب، ج 3، ص 11.
28(*) سخنان اين غلام اقتباسى است از قسمتى از آيه 134 سوره آل عمران: «...وَ
الْكاظِمينَ الْغَيْظِ وَالْعافينَ عَنِ النّاسِ وَاللهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ».
29 ـ سمو المعنى، ص 161.
30 ـ قمقام زخار، ص 350 و ساير كتب مقتل.
31 ـ ابوالشهداء، ص 172. قمقام زخار، ص 390.
32 ـ سوره شورى، آيه 43.
33 ـ كلمات معجز آسا، و خطبه هاى فصيحه و بليغه و مواعظ و نصايح جامع و ادعيه اى كه
از آن حضرت نقل شده و در كتب عامه و خاصه ضبط است هر يك برهان اين است كه آن حضرت
نيز مانند پدر بزرگوارش مالك ملك فصاحت و حاكم اقاليم بلاغت بوده است. معاويه در
وصف آن منطق شيوا و گفتار رسا به يزيد گفت: «لكِنَّها اَلْسِنَةُ بَني هاشِمِ
الحُدادِ الَّتى تَفْلِقُ الصَخْرَ وَتَغْرفُ مِنَ الْبَحْر» لكن زبانهاى بنى هاشم
از تيزى سنگ را مى شكافد و از دريا بهره مى گيرد (همچنانكه هر چه از دريا بردارند،
آب دريا كم نمى شود، آنها هم هر قدر سخن بگويند، مطالبشان تمام نمى شود» سمو
المعنى، ص 162.
