21 - شروههاي عاشورا
دهبزرگي، احد، تهران، پيامآزادي، چاپاول، 1379، 112 ص.
همچنانكه از نام اين كتاب پيداست. بيشتر دوبيتيهاي آن پيرامون وقايع كربلا و
عاشورا است كه با نظم زيباي شاعر متعهد آقاي احد دهبزرگي به رشته تحرير درآمده
است.
22 - شكوه شعر عاشورا در زبان فارسي
مجاهدي، محمدعلي، قم، مركزتحقيقات اسلامي سپاه، چاپاول، 1379، 560 ص.
اثر حاضر جهت پاسداشت، احيا و گسترش فرهنگ فني و پوياي عاشورا است. كه مركز تحقيقات
اسلامي نمايندگي وليفقيه در سپاه زمينه تهيه اين اثر تحقيقي عاشورايي را فراهم
آورده است.
در «شكوه شعر عاشورا در زبانفارسي» ابعاد گوناگون تجلي فرهنگ عاشورا در شعر فارسي
و تاريخ پديداري و تطور محتوايي و ساختاري شعر اصيل و الهي عاشورايي به وسيله شاعر
و اديب توانا ... محمدعلي مجاهدي(پروانه) با ظرافت، تيزبيني، دقت و موشكافي قابل
تحسيني مورد بررسي قرار گرفته است. مطالب كتاب از شش فصل تشكيل شده است كه برخي
عناوين آن عبارتاند از: شعر از نظر قرآن و سنّت، تعريف شعر و نظم، رفتار
پيامبراكرمصلي الله عليه وآله وسلم با شعر ارزشي و ضدّ ارزشي، جانبداري
معصومينعليهم السلام از شعر ارزشي، رجزهاي عاشورايي امامحسينعليه السلام و اصحاب
آن حضرت، تعريف «شعر عاشورا» و «شعر عاشورايي» قلمرو «شعر ئييني» در گستره زبان
فارس، چهرههاي شاخص «شعر آئيني» تا سده نهم، پيشينه شعر عاشورا در زبانفارسي،
آغاز عزاداري عمومي براي شهداي كربلا در ايران، نخستين شعر عاشورايي مكتوب در زبان
فارسي، محتشم، قافلهسالار شعر عاشورا، دامنه تأثير شعر محتشم در قلمرو و شعر
عاشورا، سير تطور تدريجي شعر عاشورا، عوامل دخيل در تطوّر بيروني و ساختاري شعر
عاشورا، عوامل دخيل در تطوّر دروني و محتوايي شعر عاشورا، علل رويكرد شاعران به
مفاهيم ارزشي عاشورا، در دو دهه اخير، بايدها و نبايدها در شعر عاشورايي، و بررسي
نوحهها و شعارهاي عاشورايي.
23 - سه مقتل در حماسه عاشورا
عقيقي بخشايشي، عبدالرحيم، قم، نويد اسلام، چاپاول، 1379،319 ص.
مجموعه چند رساله در معرفي شخصيت امامحسينعليه السلام و شهداي كربلا است. هدف
نويسندگان، ثبت كامل اسامي و مشخصات شهيدان كربلا بوده است. روش تحقيق، توصيفي
موردي و شيوه آن تاريخي و نقلي است. رساله اول «تسمية من قتل مع الحسينعليه السلام
فضيلبنعمر رساني» اثري از قرن دوم هجري است. رساله دوم «ابصارالعين في
انصارالحسينعليه السلام محمد سماوي»، قبيلهها و ياران امامحسين را مورد بررسي
قرار ميدهد و تقريبا به صورت موضوعي است. در پايان، نام اصحاب بهترتيب حروف الفبا
ذكر شده است. رساله سوم با متن عربي و به همراه ترجمه فارسي آن آمده است. اين رساله
به عنوان تتمه كتاب نفس المهموم است و حاوي بخشي از احوال و خصوصيات زندگي
امامحسين و ياران و اصحاب آن حضرت ميباشد.
24 - سوگسرخ
سنگري، محمدرضا، شيراز، قو، چاپدوم، 1376، 104 ص.
«سوگسرخ» مجموعهاي است از قطعات ادبي در خصوص سرور شهيدان حسينعليه السلام.
مقدمه كتاب كه خود يك قطعه ادبي است به تلميح ظهور پيامبران را از نوح گرفته، تا
محمدصلي الله عليه وآله وسلم بازمينويسد و سپس به گودالي ميرسد كه حنجري خشك
بوسهگاه خنجري آبگون ميشود. آنگاه با همان نثر شاعرانه به معرفي كربلا، اشك،
محرم، حسين، تاسوعا، عاشورا، عباس، علياكبر، قاسم، زينب، اربعين و چون آن
ميپردازد. اين شيوه بيان براي آن غمنامه بزرگ تاريخ بشريت بس زيبا و دلنشين است و
فرصتي بدست ميدهد تا از منظري ديگر، منظري پر از سرخي «كلمات آتشين» به تماشاي اين
صحنه از آثار تاريخ بنشينيم.
25 - سوگنامه اباعبدللَّهعليه السلام: يكصد و پنجا آيه، حديث، حكايت تاريخي و
مرثيه و مصيبت در مورد امامحسينعليه السلام
ظهيري، علياصغر، قم، نهاوندي، چاپدوم، 1378، 160 ص.
كتاب حاضر در چهار فصل با اين مطالب تدوين شده است: بيست و هشت آيه از قرآن، چهل
حديث از ائمه معصومينعليهم السلام، چهل حكايت تاريخي، و چهل مرثيه و مصيبت درباره
امامحسينعليه السلام است. در پايان كتاب اشعاري از مداحان اهلبيتعليهم السلام،
همچنين نوشتهاي با عنوان «اشكواره امامزمان(عج) بر امامحسينعليه السلام» به چاپ
رسيده است.
26 - سوگنامه كربلا به ضميمه: اشعار محتشم كاشاني و زيارت عاشورا.
ابن طاووس؛ عليبنموسي، مترجم: محمدطاهر، موسوي دزفولي، قم، مؤمنين، چاپ اول 1378،
424 ص.
«سوگنامه كربلا» ترجمه فارسي كتاب «لهوف علي قتل الطفوف سيدرضيالدين
عليبنموسيبنجعفر علوي حسني(سيدبنطاووس)» است كه درباره واقعه كربلا و شهادت
امامحسينعليه السلام تدوين شده است. كتاب متشكل از سه قسمت است. در بخش نخست كتاب
اين عناوين به طبع رسيده است: تولد امامحسينعليه السلام، سخنراني امامعليه
السلام در مكه، شهادت قيسبنمسهر، سخنراني امامعليه السلام بعد از گفتوگو با حر
و سخنراني زهير و جمعي از اصحاب امام. مطالب قسمت دوم به وقايع روزهاي اول تا دهم
عاشورا و شهادت امام و ياران اختصاص يافته و قسمت سوم نيز شامل اين موضوعات است:
وقايع پس از خاكسپاري شهداي كربلا، سخنرانيهاي زينبكبري و امامسجادعليه السلام
و همچنين اشعاري از محتشم كاشاني.
27 - سوگنامه امامحسينعليه السلام
توكل، محمدحسن، قم، حضرتمعصومهعليها السلام، چاپاول 1379، 56 ص.
«سوگنامه امامحسينعليه السلام» مشتمل بر مطالبي درباره مظلوميت امامحسينعليه
السلام و برخي وقايع عاشورا است. كه با اين مطالب به اختصار بيان شده است: اعمال
روز عاشورا، پاداش گريستن بر امامحسينعليه السلام، ارزش و والائي مقام ياران
امامحسينعليه السلام، ارزش زيارت امامحسينعليه السلام در روز عاشورا، و جانبازي
حضرت ابوالفضلالعباس در صحراي كربلا.
28 - سوگنامه كربلا(لهوفابنطاووس).
ابنطاووس، سيدعليبنموسي، ترجمه سيدمحمدطاهر موسوي دزفولي، قم، مؤمنين، چاپاول،
1378، 424 ص.
لهوف يكي از كتب معتبر و موجز در زمينه مقتل در جهان تشيع است و كتاب حاضر ترجمه
فارسي آن است كه د حدود يك قرن پيش توسط آقاي محمدطاهر دزفولي انجام يافته است.
ويراستار در آغاز كتاب، شرححال سيدبنطاووس و اهميت كتاب او و معرفي برخي
ترجمههاي آن را آورده است. سپس متن كامل كتاب همراه با ترجمه و اعرابگذاري متن
عربي آن توسط مترجم ارائه گرديده است. اين كتاب در سه فصل قيام امامحسينعليه
السلام را بررسي ميكند كه شامل حوادث عاشورا و وقايع قبل و بعد از آن است. بخشي از
فصل نخست شامل شرح تولد امامحسينعليه السلام و اخبار شهادت آن حضرت توسط جبرئيل
به پيامبراسلامصلي الله عليه وآله وسلم و نيز ارزش گريه بر امامحسينعليه السلام
است. بقيه مطالب كتاب بدين قرار است: گزارش قيام امامحسينعليه السلام از مدينه تا
كربلا و قيام عاشورا و وقايع پس از آن تا هنگام برگشت اسراي اهلبيتعليهم السلام
به مدينه. اشعار محتشم كاشاني و متن زيارت عاشورا هم به ضميمه اين كتاب چاپ شده
است.
29 - سيري در مرثيه عاشورايي.
صاحبكاري، ذبيحاللَّه، مشهد، تاسوعا، چاپاول، 1379، 376 ص.
كتاب، مشتمل بر مجموعه سرودهها و مرثيههايي است كه درباره واقعه عاشوراي حسيني طي
سه بخش به طبع رسيده است. نگارنده پس از مقدمهاي درباره نقش مرثيه در تحولات
اجتماعي اين مطالب را فراهم ميآورد: عاشورا در ادب فارسي، مرثيهسرايي و تأثير
فردي و اجتماعي آن، اثر اجتماعي و فرهنگي شعر، و مرثيه عاشورايي در دوران
ائمهطاهرينعليه السلام. در بخش نخست كه با عنوان نمونههايي از سرودههاي شاعران
به چاپ رسيده، نگارنده ضمن معرفي شاعران عرب و ذكر سبك آنان، نمونهاي از شعر آنها
را آورده است كه از آن جملهاند: ابوالاسود دوئلي، يحيي بن حكم، عقبة بن عمرو، بشير
بن جذلم، كميت، و جعفربنعفان، بخشدوم با همان ترتيب به شاعران فارسي زبان كسائي
مروزي، امير معزي، حكيم سنايي، مولوي،ابن يمين، خواجويكرماني، صائب تبريزي و
ديگران اختصاص يافته است. در بخش پاياني نمونههايي از سرودههاي شاعران معاصر گرد
آمده است.
30 - شورش در خلق عالم( سيري در تركيب بند محتشم كاشاني و استقبالهاي آن در رثاي
سيدالشهداعليه السلام
محتشم، عليبناحمد؛ تصحيح حميد اجتماعي، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاداسلامي،
چاپدوم 1378، 207 ص.
شامل گزارش كوتاهي است از زندگي محتشم كاشاني و تركيببند او در سوگ امامحسينعليه
السلام. پس از آن متن بيست و يك تركيب بند ديگر، كه در استقبال از تركيب بند محتشم
درباره امامحسينعليه السلام سروده شده، به ترتيب تاريخي آمده است. از جمله
ميتوان به تركيب بند وحشيبافقي، حزين لاهيجي، عاشق اصفهاني، وصال شيرازي،
نيرتبريزي، مدرساصفهاني و جلالالدين همائي اشاره كرد اين تركيب بندها بدون شرح و
توضيح آورده شدهاند، اما گزارش مختصري از زندگي شاعران آنها ارائه گرديده است.
31 - طنين عشق: جزوه آموزشي حاوي آداب مرثيهخواني به ضميمه دوازده مجلس.
وافي، مرتضي، قم، شفق، جلداول، چاپاول، 1380، 96 ص.
در نخستين شماره از مجموع جزوات آموزشي «آداب مرثيهخواني و ذكر مصيبت» نخست به
نكاتي در باب روضهخواني و مداحي اهلبيتعليهم السلام اشاره ميشود، سپس دوازده
مجلس روضه و توسل مربوط به ايام محرم الحرام به طبع ميرسد.
32 - طنين عشق: جزوه آموزشي مرثيهخواني و ذكر مصيبت به ضميمه دوازده مجلس.
وافي، مرتضي، قم، شفق، جلددوم، چاپاول، 1380، 120 ص.
در جزوه دوم از مجموعه چهارجلدي آموزش آداب مرثيهخواني و ذكر مصيبت نخست از
شيوههاي ذكر مصيبت و مرثيهخواني و نحوه تقويت صوت و لحن سخن به ميان آمده، در پي
آن ده مجلس در رثاي امامحسينعليه السلام و اصحاب باوفايش به طبع رسيده است.
33 - طنين عشق: جزوه آموزشي مرثيهخواني و ذكر مصيبت به ضميمه دوازده مجلس.
وافي، مرتضي، قم، شفق، جلدسوم، چاپاول، 1380، 96 ص.
در صفحات نخست اين جزوه به نكاتي در خصوص درست خواندن مراثي و مصايب اشاره شده، سپس
دوازده مجلس در رثاي امامحسينعليه السلام و اصحاب آن حضرت به طبع رسيده است.
34 - طنين عشق: جزوه آموزشي مرثيهخواني و ذكر مصيبت به ضميمه دوازده مجلس.
وافي، مرتضي، قم، شفق، جلدچهارم، چاپ 1380، 96 ص.
جزوه چهارم از مجموعه جزوات آموزشي آداب مرثيهخواني و ذكر مصيبت حاوي نكاتي آموزشي
در باب مرثيهخواني و ذكر مصيبت است اين مطالب بر اساس سخنان و جلسات اساتيد و پيش
كسوتان مرثيهخواني تدوين شده است. در بخشي از كتاب ده مجلس در ذكر
مصايبامامحسينعليه السلام با اشاره بهمنابع و ماخذ اشعار به طبع رسيده است.
35 - طنين عشق: جزوه آموزشي حاوي آداب روضهخواني به ضميمه دوازده مجلس روضه و ذكر
مصائب امامحسينعليه السلام و يارانشعليه السلام
تهيه و تنظيم، مدرسه علميهمعصوميه، قم، م رسه علميهمعصوميه، چاپاول، 1377، 96 ص.
نكاتي در باب روضهخواني و مدح مراثي اهلبيتعليهم السلام، توجه به جنبههاي ظاهري
صوت و لحن، روش خواندن شعر و نوحه، مطالبي است كه مخاطبان اين كتاب با آن آشنا
ميشوند. افزون بر آن، در بخشي از كتاب دوازده مجلس روضه و توسل براي ايام
محرمالحرام و مجالس سوگواري و عزاداري به طبع رسيده است.
36 - قراءه في مقاتلالحسينعليه السلام
صنقور، محمد، تهران، غفور، چاپاول، 1379، 176 ص.
در اين كتاب برخي مسائل و مباحث واقعه عاشورا و قيام امامحسينعليه السلام نقد و
بررسي ميشود. اين مباحث به زبانعربي و در سه بخش سامان يافته است. در بخشاول
نگارنده، ضمن برشمردن دلايل يزيد مبني بر كشتن امامحسينعليه السلام و مباح دانستن
خون آن حضرت، برخي فتاوي شيوخ آن زمان را ذكر ميكند. در بخشدوم دلايل شخصي و
سياسي يزيد براي كشتن امامحسينعليه السلام بيان ميشود. در بخشسوم مؤلف ضمن
پاسخگويي به دو بخشاول و دوّم به رفع برخي شبهات موجود در قيام امامحسينعليه
السلام همت گمارده است.
37 - قيام جاويد(مقتلالحسين ابيمخنف)
ترجمه و تصحيح: حجتاللَّه رودكي، تهران، مؤسّسه فرهنگي انتشاراتي تبيان، چاپاول،
1377.
درباره واقعه كربلا، نگارشهاي بسياري شده و آثار بسياري به زيور طبع آراسته شده
است، اما عظمت قيام امامحسينعليه السلام آنچنان اثر عميقي بر اركان جامعه
بهويژه تشيع گذاشته است كه عارف و عامي، شاعر و نويسنده و دانشمند وامي، هر يك به
فراخور حال و معرفت، درباره اين حادثه تاريخي، مطالبي را عرضه داشته و آن را به
اشكال گوناگون به تصوير كشيدهاند. بسياري از مقتلنويسان، حماسه كربلا را گزارش
كردهاند، بهويژه آنكه جريان كربلا و شهادت مظلومانه امامحسينعليه السلام براي
همه مسلمانان جاذبه داشته است و حتي غير مسلمانان خواستار اطلاع يافتن از جوانب اين
حادثه و علل سياسي و اجتماعي اين فاجعه تاريخي بودهاند. متأسفانه در اين ميان
دوستان جاهل و دشمنان مغرض بيكار ننشسته، هر يك با پيرايههاي خرافي و گزافهها و
داستانسراييهاي غير واقعي، آنچنان صحنههاي اين ماجرا را مشوب و مغشوش جلوه
دادهاند كه در باور شماري از اهل خرد، نسبت به اهداف اين حماسه جاويد، خلل وارد
كرده و اعتقاد گروه كثيري از عامه مردم را از مسير اصلي و آنان را در ا ام عاشورا،
به كارهاي خلاف شرع، از قبيل تيغ و قمهزني واداشتهاند. دو علت عمده بروز اين مشكل
در روايت تاريخي حادثه عاشورا، نخست و از همه بيشتر، آميختگي آن با عقيده و ايمان
مذهبي، و دوم؛ كسب مايهاي براي برانگيختن توده، عليه حاكمانجور و فرمانروايان
ستمگر، به شكل مبارزه منفي يا مثبت بوده است. البته گذشت زمان، وجود خفقان و عوامل
ديگر نيز مؤثر بودهاند كه برخي از آنان در كتابهاي مختلف، از جمله حماسه حسيني
استاد شهيد مطهري برشمرده شدهاند. يكي از گزارشگران جريان كربلا و شهادت امامحسين
و ياران او در عاشوراي سال 61 هجري، ابومخنف لوطبنيحيي ازدي غامدي(متوفي 157
ه)است. وي شيعه و تاريخدان و سيرهنويس پركار و از مردم كوفه بود. سيرهنويسان، 32
كتاب به وي نسبت ميدهند. از جمله: فتوحالشام، فتوحالعراق، جمل، صفين، نهروان،
مقتلعلي، الشوراء، مقتلعثمان، مقتلالحسين و اخبارالمختار كه بدان اخذالثار نيز
ميگويند. بيشتر اين آثار در تاريخ طبري ثبت شده است، گزارش ابومخنف از حماسه
كربلا، به علت نزديكي او به زمان واقعه و نيز امامي وثقه بودن او، در مجموع اطمينان
ما را بدين مقتل استوار ميكند، ولي بادرنگ در برخي از مطالب كتاب، به ترديد دچار
ميشويم كه با قاطعيت بايد اظهار كنيم نوش
ههاي كنوني وي - كه به ما رسيده - از ساختههاي متأخران است. براي آنكه واقعيت
تاريخي اين حماسه جاوداني را به نحوي بايسته و سزاوار، از درياي مواج و متلاطم
تاريخ بيرون آورده و زنگار مبالغهگوييها و خيالبافيهاي جاهلانه و متعصبانه از آن
زدوده شود، نياز بود كه از مكتوبات آن دسته از وقايعنگاران سدههاي آغازين هجرت
پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم كه به دور از هرگونه حب و بغض، عاشوراي حسيني را شرح
كردهاند، كمك گرفته شود. از جمله اين منابع، كتاب تاريخالرسل و الملوك ابوجعفر
محمدبنجرير طبري(متوفي 310 ه) است كه گرچه با ابيمخنف، سه يا چهار نسل فاصله
دارد، اما روايات تاريخي وي را با واسطههايي نقل كرده است كه ميتوان تا اندازهاي
به آنها اطمينان كرد. انجام اين مهم را آقاي حجتاللَّه جودكي - پژوهشگر در رشته
تاريخ و محقق در كتابشناسي مقتلها - برعهده گرفتند. وي با روشي نقادانه و علمي به
استخراج گنجينه پرارزش مقتل ابيمخنف از تاريخطبري همت گماشت و 113 روايت را كه از
طريق راويان مختلف درباره جريان كربلا به وسيله ابيمخنف زارش شده بود، به ترتيب
حوادث تاريخي مدون كرد. ايشان با رعايت اصل رجحان حقيقت بر عقيدت به مراجع مختلفي
مراجعه كرده و براي تشخيص و تعيين صحت اين گزارشها تحقيق و پژوهش دامنهداري
كردند. آنگاه پس از احراز يقين، به ترجمه مطالب پرداخت. وي در مقدمه، توضيح
روشنگري درباره روايات و راويان داده و با جدول باارزشي كه تنظيم كرده، بر روشني
كتاب افزوده است. ايشان در چند روايت از باب تنزيه، پارهاي از اعمال خلاف را كه
قتله ظالم در اين واقعه مرتكب شده بودند، به صورت كلي متذكر شدهاند، تا هم رعايت
حفظ امانت در ترجمه شده و هم موجب نزول شأن و كاستي مقام امام و اهلبيت گراميشان
نشده باشد. اكنون ميتون گفت كه اين كتاب، همان مقتل ابيمخنف است، اما شايد همه آن
نباشد، و با بررسي و پژوهش در گنجينههاي ميراث گرانبهاي اسلامي، چهبسا اين كتاب
كامل شود و كتابهاي از دست رفته ديگري به دست آيد. اميد است اين گام باارزش با
گامهاي ارجمند ديگري دنبال شود و راه پژوهشهاي تاريخي به روش علمي تا رسيدن به هدف
- كه تدوين تاريخي كامل و روشن و بدون ابهام از اسلام است - پيموده شود.
38 - كندوكاوي در تعزيه و تعزيهخواني
گليزواره، غلامرضا [بيجا] مهراس، چاپ اوّل، 1379، 148 ص.
پژوهشي در تاريخ پيدايش تعزيهخواني در ايران و اهميت و فضايل آن است. مؤلف، به
منظور زنده نگاه داشتن اين هنر و تلاش در جهت اصلاح آن از نقصانها و تحريفات، اين
كتاب را نوشته است. وي، ابتدا به بيان فلسفه، انگيزه و فوايد سوگواري بر خاندان
عصمت و طهارت ميپردازد. سپس شرح مختصري از اهميت و انگيزه تعزيهخواني به دست
ميدهد. در بخشي از كتاب چگونگي پيدايش تعزيه و شبيهخواني كربلا، همراه با معرفي
بعضي از تعزيهخوانان آمده است. در انتهاي كتاب تصاويري از اجراي برخي از تعزيهها
به چاپ رسيده است.
39 - گلچيناحمدي: مدايح و مراثي ائمه اطهارعليهما السلام بهضميمه سوگنامه محرم.
احمديگورجي، ذبيحاللَّه، قم، مشهور، چاپاول، 1379، 286 ص.
اين اثر از نوع شعر مذهبي معاصر به زبان فارسي در زمينه مناجات، مدايح و مراثي
چهاردهمعصومعليه السلام بخش كتاب بدين قرار است: مناجات، مدايح و مراثي
چهاردهمعصومعليه السلام سوگنامه محرم، مصائب امامحسينعليه السلام و برخي از
ياران آن حضرت.
40 - گنجينهاسرار به انضمام قصائد و معراج امه.
عمان ساماني،نوراللَّهبن عبداللَّه، با تصحيح محمد بهشتي، به كوشش حسين بدرالدين،
تهران، سنائي، چاپاول، 1379، 464 ص.
منظومه ادبي و عرفاني گنجينه اسرار كه در رثاي امامحسينعليه السلام سروده شده
است، تفسيري عرفاني از حادثه كربلا و قيام آن حضرت بهدست ميدهد. شاعر در اين
منظومه، امامحسين و شهيدان عاشورا را عاشقان پاكباختهاي توصيف ميكند كه به پيمان
ازلي خود با خدا وفا كردند و خشنود از فداكاري خود، به حق پيوستند. در اين مجموعه
علاوه بر منظومه گنجينه اسرار، قصايد شاعر و مثنوي معراجنامه نيز به دنبال آمده
است. مصحح در تصحيح اين مثنوي از نسخههاي متعددي بهره جسته است. وي با تطبيق و
مقايسه آنها و اضافه كردن پاورقيهايي سودمند در شرح و توضيح لغات و استعارات و
ابيات مشكل، سعي فراواني در ارائه يك نسخه كامل و بينقص داشته است. او در مقدمهاي
مبسوط به معرفي دودمان شاعر و زادگاه و نيز شرح وقايع دوران حياتش پرداخته است.
همچنين اهميت سوگواري و برپايي مجالس عزاداري و پيشنيه تاريخي آن و نيز مرثيهسرايي
بر اهلبيتعليهم السلام را مورد اشاره قرار داده است.
41 - مجالس تعزيه(دوره دوجلدي)
صالحيراد، حسن، تهران، سروش، چاپاول، 1380، 518 + 465 ص.
بستر رشد و تكامل تعزيه بطن جامعه است و صدايي كه از آن شنيده ميشود، صداي يك نفر
يا دونفر نيست، بلكه نجوايي است عميق كه از درون جامعه در طي قرون و اعصار برخاسته
و اوج گرفته تا مگر فريادي را بازگو كند. تعزيه در حالي كه جنبه فني نمايشي
حيرتانگيزي دارد، جنبه خاص خود را كه تعزيت بر مرگ بزرگان ديني است، كاملاً حفظ
ميكند. كتاب دو جلد است. جلد اول آن از تعزيه ذبح اسماعيل شروع و با ذكر تعزيه
شهادت غلامترك در صحراي كربلا پايان ميپذيرد و جلددوم از تعزيه طفلان حضرت
زينبعليها السلام شروع و به تعزيه زوار غريب ختم ميشود.
42 - معجم شعراءالحسينعليه السلام
هلالي، جعفر، تهران، امالقري، چاپاول، 1379، 620 ص.
كتاب حاضر شامل معرفي شاعراني است كه به نوعي زندگي و قيام امامعليه السلام را به
زبانعربي به وصف كشيدهاند، همچنانكه نمونهاي از اشعار آنان نيز درج گرديده است.
عناوين برخي فصلهاي كتاب عبارتاند از: عوامل نظم شعر حسيني، مدايح و اشعاري كه
درباره امام حسينعليه السلام سروده شده است، منزلت امامحسين عليه السلام از منظر
قرآنكريم و احاديث، شعر در عصر جاهلي، نظر اسلام و اهلبيت درباره شعر و شاعري،
سيرت و شخصيت امامحسينعليه السلام، و شعراي شيعي، در عصر حديث.
43 - مقتلالحسينعليه السلام
بناعثم كوفي، احمدبنمحمد، عربي، قم، انوارالهدي، چاپاول، [1379]، 352 ص.
مؤلف به تشريح واقعه عاشورا، شهادت امامحسينعليه السلام و حوادث بعد از شهادت آن
حضرت پرداخته است. وي وقايع كربلا را از زمان فوت معاويه و خلافت يزيد تا شهادت
مختار و قتل مصعببنزبير به دست اهالي شام بيان ميدارد. روش كتاب، روايي - تاريخي
است و بيشتر با استفاده از تاريخ طبري نگارش يافته است. مرگ يزيد، طلب بيعت از
امامحسين، نامهنگاري اهالي كوفه براي دعوت از امامحسين، شهادت امامحسين و
يارانش در كربلا، تحركات مختار و قيام توابين و مختار از فصلهاي اصلي كتاب است.
44 - مقتلالحسينعليه السلام
آلكاشفالغطاء، محمد حسين؛ گردآورنده، هاديهلالي، قم، شريف الرضي، چاپاول، 1377،
ص 76 ص.
«مقتلالحسينعليه السلام» شرحي است از زندگاني و شهادت امامحسينعليه السلام و
ياران باوفاي وي در كربلا كه توسط «محمد حسين آلكاشفالغطاء» به زبانعربي نگاشته
شده است. برخي قسمتهاي كتاب عبارتاند از: مقتل سيدالشهدا، ليلة العاشر من المحرم،
يومالعاشر من المحرم، عدد اصحابالامام، كندن خندق به دور خيمهها، كرامت
امامحسينعليه السلام و خطبه سوم امامحسينعليه السلام.
45 - مقتلالحسينعليه السلام
موسوي مقرم، عبدالرزاق، قم، شريفالرضي، چاپاول، 1377، 412 ص.
اثر حاضر كه به زبانعربي نگارش يافته، شرح و تفسيري از واقعه كربلا و شهادت
امامحسينعليه السلام كه مطالب آن طي چهار فصل تدوين شده است. مباحث فصل نخست بدين
قرار است: آرايي در لعن يزيد، گريه بر امامحسينعليه السلام، بررسي آيه تهلكه،
آگاهي امامحسينعليه السلام از شهادتش و مباحثي ديگر. در فصل دوم واقعه كربلا از
آغاز حكومت يزيد تا روز عاشورا بررسي ميشود. فصلسوم كه امامحسينعليه السلام در
روز عاشورا عنوان گرفته با دعا و خطبه امام آغاز شده و در پي آن شرح شهادت آن حضرت
و يارانش آمده است. فصل پاياني مشتمل است بر: حوادث بعد از شهادت امامحسينعليه
السلام مانند سفر به شام، خطبه حضرتزينبعليها السلام و مباحثي ديگر.
46 - مق لالحسين الخوارزمي
خوارزمي، موفقبناحمد موفق مكي؛ تدوين: محمد، سماوي، قم، انوارالهدي، چاپاول
1377، 670 ص.
مجموعه دوجلدي «مقتلالحسين» كه اينك در يك مجلد به چاپ رسيده است. در جلد اول ذيل
دوازده فصل فضايل و كرامات پيامبران، فاطمهبنتاسد، عليعليه السلام، پيامبرصلي
الله عليه وآله وسلم، امامحسين و حسنعليه السلام و ماجراي خروج امامحسين از مكه
و هجرت او به سوي كوفه و واقعه عاشورا تشريح شده است. جلددوم ذيل چهار فصل اصلي به
عقوبت قاتلان، فضايل زيارت قبر امامحسينعليه السلام و نحوه انتقام مختار از
قاتلان آن حضرت اختصاص دارد. اين اثر به زبانعربي تحرير شده است.
47 - مقتلالحسينعليه السلام و مصرع أهلبيته و أصحابه في كربلاء.
ابومخنف، لوطبنيحيي، عربي، قم، شريفرضي، چاپسوم 1378، 231 ص.
اين اثر تأليف ابيمخنف لوطبنيحيي ازدي(م 157) از مورخان و مقتل نگاران مشهور شيعي
است كه در موضوع مقتل و تاريخ شهادت امامحسينعليه السلام و شيوه روايي و گزارشي
نگارش يافته است. در مقدمه كتاب، برفراز حوادث دوران امامت امامحسنعليه السلام و
امامحسينعليه السلام و حكومت معاويه آمده است و آنگاه به تفصيل وقايع قيام
حسينيعليه السلام پرداخته است كه اهم عناوين آن عبارتاند از: ماجراي درخواست بيعت
يزيد از متنفذين عرب و امامحسينعليه السلام و عدم بيعت آن حضرت، خروج
امامحسينعليه السلام از مدينه به سوي مكه، نامههاي كوفيان به امامحسينعليه
السلام و گسيل مسلمبنعقيلعليه السلام به كوفه، وارد شدن ابنزياد به كوفه، شهادت
مسلم و هانيعليه السلام، حركت امامحسينعليه السلام به سوي عراق و نزول در كربلا،
وقايع روز عاشورا و شهادت امامحسينعليه السلام و اصحاب و خاندانش، اسارت
اهلبيتعليهم السلام و حركت دادن آنها به سوي كوفه و شام، اقدامات و خطبه
امامسجادعليه السلام و زينبكبريعليها السلام در كوفه و شام، بازگشت كاروان اسرا
به مدينه، مرگ يزيد.
48 - مقتلالحسينعليه السلام،يا سوگنامه سيدالشهداعليه السلام
نجفييزدي، جليل، قم، نصايح، چاپاول، 1380، 272 ص.
«مقتلالحسينعليه السلام» شامل مجموعه مباحثي است كه در بيان شرح وقايع كربلا از
ابتداي شروع نهضت امامحسينعليه السلام تا كوفه و شام يافته است. نگارنده ضمن
روايتي از نحوه شهادت امامحسينعليه السلام و يارانش، يامدهاي نهضت كربلا، همچنين
اشعاري در مدح و ثنا و سوگواري شهداي عاشورا درج كرده است.
49 - مقتل سالار شهيدان و گزارش كربلا
كربلائي، نادعلي، تهران، خزر، چاپاول، 1377، 468 ص.
نويسنده در هشت قسمت كتاب حاضر، اين موضوعات را درباره «سالار شهيدان» بازگو
ميكند: ولادت و فضيلت امامحسينعليه السلام شهادت حضرت مسلم و طفلان، ورود به
كربلا و عاشورا و شهادت انصار، شهادت بنيهاشم حضرت علياكبر تا شهادت
امامحسينعليه السلام، غارت كردن خيمهها تا اسارت در كوفه و خطبه زينب، شهرشام
مجلس يزيد و حضرترقيه و بازگشت به كربلا، اربعين و دفن راس شهيدان، در قسمت پاياني
نيز روايات و خاطرات، كرامات و معجزات امامحسينعليه السلام و سرزمين كربلا ذكر
شده است.
50 - مقتل السبطالشهيدعليه السلام
شريفي، حسين، قم، سيدالشهداعليه السلام، چاپاول،1379، 156 ص.
در كتاب حاضر وقايع روز عاشورا و چگونگي شهادت امامحسينعليه السلام و يارانش
توصيف شده است. مطالب كتاب به زبان عربي تدوين يافته و با اشعاري نيز همراه گشته
است.
51 - مقتل مطهر: روضههاي شهيد مطهري رحمهاللَّه.
تدوين: صالحان، جعفر، تهران، سلطان، چاپاول 1379، 347 ص.
مجموع حاضر كه با استفاده از آثار شهيد مطهري تدوين يافته حاوي خطابهها و
سخنرانيهاي ايشان درباره مصايب و شدايدي است كه امامانعليه السلام در مقابله با
ظلم و جور و تبليغ دين اسلام متحمل شدهاند. قسمت عمدهاي از مطالب كتاب به شرح
وقايع كربلا اختصاص دارد.
52 - المنتخب في جمع المراثي و الخطب: الفخري.
طريحي نجفي، فخرالدين، عربي، جلد 1 و 2، شريف رضي، چاپدوم 1378، 496 ص.
كتاب المنتخب كه به كتاب الفخري نيز شناخته شده است، برگزيدهاي از مراثي و
خطبههاي عربي است كه در مجالس عزاداري امامحسينعليه السلام خوانده ميشود. كتاب
از متون به جاي مانده از سده يازدهم هجري است كه اخبار غير مستند و ضعيف و مجعول در
آن فراوان ديده ميشود. بسياري از تحريفات پيرامون قيام عاشورا براي نخستين بار در
اين كتاب آمده است و متأخران بيشتر از آن أخذ و اقتباس كردهاند.
53 - نخستين گزارش مستند از عاشورا
يوسفي غروي، محمدهادي، ترجمه محمدجواد سليماني، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي
امامخمينيرحمه الله، 1377، 216 ص.
يكي از ارزشمندترين آ ار أبيمخنف كتاب [مقتلالحسين] ميباشد كه به فرموده علامه
تستري صحيحترين مقتل ابيعبداللَّهعليه السلام به حساب ميآيد (علامه تستري، قاموسالرجال، 8 / 620.) وي اين كتاب را
تقريباً هفتادسال پس از واقعه عاشورا يعني در دهه يكصد و سي هجري نوشته است(4). و
از آن رو كه خود جزو اهالي كوفه مركز اخبار فاجعه عاشورا بوده است، غالباً حوادث را
با يك و يا حداكثر دو واسطه نقل نموده است، اما متأسفانه اين كتاب درگذر زمان مفقود
گرديده و اكنون هيچ نسخهاي از آن در دست نيست و اهميت و اعتبار آن موجب گرديد كه
مورخين متأخرين كه به مقتل أبيمخنف دسترسي داشتهاند بسياري از روايات اين مقتل
را در آثار خويش نقل كنند.
طبري بيش از سايرين و سپس شيخ مفيد بيش از ابوالفرج و ابوالفجرج بيشتر از ابنجوزي
اخبار أبيمخنف را نقل نمودهاند، بعلاوه تنها طبري و ابوالفرج به ذكر دقيق اسناد و
واسطههاي أبيمخنف در نقل حوادث اهتمام ورزيده و شيخمفيد و ابنجوزي غالباً اخبار
را بدون ذكر اسناد و تنها با درج يك نفر از اعضاء سلسله سند نقل نمودهاند. پس از
مفقود شدن نسخه اصلي مقتل أبيمخنف هراز چندگاهي بعضي از فضلا و نويسندگان تلاشهايي
را در جهت جمعآوري روايات مقتل ابيمخنف انجام داده و پارهاي از اخبار مقتل أبي
مخنف از آثار مورخين پس از او، گزينش كرده و به صورت نيز مستند و ناقص و گاه تحريف
شده و يا آميخته با گزارشهاي روايات ديگر منتشر ميكردند، ولي كاستيهايي چون عدم
ذكر اسناد، آميختن گزارشهاي أبيمخنف با اخبار ساير روايات و يا حتي تحريف و تغيير
از اعتبار علمي آنها كاست، تا اينكه استاد محترم و محقق ارجمند جناب آقاي
حجةالاسلام و المسلمين محمدهادي يوسفي غروي پس از كوشش فراوان و با روش علمي، ابتدا
روايات مقتل أبي مخنف را از تاريخ طبري استخراج نموده و سپس منقولات طبري را با
آنچه را كه شيخمفيد و ابوالفرج و سبط ابنجوزي از مقتل أبيمخنف نقل كرده بودند
تطبيق نموده و پس از يك مقايسه تطبيقي بين اين چهار منبع آنرا با مقدمهاي محققانه
پيرامون معرفي أبيمخنف و واسطههايش در نقل حوادث و با پاورقيهاي ارزشمند و
راهگشا تحت عنوان «وقعة الطف لأبيمخنف» به چاپ رسانده (ر.ك: به مقدمه محقق بر همين
كتاب [وقعة الطف]، 16.) و بدين وسيله منبع معتبر و
گراف سنگي از منابع زندگي امامحسينعليه السلام را احياء نمودهاند، ترجمه حاضر
برگردان فارسي متن آن كتاب ميباشد. كه با رعايت امانت و استفاده از نزديكترين
واژههاي معادل زير نظر محقق ممتاز كتاب به پايان رسيده و تا آنجا كه رعايت امانت در
ترجمه اجازه ميداد مطالب آن به فارسي روان برگردانيده شده است.
54 - نغمه حسيني
الهي قمشهاي، مهدي، تهران، روزنه، چاپ اوّل، 1379، 177 ص.
قيام امام حسين را بهصورت منظوم از آغاز نهضت تا شهادت امام حسين و قافله اسيران
كربلا شرح داده است. در آغاز، قطعه شعري در تاريخ ولادت امام حسينعليه السلام آمده
است. برخي عناوين عبارتند از: سير نهضت و قيام، فرستادن حضرت مسلم به كوفه، حركت
امام حسين در روز هشتم ذيالحجة، وقايع روز عاشورا، مناجات امام حسينعليه السلام
در قتلگاه، ورود كاروان اسيران به شام، در پايان، بخش چهارم ديوان الهي قمشهاي با
عنوان نغمه عاشق ضميمه شده است.
55 - وقايع الايام در احوال محرم الحرام مشتمل بر اخبار صحيحه و ذكر مصائب امام
الهادي حضرت سيدالشهداعليه السلام
تبريزي خياباني، علي، تهران، اسلاميه، چاپ اوّل، 1381، 500 ص.
كتاب در فضيلت عزاداري و بكا بر حسينعليه السلام تدوين شده است.
برخورد حر با امام حسينعليه السلام و اشاراتي به فضايل مكه، مدينه، كوفه، نجف، و
بيت المقدس مباحث آغازين كتاب را تشكيل ميدهد كه در پي آن، از مواجهه انبيا با
زمين كربلا سخن ميرود. بخش عمدهاي از مطالب كتاب نيز به شرح مظالم ابن سعد، واقعه
تاسوعا و عاشورا اختصاص مييابد كه طي آن، مولف به شهادت وهب، مسلم، زهير، جيب بن
مظاهر. علياكبر، قاسم و ابوالفضلعليه السلام نيز اشاره ميكند. اين مطالب با
توصيف شهادت امام حسينعليه السلام و ذكر كراماتي از ابوالفضلعليه السلام خاتمه
مييابد.
56 - يا قتيل العبراة
رجبي، حسين، تهران، مرسا، چاپ اوّل، 1379، 60 ص.
«يا قتيل العبراه» كتابي است به عربي در باب سوگواري و مديحهسرايي براي
اهلبيتعليهم السلام، علاوه بر آن بخش كوچكي از اين نوشتار به ويژگيهاي مداح
اهلبيتعليهم السلام اختصاص يافته است.
بخش چهارم: موضوعات گوناگون
سخنان و خطبههاي امامحسينعليه السلام (فرهنگها و دائرةالمعارفها...)
قرآن و امام حسينعليه السلام
امامحسينعليه السلام و حضرت مهدي(عج)
دعاهاي امام حسينعليه السلام
عزاداري امامحسينعليه السلام
زيارت امامحسينعليه السلام
زيارت عاشورا
تربت امام حسينعليه السلام
اربعين امام حسينعليه السلام
چند موضوع ديگر
سخنان و خطبههاي امامحسينعليه السلام (فرهنگها، دائرةالمعارفها و ...).
1 - بازتاب وحي: سخنان امام حسين عليه السلام
با مقدمه: مهدي حائري طهراني، تهران، اماممهدي(عج)، چاپ اول، 1379، ص 180.
كتاب حاضر، گزيدهاي از خطبههاي امامحسينعليه السلام، و اهلبيت آن حضرت است. كه
طي آن اهداف نهضت حسيني تبيين ميشود. كتاب با اين عناوين تدوين شده است: سخنان
امامحسينعليه السلام در مني، خطبه امامحسينعليه السلام در امربهمعروف و نهياز
منكر، بيان امامحسينعليه السلام با مروان، سخنان امامحسينعليه السلام بر قبر
پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم، سخنان امامعليه السلام در برخورد با حر، و سخنان
امامحسينعليه السلام در صبح عاشورا.
2 - بلاغةالحسينعليه السلام
آلاعتماد، سيدمصطفي، ترجمه از علي كاظمي، قم، مؤسسه مطبوعاتي اسماعيليان، محرم
1406 ق 345 ص.
اين كتاب به سبك و ترتيب نهجالبلاغه تنظيم شده است و در سه بخش شامل خطبهها و
نامهها و كلمات قصار امامحسينعليه السلام است.
3 - چهل حديث از امامحسينعليه السلام: گوهرهاي حسيني.
شريفي، محمود، قم، معروف، چاپ اول، 1376، 80 ص.
كتاب مشتمل بر چهل حديث از امامحسينعليه السلام است، كه با استفاده از منابع
مختلف و معتبر اسلامي تدوين و ترجمه و به شكل جيبي نشر يافته است. موضوعات اين
احاديث عمدتاً حول شش موضوع: اهلبيت، شعارها، اخلاق، عبادت و مبارزه با گناه است.
4 - چلچراغ حسيني: چهل حديث برگزيده از سخنان گهربار حضرت حسينبنعليعليه السلام
رهبر، محمدتقي، تهران، بنيادبعثت، موسسه الحسينعليه السلام،چاپ اول 1376، 40 ص.
مجموعه حاضر، مشتمل است بر چهل حديث برگزيده از سخنان گهربار حضرت حسينبنعليعليه
السلام از منابع مختلف اسلامي، كه به مناسبت سومشعبان، سالروز ولادت آن حضرت،
گلچين شده است. صفات مؤمن، پاداش كارنيك، پرهيز از ظلم، حفظ آبرو، كرامت نفس، حقيقت
مرگ، سعادت شهادت و ... از جمله موضوعاتي است كه پيرامون آن حديث نقل گرديده است.
منبع و ماخذ هر حديث با متن عربي و ترجمه فارسي آن در كتاب قابل بازيابي است.
5 - خطبه حسينبنعليعليه السلام در مني
نجمي، محمدصادق، مشهد، بنيادپژوهشهاياسلامي آستان قدسرضوي، چاپاول، 1371، 128 ص.
ترجمه و شرح و تحقيق خطبه پرشور و عظيم اباعبداللَّهالحسينعليه السلام در اجتماع
حاجيان در مكّه است. اين خطبه از غَرر خطب امام است و نويسنده با دقت تمام آن را
ترجمه كرده و افزون بر برگردان فارسي آن در ضمن چند فصل، از محتوي خطبه، سند آن،
انگيزه و چگونگي ايراد خطبه، و حاضران در خطبه سخن گفته و بر روي هم اثر خواندني و
سودمندي ارائه كرده است.
6 - سخنان حسينبنعليعليه السلام از مدينه تا كربلا
نجمي، محمدصادق، قم، دفتر انتشارات اسلامي(جامعه مدرسين)، 1373، 360 ص
اين اثر در بردارنده سخنان امامحسينعليه السلام از مدينه تا كربلا است. از عنوان
كتاب پيدا است كه مولف درصدد نبوده تا همه سخنان امامعليه السلام را گردآوري كند
بلكه آن بخش از سخناني را نقل كرده كه در برهه خاص از زندگاني ايشان نقل شده است.
اين بخش همان آغاز قيام از مدينه است كه در كربلا خاتمه پيدا ميكند. بنا به گفته
مولف در مقدمه، اين بخش از سخنان امام تنها شامل آن آن روايات و احاديث و خطبهها و
نامهها و اشعاري است كه در منابع معتبر و موثق آمده ولي بصورت منسجم گردآوري نشده
بود.
نويسنده كتاب را در سه بخش «از مدينه تا مكه»، «از مكه تا كربلا» و «كربلا» تدوين
نموده و به مناسبت هر خطبه يا سخني به شرح و توضيح آن پرداخته و نيز لغات مشكله را
به فارسي برگردانده و ريشهيابي كرده است. در واقع ميتوان گفت كه اين كتاب يك دور
تاريخ عاشورا از زبان امام حسينعليه السلام است و با توجه به اينكه محل ايراد
خطبهها نامهها و موقعيت آنها را آورده منبع مناسبي براي مبلغين به حساب ميآيد.
از جمله خطبههاي اين كتاب ميتوان به خطبه امام حسينعليه السلام در شب عاشورا
اشاره كرد.
