مجلس چهل وهشتم
كـلام امـام حسيـن (ع ) به عمر بن سعد
مالك ! ذبحك اللّه على فراشك , ولا غفر لك يوم حشرك , فواللّه اني لارجوا ان لاتاكل
من بر العراق الا يسير . يـكى از ملاقاتهاى سيدالشهدا(ع ) در كربلا با عمر بن سعد
است كه بدون نتيجه , پايان پذيرفت ايـن جلسه به در خواست امام (ع ) وبا حضور حضرت
ابو الفضل وحضرت على اكبر (ع ) از يك طرف واز جانب ديگر عمر سعد همراه پسرش حفص
وغلامش لاحق تشكيل شد وديگران نيز بـيرون خيمه ايستادند اما اينكه دراين جلسه چه
گفته وچه شنيده شد, تاريخ مطالب زيادى نقل نكرده است . ابن كثير اين جلسه را چنين
توصيف مى كند:. حـتـى ذهـب هـزيع من الليل ولم يدر احد ما قالا, قسمتى از شب (ثلث
يا ربع )گذشت وكسى ندانست كه آن دو باهم چه گفتند . ولى آنچه در كتب آمده است اين
كه حضرت به عمر سعد فرمود: ازخدابترس ! توكه مى دانى من فرزند چه كسى هستم پس چرا
مرا يارى نمى كنى ؟
عمر سعد بهانه آورد كه : اخاف ان تهدم داري , مى ترسم خانه ام را ويران كنند . حضرت
فرمود: من آن را از نو براى تو مى سازم . باز به بهانه ديگر متوسل گرديد كه : اخاف
ان تؤخذ ضيعتي , مى ترسم باغ وزراعتم را بگيرند . حضرت (ع ) فرمود, من بهتر از آن
را در حجاز به تو مى دهم . بـاز عـمر سعد به بهانه ديگرى متمسك شد كه : ان لي
بالكوفة عيالا, مى ترسم زن وبچه ام را ابن زياد در كوفه بكشد . ايـنـجـا بـود كـه
حـضـرت , عـصـبـانى شد وفرمود: ويرانى خانه ومزرعه , موجب جواز قتل فرزند
پـيـامبر(ص ) نمى شود, لذا اورا نفرين كرد وفرمود: خداوند تورا دررختخوابت ذبح كند
ودر روز قيامت تورا مورد بخشش قرار ندهد واميدوارم كه ازگندم عراق نخورى مگر مقدار
كم . عمر سعد با استهزا گفت : اگر گندم نخورديم از جو خواهيم خورد (436) . ابـن
حـجـر نـقـل مى كند كه روزى عمر سعد به امام حسين (ع ) گفت : ان قوما من السفها
يزعمون اني اقتلك . جمعى از نادانان مى گويند كه من قاتل شما هستم . حضرت فرمود:
اينان سفيه نيستند ودرست مى گويند (437) .
سعد بن ابى وقاص كيست ؟
سـعـد بـن ابـى وقـاص پـدر عمر سعد از كبار صحابه پيامبر(ص ) وداراى
موقعيت ممتاز اجـتماعى بود ويكى از شش نفرى بود كه عمر بن خطاب براى خلافت
, كانديد كرده بود, وى در نـقـل فضايل اميرالمؤمنين (ع ) كوتاهى نمى كرد درسفر
حج براى دو همسفر عراقى خود, پنج حـديـث مـهـم از فـضـايـل آن حـضـرت را نقل
كرد: حديث برائت , ابواب , رايت , منزلت , غدير وهـنـگـامـى كه در مكه ديد
اطرافيان معاويه مشغول دشنام دادن به على (ع ) هستند, گريه كرد وگـفـت : در
آن حـضرت ,فضائلى است كه اگر يكى از آنها در من بود, از دنيا وآنچه در آن است
برايم بهتر بود . عـامـه , اورا از عـشره مبشره مى دانند, در سن هفده
سالگى ايمان آورده ودرسال 50 يا 55 به وسـيـلـه مـعـاويه مسموم گرديد وصيت كرد
مرا در آن لباسى كه در جنگ بدر به تن داشتم وبا مـشـركـيـن مـى جـنـگـيدم , دفن
كنيد (438) منتها چرا با اعتراف به مقام اميرالمؤمنين (ع ) با آن حـضـرت بيعت
نكرد, پاسخ اين است كه او خودش داعيه حكومت داشت ورمز آن را بايد در جمله
امـيرالمؤمنين (ع ) در خطبه 43 از نهج البلاغه جستجو كرد كه فرمود: ان اخوف
ما اخاف عليكم اثنان : اتباع الهوى وطول الامل , ولى مع الوصف دسته مقابل را
هم كمك نكرد, هم الذين خذلوا الـحـق ولـم يـنـصـرواالـبـاطل وى در موقع مرگ
, 36 فرزند از يازده زن داشت كه يكى از آنان عمرسعد است .
عمر بن سعد
ولادت عمر سعد در سال 23 در روز مرگ عمر بن خطاب است ودر واقعه كربلا 37 سال
داشته ودر سن 43 سالگى به دستور مختار كشته شد. مـطـلـب مـشـهـورى ولـى غـلـط بـه
سـعـد بـن ابـى وقـاص نسبت داده مى شود كه وقتى امـيـرالمؤمنين (ع ) جمله : سلوني
قبل ان تفقدوني را فرمود: سعد برخاست وگفت : در سروريش من چند تار موى هست ؟
حضرت فرمود: در خانه تو بزغاله اى هست كه فرزندم حسين را شهيدمى كند . اولا: چنين
سؤال جاهلانه اى از شخصيتى مانند سعد بن ابى وقاص بسياربعيداست . وثانيا: در موقع
ايراد خطبه , عمر سعد نوجوان بوده است . مـحـقـق كـم نظير, ميرزا ابو الفضل تهرانى
قدس سره , صاحب كتاب نفيس شفا الصدور مى فرمايد: اين جريان در امالى صدوق , مجلس 28
آمده ودر آنجانامى از سعد نيست وتعبير بـه رجل شده است وچند نفر از مجاهيل در سلسله
روايت قرار گرفته اند واصولا سعد از متخلفين از بـيـعـت بوده وبه كوفه نيامده است
ومؤيد اين مطلب كلام ابن ابى الحديد است كه وقتى اين جريان را در عداد اخبارغيبيه
اميرالمؤمنين ذكر كرده , آن شخص را انس نخعى پدر سنان يا تميم بن اسامة پدر حصين
معرفى مى كند (439) .
بستن آب در كربلا
يـكـى از اعـمـال زشـتى كه در كربلا رخ داد, ماجراى بستن آب به روى خيمه هاى
حسينى وزنها واطفال بود. يـزيـد بن حصين همدانى (440) كه نامش در فهرست
شهداى كربلا, جاودانه شده است ـبه سـيـد الشهدا(ع ) عرض كرد: اگر اجازه دهيد
در مساله بستن آب , باعمر بن سعد صحبتى كنم شايد مؤثر واقع شود . امـام (ع )
اجـازه فـرمـود يزيد بن حصين به طرف چادر وخيمه عمر ابن سعد حركت كرد
وچـون وارد شـد, بـه عـمـر سـعـد سلام نكرد واين رفتار, عمر سعد رابسيار
ناراحت كرد وگفت :. يا اخا همدان ! ما منعك من السلام , الست مسلما! . اى
برادر همدانى ! چرا سلام نكردى ؟
مگر من مسلمان نيستم ! . فـقـال له : هذا ما الفرات تشرب منه كلاب السواد
وخنازيرها وهذا الحسين بن على ونساؤه واهل بيته يموتون عطشا وانت تزعم انك تعرف
اللّه ورسوله . يزيد بن حصين گفت : اين آب فرات است كه همه حيوانات از آن
استفاده مى كنند, اما حسين (ع ) زنان وبچه هايش در اثر تشنگى در حال هلاك شدن
هستند, مع الوصف تو ادعاى مسلمانى دارى ! . عـمر سعد سرش را پايين انداخت
وگفت : واللّه يااخا همدان ! اني لاعلم حرمة اذاهم ولكن ما اجد نفسي تجيبني
الى ترك الري لغيري . مـى دانـم آزار واذيـت ايـن خـانـدان حرام است , اما
خواهشهاى درونى من اجازه نمى دهد كه از حكومت رى به نفع ديگرى دست بكشم !! . يـزيد بن حصين برگشت وبه حضرت عرض كرد, قد رضى ان يقتلك بولاية الري , عمر سعد براى رسيدن به
حكومت رى , راضى به قتل شما شده است (441) .
جوانمردى
مـسـالـه بـستن آب در كربلا, قضيه تازه اى نبود بلكه در نبرد صفين هم معاويه آب را به روى سـپـاهـيـان امـيرالمؤمنين (ع ) بست , هرچند عمرو عاص با
اين عمل مخالف بود ومى گفت : مـعـاويـه ! سـربازان على تشنه نمى مانند وتو
وسربازانت سيراب اما معاويه بر بستن آب , اصرار مى ورزيد تا به دنبال
مذاكرات بى فايده , مالك اشتر واشعث بن قيس شريعه را از دست سربازان
مـعـاويه در آوردند آنگاه معاويه به عمرو عاص گفت : آيا به نظر تو على دست به
عمل مقابله به مثل مى زند؟
عـمـرو مـى گـويـد: ظـنـي انـه لا يـسـتـحـل منك ما استحللت منه وان
الذي جا له غير الم (442) . عقيده ام اين است كه اميرالمؤمنين روا نمى
دارد چيزى را كه تو آن را روا داشتى , چون على براى بستن آب به اينجا نيامده
است به قول ملاى رومى . در شجاعت شير ربا نيستى ـــــ در مروت خود كه
دانه كيستى . مرحوم شهريار هم به اين جريان اشاره دارد:. سه بار دست به دست
آمد آب ودر هربار ـــــ على چنين هنرى كردى واو چنان هوسى . فضول گفت كه ارفاق
تا به اين حد بس ـــــ كه بى حيائى دشمن زحد گذشت بسى . جواب داد كه ما جنگ بهر
آن داريم ـــــ كه نان وآب نبندد كسى به روى كسى . توهم بيا وتماشاى حق وباطل
كن ـــــ به بين كه درپى سيمرغ مى جهد مگسى .
قاصد عمر سعد
عمر سعد از جنگ با امام حسين (ع ) كراهت داشت ومى
خواست به نحوى مساله از راه مسالمت آمـيز, فيصله پيدا كند, لذا از عزرة بن
قيس خواست كه باامام (ع ) ملاقات كند واز علت آمدن حضرت به كربلا جويا شود,
ولى او عذر خواست وگفت : من از كسانى بودم كه براى حضرت نامه نـوشـتم لذا كثير بن عبداللّه كه مردى شجاع وبى باك وجسور بود, اين ماموريت را پذيرفت
وگـفـت : اگـر بـخـواهى حتى حسين را هم به طور ناگهانى مى كشم وقتى به طرف
خيمه حـسـيـن آمد ابو ثمامه اورا ديد, به حضرت عرض كرد: قد جاك شر اهل
الارض جلو آمد وبه كـثـيـر گفت : شمشيرت را زمين بگذار, اما او نپذيرفت
, گفت : پس من دسته شمشير تورا مـى گـيـرم وتـو سـخـن بـگـو, بـاز قـبـول
نـكـرد ابـو ثـمامه گفت : پس پيامت را بگو تا من به حسين (ع )برسانم , باز زير
بار نرفت , لذا برگشت وجريان را براى عمر سعد تعريف كرد. عـمر سعد , قرة بن قيس حنظلى را به سوى امام (ع ) فرستاد, وقتى نزديك امام (ع ) رسيد,
حضرت فرمود: آيا اورا مى شناسيد؟
حـبـيـب بـن مـظـاهـر گفت : آرى او از حنظله وپسر خواهر ما وخوش طينت
است وخيال نمى كردم كه در سپاه عمر سعد باشد . قـرة بن قيس آمد پيغام را
رساند حضرت در پاسخ فرمود: كتب الي اهل مصركم هذا ان اقدم فاما اذا كرهتموني
فاني انصرف عنكم . مـردم شـهـر شـمـا بـراى مـن نـامـه نـوشته اند ومرا
دعوت كرده اند, اكنون اگرنمى خواهيد, برمى گردم . حبيب بن مظاهر , قرة
بن قيس را نصيحت كرد كه چرا در سپاه عمر سعدهستى ؟
به سوى مـا بـيـا تـا فردا پيامبر(ص ) تورا شفاعت كند قرة بن قيس گفت :
پاسخ ?امام را به عمر سعد برسانم , آن وقت در اين باره فكر خواهم كرد!! (443) .
آخرين ملاقات
آخـريـن بارى كه سيدالشهدا(ع ) با عمر سعد ملاقات كرد, صبح عاشورا بعد ازخواندن
خطبه دوم واتـمـام حـجت بود كه , عمر سعدرا خواست , اگر چه او از رو به روشدن
با حضرت كراهت داشت , ولى به حضور امام آمد, حضرت خطاب به اوفرمود:. اتزعم
انك تقتلني ويوليك الدعي بلاد الري وجرجان ؟
واللّه لا تتهنا بذلك , عهدمعهود فاصنع ما انـت صـانـع فـانك لا تفرح بعدي بدنيا
ولا آخرة وكاني براسك على قصبة يتراماه الصبيان بالكوفة ويتخذونه غرضا بينهم (444) . خيال مى كنى در قبال كشتن من , ابن زياد حكومت رى وجرجان
را به تومى دهد؟
به خدا قسم ! به اين خوشحال نخواهى شد, زيرا اين عهد وپيمانى است پيش بينى شده
, اكنون هركارى از دستت بـر مـى آيد انجام بده , اما بدان بعد از اين در
دنياوآخرت خوشحال نخواهى بود وگويا از هم اكنون مـى بـيـنـم كـه سر تورا بالاى
نى مى زنند وكودكان كوفه آن را به هم پاس مى دهند ووسيله بازى كودكان خواهد
شد .
اولين تير
صبح عاشورا بعد از آنكه وساطتها, درخواستها ومواعظ, سودى نبخشيدووقوع جنگ حتمى
شد.
فتقدم عمر بن سعد فرمى نحو معسكر الحسين (ع ) وقال اشهدوا لي عند الا ميراني اول
من رمى واقبلت السهام من القوم كانها المطر (445) . عـمر سعد جلو آمد
واولين تيررا به سوى لشكر حسينى پرتاب كرد وگفت :نزد عبيداللّه گواهى دهـيـد
مـن اول كسى بودم كه تيررا پرتاب كردم , آنگاه , باران تيرها به طرف سپاه حسينى
سرازير شد . ديده شه چون تيرباران جفا ـــــ كرد رو با ياوران با وفا. گفت هان
آماده باشيد اى كرام ـــــ كه رسول اين گروه است اين سهام .
آخرين تير
در آخرين لحظات پايانى حادثه كربلا كه سيدالشهدا(ع ) در گودال قتلگاه افتاده
بود, هركس با هر وسـيـله اى كه در اختيار داشت به امام حسين (ع ) حمله مى كرد
تا آنكه سنان تيرى را به طرف حضرت پرتاب كرد فوقع السهم في نحره فسقط (ع
), تير به گلوى حضرت قرار گرفت واز اسب بر زمين افتاد. فـقـال عـمـر بـن سعد
لرجل عن يمينه , انزل فارحه , عمر سعد به شخصى كه درسمت راستش ايستاده بود گفت
از اسب پياده شو وحسين را راحت كن . خولى جلو آمد ولى وحشت اورا گرفت
وبرگشت تا اينكه سنان بن انس نخعى سر مبارك حضرت را از تن جدا كرد
(446)
. ايـنـجـا خـبـر غـيـبـي امـيـرالمؤمنين (ع ) محقق شد كه : اي انس ! فرزندت
قاتل فرزندرسول خدا(ص )است .
خبر راهب وخير خواهى كامل
بـعـد از پـيـشـنـهاد فرماندهى لشكر از طرف ابن زياد به عمر بن سعد, وى در قبول
اين منصب با افرادى مشورت كرد از جمله با يكى از دوستان قديمى پدرش به نام كامل . كامل در پاسخ عمر بن سعد گفت : واى بر تو! مى خواهى حسين
(ع ) رابكشى ؟
اگر تمام دنـيـارا بـه من بدهند كه يكى از امت پيامبر(ص )را بكشم , چنين نخواهم
كرد, چه برسد به كشتن فرزند پيامبر(ص ). عمر سعد : اگر حسين را بكشم بر
هفتاد هزار سرباز سواره , امير خواهم بود! . كامل وقتى ديد كه به قتل
امام حسين (ع ) مصمم است , از گذشته خبرى را به اين صورت براى او نقل كرد:. با پدرت سعد به سوى شام مسافرت مى رفتيم كه من به خاطر كند روى ازآنان
عقب افتادم وتشنه شدم , به دير راهبى رسيدم واز اسب پياده شدم وتقاضاى آب نمودم
. راهب پرسيد: آيا تو از اين امتى هستى كه بعضى , بعض ديگررا مى كشند؟
گفتم : من از امت مرحومه هستم . راهـب گـفـت : واى بر شما در روز
قيامت از اينكه فرزند پيامبرتان را بكشيدوزنها وبچه هايش را اسير كنيد . گفتم
: آيا ما مرتكب اين عمل مى شويم ؟
گـفـت : آرى , ودر آن وقـت , زمـيـن وآسمان ضجه مى كند وقاتلش چندان در
دنيانمى ماند تا شخصى خروج مى كند وانتقام اورا مى گيرد . آنگاه راهب گفت : تورا با قاتل او آشنا مى بينم . گفتم : پناه بر خدا! كه من قاتل او باشم . گفت : اگر تو هم نباشى يكى از نزديكان تو خواهد بود, عذاب قاتل حسين (ع
)از فرعون وهامان بيشتراست , آنگاه درب را بست . كـامـل مى گويد سوار بر
اسب شدم وبه رفقا ملحق گرديدم , وقتى جريان رابراى پدرت نقل كردم , گفت : راهب راست مى گويد . آنـگـاه پـدرت گـفـت : او هـم قـبلا راهب را ديده
وجريان را از او شنيده كه پسرش قاتل فرزند پيامبر(ص )است . كـامـل ايـن
جريان را براى عمر سعد نقل كرد وخبر به ابن زياد رسيد,دستور داد اورا
احضار كردند وزبانش را قطع نمودند وبيش از يك روز زنده نماند وازدنيا رفت (447) .
مرگ عمر بن سعد
مـختار قاصدى را نزد عبداللّه بن زبير به مكه فرستاد وضمنا به او گفت
كه ب محمد بن حـنفيه ديدار كن وسلام وارادت مارا به او برسان قاصد, پيام مختار را كه رساند, محمد بن حـنـفيه گفت : مختار چگونه به ما اظهار
علاقه مى كند در حالى كه عمر سعد هنوز زنده است ودر مجلس او مى نشيند . بـه
دنـبـال رسيدن اين پيغام , مختار به رئيس شرطه خود دستور داد تا عده اى
رااجير كند تا مـقـابـل خـانـه عـمر سعد براى سيد الشهدا(ع ) عزادارى كنند,
وقتى اين نقشه پياده شد, عمر سـعـد , پـسـرش حـفص را نزد مختار فرستاد
وگفت : ما شان النوائح يبكين الحسين على بابي ؟
, چرا براى عزادارى حسين , جلو خانه ما جمع شده اند؟
وقـتـى حفص آمد, مامورين وارد خانه عمر سعد شدند واورا در رختخواب
ديدند, گفتند برخيز فقام اليه وهو ملتحف , او برخاست در حالى كه لحاف را به
دورش پيچيده بود , در همان حال , سرش را از تن جدا كردند ونزد
مختارآوردندمختار رو كرد به حفص وگفت : هل تعرف هذا الراس ؟
, آيا اين سررامى شناسى ؟
, حفص گفت : آرى مختار گفت : آيا مى خواهى تورا هم به او ملحق كنم
؟
حفص گفت : وما خير الحياة بعده , بعد از او ديگر در زندگى خيرى نيست ,لذا مختار اورا هم به پدرش ملحق كرد (448) .
روضه
وقتى حضرت زينب (ع ) وارد مسجد پيامبر(ص ) شد, دو بازوى درب راگرفت وگفت :.
يا جداه ! اني ناعية اليك اخي الحسين (ع ) (449) . يا رسول اللّه (ص )!
خبر شهادت برادرم حسين (ع ) را برايت آورده ام . برخيز حال زينب خونين جگر
بپرس ـــــ از دختر ستمزده حال پسر بپرس . با كشتگان به دشت بلا گر نبوده اى
ـــــ من بوده ام حكايتشان سر به سر بپرس . از ماجراى كوفه و از سرگذشت شام
ـــــ يك قصه ناشنيده حديث دگر بپرس . بال وپرم ز سنگ حوادث به هم شكست ـــــ
برخيز حال طائر بشكسته پر بپرس . مـرحـوم مـحـدث نـورى در دار الـسلام از مرحوم سيد محمد باقرسلطان آبادى نقل مـى كـنـد كه در بروجرد به چشم
درد مبتلا شدم , به نحوى كه همه اطبا شهر از معالجه آن عاجز شـدنـد لـذا مرا به
سلطان آباد (اراك ) آوردند ولى اطباآنجاهم نتوانستند مرا معالجه كنند, ودرد
چـشـم آرامـش در روز واسـتـراحـت در شـب راازمن گرفته بود, يكى از رفقا كه عازم
كربلا بود پـيشنهاد كرد كه همراه او به كربلا جهت استشفا بروم ولى اطبا مى
گفتند اگر راه بروى به كلى بينائى خودرا از دست مى دهى . بـاز يكى ديگر از
دوستان كه عازم كربلا بود گفت شفا تو در اين است كه خاك كربلارا سرمه چشم كنى ,
لذا همراه او حركت كردم اما به منزل دوم كه رسيدم دردچشم شدت كرد وهمه مرا
ملامت كردند وگفتند بهتراست كه برگردى . شـب در اثـر چـشـم درد نـخـوابـيـدم
تـا موقع سحر , لحظه ائى خوابم برد, در عالم رؤيا حضرت زيـنـب (س ) را ديدم ,
گوشه مقنعه اورا گرفته وبر چشمم ماليدم وازخواب كه بيدار شدم , ديگر آثارى از
ناراحتى چشم در من نبود (450) .
مجلس چهل ونهم
كلام امام حسين (ع )به ضحاك بن عبداللّه مشرقى
لا تشلل , لا يقطع اللّه يدك , جزاك اللّه خيرا عن اهل بيت نبيك (ص ). ضـحـاك بـن عـبـداللّه مـشـرقى ومالك بن نضر ارحبى از كسانى هستند كه
دركربلا با امام حـسـيـن (ع ) مـلاقـات كـرده اند, از تاريخ طبرى استفاده مى
شود اين جريان در روز تاسوعا واقع شده است ضحاك در واقعه عاشورا شركت كرد
وبسيارى ازقضايارا از نزديك ديده ونقل كرده است مشرق نام طايفه اى از
قبيله همدان است . ضـحـاك مـى گـويـد: مـن ومـالك بن نضر, به خدمت
سيدالشهدا(ع ) رسيديم وبعد از سلام واحوالپرسى امام (ع ) از علت شرفيابى ما به
محضرش جويا شد, عرض كرديم :. جئنا لنسلم عليك وندعواللّه لك بالعافية ونحدث
بك عهدا ونخبرك خبر الناس وانا نحدثك انهم قد اجمعوا على حربك فرايك . آمـديـم تـا خـدمت شما سلامى عرض كرده باشيم واز خداوند موفقيت شمارابخواهيم
وتجديد عهدى هم شده باشد واوضاع مردم را به اطلاع برسانيم كه همه تصميم به جنگ
با شما گرفته اند, اين شما واين مردم , اكنون هر تصميمى كه داريدبگيريد . امام
(ع ) در پاسخ فرمود: حسبي اللّه ونعم الوكيل . بعد از اين مذاكرات , چون
آماده خدا حافظى شديم , حضرت فرمود:. فـما يمنعكما من نصرتى ؟
فقال مالك بن النضر: علي دين ولي عيالي فقلت له : ان علي دينا وان لـي لـعيالا
ولكنك ان جعلتني في حل من الانصراف اذا لم اجد مقاتلا قاتلت عنك ما كان لك
نافعا وعنك دافعا, قال : فانت فى حل . چه مى شود كه اينجا بمانيد ومرا يارى
كنيد! مالك گفت : من , هم قرض دارم وهم زن وبچه (وبا اين بهانه , امام (ع )را
تنها گذاشت ورفت ) من هم گفتم : من نيزقرض دارم وزن وبچه اما حاضرم در ركـاب
شـمـا بجنگم البته مادامى كه شما سربازانى داشته باشيد وجنگيدن من براى شما
مفيد بـاشد وخطرى را از شما دفع كنم واماهنگامى كه ياران خودرا از دست داديد
وبودن من براى شما فايده اى نداشته باشد, مراآزاد بگذاريد تا صحنه نبرد را ترك
كنم !! . حضرت هم تقاضاى مرا پذيرفت . ضحاك بن عبداللّه مى گويد: هنگام
شب , امام (ع ) اصحاب خودرا جمع كردوفرمود:. هذا الليل قد غشيكم فاتخذوه
جملا, وتفرقوا في سوادكم ومدائنكم حتى يفرج اللّه , فان القوم انما يطلبوني ولو
قد اصابوني لهوا عن طلب غيري . از تـاريـكى شب استفاده كنيد ودر شهرها
وبيابانها پراكنده شويد تا خداوندفرجى برساند, همانا مقصود اين مردم تنها من
هستم وهرگاه به اين منظور برسند, باديگران كارى ندارند . ايـنـجـا بـود كـه
هـريك از اصحاب , سخنان مهمى را در حمايت از امام حسين (ع )بيان كردند كه مشهور
ودرجاى خود ذكر شده است . صبح عاشورا, نبرد آغاز شد واكثر ياران امام حسين (ع )
كشته شدند وغير از سويد بن عمرو وبشير بـن عمر (451) كسى باقى نماند ودشمن
به حضرت واهل بيتش تسلط پيدا كرد, ضحاك بن عبداللّه به خدمت حضرت رسيد
وعرض كرد:. يابن رسول اللّه (ص )! مى دانى كه بين من وشما شرطى بود وآن اينكه
از شمادفاع كنم مادام كه يـارانـى داشته باشى وچون بى ياور شدى وماندن من براى
شمافايده اى نداشته باشد, در رفتن از ميدان جنگ آزاد باشم !! . امام (ع )
فرمود: صدقت وكيف لك بالنجاة , ان قدرت على ذلك فانت في حل . درسـت مـى
گـويـى اما چگونه مى توانى خودرا از اينجا نجات بدهى , اگرمى توانى برو كه
از طرف من آزاد هستى . ضـحـاك بن عبداللّه به طرف اسبش رفت وچون عمر
سعد اسبان را پى مى كرد, وى اسب خـودرا در وسـط خيمه ها بسته بود وپياده جنگ
مى كرد كه دو نفرراكشت ودست ديگرى را قطع كرد, آن روز, حضرت چندين بار فرمود: دستت شل مباد! خداوند متعال از اهل بيت پيامبر(ص ) جزاى خير يه تو عنايت
كند . گـويـد: سوار بر اسب شدم وحركت كردم , ناچار لشكريان دشمن به من راه
دادند تا از صف آنان بـيرون آمدم اما پانزده نفر مرا تعقيب كردند تا در قريه شفيه ,نزديك فرات , مرا يافتند, كثير بن عبداللّه وايوب بن مشرح مرا
شناختند وگفتند اين شخص پسر عموى ماست , لذا خداوند مرا از دست آنان نجات داد
(452) .
موضعگيريها در حادثه كربل
مردم در عصر سيدالشهدا(ع ) در مقابل حادثه كربلا چند نوع موضعگيرى كردند:.
1 ـ حق را يارى كردند وتا آخرين رمق جنگيدند وبه فيض شهادت نايل آمدند. 2 ـ
باطل را كمك كردند وشقاوت ابدى را براى خود خريدند. 3 ـ بـى تـفـاوت مـانـدنـد
وهـيچ طرف را يارى نكردند, مانند ابن عباس وعبيداللّه حر جعفى وديگران
.
4 ـ حق را تا حدودى يارى كردند تا آنجايى كه به جان ومال آنان ضررى واردنشود,
مانند ضحاك بن عبداللّه . اكـنـون ايـن سـؤال مطرح مى شود كه در يك حادثه
حق وروشن , چرا مردم چندنوع موضعگيرى مـى كـنند؟
چرا يكى حبيب بن مظاهر مى شود, ديگرى ضحاك بن عبداللّه وسومى عمر
سعد ؟
پاسخ اين سؤالهارا بايد از قرآن كريم بگيريم آنجا كه مى فرمايد:. (ما كان
اللّه ليذر المؤمنين على ما انتم عليه حتى يميز الخبيث من الطيب ) (453) . چنين نيست كه خداوند مؤمنين را به همان صورتى كه شما هستيد بگذاردوآنان را
تصفيه نكند, مگر آنكه خبيث را از طيب جدا كند . آيه شريفه , اشاره به يكى از
سنن الهى دارد كه همه بايد در اين دنيا تصفيه شوندوآن هم وقتى است كـه مـيـدان
عـمـل پيش آيد وصره از ناصره جدا شود, هرچند خداوندمى تواند قبل از امتحان هم
مردم را معرفى كند ولكن دنباله آيه مى فرمايد. (وما كان اللّه ليطلعكم على
الغيب ولكن اللّه يجتبي من رسله من يشا). خـداونـد مـتـعـال , شمارا بر غيب
آگاه نمى سازد ولى از ميان پيامبران افرادى راانتخاب مى كند وآنان را از اين
علم غيب , بهره مند مى سازد . ايـن سـنت الهى بايد جارى شود ومردم مؤمن وكافر
در ميدان عمل , تصفيه گردند, اگر افرادى , عـمرى را در عبادت وطاعت پروردگار مى
گذرانند, اما در اخر عمربه همه چيز پشت پا مى زنند ومنحرف مى شوند, يا به عكس ,
انسانهايى هم عمرى رادر عصيان الهى سپرى كرده اند, اما در اواخر عمر, عاقبت به
خير مى شوند, رمزش درهمين سنت الهى نهفته است كه انسانهاى طيب وخبيث , بـايـد
از هـمـديـگـر جـدا شـوندهركدام در كنار رفقاى خود قرار گيرند, آنگاه در قيامت
آنان را بارهبرانشان صدا بزنندكه : (يوم ندعوا كل اناس بامامهم ) (454) . ضـحـاك بـن عـبـداللّه نـقل مى كند در شب عاشورا كه سپاه عمر بن سعد
اطراف خيمه حسينى را محاصره كرده بودند, سيدالشهدا(ع ) اين آيات را قرائت مى
فرمود:. (ولا يـحـسـبـن الذين كفروا انما نملي لهم خير لا نفسهم انما نملي لهم
ليزدادوا اثماولهم عذاب مهين وما كان اللّه ليذر المؤمنين على ما انتم عليه حتى
يميز الخبيث من الطيب ) (455) . عـبـداللّه بـن شهر از انسانهاى هرزه
وجسور, وقتى اين آيه را شنيد گفت : نحن ورب الكعبة الطيبون ميزنا منكم . ضـحـاك بـن عـبـداللّه بـه برير بن خضير گفت : اين شخص را مى شناسى ؟
اوعبداللّه بن شهراست . برير وقتى اورا شناخت رو كرد به او وگفت :. انت يجعلك
اللّه في الطيبين . عبداللّه بن شهر پرسيدتو كيستى ؟
برير خودرا معرفى كرد. گفت : واى بر من كه هلاك وگمراه شدم اى برير! .
برير گفت : هل لك ان تتوب الى اللّه من ذنوبك العظام فواللّه انا لنحن
الطيبون . آيا مى خواهى از گناهان بزرگ توبه كنى ؟
قسم به خدا ! طيبون ما هستيم . عبداللّه گفت : قبول دارم كه شما از طيبون وما از خبيثون هستيم . برير گفت : پس چرا معطلى ؟
!. عبداللّه گفت : برير بن عذره عنزى را چگونه پشيمان كنم . برير گفت : او بامن . عـبـداللّه گـفـت : قـبـح اللّه رايـك على كل حال , وبا گفتن
اين جمله , جز خبيثون قرار گرفت (456) . الخبيثات الخبيثين را بخوان
ـــــ رووپشت اين سخن را بازدان . مرخبيثان را نسازد طيبات ـــــ در خورو لايق
نباشد اى ثقات .
روضه
سيد الشهدا(ع ) تا زنده بود, اجازه نمى داد كسى به خيمه ها نزديك شود, حتى
خواستند به خيمه ها حمله كنند, فرياد بر آورد: اگر دين نداريد, آزاد مرد
باشيد . اى سپه دون به كجا مى رويد ـــــ جانب ناموس خدا مى رويد. تا نرود بر
سر نيزه سرم ـــــ كس به اسيرى نبرد دخترم . اني اقاتلكم وتقاتلونني , والنسا
ليس عليهن جناح فامنعوا عتاتكم وجهالكم وطغاتكم من التعرض لحرمي ما دمت حي .
يعنى : اين منم كه با شما جنگ مى كنم وشما نيز با من سر جنگ داريد, وبر زنان
حرجى نيست , تا زنده هستم سركشها, نادانها وظالمان را از حرم من دور كنيد .
قال اقصدوني بنفسي واتركوا حرمي ـــــ قد حان حيني ولا حت لوائحه . فقال شمر
ـ لعنه اللّه ـ : لك ذلك يابن فاطمة ! . يعنى : پس شمر ـ لعنه اللّه عليه ـ
گفت اى پسر فاطمه ! اين حق را به تو مى دهم . شـمـر گفت : از حرم حسين دور
شويد ومتوجه شخص حسين شويد وهرچه نيرو داريد در كشتن حسين به كار ببريد, لذا از
دو طرف جنگ سختى درگرفت مع الوصف عطش سيد الشهدا(ع ) زياد شده بود وطلب آب مى
كرد, اما كسى نبود كه حسين (ع ) را سيراب نمايد (457) . از آب هم مضايقه
كردند كوفيان ـــــ خوش داشتند حرمت مهمان كربلا. بودند ديو ودد همه سيراب ومى
مكيد ـــــ خاتم ز قحط آب سليمان كربلا. ز آن تشنگان هنوز به عيوق مى رسد ـــــ
فرياد العطش ز بيابان كربلا. حصروه من ما الفرات وشربه ـــــ ولكل ذي روح
الحيات محلل . تبا لقوم قد سقوا انعامهم ـــــ والسبط من حر الظما يتململ .
حسين (ع )را از نوشيدن آب فرات ممنوع كردند, در حاليكه هر موجودزنده اى از آن
استفاده ميكرد . نـفـريـن بر مردمى كه حيواناتشان را (هم ) سيراب كردند, اما
فرزند پيامبر(ص )از تشنگى به خود مى پيچيد.
مجلس پنجاهم
كلام امـام حسيـن (ع )به عصام بـن مصطلق
يكى از برخوردهاى امام حسين (ع ) در مدينه , با عصام بن مصطلق شامى است .
مردم شام در اثر تبليغات سؤ معاويه , عليه اميرالمؤمنين (ع ) نسبت به حضرت
وفرزندانش , عداوت خاصى پيدا كرده بودند كه جريان ذيل , حاكى از همين مساله است
. عـصام مى گويد: وارد مدينه شدم وچون نگاهم به امام حسين (ع ) افتاد, حسن
سيرت واخلاق حميده آن بزرگوار,مرا به حسادت واداشت كه آن بغض وكينه درونى خودرا
نسبت به او وپدرش , ظاهر كنم , لذا به حضورش رسيدم وگفتم :. انـت ابن ابي
تراب ؟
فقال نعم : فبالغت فى شتمه وشتم ابيه فنظر الي نظرة عاطف رؤف ثم قال : اعـوذ
بـاللّه مـن الـشـيـطـان الرجيم , بسم اللّه الرحمن الرحيم : خذ العفووامر
بالعرف واعرض عن الجاهلين . يـعـنـى : تـو فرزند ابو تراب (458) هستى ,
فرمود: بلى , پس آنچه توانستم به اووپدرش دشنام دادم !! امـا حضرت نگاه محبت
آميزى به من نمود وآيه شريفه : (خذالعفو)را قرآئت فرمود كه اشاره به مكارم
اخلاق پيامبر(ص )است كه بدى را با بدى مكافات نكند واز جاهلات اعراض نمايد .
آنگاه فرمود ازخداوند براى خود وتو استغفار مى كنم . قـال عـصام : فتوسم
منى الندم على ما فرط منى فقال : (لا تثريب عليكم اليوم يغفر اللّه لكم وهو
ارحم الراحمين ). عـصـام مـى گـويد: از كرده خود پشيمان شدم , ولى حضرت
فرمود, ملامتى برشمانيست , خداوند از گناهان شما صرف نظر مى كند . اين جمله از
زبان حضرت يوسف (ع ) خطاب به برادرانش است آن هنگام كه پشيمان شدند. آنگاه امام
(ع ) فرمود: تو از اهل شام هستى ؟
عرض كردم : آرى . فقال (ع ): شنشة اعرفها من اخزم (459) , ضرب المثلى است
ومقصود اين است كه )سنت دشنام دادن به اميرالمؤمنين (ع )را معاويه بنيانگذارى
كرد . بعد هم فرمود: هر حاجت وخواسته ايى دارى از من بخواه تا براى تو انجام
بدهم . عـصـام مـى گويد: با اين برخورد حضرت , آنچنان زمين بر من تنگ شد
كه دوست داشتم به زمـيـن فروبروم سپس آهسته از محضرش خارج شدم كه متوجه من
نشوند واز آن به بعد در روى زمين كسى به اندازه او وپدرش مورد علاقه من نبود
(460) .
بزرگوارى حضرت يوسف (ع )
در ذيل آيه شريفه (لا تثريب عليكم ), بعضى از مفسرين جريانى را نقل كرده اندكه
عظمت حضرت يـوسـف (ع ) را مـى رساند وآن اينكه وقتى برادران يوسف ,يوسف (ع )را
شناختند (قالوا انت يوسف ), هـنـگـام صـرف طعام , جناب يوسف (ع ) به دنبال
برادرانش مى فرستاد كه بيائيد تا سر سفره باهم بـنـشينيم , اما برادرانش مى
گفتند:ما از گذشته خود نسبت به تو سخت شرمنده هستيم لذا در سفره نگاهمان به
تومى افتد وخجالت مى كشيم , اما يوسف (ع ) در پاسخ گفت : مردم مصر هنوز به مـن
بـه چـشـم هـمـان غـلامـى نـگـاه مـى كنند كه به بيست درهم فروخته شد, ولى
اكنون كه شـمـاراديـدنـد, بـر عـظـمـت مـن افـزوده شـد وفـهـمـيـدنـد كـه مـن
از فـرزنـدان حضرت ابراهيم (ع )هستم (461) .
عفو عمومى در جريان فتح مكه
جريان فتح مكه وروش پيامبر(ص ) نسبت به كفار ومشركين , مظهر عفو درعين قدرتمندى
است , هـنـگـامى كه پيامبر اكرم دستور داد خانه خدا از بتها برچيده شودومردم ,
اطراف كعبه حلقه زده بودند, فرمود:. الـحـمد للّه الذي صدق وعده ونصر عبده
وهزم الاحزاب وحده , ماذا تقولون وماذا تظنون ؟
قالوا: نقول خيرا ونظن خيرا, اخ كريم وابن اخ كريم , وقد قدرت . فـقـال رسـول
اللّه (ص ): فاني اقول كما قال اخي يوسف : (لا تثريب عليكم اليوم ى غفر اللّه
لكم وهو ارحم الراحمين ) (462) . يـعـنـى : خـدارا شكر كه وعده خودرا عملى
ساخت ومارا كمك كرد وبه تنهايى دشمنان را نابود سـاخـت , بـعـد فرمود: درباره
من چه گمانى داريد وچه مى گوييد؟
مى گفتند: از شما جز خير ونـيـكـى انـتظارى نمى رود, هم خودت فرد بزرگى هستى
وهم فرزند برادر بزرگوار هستى كه امـروز ايـن قـدرت را خـداونـد بـه شـمـا داده
است ,آنگاه رسول خدا(ص ) فرمود: من جمله اى را مى گويم كه برادرم يوسف (ع ) به
برادرانش گفت : ملامتى بر شما نيست , خداوند گناهان شمارا مى آمرزد واو ارحم
الراحمين است . اميرالمؤمنين (ع ) مى فرمايد:. اذا قدرت على عدوك
فاجعل العفو عنه شكرا للقدرة عليه (463) . يعنى : هنگامى كه بر دشمنت پيروز
شدى , عفو از اورا سپاسگزارى از خدابراى پيروزى بر دشمن قرار بده .
اشعار ابن صيفى
نصراللّه بن مجلى از ثقات اهل سنت , مى گويد: شبى در عالم رؤيا به خدمت
اميرالمؤمنين (ع ) رسيدم وعرض كردم :. تفتحون مكة فتقولون من دخل دار ابي
سفيان فهو امن ثم يتم على ولدك الحسين يوم الطف ما تم ؟
يعنى در فتح مكه , خانه ابو سفيان را مامن قرارداديد كه هركس به آنجا برود
درپناه است , آن وقت در كربلا با فرزندت حسين (ع ) انطور رفتار شد كه ديديد .
حضرت فرمود: پاسخ تورا ابن صيفى در اشعارش داده است صبح به نزد ابن صيفى
(معروف به حـيـص وبـيص , متوفاى 574) آمدم وخواب خودم را تعريف كردم ,صيحه اى
زد وگفت عجبا! اين اشعاررا ديشب گفتم در حالى كه هنوز براى كسى نخوانده ام وبه
روى كاغذهم نياورده ام :. ملكنا فكان العفو منا سجية ـــــ فلما ملكتم سال
بالدم ابطح . وحللتم قتل الا سارى وطالما ـــــ غدونا على الا سرى نمن ونصفح .
فحسبكم هذا التفاوت بيننا ـــــ وكل انا بالذي فيه ينضح (464) . يـعـنى : وقتى ما به حكومت رسيديم , همه را عفو كرديم , زيرا عفو, صفت ماخاندان است ,
اما شما كه به حكومت رسيديد, بيابان وسيعى را پر از خون نموديد . شما قتل
اسيران را مجاز شمرديد ولى ما آنان را بخشيديم وعفو كرديم . اين تفاوت بين
ما وشما كافى است , زيرا از كوزه برون تراود آنچه در اوست .
روضه
عـن ابي عبداللّه (ع ) قبضت فاطمة في جمادي الاخرة وكان سبب وفاتها ان
قنفذامولى عمر لكزها بنعل السيف بامره , فاسقطت محسنا (465) . امـام صـادق
(ع ) ميفرمايد: حضرت فاطمه (س ) در جماى الاخرة از دنيارفت , وعلت وفاتش
ضـربـه ائى بـود كـه قـنـفـذ غـلام عـمـر بدستور وى با قبضه شمشيربه
فاطمه (س ) زد و محسن را سقط كرد. سـيـد حـيـدر حـلي , در اشعارش مبد
حوادث كربل را از زمان رحلت پيامبر(ص ) وسقيفه مى داند:. اليوم من هو عن
اسامة خلفت ـــــ صاروا الى حرب الحسين جميعا. اليوم جردت السقيفة سيفها ـــــ
فغدا به راس الحسين قطيعا. اليوم من اسقاط فاطمة محسنا ـــــ سقط الحسين عن
الجواد صريعا. افـرادى كـه از لـشـكر اسامة تخلف كردند, در واقع همان
روزآماده جنگ باحسين (ع ) شدند همان روزى كه در سقيفه شمشير كشيدند, در واقع
همان روز سر حسين (ع ) را بريدند همان روزى كه فاطمه محسن را ساقط
كرد, در واقع همان روز حسين (ع ) از اسب برزمين افتاد. فرياد كه يار ضعفا
يار ندارد ـــــ مولود حرم محرم اسرار ندارد. سوگند به مظلومى تاريخ , كه تاريخ
ـــــ مظلوم تر از حيدر كرار ندارد. بر حاشيه برگ شقايق بنويسيد ـــــ گل تاب
فشار در و ديوار ندارد. اى سينه سپر, كاش به جاى تو على بود ـــــ چون سينه تو
طاقت مسمار ندارد.
