قتلت خير الناس امّاً و اباو خيرهم اذ ينسبون نسبا

و خيرهم فى قومهم مركبا(18 )

عمر بن سعد گفت: گواهى مى‏دهم كه تو ديونه‏اى! و هرگز عاقل نبوده‏اى! بعد دستور داد او را به درون خيمه آورند، و چون سنان بن انس وارد خيمه شد با چوبدستى خود بر او چند ضربه نواخت و گفت: اى احمق! اينچنين سخن مى‏گويى ؟! بخدا سوگند اگر ابن زياد از تو بشنود گردن تو را خواهد زد!!(19)

اوج بيدادگرى

آنگاه عمر بن سعد بجهت امتثال فرمان ابن زياد، در ميان اصحابش فرياد برداشت: «من ينتدب للحسين ؟!» «كيست كه دواطلب باشد و بر پيكر حسين اسب بتازد تا سينه و پشت او را زير سم اسبها لگدمال نمايد ؟!».

شمر مبادرت نمود! و اسب بر بدن مطهر امام تاخت!(20) و ده نفر ديگر از سپاه كوفه اجابت كردند كه نامهاى آنها عبارت است از:

1 - اسحاق بن حويه

2 - اخنس بن مرثد

3 - حكيم بن طفيل

4 - عمرو بن صبيح

5 - رجأ بن منقذ

6 - سالم بن خثيمه جعفى

7 - واحد بن ناعم

8 - صالح بن وهب

9 - هانى بن ثبيت

10 - اسيد بن مالك

آنان با اسب بر بدن امام تاختند بگونه‏اى كه سينه مبارك آن بزرگوار را در هم كوبيدند.

پس اين ده نفر آمدند و در برابر ابن زياد ايستاده و جايزه طلب كردند، ابن زياد گفت: شما كيستيد ؟ اسيد بن مالك - يكى از اينان لعنهم الله - گفت:

نحن رضضنا الصدر بعد الظهربكل يعبوبٍ شديد الاسر(21)

عبيدالله فرمان داد تا جايزه ناچيزى به آنها دادند!!(22)

همچنين نقل شده است كه آنها سينه و كمر امام حسين عليه‏السلام را زير لگد اسبها كوبيدند(23).

حديث جمال

چون امام عليه‏السلام به شهادت رسيد ساربان آمد و بدن آن بزرگوار را بدون سر يافت، دست برد تا كمربند حضرت را بردارد، آن بزرگوار دست خود را آورد و كمربند را گرفت، پس جمّال دست آن حضرت را قطع كرد، و سپس مجدداً خواست كه كمربند را باز كند، امام عليه‏السلام با دست چپ كمربند را گرفت، جمّال دست چپ آن حضرت را نيز قطع كرد(24).

اصحاب مجروح امام عليه‏السلام

بعضى از ياران امام عليه‏السلام به سبب جراحات در ميدان افتاده و سپاه عمر بن سعد آنها را بقتل نرساندند واين افراد عبارت بودند از:

1 - سوار بن حمير جابرى، او را در حالى كه مجروح شده بود از معركه قتال بيرون بردند، و بعد از گذشت شش ماه در اثر آن جراحات در گذشت.

2 - عمرو بن عبدالله، او نيز در ميدان جنگ در اثر جراحات افتاده بود كه او را انتقال دادند و بعد از يك سال از دنيا رفت.

3 - حسن بن الحسن، او فرزند امام حسن مجتبى عليه‏السلام و در كنار عموى گراميش امام حسين عليه‏السلام با سپاه كوفه مبارزه نمود تا در اثر جراحات به زمين افتاد، و چون اصحاب عمربن سعد براى جدا نمودن سرها آمدند او را ديدند كه رمقى در بدن دارد، مردى به نام اسمأ بن خارجه كه از اقوام مادرى او بود از كشتن او مانع شد او را با خود به كوفه برد و جراحات او را معالجه كرد تا اينكه التيام يافت، آنگاه از كوفه به مدينه منتقل گرديد(25).

مادران شهدا كه در كربلا بودند

سماوى نقل كرده است كه در كربلا 9 نفر شهيد شدند كه مادران آنان نيز در كربلا حضور داشتند:

1 - عبدالله بن الحسين عليه‏السلام، مادرش رباب است.

2 - عون بن عبدالله بن جعفر، مادرش زينب كبرى است.

3 - قاسم بن الحسن عليه‏السلام، مادرش رمله است.

4 - عبدالله بن الحسن عليه‏السلام، مادرش دختر شليل بجلى است.

5 - عبدالله بن مسلم، مادرش رقيه دختر على عليه‏السلام است.

7 - عمرو بن جناده كه مادرش او را امر به جنگ با دشمنان مى‏كرد.

8 - عبدالله كلبى كه او نيز بر اساس آنچه طاووسى ذكر كرده است مادرش او را ترغيب به جهاد مى‏كرد.

9 - على بن الحسين عليه‏السلام، مادرش ليلى است كه در خيمه ايستاده بود و دعا مى‏كرد، بر اساس آنچه در بعضى از اخبار آمده است، و هنگامى كه آن بزرگوار را شهيد كردند او شاهد شهادت فرزندش بود(26).

و در تنقيح المقال آمده است كه منجح بهمراه مادرش حسنيه نيز در كربلا حضور داشته است(27).

شهداى از صحابه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم

از صحابه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم كه در واقعه كربلا به شهادت رسيدند پنج نفر بودند:

1- انس بن الحرث كاهلى كه همه مورخين شهادت او را در كربلا ذكر كرده‏اند.

2 - حبيب بن مظاهر اسدى، ابن حجر ذكر كرده است.

3 - مسلم بن عوسجه اسدى، محمد بن سعد در «طبقات» ذكر كرده است.

4 - هانى بن عروه مرداى كه در كوفه با مسلم بن عقيل شهيد شد و بيش از هشتاد سال داشت.

5 - عبدالله بن يقطر حميرى كه سن او با سن امام حسين عليه‏السلام برابر بود، او نيز قبل از امام عليه‏السلام در كوفه شهيد شد(28).

تعداد شهداى كربلا

1 - «هفتاد و دو نفر» اين تعداد را بلاذرى نقل كرده است و مى‏گويد: تمام كسانى كه به حسين عليه‏السلام كشته شده‏اند از اصحاب و ياران او هفتاد و دو مرد بوده است(29). و شيخ مفيد رحمه الله همين تعداد را ذكر كرده است و مى‏گويد: امام حسين عليه‏السلام با اصحابش صبح روز عاشورا آماده قتال شدند و با امام حسين عليه السلام سى و دو نفر سواره و چهل نفر پياده بودند(30). و همين عدد را ابن اثير در تاريخش آورده است(31). و باز همين تعداد را محمد بن جرير طبرى شيعى در «دلائل الامه» نقل كرده است(32)، و همين قول مشهور است.

2 - «هشتاد و هفت نفر» اين تعداد را مسعودى نقل كرده و مى‏گويد: جميع كسانى كه با حسين عليه‏السلام در روز عاشورا در كربلا كشته شده‏اند هشتاد و هفت نفر بوده‏اند(33).

3 - «شصت و يك نفر» بعضى روايت كرده‏اند كه در آن روز تعدا شهيدان شصت و يك نفر بوده است(34)، ولى ممكن است اين تعداد اصحاب و ياران امام غير از شهداى از اهل بيت و بنى هاشم بوده‏اند كه با شهداى بنى هاشم مجموعا همان قول بعدى خواهد بود.

4 - «هفتاد و هشت نفر» اين تعداد را سيد ابن طاووس نقل كرده است و مى‏گويد: روايت شده است كه اصحاب حسين عليه‏السلام هفتاد و هشت نفر بوده‏اند(35)، و با امام عليه‏السلام هفتاد و نه نفر مى‏شوند و با آن تعدادى كه از «اثبات الوصيه» نقل شده و شهداى بنى هاشم تطبيق مى‏كند.

5 - «هشتاد و دو نفر» اين تعداد را مرحوم مجلسى از محمد بن ابى طالب نقل كرده است(36).

6 - «يكصد و چهل و پنج نفر» از امام باقر عليه‏السلام نقل كرده‏اند كه شهداى كربلا چهل و پنج سواره و يكصد نفر پياده بوده‏اند(37)

يارانى كه به شهادت نرسيدند

چندتن از ياران امام عليه‏السلام بودند كه از دست ستمگران مجرمى كه تشنه ريختن خونهاى اهل بيت معصومين بودند نجات يافتند كه آنان عبارت بودند از:

1 - امام زين العابدين عليه‏السلام، آن بزرگوار در كربلا مريض بود، شمر خواست آن حضرت را بقتل برساند، زينب عليهاالسلام آمد و از كشتن او ممانعت كرد(38).

2 - امام محمد بن على الباقر عليه‏السلام، آن بزرگوار در واقعه كربلا كودكى بود كه دو سال و چند ماه از عمر شريفش بيشتر نگذشته بود(39).

3 - حسن بن الحسن، شرح حال او را قبلا ذكر كرديم كه مجروح شد و او را به كوفه بردند و معالجه نمودند تا بهبودى يافت(40).

4 - عمر بن الحسن.

5 - زيد بن الحسن.

چون اسيران را منتقل كردند اين سه نفر از اولاد امام حسن عليه‏السلام از جمله اسرأ بودند(41).

6 - قاسم بن عبدالله، او يكى ديگر از فرزندان عبدالله بن جعفر طيار است.

7 - محمد بن عقيل(42).

8 - عقبْ بن سمعان، او غلام حضرت رباب است(43)، سپاهيان دشمن او را گرفته و نزد عمر بن سعد آوردند، عمر بن سعد او را گفت: تو كيستى ؟ عقبه بن سمعان گفت: من مملوك و غلامم. او را آزاد نمودند(44).

9 - موقع بن ثمامه اسدى، او نيز با امام حسين عليه‏السلام بود و آنچه تير داشت بسوى دشمن افكند و با آنان مقاتله كرد، پس گروهى از قبيله‏اش آمده و او را امان دادند و نزد آنان رفت، چون عبيدالله از اين واقعه آگاه شد او را به «زاره» تبعيد نمود(45).

10 - مسلم بن رباح، او با امام حسين عليه‏السلام بود و آن حضرت را خدمت مى‏كرد و چون امام عليه‏السلام كشته شد او رهائى پيدا كرده و نجات يافت، و او همان كسى است كه بعضى از وقايع كربلا را روايت مى‏كند(46).

11 - ضحاك بن عبدالله، در گذشته بيان كرديم كه يكى ديگر از كسانى كه در كربلا كشته نشد ضحاك بن عبدالله مى‏باشد كه مشروحاً جريان امر را ذكر كرديم.

كسانى كه بعد از امام عليه‏السلام شهيد شدند

1 - سويد بن ابى مطاع كه بيهوش شده بود، چون به هوش آمد و خبر شهادت امام عليه‏السلام و فرياد كودكان آن حضرت را شنيد، مقاتله كرد تا شهيد شد.

2 و 3 - سعد بن الحرث و برادر او ابو الحتوف كه در سپاه دشمن بودند، چون امام عليه‏السلام شهيد شد و فرياد اطفال آن حضرت را شنيدند تائب شدند و روى به سپاه كوفه كردند و شمشير زدند تا به شهادت رسيدند.

4 - محمد بن ابى سعيد بن عقيل كه چون امام حسين عليه‏السلام بر روى زمين افتاد و فرياد عيال و كودكان بلند شد او هراسان به درب خيمه آمد، او را لقيط يا هانى به شهادت رساند(47).

طفلان مسلم بن عقيل

چون حسين بن على عليه‏السلام شهيد گرديد، دو پسر كوچك از لشكرگاهى اسير شدند(48) و آنها را نزد عبيدالله آوردند، او زندانبان را احضار كرد و به او گفت: اين دو كودك را به زندان ببر و خوراك خوب و آب سرد به آنها مده و بر آنها سخت‏گيرى كن.

اين دو كودك در زندان روزها روزه مى‏گرفتند و شب دو قرص نان جو و يك كوزه آب براى آنها مى‏آوردند. يك سال بدين منوال گذشت، يكى از آنها به ديگرى مى‏گفت: اى برادر! مدتى است ما در زندانيم و عمر ما تباه و تن ما رنجور شده است، امشب كه زندانبان آمد ما خود را به او معرفى مى‏كنيم شايد دلش به حال ما بسوزد و ما را آزاد كند.

شب هنگام كه زندانبان پير نان و آب آورد، برادر كوچكتر به او گفت: اى شيخ! آيا محمد صلى الله عليه و آله و سلم را مى‏شناسى ؟

جواب داد: چگونه نشناسم ؟! او پيامبر من است.

گفت: جعفر بن ابى طالب را مى‏شناسى ؟

در جواب گفت: چگونه جعفر را نشناسم ؟! او پسر عمو و برادر پيامبر من است.

گفت: ما از خاندان پيامبر تو محمد صلى الله عليه و آله و سلم و فرزندان مسلم بن عقيل بن ابى طالب هستيم كه يك سال است در دست تو اسيريم و در زندان به ما سخت مى‏گيرى.

زندانبان پير بشدت ناراحت شد و براى جبران بى مهريهاى خود، بر پاى آن دو بوسه مى‏زد و مى‏گفت: جانم به قربان شمااى عترت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم، اين در زندان به روى شما باز است هر كجا كه مى‏خواهيد برويد. و دو قرص نان جو و يك كوزه آب در اختيار آنها قرار داد و بعد راه فرار را به آنها نشان داد و گفت: شبها راه رفته و روزها پنهان شويد تا خدا اسباب نجات شما را فراهم سازد.

آن دو كودك(49) از زندان بيرون آمده و به در خانه پيرزنى رسيدند، پس به او گفتند: ما دو كودك غريب و نا آشنائيم، امشب ما را ميهمان كن و چون صبح شود خواهيم رفت.

پيرزن گفت:عزيزانم! شما كيانيد كه از هر گلى خوشبوتريد ؟

گفتند: ما از خاندان پيغمبريم كه از زندان عبيدالله بن زياد گريخته‏ايم.

پيرزن گفت: عزيزانم! من داماد بدكارى دارم كه در واقعه كربلا به طرفدارى از اين زياد حضور داشته و مى‏ترسم شما راببيند و پس از شناختن به قتل برساند.

گفتند: ما همين امشب را نزد تو خواهيم بود و صبح به راه خود ادامه مى‏دهيم.

پير زن براى آنها شام آورد و آن دو پس از خوردن شام، خوابيدند، برادر كوچك به برادر بزرگتر گفت: بيا امشب پيش هم بخوابيم، مى‏ترسم مرگ، ما را از هم جدا كند!

پاسى از شب گذشته بود كه داماد آن پير زن در خانه را به صدا درآورد، پيرزن پرسيد: كيستى ؟

گفت: داماد تو.

گفت: چرا اينقدر دير آمدى ؟

گفت: واى بر تو، پيش از آنكه از خستگى از پاى در افتم در را باز كن.

پرسيد: مگر چه اتفاق افتاده ؟!

گفت: دو كودك از زندان عبيدالله گريخته‏اند و امير فرمان داده است به هر كس كه سر يكى از آنها را بياورد هزار درهم جايزه بدهند، و براى دو سر، دو هزار درهم خواهد داد. و من خيلى تلاش كردم تا آنها را پيدا كنم ولى متأسفانه نتوانستم!

پير زن گفت: از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بترس كه در روز قيامت دشمن تو باشد.

گفت چه مى‏گويى ؟ بايد دنيا را بدست آورد!

گفت: دنياى بى آخرت به چه دردى مى‏خورد ؟

گفت: تو از آنها طرفدارى مى‏كنى مثل اينكه از آنها اطلاع دارى، بايد تو را نزد امير ببرم.

گفت: امير از من پير زن كه در گوشه بيابان زندگى مى‏كنم چه مى‏خواهد ؟!

گفت: در را باز كن تا امشب را استراحت كرده و صبح به جستجوى آنها برخيزم.

پيرزن در را به روى او باز كرد و او وارد خانه شد و پس از خوردن شام به استراحت پرداخت. نيمه شب بود كه صداى آن دو كودك به گوشش خورد، از جا جست و در تاريكى شب به جستجوى آنها پرداخت و چون به نزديكى آنها رسيد، پرسيدند: كيستى ؟ گفت: من صاحب خانه‏ام شما كيانيد ؟ برادر كوچكتر كه زودتر بيدار شده بود، برادر بزرگتر را بيدار كرد و به او گفت: از آنچه مى‏ترسيديم به سراغمان آمد، سپس به او گفتند: اگر با تو به راستى سخن گوييم، در امان تو خواهيم بود ؟

گفت: آرى.

گفتند: امانى كه خدا و رسولش محترم مى‏دارند ؟

گفت: آرى.

گفتند: بر امان خود خدا و رسول را گواه مى‏گيرى ؟

گفت: آرى.

گفتند: ما از عترت پيامبر تو هستيم كه از زندان عبيدالله گريخته‏ايم.

او كه از فرط خوشحالى سر از پاى نمى شناخت گفت: از مرگ گريخته و به مرگ گرفتار شديد! سپاس خداى را كه شما را به دست من اسير كرد. سپس آن دو كودك يتيم را محكم بست تا فرار نكنند.

در سپيده دم، غلام سياهى را كه «فليح» نام داشت، صدا كرد و گفت: اين دو كودك را گردن بزن و سر آنها را برايم بياور تا نزد ابن زياد برده و دو هزار دينار درهم جايزه بگيرم!

غلام، شمشير برداشت و آنها را جلو انداخت تا در كنار فرات ايشان را به شهادت برساند، و چون از خانه دور شدند يكى از آنها گفت: اى غلام سياه! تو به بلال مؤذن پيغمبر شباهت دارى.

گفت: به من دستور داده شده تا گردن شما را بزنم، شما مگر كيستيد ؟!

گفتند: ما از خاندان پيامبريم و از ترس جان از زندان ابن زياد گريخته و اين پيرزن ما را ميهمان كرد و اينك دامادش مى‏خواهد ما را بكشد.

آن غلام سياه دست و پاى آنها را بوسيد و گفت: جانم به قربان شما اى عترت پيامبر ؛ سپس شمشير را به دور انداخت و خود را به فرات افكند و گريخت، و در پاسخ اعتراض صاحب خود گفت: من به فرمان توام تا تحت فرمان خدا باشى، و چون نافرمانى خدا كنى من از تو اطاعت نمى كنم.

داماد پيرزن بعد از اين جريان پسرش را خواست و گفت: من اسباب آسايش تو را از حلال و حرام فراهم مى‏كنم و دنياى تو را آباد خواهم كرد، فوراً اين دو كودك را گردن بزن و سرهاى آنها را بياور تا نزد عبيدالله بن زياد برده جايزه بگيرم. فرزندش شمشير بر گرفت و كودكان را جلو انداخت و به طرف فرات روانه گشت، يكى از آنها گفت: اى جوان! من از عذاب دوزخ براى تو بيمناكم.

گفت: شما كيستيد ؟

گفتند: ما از عترت پيامبر محمد رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم هستيم، پدرت مى‏خواهد ما را بكشد.

آن پسر هم پس از آگاهى، آنان را بوسيد و همانند غلام سياه شمشيرش را به دور انداخت و خود را به فرات افكند، پدرش فرياد زد: تو هم نافرمانى كردى ؟ گفت: فرمان خدا بر فرمان تو مقدم است.

آن مرد گفت: جز خودم كسى آنها را نكشد ؛ شمشير بر گرفت و آن دو كودك را به كنار فرات برده تيغ بر كشيد و چون چشم كودكان به شمشير برهنه او افتاد گريسته و گفتند: اى مرد! ما را در بازار بفروش و مخواه كه روز قيامت پيامبر خدا دشمن تو باشد.

گفت: سر شما را براى ابن زياد مى‏برم و جايزه مى‏گيرم.

گفتند: خويشى ما با رسول خدا را ناديده مى‏گيرى ؟

گفت: شما با رسول خدا پيوندى نداريد!

گفتند: اى مرد! ما را نزد عبيدالله ببر تا خودش درباره ما حكم كند.

گفت: من بايد با ريختن خون شما خود را به او نزديك كنم.

گفتند: اى مرد! به كودكى ما رحم كن!

گفت: خدا در دلم رحمى نيافريده است.

گفتند: پس بگذار ما چند ركعت نماز بخوانيم.

گفت: به حال شما سودى ندارد، بخوانيد.

آنها چهار ركعت نماز خوانده و چشم به آسمان گشودند و فرياد بر آورند كه:يا حى يا حكيم يا احكم الحاكمين ميان ما و او به حق حكم كن(50).

سپس آن مرد برخاست و اول گردن برادر بزرگتر را زد و سرش را در پارچه‏اى گذارد ؛ پس برادر كوچك، خود را در خون برادر بزرگتر غلطاند و گفت: مى‏خواهم رسول خدا را ملاقات كنم در حالى كه آغشته به خون برادرم باشم. آن مرد گفت: عيب ندارد، تو را هم به او مى‏رسانم! او را هم كشت و سرش را در همان پارچه گذاشت و بدن هر دو را به آب فرات انداخت و سر آن دو را نزد ابن زياد برد.

ابن زياد بر تخت نشسته و عصاى خيزرانى به دست داشت، سرها را جلوى ابن زياد گذاشت، ابن زياد همين كه چشمش به آنها افتاد، سه بار برخاست و نشست و گفت: واى بر تو! كجا آنها را پيدا كردى ؟!

گفت: پيرزنى از خويشان من آنها را ميهمان كرده بود.

گفت: از ميهمان بدينگونه پذيرايى كردى ؟

سپس از او پرسيد: به هنگام كشته شدن با تو چه گفتند ؟ و آن مرد تمامى جريان را براى ابن زياد بازگو كرد.

ابن زياد پرسيد: چرا آنها را زنده نياوردى تا به تو چهار هزار درهم جايزه دهم ؟

گفت: دلم راه نداد جز آنكه با خون آنها خود را به تو نزديك كنم.

ابن زياد گفت: آخرين حرف آنان چه بود ؟

گفت: دستها را به طرف آسمان برداشتند و گفتند: يا حى يا حكيم يا احكم الحاكمين! ميان ما و اين مرد به حق حكم كن.

ابن زياد گفت: خدا در ميان تو و آن دو كودك به حق حكم كرد. پس رو به حاضران در مجلس كرده گفت: كيست كه كار اين نابكار را بسازد ؟

مردى شامى از جاى برخاست و گفت: من!(51)

عبيدالله گفت: او را به همان جايى كه اين دو كودك را كشته ببر و گردن بزن، ولى خون او را مگذار كه با خون آنها در هم آميزد، و سر او را نزد من بياور.

آن مرد شامى فرمان برد و طبق دستور ابن زياد آن مرد را در كنار فرات به سزاى عمل ننگينش رسانيد و سرش را براى ابن زياد برد.

نوشته‏اند كه: سر او را بر نيزه كرده و در كوچه‏ها مى‏گرداندند و كودكان با پرتاب سنگ و تير آن را نشانه مى‏رفتند و مى‏گفتند: اين است كشنده عترت رسول خدا(52).

تلفات دشمن

حجم خسارات و تلفات دشمن بغايت سنگين و زياد بود. ياران امام عليه‏السلام با وجود كمى تعدادشان دشمن را تارومار كرده و ضربات مهلكى بر آنها وارد آورده بودند بگونه‏اى كه بعضى از مورخين گفته‏اند: خانه‏اى در كوفه نبود مگر آنكه از آن صداى نوحه و گريه بلند بود. در بعضى از مقاتل تعداد كشتگان لشكر عمر بن سعد را هشت هزار و هشتاد نفر ذكر نموده‏اند(53).

البته با توجه به شجاعت فوق العاده امام عليه‏السلام و برادران و فرزندان و ديگر عزيزان او، و نيز ايثار و فداكارى اصحاب آن حضرت، اين تعداد مبالغه‏آميز بنظر نمى رسد، بعنوان نمونه تنها امام عليه‏السلام يكهزار و نهصد و پنجاه تن را به قتل رسانيده است(54) ؛ همچنين حضرت عباس بن على عليه‏السلام وقتى يك تنه حمله نمود به شريعه كه از آن چهار هزار نفر محافظت مى‏نمودند همه از هم گسيختند و تعداد زيادى از آنان به خاك مذلت غلطيدند(55) كه تعدا مقتولين را قبل از ورود به شريعه بر حسب آنچه روايت شده است هشتاد نفر ذكر كرده‏اند(56) ؛ و لشكر دشمن در برابرحضرت على اكبر عليه‏السلام ناتوان و حيران مانده بود و با آنكه تشنه كام بود صد و بيست نفر را بقتل رساند(57)، كه بعضى اين تعداد را دويست نفر ذكر كرده‏اند(58). و همينطور ديگر عزيزان از اهل بيت و اصحاب شجاع و فداكار امام عليه‏السلام.

سن امام عليه‏السلام هنگام شهادت

درباره سن آن بزرگوار گفته شده است كه در روز شهادت پنجاه و هشت سال داشت كه هفت سال در كنار جدش رسول خدا و سى سال با پدرش امير المؤمنين و ده سال نيز با برادرش امام حسن عليه‏السلام و مدت امامت و خلافت حضرت بعد از برادرش يازده سال بوده است(59).

سر مقدس امام عليه‏السلام

عمر بن سعد، سر مقدس امام عليه‏السلام را در همان روز (روز عاشورا) بوسيله خولى بن يزيد اصبحى و حميدبن مسلم ازدى نزد عبيدالله بن زياد فرستاد(60) پس خولى بن يزيد با آن سر مقدس به كوفه آمد و به جانب قصر عبيدالله رفت، چون درب قصر را بسته يافت بسوى خانه خود آمد و آن سر مقدس را زير طشتى قرار داد!

هشام مى‏گويد: پدرم براى من از نوار، دختر مالك (همسر خولى) نقل كرد كه گفت: شب هنگام ديدم خولى چيزى را به خانه آورد زير طشت پنهان مى‏كند، از او سؤال كردم اين چيست ؟

گفت: چيزى براى تو آوردم كه هميشه بى نياز باشى! اينك سر حسين در سراى توست.

نوار گفت: به او گفتم: واى بر تو! مردم زر و سيم به خانه مى‏آورند و تو سر پسر دختر پيامبر ؟! بخدا سوگند هرگز با تو در يك خانه زندگى نمى كنم، و از بستر برخاستم و به صحن خانه رفتم، بخدا سوگند كه نورى را ديدم همانند ستون از آسمان تا آن طشت پيوسته بود و مرغان سفيدى را نيز ديدم كه بر گرد آن طشت تا بامداد مى‏چرخيدند، و چون صبح شد خولى آن سر را نزد عبيدالله بن زياد برد(61).

به خولى گفت آن زن پارسا
كرا باز از پا در آورده‏اى ؟!
كه در اين دل شب چو غارتگران
برايم زر و زيور آورده‏اى
به همرايت امشب چه بوى خوشى ست
مگر بار مشك‏تر آورده‏اى ؟!
چنان كوفتى در، كه پنداشتم
ز ميدان جنگى، سر آورده‏اى ؟!
چو دانست آورده سر، گفت: آه
!كه مهمان بى پيكر آورده‏اى
چو بشناخت سر را، بگفت: اى عجب
!سرى با شكوه و فر آورده‏اى
بميرم، در اين نيمه شب از كجا
سر سبط پيغمبر آورده‏اى ؟!
چه حقى شده در ميان پايمان
كه تو رفته‏اى داور آورده‏اى ؟!
گل آتش ست اين، كه از كوه طور
تو با خاك و خاكستر آورده‏اى
(نگارنده)! با گفتن اين رثا
خروش از ملايك بر آورده‏اى(62)

تقسيم سرهاى مقدس

عمر بن سعد فرمان داد كه سرهاى ديگر ياران و اصحاب امام را از بدنها جدا ساخته! و خاك و خون از آنها شسته و اين هفتاد و دو سر را با شمر بن ذى الجوشن و قيس بن اشعث و عمرو بن حجاج به كوفه فرستاد(63).

و روايت شده است كه قبائل آن سرهاى مقدس را بين خود تقسيم كردند:

1 - قبيله كنده كه رئيس آنها قيس بن اشعث بود، سيزده سر!

2 - قبيله هوازن به فرماندهى شمر بن ذى الجوشن، دوازده سر!

3 - قبيله تميم، هفده سر!

4 - قبيله بنى اسد، شانزده سر!

5 - قبيله مذحج، هفت سر!

6 - باقيمانده از مردم، سيزده سر!(64)

پاورقى:‌

-1 مقاتل الطالبيين 78.
-2 انساب الاشراف 3/187.
-3 مناقب ابن شهر آشوب 4/77.
-4 الملهوف 54 ؛ انساب الاشراف 3/203.
-5 الامام الحسين و اصحابه 361.
-6 بحار الانوار 45/179.
-7 الملهوف 55.
-8 امالى شيخ صدوق، مجلس 31، حديث 2.
-9 حياْ الامام حسين 3/301.
-10 گرچه امام سجاد عليه‏السلام در آن هنگام 23 ساله بود ولى اين تعبير حميد بن مسلم براى جلوگيرى از قتل امام بوده است، چه آنكه از مقررات جنگهاى صدر اسلام اين بود كه كودكان را نمى كشتند.
-11 ارشاد شيخ مفيد 2/112.
-12 مقتل الحسين مقرم 301.
-13 مقتل الحسين مقرم 300.
-14 معالى السبطن 1/266.
-15 حياْ الامام الحسين 3/298.
-16 ارشاد شيخ مفيد 2/113.
-17 وسيلْ الدارين 297.
-18 «شترم را از سيم و زر سنگين بار كن! كه من پادشاه با فرو شكوهى راكشتم ؛ بهترين مردم را از نظر پدر و مادر كشتم! و بهترين آنها از نظر نژاد و نسب ؛ و والاترين آنها در ميان قبيله خود!».
-19 انساب الاشراف 3/205.
-20 حياْ الامام الحسين 3/303.
-21 «ما سينه حسين را در هم كوبيديم بعد از آنكه پشت او را لگدمال كرديم، با اسبان قوى هيكل و تيز تاز».
-22 الملهوف 56.
-23 الامام الحسين و اصحابه 367.
-24 اثبات الهداْ 2/588.
-25 حياْ الامام الحسين 3/312.
-26 ابصار العين 130. ولى برخى از محققان بر اين عقيده‏اند كه مادر حضرت على اكبر در كربلا حضور نداشته است.
-27 تنقيح المقال 3/247.
-28 ابصار العين 128.
-29 انساب الاشراف 3/205.
-30 ارشاد شيخ مفيد 2/95.
-31 كامل ابن اثير 4/10.
-32 دلائل الامامْ 71.
-33 مروج الذهب 3/61 ؛ البد و التاريخ 6/11.
-34 اثبات الوصيْ 126.
-35 الملهوف 60.
-36 بحار الانوار 45/4.
-37 نفس المهموم 236. و كتاب «شفأ الصدور» اقوال ديگرى را راجع به عدد شهدا ذكر كرده است كه طالبين مى‏توانند به اين كتاب رجوع كنند (شفأ الصدور 1/241).
-38 المنتظم ابن جوزى 5/341.
-39 مقتل الحسين مقرم 305. ولى بنا بر قول اصح ولادت حضرت باقر عليه‏السلام در سال 57 و عمر شريفش در واقعه كربلا نزديك به چهار سال بوده است.
-40 ارشاد شيخ مفيد 2/25.
-41 مقاتل الطالبيين 119.
-42 حياْ الامام الحسين 3/314.
-43 رباب دختر امر القيس كلبى، مادر حضرت سكينه دختر امام حسين عليه‏السلام است.
-44 انساب الاشراف 3/205.
-45 كامل ابن اثير 4/80.
-46 حياْ الامام الحسين 3/313.
-47 ابصار العين 129.
-48 همانطور كه از اين نقل ظاهر است اين كودك بهمراه امام حسين عليه‏السلام بوده‏اند، ولى قزوينى از روضْ الشهدأ نقل نموده كه اين دو كودك همراه پدرشان مسلم بن عقيل به كوفه آمدند و عبيدالله بن زياد آنها را اسير و زندانى نمود. (رياض الاحزان 5).
-49 نام آن دو كودك محمد و ابراهيم بود كه محمد از ابراهيم بزرگتر بوده است. (رياض الاحزان 6).
-50 از متنخب نقل شده است كه: آن مرد چون خواست كودكان را بقتل برساند همسر او پيش آمد و گفت: از اين دو كودك يتيم درگذر و از خدا طلب كن آنچه را از عبيدالله آرزو دارى، خداوند در عوض آن جايزه كه عبيدالله به تو دهد چندين برابر روزى تو گرداند، ولى مؤثر نيفتاد. (رياض الاحزان 6).
-51 در منتخب نام اين مرد را «نادر» و بعضى نام او را «مقاتل» و از دوستان اهل بيت ذكر كرده‏اند. (رياض الاحزان 8).
-52 امالى شيخ صدوق، مجلس 19، حديث 2.
-53 حياْ الامام الحسين 3/315.
-54 مناقب ابن شهر آشوب 4/110.
-55 مقتل الحسين مقرم 268.
-56 بحار الانوار 45/41.
-57 نفس المهموم 309.
-58 مقتل الحسين مقرم 259.
-59 ارشاد شيخ مفيد 2/133 ؛ انساب الاشراف 3/219. و اقوال ديگرى در سن مبارك آن حضرت وجود دارد كه به برخى از آنها اشاره مى‏كنيم:
مسعودى مى‏گويد: حسين مقتول شد در حالى كه از عمرش پنجاه و پنج سال گذشته بود (مروج الذهب 3/62).
طبرى شيعى مى‏گويد: امام حسين عليه‏السلام در هنگام شهادت، پنجاه و هفت سال از عمر شريفش گذشته بود
(دلائل الامامْ 70).
ابن جوزى مى‏گويد: امام حسين صلوات الله عليه روز عاشورا كه مصادف با جمعه بود، در محرم سال شصت و يك هجرت شهيد شد در حالى كه از عمرش پنجاه و شش سال و پنج ماه گذشته بود (صفْ الصفوْ 1/387).
و ابو الفرج اصفهانى نيز سن مبارك آن حضرت را پنجاه و شش ساله و چند ماه ذكر كرده است كه قبلا در قسمت «تاريخ شهادت» به آن اشاره كرديم. (مقاتل الطالبيين 78).
-60 الملهوف 60.
-61 تاريخ طبرى 5/445.
بعضى نوشته‏اند: حامل سر امام به نزد عبيدالله بن زياد مردى بنام بشر بن مالك بود و چون آن سر مقدس را نزد عبيدالله نهاد و گفت:
املأ ركابى فضْ و ذهبافقد قتلت الملك المحجبا
«مركبم را از سيم و زر سنگين بار كن، كه من پادشاه با فرو شكوهى را كشتم».
ابن زياد از كلام او در غضب شد و گفت: اگر مى‏دانستى كه او چنين است، پس چرا او را كشتى ؟! بخدا سوگند چيزى به تو ندهم و تو را به او ملحق كنم. پس گردن او را بزد. (كشف الغمه 2/232).
-62 شعر از آقاى عبدالعلى نگارنده است.
-63 ارشاد شيخ مفيد 2/113.
-64 الملهوف 60.