شُرَيح قاضى
قاضى معروف كوفه كه وابسته به امويان بود. شريح بن حارث ، در اصل يمنى بود ودر زمان عمر به قضاوت كوفه منصوب شد و مدّت 60 سال اين شغل را داشت ، جز در ايّام عبداللّه زبير كه سه سال اين كار را ترك كرد و در ايّام حجّاج ، دست از اين كار كشيد و خانه نشين شد تا زمان مرگش در سال 97 يا 98 هجرى ، كه عمرش بيش از صد سال بود. در زمان على عليه السّلام هم مدّتى بر منصب قضاوت بود. وقتى امام ، وى را به اين منصب گماشت ، بر او شرط كرد كه هيچ حكمى را اجرا نكند مگر آنكه آن را بر آن حضرت عرضه كند.⁽⁶⁸²⁾ على عليه السّلام يك بار بر او خشم گرفت و از كوفه بيرونش ‍ كرد. وى طبع شعر هم داشت و شوخ طبع بود.⁽⁶⁸³⁾
وقتى ابن زياد در كوفه ، هانى بن عروه را دستگير و در قصر با او بدرفتارى كرد، هواداران هانى در بيرون ، به فكر اين كه او را كشتند، سرو صدا راه انداختند. شريح قاضى به امر ابن زياد بيرون قصر آمد و شهادت داد كه هانى زنده است ، تا جمعيت هوادار او متفّرق شوند.⁽⁶⁸⁴⁾ معروف است كه وى به دستور عبيداللّه زياد، فتوا داد كه چون حسين بن على عليهما السّلام بر خليفه وقت خروج كرده است ، دفع او بر مسمانان واجب است . چهره شريح قاضى ، به عنوان عالم وابسته به در بار ستم و در خدمت زور و تزوير شناخته مى شود و هميشه براى كوبيدن حق ، از چهره افراد مذهبى و موجّه كه مردم حرفشان را مى پذيرند استفاده مى كنند. شريح نيز در منصب قضاوت بود و چنين سوء استفاده اى از موقعيّت او به نفع حكومت جور انجام گرفت .
شَريعه
در لغت ، به معناى راهى است كه به آب رود، يا به دريا منتهى مى شود، آبشخور، جاى برداشتن آب از رودخانه ، نهر كوچكتر كه آب رود، از آن طريق بر دشت ، مسلط مى شود. لغات ديگر اين اصطلاح عبارت است از: مشرع ، مشرعه ، شرعه ، مشرب ، منهل ، ورد، مورد، آبخور، آبشخور، شريعه فرات .⁽⁶⁸⁵⁾ در روزعاشورا، عباس بن على عليهما السّلام براى آب آوردن از فرات به شريعه رفت . در حاشيه رودخانه فرات ، منطقه نخلستانى بود. در همان شريعه بود كه در پشت نخل كمين كرده دست راست او را از كار انداختند و در همان مسير به شهادت رسيد و همانجا نيز دفن شد.
شش ماهه
شطّ
شعار امام حسين عليه السّلام
مسلمانان ، در جنگهاى صدر اسلام ، شعارهاى بخصوصى داشتند. پيامبر و ائمّه عليهم السّلام نيز شعار خاصّ داشتند. گاهى اين شعار در نگين انگشتر حكّ مى شد. امام صادق عليه السّلام فرمود: شعار ما ((يا محمّد يا محمّد)) است ، شعار حسين ، ((يا محمّد)) بود.⁽⁶⁸⁶⁾
شعار توّابين
شعارهاى عاشورا
برخى از كلمات سيدالشهدا عليه السّلام چه در فاصله مدينه تا كربلا و چه در روز عاشورا، داراى پيامهاى مؤ ثر و ديدگاههاى الهام بخش براى جهاد و كرامت است . اين سخنان يا در ضمن خطبه ها آمده است ، يا رجزها و اشعار آن حضرت ، و حالت شعارى به خود گرفته است . مى توان هدف حسينى و انديشه ها و روحيه هاى عاشورايى را از آنها دريافت و آن فرازهاى فروزان را شعارهاى نهضت عاشورا دانست . برخى از اين شعارها چنين است :
1 ((عَلَى الاِسلامِ السَّلام ، اِذ بُلِيَتِ الاُمَّةُ بِراعٍ مِثلِ يَزيد))⁽⁶⁸⁷⁾ (اين را در پاسخ مروان در مدينه فرمود، كه از آن حضرت مى خواست تا با يزيد بيعت كند تا بر مصيبت سلطه يزيد بر حكومت اشاره كند).
2 ((وَاللّهِ لَوْ لَم يَكنْ مَلجاء وَلا مَاءوى لَما بايَعْتُ يَزيدَبنَ مُعاوِيَة ))⁽⁶⁸⁸⁾ (در پاسخ برادرش محمّد حنفيّه فرمود و به قاطعيت در استمرار راه و هدف اشاره داشت ).
3 ((اِنّى لا اَرَى المَوتَ إ لاّ سَعادَةً وَالحَياةَ مَعَ الظّالِمينَ إ لاّبَرَما))⁽⁶⁸⁹⁾ (خطاب به يارانش در كربلا و ارزشگذارى به شهادت ).
4 ((النّ اسُ عَبيدُ الدُّنيا وَالدّينُ لَعِقٌ عَلى اَلْسِنَتِهِم يَحُوطُونَهُ مادَرَّتْ مَعايِشُهُم فَاِذا مُحِصُّوا بِالبَلاءِ قَلَّ الدَّيّانُون ))⁽⁶⁹⁰⁾ (در مسير رفتن به كربلا در منزلگاه ذى حسم و اشاره به مفهوم آزمون و تصفيه شدن مردم در مواجهه با سختيهاى راه ).
5 ((اَلاتَرَونَ اَنَّ الحَقَّ لايُعْمَلُ بِهِ وَاَنَّ الباطِلَ لايُتَناهى عَنهُ؟ فَلْيَرغَبِ المُؤ مِنُ فى لِقاءِ رَبِّهِ مُحِقّا...))⁽⁶⁹¹⁾ (در كربلا خطاب به اصحاب خويش فرمود و آنان را بر شهادت طلبى ترغيب كرد).
6 ((خُطَّ المَوتُ عَلى وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ القَلادَةِ عَلى جيدِ الفَتاةِ))⁽⁶⁹²⁾ (از سخنرانى امام حسين عليه السّلام در مكّه پيش از خروج به سوى كوفه ، در ميان جمعى از خانواده ، ياران و شيعيان خويش كه به زيبايى شهادت براى جوانمردان اشاره داشت ).
7 ((مَن رَاءى سُلطانا جائِرا مُستَحِلاًّ لِحَرامِ اللّهِ، ناكِثا عَهْدَهُ مُخالِفا لِسُنَّةِ رَسُولِ اللّهِ يَعْمَلُ فى عِبادِ اللّهِ بِالا ثمِ وَالعُدوانِ فَلَمْ يُغَيِّر عَلَيهِ بِفِعلٍ وَلا قَولٍ كانَ حَقّا عَلَى اللّهِ اَنْ يُدخِلَهُ مُدخَلَهُ))⁽⁶⁹³⁾ (در منزلگاه بيضه ، در مسير كوفه ، خطاب به سپاه حرّ و استناد حركت انقلابى و اصلاحگرانه خود به سخن رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله ).
8 ((مَا الا مامُ، اِلاّ العامِلُ بِالكِتابِ وَالا خِذُ بِالقِسْطِ وَالدّائِنُ بِالحَقِّ وَالحابِسُ نَفْسَهُ عَلى ذاتِ اللّهِ))⁽⁶⁹⁴⁾ (امام اين صفات امام راستين را در پاسخ به دعوتنامه هاى كوفيان نوشت و توسّط مسلم بن عقيل به كوفه فرستاد).
9 ((سَاءمْضى وَما بِالمَوتِ عارٌ عَلى الفَتى اذا مانَوى حَقّا وَ جاهَدَ مُسلِما))⁽⁶⁹⁵⁾ (شعر از ديگرى است ، امّا امام حسين عليه السّلام آن را در پاسخ به تهديدهاى حرّ، در مسير كوفه خواند و بى باكى خود را از رويارويى با شهادت نشان داد).
10 ((رِضَى اللّهِ رِضانا اَهْلُ البَيتِ، نَصْبِرُ عَلى بَلائِهِ وَ يُوَفيّنا اَجْرَ الصّابِرين ))⁽⁶⁹⁶⁾ (در خطبه اى كه هنگام خروج از مكّه ايراد نمود، خطاب به اصحاب و ياران فرمود و مفهوم صبر و رضا را طرح كرد).
11 ((مَن كانَ باذِلا فينا مُهْجَتَهُ وَ مُوَطِّنا عَلى لِقاءِ اللّهِ نَفْسَهُ فَلْيَرْحَلْ مَعَنا))⁽⁶⁹⁷⁾ (در آستانه خروج از مكه به سوى كوفه فرمود و راه خونين و آميخته به شهادت را ترسيم فرمود).
12 ((إ نَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الا صلاحِ فى اُمَّةِ جَدّى ))⁽⁶⁹⁸⁾ (در وصيّت نامه سيدالشهدا عليه السّلام به برادرش محمّد حنفيّه آمده است كه قبل از خروج به سوى مدينه نوشت و انگيزه و هدف قيام را ترسيم نمود).
13 ((لا اُعطيكُم بِيَدى اِعطاءَ الذَّليلِ وَلا اُقِّرُ اِقرارَ العَبيد [لا اَفِّر فِرارَ العَبيد]))⁽⁶⁹⁹⁾ (در سخنرانى صبح عاشورا، خطاب به نيروهاى دشمن فرمود، كه خواستار تسليم شدن آن حضرت بودند و او به شدّت آن را ردّ كرد و نوعى بردگى و ذلّت دانست ).
14 ((هَيهاتَ مِنَّا الذِّلَةُ، يَاءبَى اللّهُ ذلِكَ لَنا وَ رَسُولُهُ وَ المُؤ مِنُونَ...))⁽⁷⁰⁰⁾ (در خطاب به سپاه دشمن فرمود، پس از آنكه خود را سرِ دو راهى ذلّت و شهادت مخيّر ديد.)
15 ((فَهَلْ هُو إ لاّ المَوتُ؟ فَمَرحَبا بِهِ))⁽⁷⁰¹⁾ (در پاسخ عمر سعد، كه نامه اى به آن حضرت فرستاد و خواستار تسليم شدن بود و استقبال از شهادت را نشان مى داد).
16 ((صَبْرا بَنىِ الكِرامِ، فَمَا المَوتُ اِلاّ قَنطَرَةٌ تَعبِرُبِكُم عَنِ البُؤ سِ وَالضَّرّاء اِلَى الجِنانِ الواسِعَةِ وَالنَّعيمِ الدّائِمَةِ))⁽⁷⁰²⁾ (خطاب به ياران فداكار خويش در صبح عاشورا، پس از آنكه تعدادى از اصحابش شهيد شدند و دعوت آنان به مقاومت در راه رسيدن به بهشت ).
17 ((المَوتُ خَيرٌ مِنْ رُكُوبِ العارِوَالعارُ اَولى مِنْ دُخُولِ النّارِ))⁽⁷⁰³⁾ (كه روز عاشورا هنگام پيكار با سپاه دشمن به عنوان رجز حماسى مى خواند و شهادت را بر ننگ تسليم و ننگ را بر آتش دوزخ ، ترجيح مى داد).
18 ((مَوتٌ فى عِزٍّ خَيرٌ مِنْ حَياةٍ فى ذُلّ))⁽⁷⁰⁴⁾ (كه مرگ سرخ ، به از زندگى ننگين است ).
19 ((اِنْ لَم يَكُنْ لَكُم دينٌ وَ كُنتُم لاتَخافُونَ المَعادَ فَكُونُوا اَحرارا فى دُنياكُم ))⁽⁷⁰⁵⁾ (در آخرين لحظات پيش از شهادت ، وقتى شنيد سپاه كوفه به طرف خيمه هاى حرم او حمله كرده اند، خطاب به پيروان ابوسفيان چنان فرمود و آنان را به آزاد زيستن و مردانگى و غيرت فرا خواند).
20 ((هَل مِن ناصِرٍ يَنْصُرُ ذُرِّيَّتَهُ الاَطهار؟))⁽⁷⁰⁶⁾ ((هَل مِن ذابٍّ يَذُبُّ عَن حَرَمِ رَسُولِاللّه ؟))⁽⁷⁰⁷⁾ (وقتى سيدالشهدا عليه السّلام اين نصرت خواهى و استغاثه را بر زبان آورد كه همه ياران و بستگانش شهيد شده بودند. در واقع يارى طلبيدن از همگان در طول تاريخ است ، براى يارى حق و حمايت از مظلوم ).
از مجموعه اين جملات نورانى و حماسى كه شعارهاى حسين عليه السّلام در نهضتش ‍ به شمار مى آيد، تاءكيد آن امام ، بر مفاهيم و ارزشهاى زير به دست مى آيد: نابودى اسلام در شرايط سلطه يزيدى ، حرمت بيعت با كسى چون يزيد، شرافت مرگ سرخ بر زندگى ذلّت بار، اندك بودن انسانهاى راستين در صحنه امتحان ، لزوم شهادت طلبى در عصر حاكميّت باطل ، زينت بودن شهادت براى انسان ، تكليف مبارزه با سلطه جور و طغيان ، اوصاف پيشواى حق ، تسليم و رضا در برابر خواسته خداوند، همراهى شهادت طلبان در مبارزات حقجويانه ، حرمت ذلّت پذيرى براى آزادگان و فرزانگان مؤ من ، پل بودن مرگ براى عبور به بهشت برين ، آزادگى و جوانمردى ، يارى خواهى از همه و هميشه در راه احقاق حق و... .
بقا و جاودانگى عاشورا، در سايه همين تعليمات و آرمانهاست كه در كلام آن حضرت جلوه گر است و نهضتهاى ضدّ ستم و ضد استبداد، همواره از اين پيامها و درونمايه ها الهام گرفته اند.