O عسل ((اَلْعَسَل ))
O عسل درمان دردها
O عسل و درمان بلغم
O عسل و درمان درد شكم
O عسل و شادى دل
1 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
لَعْقُ الْعَسَلِ لِلشِّفاءِ مِنْ كُلِّ داءٍ، قَالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ : يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ اءلْوَانُهُ فيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ ⁽¹⁵²⁾ وَ هُوَ مَعَ قَراءَةِ الْقُرْآنِ، وَ مَضْغُ اللُّبَّانِ ⁽¹⁵³⁾ يُذيبُ الْبَلْغَمَ ⁽¹⁵⁴⁾ .
((خوردن عسل درمان هر بيمارى است كه خداى عزيز و بزرگ فرمود : (خارج مى شود از شكم زنبورها نوشيدنى رنگارنگى كه در آن شفاى انسان هاست )
و عَسَل با قرائت قرآن و جويدن كُندُر بلغم را از بين مى برد.))
2 - از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه فرمود :
اَلْعَسَلُ فيهِ شِفَاءٌ⁽¹⁵⁵⁾ .
((در عسل شفاى دردهاست .))
3 - اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
لَمْ يَسْتَشْفِ مَريضٌ بِمِثْلِ شَرْبَةِ عَسَلٍ⁽¹⁵⁶⁾ .
((بيمارى به غير از عَسَل با چيز ديگر درمان نمى شود.))
4 - از كتاب عياشى نقل شد كه :
إ نَّ رَجُلا قَالَ لَهُ : إ نِّى مُوجِعٌ بَطْنى ،
فَقَالَ : اءَلَكَ زَوْجَةٌ؟
قَالَ : نَعَمْ،
قَالَ : اِسْتَوْهِبْ مِنْهَا شَيْئا مِنْ مَالِهَا طيبَةً بِهِ نَفْسَهَا، ثُمَّ اشْتَرِ بِهِ عَسَلا، ثُمَّ اسْكَبْ عَلَيْهِ مِنْ مَاءِ السَّمَاءِ، ثُمَّ اشْرَبْهُ، فَإ نِّى سَمِعْتُ اللّهَ يَقُولُ فى كِتَابِهِ:
وَ نَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَارَكا ⁽¹⁵⁷⁾ ،
وَ قَالَ : يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ اءلْوَانُهُ فيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ ⁽¹⁵⁸⁾
وَ قَالَ : فَإ نْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْءٍ مِنْهُ نَفْسا فِكُلُوهُ هَنيئا مَريئا ⁽¹⁵⁹⁾
وَ إ ذا اجْتَمَعَتِ الْبَرَكَةُ وَ الشِّفَاءُ وَ الْهَنى ءُ الْمَري ءُ شَفَيْتَ إ نْ شَاءَ اللّهُ تَعَالى ،
قَالَ : فَفَعَلَ فَشَفى ⁽¹⁶⁰⁾ .
((شخصى به اميرالمؤ منين عليه السلام گفت : داراى درد شكم مى باشم ، حضرت فرمود : زن دارى ؟
گفت : آرى ،
فرمود : از مالِ همسر خود با رضايت كامل مقدارى بردار و با آن عَسَل خريدارى كن و آن را با آب باران مخلوط كن و بنوش ، زيرا از خدا در كتابش قرآن شنيدم كه فرمود :
(ما از آسمان آبِ مباركى نازل مى كنيم )
و فرمود : (خارج مى شود از شكم زنبوران ، عَسَلى رنگارنگ كه در آن درمان درد انسان هاست ،
و فرمود : (اگر چيزى بر شما عارض شد ، پس بخوريد آن را كه بر شما مبارك و گوارا باشد)،
پس هرگاه بركت و درمان و مبارك و گوارا در يكجا گِرد آيد، شفا خواهى گرفت ، اگر خداى بزرگ بخواهد.))
آن شخص گفت : طبق دستور امام عمل كردم و درمان شدم .
5 - اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
اَلْعَسَلُ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ وَلاَ دَاءَ فيهِ، يَقِلُّ الْبَلْغَمَ، وَ يَجْلُو الْقَلْبَ⁽¹⁶¹⁾ .
((عَسَل درمان هر دردى است و بيمارى در آن نيست ، بلغم را مى زدايد و قلب را با نشاط مى كند.))
6 - قطب راوندى دركتاب لب اللّباب از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
مَنْ اءصَابَتْهُ عِلَّةٌ فَيَسْاءَلَ اِمْرَاءَتِهِ ثَلاثَةُ دَراهِمَ مِنْ صِداقِهَا، وَ يَشْتَري بِهَا عَسَلا، ثُمَّ يَكْتُبُ سُورَةُ يَّس بِمَاءِ الْمَطَرِ وَ يَشْرَبُهُ، شَفَاهُ اللّهُ، لاِ نَّهُ اجْتَمَعَ لَهُ الْهَنِى ءُ وَ الْمَرِى ءَ وَ الشِّفَاءُ وَ الْمُبَارَكُ⁽¹⁶²⁾ .
((كسى كه بيمار شد، سه درهم از مَهر همسرش گرفته با آن عَسَل خريدارى كند، پس سوره يَّس را با آب باران نوشته با آن عَسَل بنوشد ، خدا او را شفا خواهد داد ، زيرا كه او چيز مبارك و گوارا و شفاء و بركت را جمع كرده است .))
O گوشت ((اللَّحم ))
O گوشت و لاغرى و ناتوانى
O گوشت و اخلاق
O گوشت گاو و بيمارى ها
O گوشت مرغ و درمان ها
O زيان اسراف در گوشت خوارى
O گوشت درّاج درمان عصبانيّت
1 - امام صادق عليه السلام از پدران خود از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
كُلُوا اللَّحْمَ، فَإ نَّ اللَّحْمَ مِنَ اللَّحْمِ، وَ اللَّحْمَ يُنْبِتُ اللَّحْمَ، وَ مَنْ لَمْ يَاءْكُلْ اللَّحْمَ اءَرْبَعينَ يَوْمَا سَاءَ خُلْقُهُ، وَ إ ذا ساءَ خُلْقُ اءَحَدِكُمْ مِن إ نْسَانٍ اءوْ دابَّةٍ فَاءْذِنُوا فى اءُذُنِهِ الا ءذانَ كُلَّهُ.⁽¹⁶³⁾
((گوشت بخوريد، كه گوشت از گوشت پديد مى آيد،
و گوشت ، گوشت مى روياند،
و كسى كه 40 روز گوشت نخورد بَد اخلاق مى شود،
پس هرگاه يكى از شما بَد اخلاق شد يا حيوانى از شما بَد اخلاق شد در گوش او اذان بگوئيد.))
2 - امام على عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم نقل كرد كه فرمود:
سَيِّدُ طَعَامِ الدُّنْيَا وَ الا آخِرَةِ اَللَّحْمُ.⁽¹⁶⁴⁾
(( بزرگِ غذاهاى دنيا و آخرت گوشت است .))
3 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
لُحُومُ الْبَقَرِ داءٌ.⁽¹⁶⁵⁾
((گوشت گاو بيمارى زاست .))
4 - از على بن اءسباط نقل شد كه از اميرالمؤ منين عليه السلام روايت كرد كه :
در خدمت اميرالمؤ منين عليه السلام صحبت از گوشت مرغ به ميان آمد،
آن حضرت فرمود:
اءطْيَبُ اللَّحْمِ لَحْمُ فَرْخٍ غَذَّتْهُ فَتاةٌ مِنْ رَبيعَةِ بِفَضْلِ قُوَّتِها.⁽¹⁶⁶⁾
((پاكيزه ترين گوشت ، گوشتِ جوجه است كه جوانى او را يكماه بهارى غذا داده باشد.))
5 - امام صادق عليه السلام نقل كرد كه :
كَانَ عَلِيُّ عليه السلام يَكْرَهُ إ دْمانَ اللَّحْمِ، وَ يَقُولُ : إ نَّ لَهُ ضَراوَةٌ كَضَرَاوَةِ الْخَمْرِ.⁽¹⁶⁷⁾
((همواره امام على عليه السلام از خوردن گوشت فراوان در تمام غذاها كراهت داشت ،
و مى فرمود:
بطور مداوم گوشت نخوريد كه چونان شراب براى بدن زيان آور است .))
6 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
إ ذا ضَعُفَ الْمُسْلِمُ فَلْيَاءْكُلِ اللَّحْمَ بِالْلَّبَنِ.⁽¹⁶⁸⁾
((هرگاه مسلمانى از نظر جسمى ناتوان شد، پس گوشت را با شير بخورد.))
7 - از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه فرمود:
إ نَّ نَبِيّا مِنَ الا ءنْبِيَاءِ شَكا إ لَى اللّهِ الضَّعْفَ فى اءُمَّتِهِ، فَاءَمَرَهُمْ اءنْ يَاءْكُلُوا اللَّحْمَ بِاللَّبَنِ، فَاسْتَبانَتِ الْقُوَّةُ فى اءنْفُسِهِمْ.⁽¹⁶⁹⁾
((يكى از پيامبران الهى از ناتوانى جسمى امّت خود به خدا شكايت كرد،
خداوند آنان را دستور فرمود تا گوشت را با شير بخوريد، چنين كردند كه بدن هاى آنان نيرومند شد.))
8 - از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه فرمود:
از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم شنيدم كه مى فرمود:
مَنْ سَرَّهُ اءنْ يَقِلَّ غَيْظُهُ، فَلْيَاءْكُلِ الدُّرَّاجَ⁽¹⁷⁰⁾ .
((كسى كه دوست دارد كمتر به خشم آيد، از گوشت دُرّاج بخورد.))
9 - از امام على عليه السلام نقل شد كه فرمود:
ذُكِرَ عِنْدَ النَّبِى صلى الله عليه و آله و سلم اَللَّحْمَ وَ الشَّحْمَ، فَقَالَ:
لَيْسَ مِنْهُمَا بَضْعَةٌ تَقَعُ فى الْمِعْدَةِ إ لا اءنْبَتَتْ مَكَانَهَا شِفاءٌ، وَ اءخْرَجَتْ مِنْ مَكَانِهَا دَاءٌ.⁽¹⁷¹⁾
((در خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم از گوشت و پِى صحبت شد كه آن حضرت فرمود:
پاره اى از گوشت يا پِى معده انسان قرار نمى گيرد، جز آنكه شفا مى دهد و دردى از بدن خارج مى گردد.))
10 - از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه آن حضرت در بازار كوفه ، قسمت قصّابى ها مى رفت و مى فرمود:
يَا مَعْشَرَ اللَّحَّامينَ مَنْ نَفَخَ مِنْكُمْ فى اللَّحْمِ فَلَيْسَ مِنَّا.⁽¹⁷²⁾
((اى گوشت فروش ها ، كسى از شما اگر در گوشت بدمد از ما نيست . (بعضى در ران يا قسمت ديگر مى دميدند كه برجسته نشان داده شود.)))
O تخم مرغ ((البيض ))
O تخم مرغ و زيادى فرزندان
اصبغ بن نباته از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
إ نَّ نَبِيّا مِنَ الا ءنْبِيَاءِ شَكا إ لَى اللّهِ تَعَالى قِلَّةُ النَّسْلِ فى اءمَّتِهِ، فَاءَمَرَهُ اءنْ يَاءْمُرَهُمْ بِاءَكْلِ الْبيضِ، فَفَعَلُوا، فَكَثُرَ النَّسْلُ فيهِمْ.⁽¹⁷³⁾
((پيامبرى از پيامبران الهى از اندك بودن فرزند در امّت خود به خدا شكايت كرد،
خداوند دستور فرمود تا امّت او تخم مرغ بخورند،
چنين كردند و فرزندانشان زياد شد.))
O شير((اللّبن ))
O شير گاو و درمان بيمارى ها
O ارزش غذائى شير
1 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
اءَلْبَانُ الْبَقَرِ دَواءٌ.⁽¹⁷⁴⁾
((شير گاو درمان بيمارى است .))
2 - آمدى در غررالحكم از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
اَللَّبَنُ اءحَدُ اللَّحْمَيْنِ.⁽¹⁷⁵⁾
((شير چونان گوشت است .))
3 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
حَسَّوُ اللِّبَنِ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ إ لا الْمَوْتَ.⁽¹⁷⁶⁾
((شير خوردن مداوم درمان هر بيمارى است جز مرگ .))
4 - غياث بن ابراهيم از جعفر و او از پدرانش نقل كرد كه :
اءَنَّ عَلِيّا عليه السلام كانَ يَسْتَحِبُّ اءنْ يُفْطِرَ عَلَى اللَّبَنِ.⁽¹⁷⁷⁾
((گويا امام على عليه السلام مستحب مى دانست كه به هنگام افطار شير تناول فرمايد.))
O ماهى ((السَّمَك ))
O گوشت ماهى و لاغرى
1 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
لاتُدْمِنُوا اءَكْلَ السَّمَكِ، فَإ نَّهُ يُذيبُ الْجَسَدَ.⁽¹⁷⁸⁾
((بطور مداوم گوشت ماهى نخوريد، زيرا بدن را لاغر مى كند.))
2 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
السَّمَكُ الطَّرِيُّ يُذيبُ اللَّحْمَ.⁽¹⁷⁹⁾
((خوردن ماهى تازه گوشت بدن را آب مى كند.))
3 - ابى بصير از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل مى كند كه فرمود:
اءَكْلُ الْحيتانِ يُذيبُ الْجَسَدَ.⁽¹⁸⁰⁾
((خوردن گوشت ماهيان ، گوشت بدن را آب مى كند.))
O روغن (( اَلسَّمَنْ))
O روغن و درمان دردها
O روغن و درمان دردها در تابستان
1 - امام صادق عليه السلام از پدران خود، از امام على عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
سَمَنُ الْبَقَرِ دَوَاءٌ.⁽¹⁸¹⁾
((روغن گاو درمان دردهاست .))
2 - اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
السَّمَنُ دَوَاءٌ، وَ هُوَ فى الصَّيْفِ خَيْرٌ مِنْهُ فى الشِّتَاءِ، وَ مَا دَخَلَ جَوْفَا مِثْلُهُ.⁽¹⁸²⁾
((روغن دوا است ، روغن در تابستان بهتر اءثر مى كند تا زمستان ، و از آنچه انسان مى خورد بهتر است .))
O نَمَك ((المِلْح ))
O نَمَك و درمان دردها
O نَمَك و درمان 70 بيمارى
O نَمَك و درمان جذام و بَرَص و جنون
O نَمَك و درمان حَلق و حنجره
O نَمَك و بهداشت دهان و دندان
O نَمَك و درمان درد شكم
1 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
اِبْدَؤُا بِالْمِلْحِ فى اءوَّلِ طَعَامِكُمْ فَلَو يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فى الْمِلْحِ لاَخْتارُوهُ عَلَى التِّرياقِ الُْمجَرَّبِ.⁽¹⁸³⁾
((غذا را با نَمَك آغاز كنيد،
اگر مردم مى دانستند چه فوائدى در نَمَك است او را بر نوشدارو مقدّم مى داشتند.))
2 - امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
مَنْ بَدَاءَ بِالْمِلْحِ اءذْهَبَ اللّهُ عَنْهُ سَبْعينَ دَاءً مَا يَعْلَمُ الْعِب ادُ مَا هُوَ.⁽¹⁸⁴⁾
((كسى كه غذا خوردن را با نَمَك آغاز كند، خدا هفتاد نوع بيمارى را از تن او خارج مى كند كه مردم نمى دانند.))
3 - امام رضا عليه السلام از پدرانش نقل كرد كه فرمود:
رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
عَلَيْكَ بِالْمِلْحِ فَإ نَّهُ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعينَ دَاءً اءَدْناها الْجُذامُ وَ الْبَرَصُ وَ الْجُنُونُ.⁽¹⁸⁵⁾
((بر تو باد به استفاده از نَمَك ، زيرا نَمَك درمان هفتاد بيمارى است كه كوچكترينِ آنها جذام و بَرَص و جنون است .))
4 - و در حديث ديگرى رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به اميرالمؤ منين عليه السلام سفارش كرد كه :
وَ وَجَعُ الْحَلْقِ وَ الا ءضْراسِ وَ وَجَعُ الْبَطْنِ.⁽¹⁸⁶⁾
((از نَمَك استفاده كند، زيرا درد حنجره و دندان ها و درد شكم را درمان مى كند.))
5 - امام صادق عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم نقل كرد كه به امام على عليه السلام فرمود:
يَا عَلِيُّ اِفْتَتِحْ طَعَامِكَ بِالْمِلْحِ وَ اخْتِمْهُ بِالْمِلْحِ، فَإ نَّ مَنِ افْتَتَحَ طَعَامَهُ بِالْمِلْحِ، وَ خَتَمَهُ بِالْمِلْحِ دَفَعَ اللّهُ عَنْهُ سَبْعينَ نَوْعَا مِنْ اءنْوَاعِ الْبَلا ءِ اءيْسَرَه ا الْجُذ امُ.⁽¹⁸⁷⁾
((اى على ، در هر غذا با نَمَك آغاز كن و با نَمَك دست از غذا بردار،
زيرا كسى كه در آغاز و پايان غذا از نَمَك استفاده كند، خدا هفتاد نوع از انواع بلاها را از او دور مى كند كه ساده ترينِ آنها بيمارى جذام است .))
O سركه ((الخِلّ))
O سركه و درمان صفرا
O سركه و شادى دِل
O سركه و كشتن كِرم هاى معده
1 - ابوبصير از امام صادق عليه السلام و آن حضرت از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
نِعْمَ الا دَامُ اَلْخَلُّ يُكِسِّرُ الْمُرَّةَ، وَ يُحْيِى الْقَلْبَ.⁽¹⁸⁸⁾
((چه خورشت خوبى است سركه ، صفرا را زايل مى كند و قلب را زنده مى سازد.))
2 - داوود بن سلمان از امام رضا عليه السلام و آن حضرت از پدرانش از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
كُلُوا خَلَّ الْخَمْرِ، فَإ نَّهُ يَقْتُلُ الدّيدانَ فِى الْبَطْنِ.⁽¹⁸⁹⁾
((سركه بخوريد (سركه كهنه ) كه كِرم هاى معده و روده را مى كُشَد.))
O حليم با گوشت و گندم ((الهريسة ))
O حليم و توانائى
O حليم و شادى دِل
امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود :
عَلَيْكُمْ بِالْهَريسَةِ، فَإ نَّهَا تَنْشُطُ لِلْعِبَادَةِ اءرْبَعينَ يَوْمَا وَ هِى الْمَائِدَةُ الَّتى اءُنْزِلَتْ عَلى رَسُولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله و سلم .⁽¹⁹⁰⁾
((بر شما باد خوردن حليم با گوشت و گندم كه تا چهل روز براى عبادت به شما نشاط مى بخشد، حليم نعمتى است كه از طرف خدا براى پيامبرش آورده شد.))
O نانِ خيس خورده در آبگوشت ((الثَّريد))
1 - حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
الثَّريدُ طَعَامُ الْعَرَبِ.⁽¹⁹¹⁾
((نان خيس خورده در آبگوشت طعام عرب است .))
2 - امام على عليه السلام فرمود :
وَ اءوَّلُ مَنْ هَشَمَ الثَّريدُ مِنَ الْعَرَبِ جَميعَا جَدُّنَا هَاشِمُ.⁽¹⁹²⁾
((اوّل كسى كه نان خيس خورده در آبگوشت را مصرف كرد جدّ ما هاشم بود.))
O روغن زيتون ((زيت الزيتون ))
O روغن زيتون و اعصاب
O روغن زيتون و وسوسه هاى شيطانى
1 - رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله و سلم در وصيّتى به حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
يَا عَلِيُّ! كُلِ الزِّيْتَ، وَادْهَنْ بِهِ، فَإ نَّهُ مَنْ اءكَلَ الزَّيْتَ، وَ ادَّهَنَ بِهِ لَمْ يُقَرُّ بِهِ الشَّيْطَانُ اءرْبَعينَ يَوْمَا.⁽¹⁹³⁾
((اى على ، روغن زيتون بخور ، و با آن بدن را روغن مالى كن ، زيرا هركس روغن زيتون بخورد و آن را بر بدن بمالد، شيطان تا چهل روز به او نزديك نخواهد شد.))
O خلال كردن دندان ((الخلال ))
O شيوه صحيح خلال كردن
O خلال كردن و بهداشت دهان و دندان
O خلال كردن و روزى
O خلال كردن و درمان جذام
1 - از امام على عليه السلام نقل شد كه فرمود :
التَّخَلُّلُ بِالطَّرْفاءِ يُورِثُ الْفَقْرَ.⁽¹⁹⁴⁾
((خلال كردن با چوب درخت گز، عامل فقر و تهيدستى است .))
2 - ثابت بن ابى صفيّه از ثور بن سعيد، از پدرش از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
يَاءْمُرُنا إ ذا تَخَلَّلْنَا اءنْ لانَشْرَبَ الْمَاءَ حَتَّى نَمَضْمَضُ ثَلاثَا.⁽¹⁹⁵⁾
((آن حضرت پس از خلال كردن دندان به ما دستور داد تا سه بار دهان و دندان را با آب مزمزه كرده ، شستشو دهيم و سپس آب بنوشيم .))
3 - از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود :
تَخَلَّلُوا عَلى اءَثَرِ الطَّعامِ، فَإ نَّهُ صِحَّةٌ لِلنَّابِ وَ النَّواجِذِ، وَ يَجْلِبُ عَلَى الْعَبْدِ الرِّزْقَ.⁽¹⁹⁶⁾
((پس از غذا خوردن خلال كنيد كه فضاى دهان (ناى ) و دندان هاى جلو و عقب را سالم نگه مى دارد و عامل جلب روزى براى بندگان است .))
4 - از امام على عليه السلام نقل شده كه :
اءنَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله و سلم ، نَهى اءنْ يَتَخَلَّلَ بِالْقَصْبِ وَ اءنْ يَسْتاكَ بِهِ، وَ نَهى اءنْ يَتَخَلَّلَ بِالرُّمّانِ وَ الرَّيْحَانِ، فَإ نَّ ذلِكَ يُحَرِّكُ عِرْقَ الْجُذامِ.⁽¹⁹⁷⁾
((رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم نهى فرمود كه با شاخه درخت انار يا ريحان خلال كنند، زيرا بيمارى جذام را تقويت مى كند.))
O آب درمانى ((الماء))
O آب و درمان تَب
O آب و پاكى ها
1 - از امام رضا عليه السلام از پدرانش از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه :
فى قولِ اللّهِ عزَّوَجلَّ :
ثُمَّ لَتُسْاءَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ ⁽¹⁹⁸⁾
قَالَ : اَلرُّطَبُ وَ الْمَاءُ الْبَارِدُ.⁽¹⁹⁹⁾
((در تفسير سخن خداى عزيز و بزرگ كه فرمود:
روزى كه از نعمت ها پرسش مى شود، توضيح داد: خرما و آبِ سرد از جمله آن نعمت هاست .))
2 - از امام صادق عليه السلام از پدرانش از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه فرمود:
اِكْسِرُوا حَرَّ الْحُمّى بِالْبَنَفْسَجِ وَ الْمَاءِ الْبَارِدِ فَإ نَّ حَرَّهَا مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمْ.⁽²⁰⁰⁾
((حرارت تَب را با گُل بنفشه و آبِ سرد فرونشانيد، كه حرارت تب از حرارت جهنّم است .))
3 - امام على عليه السلام فرمود :
اِشْرِبُوا مَاءَ السَّمَاءِ فَإ نَّهُ يُطَهِّرُ الْبَدَنَ، وَ يَدْفَعُ الا ءسْقَامَ،
قَالَ اللّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالى : وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ وَ يَذْهَبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّيْطانِ وَ لِيَرْبِطَ عَلى قُلُوبِكُمْ وَ يُثَبِّتَ بِهِ الا ءقْدامَ.^{(201) (202)}
((آبِ آسمان را بنوشيد كه بدن را پاك و بيماريها را مى زدايد، خداوند مبارك و بزرگ فرمود:
آبِ آسمان بر شما فرو مى بارد تا شما را پاك كند، و ناپاكى هاى شيطان را از شما بزدايد، و دل هاى شما را به هم نزديك و شما را ثابت قدم فرمايد.))
4 - اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
صُبُّوا عَلَى الَْمحْمُومِ الْمَاءَ الْبَارِدِ، فَإ نَّهُ يُطْفِى ءُ حَرَّها.⁽²⁰³⁾
((بر انسان تَب دار آبِ سَرد بپاشيد كه حرارات تَب را تعديل مى كند.))
5 - حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
اَلْماءُ سَيِّدُ الشَّرَابِ فِى الدُّنْيَا وَ الا آخِرَةِ.⁽²⁰⁴⁾
((آب بزرگ ترين نوشيدنى در دنيا و آخرت است .))
O پُرخورى ((الا سراف فى الطعام (التَّخمة )))
O پُرخورى و بيمارى ها
O پُرخورى و خواب هاى وحشتناك
O پُرخورى و سُستى تن
O پُرخورى آفت زيركى
O پُرخورى آفتِ عبادت
1 - در كتاب غرر از امام على عليه السلام نقل شده كه فرمود :
إ يَّاكَ وَ الْبِطْنَةِ، فَمَنْ لَزِمَهَا كَثُرَتْ اءسْقَامُهُ، وَ فَسَدَتْ اءحْلامُهُ.
((از پُرخورى بپرهيزيد كه بيمارى ها را زياد مى كند و عامل خواب هاى وحشتناك است .))
2 - در جاى ديگرى فرمود :
إ يَّاكُمْ وَ الْبِطْنَةِ، فَإ نَّهَا مِقْسَاةٌ لِلْقَلْبِ مِكْسَلَةٌ عَنِ الصَّلاةِ مَفْسَدَةٌ لِلْجَسَدِ.
((از پُرخورى بپرهيزيد كه قلب را دگرگون كرده ، عامل سُستى در نماز است و تن آدمى را فاسد مى كند.))
3 - و فرمود :
اَلْبِطْنَةُ تَمْنَعُ الْفِطْنَةِ.
((پُرخورى مانع زيركى است .))
4 - و نيز فرمود :
الشَّبَعُ يُفْسِدُ الْوَرَعَ.
((پُرخورى روح پرهيزكارى را از بين مى برد.))
5 - و نيز فرمود :
إ ذا مُلِى ءَ الْبَطْنُ مِنَ الْمُبَاحِ عَمِى الْقَلْبُ عَنِ الصَّلاحِ.
((وقتى شكم از غذاهاى مباح پُر شد ، قلب از تشخيص مصلحت كور خواهد شد.))
6 - و نيز فرمود :
بِئْسَ قَرينُ الْوَرَعِ اَلشَّبَعِ.
((شكم پُر دوست بَدى براى پرهيزكارى است .))
7 - و نيز فرمود :
إ دْمَانُ الشَّبَعِ يُورِثُ اءنْوَاعَ الْوَجَعِ.
((تداوم پُرخورى عامل انواع گرسنگى هاست .))
8 - و نيز فرمود :
لاتَجْتَمِعِ الشَّبَعُ وَ الْقِيَامُ بِالْمُفْتَرَضِ.
((شكم پُر و انجام واجبات در يك جا جمع نمى شوند.))
9 - و نيز فرمود :
نِعْمَ عَوْنُ الْمَعَاصى اَلشَّبَعُ.
((پُرخورى بهترين عاملِ گناهان است .))
10 - و نيز فرمود :
إ يَّاكَ وَ إ دْمَانُ الشَّبَعِ، فَإ نَّهُ يَهيجُ الا ءسْقَامَ، وَ يُثيرُ الْعِلَلَ.⁽²⁰⁵⁾
((از پُرخورى بپرهيز كه بيمارى ها را پديد مى آورد و علل و عوامل امراض را تقويت مى كند.))
11 - اصبغ بن نباته مى گويد:
اميرالمؤ منين عليه السلام به فرزندش امام حسن عليه السلام فرمود:
اءلا اءُعَلِّمُكَ اءَرْبَعَ خِصَالٍ، تَسْتَغْنى عَنِ الطِّبِّ؟
قَالَ : بَلى ،
قَالَ : لاَتَجْلِسْ عَلَى الطَّعَامِ إ لا وَ اءنْتَ جَائِعٌ، وَلاَتَقُمْ عَنِ الطَّعَامِ إ لا وَ اءنْتَ تَشْتَهيهِ، وُجُودَ الْمَضْغَ، وَإ ذا نُمْتَ فَاَعْرِضْ نَفْسَكَ عَلَى الْخَلاءِ، فَإ ذا اسْتَعْمَلْتَ هَذا اِسْتَغْنَيْتَ عَنِ الطِّبِّ.⁽²⁰⁶⁾
((آيا چهار خصلت نيكو به تو بياموزم كه از مراجعه به طبيب بى نياز شوى ؟، پاسخ داد: آرى ، امام فرمود : تا گرسنه نشدى بر سر سفره غذا ننشين و تا هنوز سير نشدى دست از غذا بكش و جويدن غذا را با دندان نيكو انجام دِه ، و پس از خواب به دستشوئى رفته خود را پاك نما، پس هرگاه چنين كنى از طبّ بى نياز خواهى بود.))
O سرما ((اَلْبَرد))
O نقش سرما در تَنِ آدمى
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام در نهج البلاغه فرمود:
تَوَقَّوِا الْبَرْدَ فى اءوَّلِهِ وَ تَلَقَّوْهُ فى آخِرِهِ، فَإ نَّهُ يَفْعَلُ فى الا ءبْدانِ كِفِعْلِهِ فى الا ءشْجارِ، اءوَّلُهُ يُحْرِقُ، وَ آخِرُهُ يُورِقْ.⁽²⁰⁷⁾
((از سرما در آغاز آن بپرهيزيد و در آخر سرما به استقبال آن برويد، زيرا سرما با بدن ها همان كار را مى كند كه با درختان مى كند، آغازِ سرما مى سوزاند و آخَرِ سرما مى روياند.))
O راه تقويت حافظه ((الحفظ))
امام على عليه السلام فرمود :
مَنْ اءَخَذَ مِنَ الزَّعْفَرانِ الْخَالِصِ جُزْءً، وَ مِنَ السَّعْدِ جُزْءً، وَ يُضافُ إ لَيْهِمَا عَسَلا، وَ يَشْرَبَ مِنْهُ مِثْقَالَيْنِ فى كُلِّ يَوْمٍ فَإ نَّهُ يَتَخَوَّفُ عَلَيْهِ مِنْ شَدَّةِ الْحِفْظَ اءنْ يَكُونَ سَاحِرا.⁽²⁰⁸⁾
((كسى كه از زعفران خالص مقدارى برداشته ، با مقدارى از سعد (نبات يا ريشه جوز) با عَسَل مخلوط كند ، و هر روز دو مثقال از آن را بخورد، حافظه او چنان تقويت مى شود كه مى پندارند او ساحر است .))
O حجامت ((الحجامة ))
O نقش حجامت كردن در سلامت تن
O نقش حجامت كردن در تقويت عقل
1 - امام صادق عليه السلام از پدرانش از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه فرمود:
إ نَّ الْحِجَامَةَ تُصَحِّحُ الْبَدَنَ وَ تَشُدُّ الْعَقْلَ.⁽²⁰⁹⁾
((حجامت كردن بدن را سالم و عقل را تقويت مى كند.))
2 - امام رضا عليه السلام از پدرانش از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
يَوْمُ الثُّلاَثَاءِ يَوْمِ حَرْبٍ وَ دَمٍ.⁽²¹⁰⁾
((روز سه شنبه روز جنگ و حجامت است .))
3 - شعيب نقل مى كند كه :
اءنَّ اءميرالمؤ منين عليه السلام كان يغتسل من الحجامة و الحمام ، قال شعيب : فذكرته لا بى عبداللّه الصادق عليه السلام فقال :
إ نَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله و سلم كَانَ إ ذَا اِحْتَجَمَ هاجَ بِهِ الدْمُ وَ تَبيغُ فَاغْتَسِلَ بِالْمَاءِ الْبَارِدِ لِيَسْكُنَ عَنْهُ حَرارَةُ الدَّمِ.
وَ إ نَّ اءميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام كَانَ إ ذا دَخَلَ الْحَمَّامَ هاجَتْ بِهِ الْحَرَارَةُ صُبَّ عَلَيْهَا الْمَاءَ الْبارِدِ فَتَسْكُنَ عَنْهُ الْحَرَارَةُ.⁽²¹¹⁾
((حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام پس از حجامت بدن را در حمّام شستشو مى داد و امام صادق عليه السلام نقل كرد كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم وقتى حجامت مى كرد، خون همه بدن آن حضرت را مى گرفت ، آنگاه با آبِ سَرد غسل مى كرد تا حرارت خون تسكين يابد.
و حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام پس از حجامت كه وارد حمّام مى شد ، آبِ سَرد بر بدن مى ريخت تا حرارت بدنِ آن حضرت تسكين يابد.))
O پرهيز غذائى ((الحمية ))
O ارزش پرهيز غذائى
O پرهيز غذائى عامل درمان ها
O پرهيز غذائى و سلامتى
1 - حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود :
اِثْنَانَ عَليلانِ اءَبَدا : صَحيحٌ مُحْتَمٍّ وَ عَليلٌ مُخْتَلَطٌ.⁽²¹²⁾
((دو كس همواره بيمارند، سالمى كه بر خود سخت گيرد، و مريضى كه پرهيز نكند.))
2 - و فرمود :
اَلْمِعْدَةُ بَيْتُ الا ءدْوَاءِ، وَ الْحَمِيَّةُ رَاءْسُ الدَّواءِ، لاصِحَّةَ مَعَ النَّهَمِ.⁽²¹³⁾
((معده انسان خانه درمان هاست و پرهيز در راءس درمان است ، و سلامتى با شكم پرستى امكان ندارد.))
3 - و نيز در غررالحكم از آن حضرت نقل شد كه فرمود:
مَنْ لَمْ يَصْبِرْ عَلَى مَضَضِ الْحَمِيَّةِ طالَ سُقْمُهُ.⁽²¹⁴⁾
((كسى كه بر سختى پرهيز غذائى صبر نكند ، بيمارى او طولانى است .))
4 - و نيز فرمود :
لاتَنالُ الصِّحَّةَ إ لا بِالْحَمِيَّةِ.⁽²¹⁵⁾
((به سلامت نخواهيد رسيد جز با پرهيز غذائى .))
5 - و آمدى در غررالحكم از آن حضرت نقل كرد كه فرمود:
صَلاحُ الْبَدَنِ الْحَمِيَّةُ.⁽²¹⁶⁾
((سلامت بدن در پرهيز غذائى است .))
O روش درمان بيمار ((آداب المريض ))
1 - امام على عليه السلام فرمود :
اِمْشِ بِدائِكَ ما مَشى بِكَ.⁽²¹⁷⁾
(( تا بيمارى با تو كنار مى آيد با او بساز.))
2 - امام صادق عليه السلام از پدرانش از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل شد كه فرمود:
لايَتَداوى الْمُسْلِمُ حِتّى يَغْلِبَ مَرَضُهُ صِحَّتَهُ.⁽²¹⁸⁾
((براى مسلمان سزاوار نيست تا وقتى كه بيمارى بر سلامت غلبه نكرده است ، به درمان و مداوا روى بياورد.))
3 - و نيز فرمود :
مَنْ كَتَمَ الا ءطِبَّاءَ مَرَضَهُ خَانَ بَدَنَهُ.⁽²¹⁹⁾
((كسى كه بيمارى خود را از طبيب پنهان كند به بدن خود خيانت كرده است .))
O حمّام رفتن ((الحمام ))
امام صادق عليه السلام از اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
كَانَ اءميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام يَقُولُ اءَلا لايَسْتَلْقِيَنَّ اءَحَدُكُمْ فى الْحَمَّامِ، فَإ نَّهُ يُذيبُ شَحْمَ الْكُلْيَتَيْنِ⁽²²⁰⁾
((آگاه باشيد ! كسى از شما در حمّام نخوابد كه پى كليّه ها را آب مى كند.))
O روش درمان تَب ((الحمى ))
O آبِ سَرد و درمان تَب
O گُلِ بنفشه و درمان تَب
1 - امام صادق عليه السلام از پدرانش از اميرالؤ منين عليه السلام نقل كرد كه فرمود:
لَيْسَ مِنْ دَاءٍ إ لا وَ هُوَ مِنْ داخِلِ الْجَوْفِ إ لا الْجَراحَةُ وَ الْحُمَّى . فَإ نَّهُمَا يَرِدانِ وُرُودَا.
((بيمارى يافت نمى شود، جز آنكه از درونِ بدن پديد مى آيد، جز زخم و تَب كه اين دو از راه هاى مختلف دامنگير انسان مى شود.))
2 - و نيز فرمود :
اءكْسِرُوا حَرَّ الْحُمَّى بِالْبَنَفْسَجِ وَ الْمَاءِ الْبارِدِ فَإ نَّ حَرَّهَا مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ.⁽²²¹⁾
((حرارت تَب را با گُل بنفشه و آبِ سَرد فرو نشانيد.))
3 - و نيز فرمود :
صُبُّوا عَلَى الَْمحْمُومِ الْمَاءَ الْبَارِدِ فَى الصَّيْفِ، فَإ نَّهُ يُسْكِنُ حَرَّهَا.⁽²²²⁾
((در تابستان بر انسان تَب دار آبِ سَرد بپاشيد كه حرارت بدن را تسكين مى دهد.))
در چشمه سار نهج البلا غه
1 - پرهيز غذائى
حكمت 171 نهج البلاغه
O التحذير من اءكلة الحرام
وَقَالَ عليه السلام : كَمْ مِنْ اءَكْلَةٍ مَنَعَتْ اءَكَلاَتٍ!
حكمت 181 نهج البلاغه
O ثمرة الحزم
وَقَالَ عليه السلام : ثَمَرَةُ التَّفْرِيطِ النَّدَامَةُ، وَثَمَرَةُ الْحَزْمِ السَّلاَمَةُ.
ترجمه حكمت 171
O ره آورد شوم حرام خوارى
و درود خدا بر او فرمود :
بسا لقمه اى كه از لقمه هاى فراوانى محروم مى كند.
ترجمه حكمت 181
O ارزش دورانديشى و پرهيز از كوتاهى
و درود خدا بر او فرمود :
حاصل كوتاهى پشيمانى ، و حاصل دور انديشى سلامت است .
2 - بدن و سرما
تاءثير عوامل ...
حكمت 128 نهج البلاغه
O البرد و السلاّمة
وَقَالَ عليه السلام : تَوَقَّوُا الْبَرْدَ فِى اءَوَّلِهِ، وَتَلَقَّوْهُ فِى آخِرِهِ، فَإِنَّهُ يَفْعَلُ فِى الاءَبْدَانِ كَفِعْلِهِ فِى الاءَشْجَارِ، اءَوَّلُهُ يُحْرِقُ، وَآخِرُهُ يُورِقُ.
ترجمه حكمت 128
O تاءثير عوامل زيست محيطى در سلامت
و درود خدا بر او فرمود :
در آغاز سرما خود را بپوشانيد، و در پايانش آن را دريابيد، زيرا با بدنها همان مى كند كه با برگ درختان خواهد كرد، آغازش مى سوزاند، و پايانش ‍ مى روياند.
O استفاده از هواى خنك
نامه 12 نهج البلاغه
(وصى بها معقل بن قيس الرياحى حين اءنفذه إ لى الشام فى ثلاثة آلاف مقدمة له :)
O لزوم اتّخاذ الاحتياطات العسكرية
اتَّقِ اللّهَ الَّذِى لاَ بُدَّ لَكَ مِنْ لِقَائِهِ، وَلاَ مُنْتَهَى لَكَ دُونَهُ.
وَلاَ تُقَاتِلَنَّ إِلا مَنْ قَاتَلَكَ، وَسِرِ الْبَرْدَيْنِ، وَغَوِّرْ بِالنَّاسِ، وَرَفِّهْ فِى السَّيْرِ، وَلاَتَسِرْ اءَوَّلَ اللَّيْلِ، فَإِنَّ اللّهَ جَعَلَهُ سَكَنا، وَقَدَّرَهُ مُقَاما لاَ ظَعْنا، فَاءَرِحْ فِيهِ بَدَنَكَ، وَرَوِّحْ ظَهْرَكَ.
فَإِذَا وَقَفْتَ حِينَ يَنْبَطِحُ السَّحَرُ، اءَوْ حينَ يَنْفَجِرُ الْفَجْرُ، فَسِرْ عَلَى بَرَكَةِ اللّهِ، فَإِذَا لَقِيتَ الْعَدُوَّ فَقِفْ مِنْ اءَصْحَابِكَ وَسَطا، وَلاَ تَدْنُ مِنَ الْقَوْمِ دُنُوَّ مَنْ يُرِيدُ اءَنْ يُنْشِبَ الْحَرْبَ، وَلاَ تَبَاعَدْ عَنْهُمْ تَبَاعُدَ مَنْ يَهَابُ الْبَاءْسَ، حَتَّى يَاءْتِيَكَ اءَمْرِى ، وَلاَيَحْمِلَنَّكُمْ شَنَآنُهُمْ عَلَى قِتَالِهِمْ، قَبْلَ دُعَائِهِمْ وَالاءِعْذَارِ إِلَيْهِمْ.
ترجمه نامه 12
(دستور العمل نظامى ، به معقل بن قيس رياحى ، كه با سه هزار سرباز به عنوان پيشاهنگان سپاه امام به سوى شام حركت كردند، معقل از بزرگان و شجاعان بنام كوفه بود.)
O احتياطهاى نظامى نسبت به سربازان پيش تاز
از خدايى بترس كه ناچار او را ملاقات خواهى كرد، و سرانجامى جز حاضر شدن در پيشگاه او را ندارى ، جز با كسى كه با تو پيكار كند، پيكار نكن ، در خُنكى صبح و عصر سپاه را حركت ده ، در هواى گرم لشكر را استراحت ده ، و در پيمودن راه شتاب مكن ، در آغاز شب حركت نكن زيرا خداوند شب را وسيله آرامش قرار داده ، و آن را براى اقامت كردن ، نه كوچ نمودن ، تعيين فرموده است .
پس آسوده باش ، و مركب ها را آسوده بگذار، آنگاه كه سحر آمد و سپيده صبحگاهان آشكار شد، در پناه بركت پروردگار حركت كن ، پس هرجا دشمن را مشاهده كردى در ميان لشكرت بايست ، نه چنان به دشمن نزديك شو كه چونان جنگ افروزان باشى ، و نه آنقدر دور باش كه پندارند از نبرد مى هراسى ، تا فرمان من به تو رسد، مبادا كينه آنان شما را به جنگ وا دارد، پيش از آن كه آنان را به راه هدايت فرا خوانيد، و درهاى عذر را بر آنان ببنديد.
O ويژگى هاى تنِ آدمى :
(قسمتى از خطبه 1 نهج البلاغه )
O عجائب خلقة الانسان
ثُمَّ جَمَعَ سُبْحَانَهُ مِنْ حَزْنِ الاءَرْضِ وَسَهْلِهَا، وَعَذْبِهَا وَسَبَخِهَا، تُرْبَةً سَنَّهَا بِالْمَاءِ حَتَّى خَلَصَتْ، وَلاَ طَهَا بِالْبَلَّةِ حَتَّى لَزَبَتْ، فَجَبَلَ مِنْهَا صُورَةً ذاتَ اءَحْنَاءٍ وَوُصُولٍ، وَاءَعْضَاءٍ وَفُصُولٍ، اءَجْمَدَهَا حَتَّى اسْتَمْسَكَتْ، وَاءَصْلَدَهَا حَتَّى صَلْصَلَتْ، لِوَقْتٍ مَعْدُودٍ، وَاءَمَدٍ مَعْلُومٍ؛ ثُمَّ نَفَخَ فِيهَا مِنْ رُوحِهِ فَمَثُلَتْ إ نْسانا ذَا اءَذْهَانٍ يُجِيلُهَا، وَفِكَرٍ يَتَصَرَّفُ بِهَا.
وَجَوَارِحَ يَخْتَدِمُهَا، وَاءَدَوَاتٍ يُقَلِّبُهَا، وَمَعْرِفَةٍ يَفْرُقُ بِهَا بَيْنَ الْحَقِّ وَالْبَاطِلِ، وَالاءَذْوَاقِ وَالْمَشَامِّ، والاءَلْوَانِ وَالاءَجْنَاسِ، مَعْجُونا بِطِينَةِ الاءَلْوَانِ الُْمخْتَلِفَةِ، وَالاءَشْبَاهِ الْمُؤْتَلِفَةِ، وَالاءَضْدَادِ الْمُتَعَادِيَةِ، وَالاَْخْلاطِ الْمُتَبَايِنَةِ، مِنَ الْحَرِّ وَالْبَرْدِ، وَالْبَلَّةِ وَالْجُمُودِ.
ترجمه قسمتى از خطبه 1
O شگفتى آفرينش آدم عليه السلام و ويژگى هاى انسان كامل
سپس خداوند بزرگ ، خاكى از قسمت هاى گوناگون زمين ، از قسمت هاى سخت و نرم ، شور و شيرين ، گِرد آورد، آب بر آن افزود تا گِلِى خالص و آماده شد، و با افزودن رطوبت ، چبسناك گرديد، كه از آن ، اندامى شايسته ، و عضوهايى جدا و به يكديگر پيوسته آفريد.
آن را خشكانيد تا محكم شد، خشكاندن را ادامه داد تا سخت شد، و تا زمانى معيّن ، و سرانجامى مشخّص ، اندام انسان كامل گرديد، آنگاه از روحى كه آفريد در آن دميد تا به صورت انسانى زنده درآمد، داراى نيروى انديشه ، كه وى را به تلاش اندازد، و داراى افكارى كه در ديگر موجودات ، تصرّف نمايد
به انسان اعضاء و جوارحى بخشيد، كه در خدمت او باشند، و ابزارى عطا فرمود، كه آنها را در زندگى بكار گيرد، قدرت تشخيص به او داد تا حق و باطل را بشناسد، و حواس چشايى ، و بويايى ، و وسيله تشخيص رنگ ها، و اءجناس مختلف در اختيار او قرار داد.
انسان را مخلوطى از رنگ هاى گوناگون ، و چيزهاى همانند و سازگار، و نيروهاى متضادّ، و مزاج هاى گوناگون ، گرمى ، سردى ، ترى ، و خشكى ، قرار داد.