ابو وائل گويد: مردى به نام عبدالله بن قلابه كه شترش گم شده بود و در جستجوى آن بيابانهاى عدن را مى‏گشت، در اين ميان به شهرى رسيد كه حصارى داشت و در داخل آن حصار كاخها و ستونهاى بلندى بود و چون نزديك‏تر آمد پنداشت كه در آنجا كسى باشد كه بتواند سراغ شترش را از او بگيرد اما كسى را نديد كه در آنجا آمد و شد كند، از مركب پياده شد و آن را بست آنگاه شمشيرش را كشيد و از دروازه حصار داخل شد و ديد آنجا دو در بزرگ وجود دارد و در دنيا درى به آن بزرگى نديده بود و چوب آن از خوشبوترين عودها بود و ستاره‏هايى از ياقوت زرد و سرخ بر آن كوبيده شده بود كه پرتو آنها آن مكان را روشن كرده بود، از ديدن آنها در شگفت شد، آنگاه يكى از دو در را گشود و داخل شد، به ناگاه شهرى ديد كه هرگز چشمى مانند آن را نديده است، كاخهايى بود كه بر فراز ستونهايى كه از زبرجد و ياقوت برافراشته شده بود و در بالاى هر كاخى غرفه‏هايى وجود داشت و بالاى آن غرفه‏ها را با طلا و با نقره و ياقوت و زبرجد آراسته بودند و بر هر درى از درهاى اين كاخها لنگه درهايى بود به مانند دروازه شهر كه از عود خوشبوتر بود و دانه‏هاى ياقوت بر آنها نصب شده بود و اين كاخها همه با لو لو و مشك و زعفران مفروش بود، از ديدار آنها شگفت زده شده و كسى را نديده كه از وى پرسش كند، و هراس بر وى مستولى گرديد.

آنگاه به كوچه باغهاى آنجا نگريست و در هر كوچه‏اى درختهاى ميوه دارى را مشاهده كرد كه جويهاى آب از زير آنها جارى بود و با خود گفت اين همان بهشتى است كه خداى تعالى آن را در دنيا براى بندگان خود وصف فرموده است، خدا را سپاس كه مرا در آن وارد كرد. و از لو لو و مشك و زعفران آن برداشت ولى نتوانست از زبرجد و ياقوت آن بردارد زيرا آنها بر درها و ديوارها كوبيده شده بود و لؤ لؤ و مشك و زعفران مانند سنگ ريزه در ميان كاخها و غرفه‏ها ريخته شده بود، آنها را برداشت و بيرون آمد و بر مركب خود سوار شد و دنبال شتر خود را گرفت تا آنكه به يمن بازگشت و آنچه همراه آورده بود به مردم نشان داد و مقدارى از آن لؤ لؤ را كه به واسطه گذشت روزگار به زردى گرائيده بود فروخت، خبر او شايع شد و به گوش معاويه بن أبى سفيان رسيد و كسى را نزد حاكم صنعا فرستاد و دستور داد او را به شام بفرستد و او به نزد معاويه آمد و با او خلوت كرد و پرسيد كه چه ديده است؟ و او نيز داستان آن شهر و آنچه را كه ديده بود باز گفت و مقدارى از لؤ لؤ و مشك و زعفرانها را به او تقديم كرد و گفت: به خدا سوگند به سليمان پسر داود هم چنين شهرى ارزانى نشده بود، معاويه به دنبال كعب الاحبار فرستاد و او را فراخواند و گفت: اى ابا اسحاق! آيا شنيده‏اى كه در دنيا شهرى با طلا و نقره بنا شده باشد و ستونهايش از زبرجد و ياقوت و سنگ ريزه كاخها و غرفه‏هايش لو لو باشد و در كوچه باغهايش جويهايى به زير درختهايش جارى باشد؟

كعب گفت: آرى، اين شهرى است كه صاحب آن شداد بن عاد است كه آن را بنا كرده است و اين همان ارم ذات العماد است كه خداى تعالى در كتابش آن را وصف كرده و فرموده مثل آن در بلاد ساخته نشده است.

معاويه گفت: داستان آن را برايمان بازگو، گفت: عاد اول- نه عاد قوم هود عليه السلام- دو پسر داشت كه يكى شديد و ديگرى را شداد ناميده بود، عاد درگذشت و آن دو پسر باقى ماندند و پادشاهان ستمگرى شدند و مردم در شرق و غرب زمين از آنها اطاعت مى‏كردند، شديد نيز درگذشت و شداد بلامنازع پادشاه گرديد.

و او به خواندن كتابها اشتياق وافرى داشت و چون نام بهشت و كاخها و ياقوت و زبرجد و لؤلؤهاى آن را شنيده بود مايل گرديد كه مانند آن را در دنيا بنا كند، و تا گردنكشى و رقابتى با خداى تعالى كرده باشد و يكصد مهندس را برگماشت و زير نظر هر يك از آنها يكهزار كمك كار قرار داد و گفت: برويد و پاكيزه‏ترين و وسيعترين جاى زمين را معين كنيد و در آنجا براى من شهرى از طلا و نقره و ياقوت و زبرجد و لؤلؤ بنا كنيد و ستونهاى آن را از زبرجد قرار دهيد و در آن شهر كاخها و در آن كاخها غرفه‏ها و بر بالاى آن غرفه‏ها غرفه‏هاى ديگر بسازيد و در كوچه باغهاى آن شهر درختهاى ميوه بكاريد و زير آنها جوى‏ها جارى كنيد كه من در كتابها خوانده‏ام كه بهشت چنين اوصافى دارد و دوست دارم كه مانند آن را در زمين بسازم. گفتند: اين همه جواهر و طلا و نقره را از كجا فراهم آوريم تا بتوانيم شهرى را با اين اوصاف بنا كنيم؟ شداد گفت: آيا نمى‏دانيد كه پادشاهى دنيا با من است؟ گفتند: مى‏دانيم، گفت برويد و بر همه معادن جواهر و طلا و نقره كسانى را بگماريد و در دست مردم نيز هر چه طلا و نقره يافتيد بگيريد تا نيازتان مرتفع شود.

و به همه شاهان شرق و غرب نوشتند و در طى ده سال انواع جواهر را فراهم آوردند و اين شهر را در مدت سيصد سال براى وى ساختند و عمر شداد نهصد سال بود. چون به نزد وى آمدند واو را از اتمام بناى قصر آگاه كردند، گفت برويد و بر گرداگرد آن حصارى بسازيد و بر اطراف آن حصار هزار كاخ بنا كنيد و بر فراز هر يك هزار پرچم بر افرازيد كه هر يك از آن كاخها مقر يكى از وزراى من خواهد بود، آنها رفتند و همه آن كارها را به انجام رسانيدند و آمدند و او را از پايان كار آگاه كردند آنگاه مردم را براى تجهيز ارم ذات العماد فراخواند و ده سال نيز اين كار به طول انجاميد.

آنگاه پادشاه براى ديدار ارم حركت كرد و تنها يك شبانه روز مانده بود كه به آنجا برسد كه خداى تعالى بر او و همراهانش عذاب آسمانى فرو فرستاد و همه آنها را نابود كرد و نه او و نه هيچيك از همراهانش نتوانستند بر آن ارم داخل شوند، آرى اين است داستان ارم ذات العمادى كه مانند آن در بلاد آفريده نشده است.

و من در كتابها خوانده‏ام كه مردى بر آن داخل مى‏شود و آنچه در آن است مى‏بيند بعد از آن بيرون مى‏آيد و مشهودات خود را براى مردم بازگو مى‏كند، اما كسى باور نمى‏كند و به زودى در آخرالزمان دينداران به آن درآيند.

مصنف اين كتاب رضى الله عنه گويد: اگر روا باشد كه در زمين بهشتى از چشمان مردمان نهان وجود داشته باشد و احدى از مردم بدان راه نبرد و وجود آن از طريق اخبار براى آنها به اثبات رسيده باشد، چگونه است كه وجود قائم عليه السلام را در دوران غيبت از طريق اخبار نمى‏پذيرند، و اگر روا باشد كه شدادبن عاد نهصد سال عمر كند چگونه است كه روا نباشد قائم عليه السلام به مانند آن و يا بيش از آن عمر كند، در حالى كه خبر شدادبن عاد از ابى وائل است اما اخبار قائم عليه السلام از پيامبر اكرم و ائمه اطهار صلوات الله عليهم وارد شده است آيا اين جز مكابره در انكار حق و حقيقت است؟

و در كتاب المعمرون از هشام بن سعيد حكايت كرده است كه گويد: در اسكندريه سنگى يافتيم كه بر آن نوشته بود: من شدادبن عاد هستم همانكه ستونهاى استوارى بنا كرد كه مانند آن در بلاد آفريده نشده و لشكريان بسيار فراهم آوردم و به بازوى خود مكرهان را بستم، آنها را بنا كردم در حالى كه پيرى و مرگ نبود و سنگ در نرمى براى من چون گل بود و گنجى را در دريا نهادم كه دوازده منزل فاصله آن است و كسى جز امت محمد صلى الله عليه و آله و سلم آن را استخراج نكند.

و اوس بن ربيعه بن كعب بن اميه اسلمى دويست و چهارده سال زندگانى كرد و در اين باره چنين سرود:

و ابو زبيد كه نامش بدربن حرمله طائى بود و در آئين نصرانيت دويست و پنجاه سال زيست.

و نصربن دهمان يكصد و نود سال زندگانى كرد و دندانهايش ريخت و خردش زايل و موى سرش سپيد گرديد آنگاه امر مهمى براى قومش پيش آمد كه نيازمند رأى او شدند و از خداى تعالى خواستند كه خرد و جوانيش را به وى باز گرداند و عقل و جوانيش به وى باز گرديد و موى سرش سياه شد.

و سلمه بن خرشب انمارى درباره وى چنين سروده:

و سويدبن حذاق عبدى دويست سال زيست.

و جعشم بن عوف بن حذيمه زمانى طولانى زيست و چنين سرود:

خيالى باطل است آنكه اجل را هم دوا باشد

و ثعلبه بن كعب بن زيد اوسى دويست سال زندگانى كرد، آنگاه چنين سروده است كه:

(خادم کتابخانه: در سایت مرجع این شعر موجود نبود)

و رداءه بن كعب نخعى سيصد سال زندگانى كرد و چنين سرود:

و عدى بن حاتم طائى صد و بيست سال زندگانى كرد.

و اماباه بن قيس كندى يكصد و شصت سال زندگانى كرد.

و عميره بن هاجر يكصد و هفتاد سال و يا چنانكه خود گويد دويست و ده سال زندگانى كرد و چنين سرود:

و عرام بن منذر در دوران جاهليت زمانى طولانى زيست و خلافت عمر بن - عبدالعزيز را نيز درك كرد و او را در حالى كه استخوانهاى گلوگاهش پائين و بالا شده بود و ابروانش بر روى چشمانش فرو ريخته بود به نزد عمر بن عبدالعزيز آوردند و به او گفتند: از چه زمانى در قيد حياتى؟ گفت:

و سيف بن وهب طائى دويست سال زندگانى كرد و چنين سرود:

و ارطاه بن دشبهه مزنى يكصد و بيست سال زندگانى كرد و او را ابوالوليد مى‏گفتند، عبدالملك بن مروان از او پرسيد: اى ارطاه از شعر تو چه باقى است؟ گفت: اى امير المؤمنين! من نمى‏نوشم و به طرب نمى‏آيم و خشمگين نمى‏شوم و شعر بر يكى از اين حالات پديد آيد، با وجود اين مى‏گويم:

عبدالملك از استماع اين سخن بر خود لرزيد و گفت: اى ارطاه! چه مى‏گويى؟ اراطاه گفت: اى امير المؤمنين كنيه من ابوالوليد است و شايد كه مرا به كنيه‏ام بخوانى.

و عبيد بن ابرص سيصد سال زندگانى كرد و چنين سرود:

سپس نعمان بن منذر در آن روز كه غضبناك شد او را دستگير كرد و كشت و شريح بن هانى يكصد و بيست سال زندگانى كرد و در زمان حجاج بن يوسف كشته شد و در پيرى و ضعف خود چنين سرود:

و مردى از بنى ضبه كه به او مسجاح مى‏گفتند زمانى طولانى زيست و چنين سرود:

و لقمان عادى كبير پانصد و شصت سال زندگانى كرد كه معادل عمر هفت كركس است - و هر كركس هشتاد سال زنده مى‏ماند - و او از باقيمانده‏هاى عاد اول بود.

و روايت شده است كه او سه هزار و پانصد سال زندگانى كرد و جزء نمايندگان عاد بود كه آنها را به حريم كعبه فرستادند تا براى نزول باران دعا كند و عمر هفت كركس به وى داده شد و او يك جوجه كركس نرى را گرفت و آن را بالاى كوهى كه در پائين آن منزل داشت پرورش مى‏داد و آن كركس به عمر خود زنده بود و چون مى‏مرد جوجه كركس ديگرى مى‏گرفت و پرورش مى‏داد تا آنكه نوبت رسيد به آخرين آنها كه لبد نام گرفت و عمرش از همه طولانى‏تر شد و درباره آن گفته شده است: روزگار بر لبد طولانى شد.

و درباره لقمان عادى اشعار معروفى گفته‏اند و نيروى سمع و بصرى وى نيز چنين بود و درباره وى احاديث بسيارى وجود دارد.

و زهيربن جناب سيصد سال زندگانى كرد.

و مزيقيا كه نامش عمر بن عامر بود هشتصد سال زندگانى كرد و او همان ماء السماء است، زيرا هر جا منزل مى‏كرد آنجا زنده مى‏شد بمانند ماء سماء و او را مزيقيا مى‏گفتند چون هشتصد سال زندگانى كرد، چهار صد سال رعيت بود و چهار صد سال پادشاه. و او هر روز دو جامه مى‏پوشيد و آنگاه دستور مى‏داد كه آنها را پاره كنند تا ديگرى آنها را نپوشد.

و هبل بن عبدالله ششصد سال زندگانى كرد.

و ابو طحمان قيى يكصد و پنجاه سال زندگانى كرد.

و مستو غربن ربيعه سيصد و سى سال زندگانى كرد، سپس اسلام را درك كرد او مسلمان نشد و او شعر معروفى دارد.

و دريدبن زيد چهار صد و پنجاه سال زندگانى كرد و درباره آن چنين سرود:

او در حال احتضار فرزندان خود را فراخواند و چنين گفت: اى فرزندان من! شما را وصيت مى‏كنم كه به مردم بد كنيد و معذرت خواهى آنان را نپذيريد و از لغزش آنان درنگذريد...

و تيم الله بن ثعلبه دويست سال زندگانى كرد.

و ربيع بن ضبغ دويست و چهل سال زندگانى كرد و اسلام را درك كرد اما مسلمان نشد.

و معدى كرب حميرى دويست و پنجاه سال زندگانى كرد.

و شريه بن عبدالله جعفى سيصد سال زندگانى كرد و بر عمربن خطاب در مدينه وارد شد و گفت: من اين دره‏اى را كه شما در آن هستيد ديدم نه قطره‏اى نه آبى و نه درختى هيچ ندارد و ديگرانى از قوم من همين شهادت شما را مى‏گويند - كه مقصود او لا اله الا الله بود - و همراه او فرزندش بود كه به كنارى مى‏رفت و خرف شده بود، به او گفتند: اى شريه! آيا اين فرزند توست كه خرف شده است و تو هنوز بقيه‏اى دارى؟ گفت: به خدا سوگند من با مادر او در هفتاد سالگى ازدواج كردم و او زنى عفيف و مستور بود اگر از او خرسند بودم از او چشم روشنى داشتم و اگر بر او خشم مى‏گرفتم نزد من مى‏آمد و دلجويى مى‏كرد تا خشنود مى‏شدم ولى اين پسرم با زنى بد كلام و بدكردار ازدواج كرد اگر چشم روشنى برايش حاصل مى‏شد متعرض او مى‏گرديد تا به خشم آيد و اگر خشمگين مى‏شد او را طرد مى‏كرد تا هلاك شود.

ابوالقاسم محمد بن قاسم مصرى گويد: خداوند به ابوجيش حمادويه فرزند احمد بن طولون آنقدر از گنجهاى مصر بخشيد كه به احدى نبخشيده بود و به جنگ در ميان اهرام رفت، دوستان و همنشينان و خاصانش به او سفارش كردند كه متعرض اهرام نشود، زيرا هر كس متعرض آنها شده عمرش كوتاه گرديده است و او در اين باره اصرار داشت، و هزار كارگر گمارد تا در آن را پيدا كنند و آنها يك سال كار كردند و دلتنگ و خسته و مأيوس شدند و چون خواستند دست از عمل كشيده و باز آيند، زيرزمينى كشف كردند و پنداشتند اين همان درى است كه در جستجوى آنند و چون به آخر آن رسيدند به يك سنگ مرمر قائمى برخوردند و پنداشتند كه در همان است و تلاش بسيارى كردند تا آنكه آن را از جا در آورده و بيرون آوردند، محمد بن مظفر گويد: در پشت آن، شى‏ء ميان پرى بود كه بر شكستن آن توانا نبودند و آن يكجا بيرون آوردند و پاكيزه ساختند و بر آن نوشته‏اى يونانى ظاهر شد، آنگاه حكيمان و دانشمندان مصر را گرد آوردند اما نتوانستند آن را بخوانند.

و در ميان مردم مردى بود كه او را عبدالله مدينى مى‏گفتند كه يكى از حافظان و دانشمندان دنيا بود و به ابوجيش حمادويه گفت: در بلاد حبشه اسقفى را مى‏شناسم كه عمر درازى كرده است و سيصد و شصت سال از زندگانى او مى‏گذرد و اين خط را مى‏شناسد و او مى‏خواست كه اين خط را به من تعليم دهد اما اشتياق من به فراگيرى علوم عربى نگذاشت كه من نزد او بمانم و او هم اكنون در قيد حيات است. ابوجيش به پادشاه حبشه نامه‏اى نوشت و از وى درخواست كرد كه آن اسقف را به نزد وى بفرستد و او چنين پاسخ داد كه او پيرمردى سالخورده است كه زمانه او را خورد كرده و اين آب و هوا و اين اقليم او را نگاه داشته است و اگر به آب و هوا و اقليمى ديگر منتقل شود و حركت و سختى و مشقت سفر بيند ممكن است تلف شود و وجود او براى ما شرافت و خرمى و آرامش خاطر است و اگر شما كتيبه‏اى داريد كه بايستى آن را بخواند و يا تفسير كند و يا پرسشى از او داريد آن را براى من بنويسيد و آن سنگ را از نزديكى اسوان از صعيد اعلى برداشته و با شتاب به حبشه كه در نزديكى اسوان است بردند و چون به نزد آن اسقف رسيد آن را خواند و به حبشى تفسير كرد، سپس آن را به عربى برگرداندند و در آن نوشته بود:

من ريان بن دومغ هستم، از ابو عبدالله مدينى پرسيدند ريان كيست؟ گفت: او پدر عزيز مصر است كه در زمان يوسف پيامبر عليه السلام زندگانى مى‏كرد و نامش وليدبن ريان بن دومغ است و عزيز مصر هفتصد سال زندگانى كرد و پدرش ريان هزار و هفتصد سال بزيست و عمر دومغ سه هزار سال بود.

و در آن نوشته بود من ريان بن دومغ هستم كه در جستجوى سرچشمه نيل اعظم بيرون آمدم و همراه من چهار هزار هزار تن بودند و هشتاد سال سير كرديم تا آنكه به ظلمات و بحر محيط بر دنيا رسيديم و ديديم كه رود نيل بحر محيط را قطع مى‏كند و از ميان آن عبور مى‏نمايد و ديگر راهى براى دنبال كردن آن نبود و براى من تنها چهار هزار تن باقى ماند و من بر مملكت خود ترسيدم و به مصر بازگشتم و اهرام و برانى و آن دو هرم را بنا كردم و گنجها و ذخاير خود را در آنها نهادم و اين اشعار را سرودم:

چون سخن بدينجا رسيد ابوجيش حمادويه گفت: اين امرى است كه هيچكس جز قائم آل محمد عليه السلام از پس آن برنيايد و آن سنگ نوشته را چنانكه بود به جايگاهش برگردانيد.

و يكسال بعد ابوجيش كشته شد، طاهر خادم او را در حال مستى در بسترش سر بريد و از آن تاريخ خبر اهرام و بانى آن معلوم گرديد، آرى اين صحيح‏ترين گفتار درباره نيل و اهرام است.

و ضبيره بن سعد قرشى يكصد و هشتاد سال زندگانى كرد و اسلام را درك كرد و به مرگ ناگهانى درگذشت.

و ليبدبن ربيعه جعفرى يكصد سال زندگانى كرد و اسلام را درك كرد و مسلمان شد و چون به هفتاد سالگى رسيد چنين سرود:

و چون به هفتاد و هفت سالگى رسيد چنين سرود:

و چون به نود سالگى رسيد چنين سرود:

و در يكصد و ده سالگى سرود:

و در يكصد و چهل سالگى سرود:

و چون مرگش فرا رسيد به پسرش گفت: اى پسر جان پدرت نمرده است بلكه فانى شده است، هنگامى كه پدرت قبض روح شد چشمانش را ببند و او را رو به قبله كن و جامه‏اش را بر وى افكن و مسلماً كس بر من ناله سر ندهد و زارى نكند و آن كاسه بزرگى كه با آن از ميهمانان پذيرايى مى‏كردم بياور و آن را پر از طعام كن و به مسجد خود به نزد ميهمانان من ببر و چون امام جماعت سلام نماز را برخواند آن را تقديم ايشان كن تا از آن تناول كنند و چون فارغ شدند به آنها بگو: بر سر جنازه برادرتان لبيدبن ربيعه حاضر شويد كه خداى تعالى او را قبض روح كرده است، سپس چنين سرود:

و در حديث لبيدبن ربيعه درباره آن كاسه بزرگ روايت ديگرى چنين وارد شده است: گويند كه لبيدبن ربيعه نذر كرده بود كه چون باد شمال بوزد شترى را قربان كند و آن كاسه مهمان را كه در اول حديث بدان اشارت رفت پر سازد.

و چون وليدبن عقبه والى كوفه شد براى مردم خطبه خواند و حمد خداى تعالى بر زبان جارى ساخت و بر پيامبر اكرم درود فرستاد آنگاه گفت: اى مردم! آيا حال لبيدبن ربيعه و شرافت و جوانمردى وى را شنيده‏ايد؟ آيا مى‏دانيد كه وى نذر كرده است كه چون باد شمال بوزد شترى را قربان كند؟ پس ابوعقيل را در جوانمرديش يارى كنيد، سپس از منبر فرود آمد و پنج شتر براى وى فرستاد و اين اشعار را سرود:

و گفته‏اند كه بست شتر براى وى فرستاد و چون هديه امير به وى رسيد گفت: خدا به امير جزاى خير دهد او مى‏داند كه من شعر نمى‏گويم، ولى اى دختر بيرون بيا و دختر بچه‏اى پنجساله بيرون آمد و به او گفت: شعر امير را پاسخ گو و او آمد و شدى كرد و گفت: بسيار خوب و اين اشعار را سرود:

لبيد گفت: اى دخترم! نيكو سرودى جز آنكه در اين اشعار مسألت و گدايى كردى، گفت: مسألت و گدايى از پادشاهان خجالت ندارد، گفت: اى دخترم تو از ديگران شاعرترى!

و ذوالاصبح عدوانى سيصد سال زيست.

و جعفر بن قبط سيصد سال زندگانى كرد و به درك اسلام نايل آمد.

و عامر بن ظرب عدوانى سيصد سال زندگانى كرد.

و محصن بن عتبان دويست و پنجاه سال زندگانى كرد و در اين باره چنين سرود:

و عوف بن كنانه كلبى سيصد سال زندگانى كرد و چون وفاتش فرا رسيد فرزندانش را گرد آورد و به آنها چنين وصيت كرد: اى فرزندانم وصيت مرا مراعات كنيد كه اگر چنين كنيد پس از من سادات قوم خود خواهيد بود:

خداى خود را پرهيزكار باشيد و اندوه مخوريد و خيانت نورزيد و درندگان را از بيشه‏هايشان بيرون نكشانيد كه پشيمان خواهيد شد و با چشم پوشى از بديهاى مردم از آنها درگذريد تا سالم باشيد و صلاح بيابيد و از ايشان درخواستى نكنيد و خود را از آنها جدا نسازيد و جز در برابر ظلم خاموش باشيد تا مورد - ستايش واقع شويد و بر مردم محبت كنيد تا در سينه‏هاى آنها حقد و كينه‏اى از شما نباشد و آنها را از منافع محروم نسازيد تا شاكيان پديدار نشوند و خود را از مردم در پرده نگاهداريد تا آرامش خاطر يابيد و با آنها بسيار منشينيد كه وقار شما زايل خواهد شد و چون مشكلى پيش آمد بردبار باشيد و لباس مناسب زمانه را بپوشيد كه نام نيك به همراه تنگدستى از بدنامى به همراه رفاه بهتر است و با هر كس كه براى شما تواضع كند تواضع كنيد كه دوستى نزديك‏ترين وسايل است و بدترين گرفتارى دشمنى است و بر شما باد كه وفادارى كنيد و فريبكارى نكنيد تا قلوبتان در امان باشد (و شنواى عدل باشيد) و حسب خود را با ترك دروغ زنده كنيد زيرا آفت جوانمردى دروغگويى و خلف وعده است و مردم را از وضع خود آگاه نكنيد كه در چشم ايشان خوار خواهيد شد و گمنام مى‏شويد و از غربت بپرهيزيد كه آن خوارى است و دختران خود را به همرديفان آنها بدهيد و براى نفوس خود معالى امور را بجوييد و زيبايى زنان شما را از صحت باز ندارد كه ازدواج با زنان كريمه از مدارج شرف است و با قوم خود فروتن باشيد و با آنها جفا نكنيد تا به آرزوهاى خود برسيد و در امورى كه اتفاق دارند با آنها مخالفت نكنيد زيرا مخالفت، رئيس مطاع را خوار مى‏سازد و بايد كه ابتدا به قوم خود نيكى كنيد و بعد از آن به ديگران و سراهاى خود را از اهل آن خالى نسازيد كه خالى ساختن آن خاموش كردن اجاق و جلوگيرى از حقوق است و در ميان خود سخن چينى را ترك كنيد و هنگام بروز حوادث زمانه يكديگر را يارى نمائيد تا غلبه يابيد و كوچ نكنيد مگر براى سودى كه در وطن به آن نرسيد و همسايه را اكرام كنيد تا آستانه شما بركت يابد و ميهمان را بر خود مقدم داريد و با سفيهان بردبار باشيد تا اندوه شما اندك شود و از تفرقه و جدايى بپرهيزيد كه آن خوارى است و بر خود بار بيش از توان تحميل نكنيد مگر در حالى كه مضطر باشيد و آنگاه كه عذر شما آشكار گردد ملامت نشويد و اگر قدرتمند باشيد بهتر از آن است كه در اضطرار با معذرت خواهى يكديگر را يارى كنيد و جديت كنيد كه جديت مانع ستم كشيدن است و بايد كه وحدت كلمه داشته باشيد تا عزت يابيد و شمشيرتان بران باشد و آبروى خود را نزد غير كريم و لئيم ننهيد كه تقصير كار خواهيد بود و به يكديگر حسد نورزيد كه هلاك خواهيد شد و از بخل اجتناب كنيد كه آن مرضى است و با جود و ادب و با همدستى اهل فضل و كمال بناى معالى را بسازيد و با بخشش محبت را خريدارى كنيد و اهل فضل را احترام نمائيد و از تجربيات ديگران بهره گيريد و كار نيكوى اندك را هم به جاى آوريد كه براى آن نيز ثوابى است و مردان را كوچك مشماريد كه خوار خواهيد شد و انسان در گرو دو عضو كوچك است دل هوشمند و زبان گويا و چون حادثه وحشتناكى شما را ترسانيد پيش از شتاب طمأنينه پيشه سازيد و با اظهار دوستى نزد شاهان خواستار منزلت باشيد كه آنان هر كه را خوار سازند خوار خواهد شد و هر كه را رفعت دهند رفيع خواهد شد و بزرگوارى كنيد تا ديدگان به شما دوخته شود و با وقار تواضع كنيد تا خداى تعالى شما را دوست بدارد. آنگاه چنين گفت:

و صيفى بن رياح كه يكى از بنى اسد است دويست و هفتاد سال زندگانى كرد و مى‏گفت: تو بر برادرت در هر حال تسلط دارى مگر در جنگ و چون مرد سلاح بر گيرد ديگر تسلطى بر او ندارى و شمشير بران بهترين واعظ است و ترك مفاخره براى جلب ثنا بهتر است و سريع‏ترين عقوبتها عقوبت سركشى و ستم است و بدترين پيروزيها تجاوز كردن است و پست‏ترين خلق و خوها ضيق‏ترين آنهاست و عتاب و گلايه فراوان بى‏ادبى است، و او هنگامى كه اين وصايا را مى‏گفت سر عصاى خود بر زمين مى‏كوبيد و آن ضرب المثل شد.

و عبادبن شداد يكصد و پنجاه سال زندگانى كرد.

و اكثم بن صيفى كه از بنى اسد است سيصد و شصت سال زندگانى كرد و بعضى گفته‏اند يكصد و نود سال و به درك دوران اسلام نايل شد و در اسلام آوردن وى اختلاف است و بيشتر رجاليان مى‏گويند كه اسلام نياورده است و درباره عمر خود چنين سروده است:

محمد بن مسلمه گويد: اكثم بن صيفى براى اسلام آوردن پيش آمد و پسرش او را در حالى كه عطشان بود بكشت و شنيدم كه اين آيه درباره وى نازل گشت:

و من يخرج من بيته مهاجراً الى الله و رسوله ثم يدركه الموت فقد وقع اجره على الله

و عرب در حكمت هيچ كس را بر وى تقدم نداده است، و چون بعثت رسول خدا را شنيد پسرش حليس را براى تحقيق فرستاد و به او گفت: اى پسر جان من تو را چند كلمه پند مى‏دهم آنها را از من فراگير و از هنگامى كه مى‏روى تا زمانى كه باز مى‏گردى آنها را به كار بند: حق ماه رجب را ادا كن و آن را از ماههاى حرام بشمار تا ريختن خون تو را حلال نشمارند كه حرام خود را تحريم نمى‏كند بلكه اهل آن است كه آن را تحريم مى‏نمايد، و بر هر قومى گذر كردى نزد عزيزترين آنها وارد شو و با شريف‏ترين آنها بپيوند و از ذليل بر حذر باش كه او خود را خوار كرده است و اگر او خود را عزيز مى‏داشت قومش نيز او را عزيز مى‏شمردند، و چون بر اين مرد وارد شدى بدان كه من او را و نسبش را مى‏شناسم او از خاندان قريش است كه عزيزترين عرب هستند و او از دو حال خارج نيست يا مرد با شخصيتى است و اراده پادشاهى دارد و به واسطه عزتش براى پادشاهى خروج كرده است، پس او را توقير كن و گرامى بدار و در مقابل او بايست و جز با اذن او منشين و جائى بنشين كه به تو فرمان مى‏دهد و اشاره مى‏نمايد كه اين ادب شر او را از تو مى‏گرداند و تو را از خير او بهره‏مند مى‏گرداند، و يا آنكه پيامبر است و خداى تعالى به حواس توهم و تجسم و هر كه را بخواهد به پيامبرى برگزيند خطا نمى‏كند تا مورد عتاب واقع شود و كارها به اراده اوست، پس اگر پيامبر بود همه كارهاى او را درست و گفتارش را راست خواهى يافت و او را در نزد خود متواضع باش و بى‏اذن من كارى انجام مده كه رسول اگر از جانب خود كارى را انجام دهد از دستور آنكه وى را فرستاده خارج خواهد شد و چون ترا به نزد من بازفرستاد گفتارش را حفظ كن كه اگر در گفتار او توهم كنى و يا آنكه آن را فراموش نمايى مرا به رنج ارسال فرستاده ديگرى خواهى انداخت.

و اين نامه را هم به همراه وى فرستاد: به نام تو اى خداوند: اين نامه از جانب بنده‏اى به جانب بنده‏اى است، اما بعد آنچه به تو رسيده به ما نيز برسان كه از ناحيه تو به ما گزارشى رسيده است كه حقيقت آن را نمى‏دانيم، پس اگر به تو نشان داده‏اند به ما نيز نشان بده و اگر به تو آموخته‏اند به ما نيز بياموز و ما را در گنجينه خود شريك ساز والسلام.

و گفته‏اند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در پاسخ او چنين نوشت: از محمد رسول خدا به اكثم بن صيفى: خدا را نزد تو ثنا مى‏گويم، خداى تعالى مرا فرمان داده است كه بگويم: لا اله الا الله و مردم را به گفتن آن دستور دهم، همه مردم خلايق خداى تعالى هستند و همه كارها از آن اوست، ايشان را مى‏آفريند و مى‏ميراند و مبعوث مى‏كند، و بازگشت به سوى اوست، من شما را به آداب پيامبران تأديب مى‏كنم و از خبر بزرگ پرسش مى‏شويد و لتعلمن نبأه بعد حين.

و چون نامه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به او رسيد به فرزندش گفت: پسر جان چه ديدى؟ گفت: ديدم كه به مكارم اخلاق فرمان مى‏دهد و از اخلاق پست باز مى‏دارد، اكثم صيفى بنى تميم را گردآورد و گفت: اى بنى تميم سفيه نباشيد، زيرا هر كس بشنود متعهد خواهد بود و هر كس براى خود رأيى دارد، اما سفيه سست رأى است گر چه تنش نيرومند باشد و كسى كه عقل ندارد خيرى در او نيست.

اى بنى تميم من پير شده‏ام و خوارى پيرى بر من درآمده است پس چون از من امر نيكويى ديديد بدان عمل كنيد و اگر امر زشتى ديديد مرا به راستى بياوريد تا بدان استوار شوم، اين فرزندم به نزد من آمده است و با آن مرد بزرگ گفتگو كرده است او را ديده است كه به نيكى فرمان مى‏دهد و از زشتى باز مى‏دارد و محاسن اخلاق را مى‏گيرد و از اخلاق پست باز مى‏دارد و مردم را فرا مى‏خواند كه تنها خدا را بپرستيد و بتها را ترك كنند و به آتش سوگند نخورند و مى‏گويد كه او رسول خداست و پيش از او نيز رسولانى بوده‏اند كه كتابهايى داشته‏اند و من نيز مى‏دانم كه پيش از او رسولانى بوده‏اند كه مردم را به پرستش خداى يكتا فرا خوانده‏اند، سزاوارترين مردم به نصرت و يارى او شماها هستيد، اگر آنچه بدان دعوت مى‏كند حق است آن به سود شماست و اگر باطل است شما سزاوارترين مردمى هستيد كه بايد از او دفاع كنيد و بر او پرده پوشى نمائيد.

و اسقف نجران اوصاف او را مى‏گفت و سفيان بن مجاشع پيش از اين از او ياد مى‏كرد و نام پسرش را نيز محمد نهاد و انديشمندان شما مى‏دانند كه فضيلت در آن چيزى است كه وى بدان فرا مى‏خواند و به آن فرمان مى‏دهد، پس در كار او پيش قدم باشيد و نه دنباله‏رو و از او پيروى كنيد تا شرافت يابيد و برتر عرب باشيد و پيش از آنكه به كراهت به آئين وى درآئيد به طوع و رغبت به دين وى بگرويد، من امرى را مى‏بينم كه خرد و آسان نيست، و تمام قله‏ها و بلنديها را فتح خواهد كرد، اين مسلكى كه وى مردم را به آن فرا مى‏خواند اگر هم دين نباشد لااقل دستورات اخلاقى نيكويى است، پس از من اطاعت كنيد و از دستوراتم پيروى نمائيد تا براى شما چيزى را مسالت كنم كه هرگز از شما جدا نشود شما از همه قبايل عرب بيشتر خواهيد شد و بلاد شما افزون‏تر خواهد گرديد، من امرى را مى‏بينم كه هر ذليلى دنبال آن برود، عزيز خواهد شد، و هر عزيزى كه آن را ترك كند ذليل خواهد شد. شما از او پيروى كنيد تا عزتتان افزون شود و كسى مانند شما نباشد، اول براى آخر چيزى را باقى نخواهد گذاشت و اين امرى است كه دنباله‏اى دارد، آنكس كه بدان سبقت گيرد باقى خواهد ماند و دومى به او اقتدا خواهد كرد، پس از كارهايتان دست برداريد تا نيرومند شويد و احتياط درماندگى است.

پس از آن مالك بن نويره گفت: اين شيخ شما خرف شده است و اكثم گفت: واى بر مشاركت غم‏دار و بى‏غم، اى مردم! چرا خاموشيد؟ آفت موعظه روى گردانى از آن است.

واى بر تو اى مالك كه تو نابود خواهى شد، چون حق قيام كند هر كه با آن برخيزد بلندى مى‏يابد و هر كه با آن بستيزد به خاك هلاكت خواهد افتاد و بر تو باد كه از آنها نباشى، اما اگر مى‏خواهيد از من پيشى گيريد برويد شتر مرا بياوريد تا سوار شوم و از شما كناره‏گيرم، شتر خود را خواست و سوار شد و پسرانش و برادرزادگانش دنبال او رفتند، گفت: من تأسف مى‏خورم بر امرى كه آن را ادراك نمى‏كنم و بر من پيشى نگرفت.

قبيله طى كه داييهاى او بودند به او نامه نوشتند و ديگران مى‏گويند بنو مره كه داييهاى ديگرش بودند به او نامه نوشتند كه مواعظى براى آنها بنويسد كه با آنها زندگانى كنند و او نوشت:

اما بعد، من شما را به تقواى الهى سفارش مى‏كنم و به صله رحم كه اصلش ثابت است و فرعش مى‏رويد و شما را از نافرمانى خداوند باز مى‏دارم و از اينكه از خويشان ببريد كه نه اصلى را ثابت مى‏گذارد و نه فرعى از آن مى‏رويد و بر شما باد كه از ازدواج با زنان احمق بپرهيزيد كه ازدواج با احمق پليدى است و فرزندش تباه است، و بر شما باد كه از شتر غافل نشويد و آن را گرامى بداريد كه آن دژهاى عرب است و گردن آن را جز در مواقع لزوم بر زمين ننهيد، زيرا مه دختران و مايه جلوگيرى از خونريزى است و شير آن براى سالمندان تحفه و براى خردسالان غذاست و اگر شتر را به آسيا كردن وا دارند آسيا هم مى‏كند و هر كس كه قدر خود را بشناسد هلاك نخواهد شد و نيستى عبارت از نداشتن عقل است و مرد درستكار هرگز بى‏مال نماند و بسا مردى كه از صد مرد بهتر باشد و بسا گروهى كه از دو قبله بهتر باشد و هر كه از زمانه گلايه كند گلايه او به درازا خواهد كشيد و هر كه راضى به قسمت باشد زندگانيش نيكو خواهد شد، آفت رأى هواى نفس است و عادت زمام ادب را در دست دارد و نيازمندى همراه محبت از بى‏نيازى همراه با دشمنى بهتر است و دنيا در گردش است آنچه از آن توست در ناتوانى هم به دست تو مى‏رسد گرچه در طلب آن كوتاهى كنى، و آنچه بر زيان توست با قدرت خود هم نتوانى آن را دفع كنى، و بى‏تابى در تنگدستى شرف را زايل مى‏سازد، و حسد دردى است كه درمانى ندارد، و سرزنش كردن سرزنش را به دنبال دارد، و هر كه روزى نيكويى كند به او نيكويى كنند، و سرزنش كردن سفاهت به همراه دارد، و ستون عقل بردبارى است و سر رشته هر كارى صبر است و بهترين كارها از نظر فرجام عفو است و بهترين دوستى در تفقد و احوال‏پرسى است و هر كس به نوبت و نه هر روز به ديدار دوستان برود محبت را بيفزايد.