مركز تعليمات اسلامي واشنگتن - كتابخانه معارف اسلامی - پانصد حديث اعتقادى و اخلاقى

39، علم و عمل

قال اميرالمؤ منين عليه السلام :
اخلصوا اذا عملتم و اعملوا اذا عملتم .⁽⁴²⁾
زمانيكه عمل مى كنيد خالص براى خدا كنيد و ريا در آن نكنيد و زمانيكه كارى را ياد گرفتيد به آن عمل كنيد و عالم بى عمل نباشيد.

باعمالت خلوص نيت آور		بكن بهر رضاى حى داور
بهر علمى كه دانستى عمل كن		مباش همچون درخت بى بربن

40، دوست و دشمن

قال اميرالمؤ منين عليه السلام :
صديق كل امرء عقله و عدوه جهله .⁽⁴³⁾
دوست و رفيق هر مردى عقل اوست ، و دشمن او جهل اوست .

رفيق مرد عقلش باشد اى دوست		رفاقت كردنت با دوست
ولى جهلش بود او را چو دشمن		زدشمن مرد عاقل نيست ايمن

41، وحدت و جماعت

قال اميرالمؤ منين عليه السلام :
الزموا الجماعة و اجتنبوا الفرقة .⁽⁴⁴⁾
هميشه ملازم جماعت و اجتماعات اسلامى باشيد و از تنهائى و تفرقه جوئى دورى كنيد.

بود خير كثير اندر جماعت		تو هم در اجتماع بنما شراكت
مكن از مسلمين دورى تو اى دوست		رفاقت كردنت با خلق نيكوست

42، نداى مرگ

قال اميرالمؤ منين عليه السلام :
اسمعوا دعوة الموت اذانكم قبل ان يدعى بكم .⁽⁴⁵⁾
بشنويد نداى مرگ را بگوشهاى خودتان ، قبل از اينكه مرگ شما را فرا خواند.

بگوش خود نداى مرگ برخوان		بگو ما اندر اين داريم مهمان
تو قبل از داعى حق توشه برگير		نداى مرگ ، برنا را كند پير

43، آمادگى مرگ

قال اميرالمؤ منين عليه السلام :
استعدوا للموت فقد اظلكم .⁽⁴⁶⁾
آماده مرگ باشيد، كارهاى خود را اصلاح كنيد به تحقيق كه مرگ بر شما سايه مى افكند.

مهيا بهر مرگ خويشتن باش		قدمردانه در اين ره بيفراش
بغفلت خفته ، زير سايه مرگ		تو هستى مرتحل كو توشه و برگ

44، نتيجه اخلاص

قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم :
اخلص قلبك يكفيك القليل من العمل .⁽⁴⁷⁾
قلب خود را از نيتهاى غير خدائى خالص بگردان ، عمل اندك هم براى تو كافى خواهد بود.

زيادى عمل گر شد تو را نغز		بود مانند جوزى خالى از مغز
خلوص نيت ار مقياس باشد		قليلش بهتر از الماس باشد

45، غنيمت فرصت

قال اميرالمؤ منين عليه السلام :
انتهزوا فرص الخير فانها تمر مرالسحاب .⁽⁴⁸⁾
فرصت هاى خوب را كه آنان به سرعتى چون ساعت ابر مى گذرند غنيمت بداريد.

زفرصتهاى خوبت بهره برگير		كه اوقاتت كند هر لحظه تغيير
شتابان مى رود چون ابر سيار		زفقدانش خورى افسوس بسيار

46، غنيمت عمر

قال اميرالمؤ منين عليه السلام :
اكذبوا آمالكم و اغتنموا آجا لكم باحسن اعمالكم .⁽⁴⁹⁾
تكذيب كنيد آرزوهاى خود را و غنيمت بداريد عمر و اوقاترا باعمال خوب خود.

مكن از آرزوهايت حمايت		غنيمت دان تو عمر و كن سعايت
به نيكوكارى و حسن فعالت		مهيا توشه كن بهر قيامت

قال اميرالمؤ منين عليه السلام :
اهجروا الشهوات فانها تقود كم الى ارتكاب الذنوب .⁽⁵⁰⁾
دورى كنيد از خواسته هاى نفسانى ، بدرستى كه آن شما را به ارتكاب گناهان مى كشاند.

زخواهشهاى نفسانى بشو دور		و الا چشم عقلت مى كند كور
كشد سوى گناهت گاه و بيگاه		كه تا سازد تو را يكباره گمراه

48، تبعات لذت

قال اميرالمؤ منين عليه السلام :
اذكروا عند المعاصى ذهاب اللذات و بقاء التبعات .⁽⁵¹⁾
بياد داشته باشيد در موقع گناه كردن ، لذتهاى زود گذر و مؤ اخذه و مسئوليت آن را كه در پيشگاه خداوند عالم باقى مى ماند.

چو خواهى مرتكب گردى گناهى		بدان حق مى دهد بهرت گواهى
بكمتر وقت ، لذت گشته فانى		عذابش هست باقى گر بدانى

49، آگاه به آشكار و پنهان

قال اميرالمؤ منين عليه السلام :
اتقوا الله الذى ان قلتم سمع و ان اضمرتم علم .⁽⁵²⁾
خدا را در نظر داشته باشيد، زيرا اگر حرفى را بگوئيد او مى شنود و بر ضمير و درون دلهاى شما هم آگاه است .

براى حق بپرهيزاى خردمند		بداندر فكر و ذكرت هيچ مپسند
چو گفتى بشنود او از زبانت		وگر پنهان كنى داند نهانت

50، آه دل مظلوم

قال اميرالمؤ منين عليه السلام :
اتقوا دعوة المظلوم فانه يسل الله حقه .⁽⁵³⁾
بپرهيزيد از دعا و آه مظلوم ، به درستى كه طرفدار حق او خداوند است .

حذر كن از دعا و آه مظلوم كه باشد حامى او حى قيوم

اگر آهش برون از سينه تازد بكوه آهن او روزن بسازد

51، به مظلوم بى پناه

قال على ببن الحسين عليهما السلام :
اياك و ظلم من لايجد ناصرا الا الله .⁽⁵⁴⁾
بر تو باد به دورى كردن از ظلم به كسى كه يارى كننده اى غير از خدا ندارد.

بترس اى ظالم از مظلوم بى يار كه او را حق بود يار و مدد كار

بپوشى گردوصد جوشن زفولاد شود موم ، ار خدارا شب كند ياد

همه اميد خود سوى خدا كن		حساب خلق و خالق را جدا كن
مدار از خلق عالم هيچ اميد		كه گردى از اميد خويش نوميد

مباش از دوستان حق بظاهر		چو در پنهان به حق باشى تو كافر
گرت باطن زظاهر هست بهتر		بود اعمال تو مرضى داور

بترسيد از گنه كردن به پنهان		كه باشد ذات بيچون شاهد آن
همان شاهد بود حاكم به محشر		ندانى چون شود الله اكبر

به پرهيز از عملهاى نهانى		خدا مى داند و خود هم بدانى
حيا دارى كه خلق آن را بدانند		تو را با آن عمل بيقدر دانند

بيا از همنشين بد حذر كن		مشو هم محضر و ترك سفر كن
كه او آخر هلاكت مى نمايد		در زشتى برويت مى گشايد

بكن دورى مكن ضايع تو اعمار		به چيزى كه تو را نبود سزاوار
چو عمرت رفت ديگر نايد او باز		نخواهى ديد از انجامت آغاز

كنيد از بخل دورى اى عزيزان		كه نبود اين صفت زاوصاف ايمان
كند بد حسن اعمالت دمادم		كند ظاهر عيوبت را در عالم

بترسيد از قيام روز محشر		كه تفتيش عمل گردد سراسر
كند خوف آنچنان بر خلق تاءثير		كه كودك اندر آن دم مى شود پير

به دنيا هر كسى باشد زيانكار		ولى آنكس زيانكار است بسيار
كه بفروشد بدنيا دار عقبى		بمحشر آيد او مانند اعمى

نباشد توشه اى بهتر زتقوى		براى رفتن اندر دار عقبى
گناهان ترك كن ، واجب عمل كن		به دار خلد حوران را بغل كن

هر آنكس خلق ترسد از زبانش		بود در آتش دوزخ مكانش
زبانت را، زبد گفتن نگهدار		تو خلق الله را با آن ميازار

زشر هر كه خلق الله ترسند		شوند از دورى او خلق خرسند
بنابر گفته نيكان و ابرار		كنندش احترام ، او باشد زاشرار

مباش ايجان حريص مال و اميال		كه بد باشد براى دين و اعمال
زمؤ من حرص ورزيدن خلافست		رفيق ضد زهد و هم عفافست

برون كن از سرت خوى غضب را		تو نصب العين كن حلم و ادب را
كه چون ديوانه گردى اول آن		در آخرزآن عمل گردى پشيمان

نزن حرف زياد و باش هوشيار		بتطويل كلامت باش بيدار
سخن گر خارج از اندازه گوئى		طريق جرم و عصيان را بپوئى

بكن دورى زاكل و شرب بسيار		كه مى گردد تن و روح تو بيمار
شوى از پر خورى رنجور و نالان		بشبها خوابها بينى پريشان

سه چيز آمد علامات رياكار		نشاط اندر عمل در نزد انظار
كسل باشد به تنهائى در اعمال		به مدح خلق خوش باشد در افعال

خدا رحمت كند آن مرد دانا		كه بشناسد بدنيا قدر خود را
تجاوز از حدود خود نگيرد		براه حق بماند تا بميرد

همانطورى كه آهن را خورد زنگ		حسد جسمت كند بيمار و بى رنگ
تو از بخل و حسد جانا بپرهيز		مزن بر جسم و جانت حربه تيز

زنم بر بينى مؤ من اگر من		كه دشمن باشدم او نيست دشمن
دهم دنيا همه گر بر منافق		كه گردد دوستم نبود موافق

بهر همى گشايش هست در كار		مشو ناراحت و كن صبر بسيار
جزع منمازتنگى اى برادر		كه راهى مى شود مفتوح آخر

روا نبود به نزدت مرد ديندار		كنى تو راءى مردم كوچكى خار
كه شايد گر بود كوچك به تصوير		بود در كارها با فكر و تدبير

مكن اندر غضب سرعت در ايام		كه او گردد مسلط بر تو انجام
اگر باشد غضب بهر تو عادت		درخت آن دهد بار عداوت

نميگردد رضا حاسد ز محسود		مگر آندم كه شد محسود مفقود
و يا آندم كه نعمت شد از او سلب		رضاى خاطر او كى شود جلب

نشد كامل براى مؤ من ايمان		كه نايد ظاهر اين حالت بديشان
كه در حال فرح در امتحان است		بود نعمت بلايش گر بجان است

پشيمانى ندارد هر كه بسيار		بمردم با مدارا كرده رفتار
ندارد در مقابل عيش و شادى		هر آنكس سوء خلق آرد زيادى

كسى اندر دلش ايمان ندارد		كه سوءظن به خلق الله دارد
لزوم دوست اندر زندگانيست		رفيقى بهتر از خلق نكونيست

كسى كو را يقين باشد بعقبى		نمايد توشه اين ره مهيا
همانطورى كه در دنياى امروز		هر آنكس توشه دارد هست پيروز

كنى گر نعمت حق صرف عصيان		زنعمتها، بدان كردى تو كفران
مهيا بهرت از كفران نعمت		عذاب دردناك اندر قيامت

هر آن كس گويد علمم هست افزون		زحد فضل پابنهاده بيرون
بدعوى خودار باشد مرتب		بدان او هست در جهل مركب

هر آنكس همتش در خورد و خواب است		بنزد عارفان همچون دواب است
بود اندر حقيقت ارزش او		همان چيزيكه خارج گردد از او

بزرگست آن گناه تو زاعمال		كه كوچك بشمرى او را زافعال
چرا زان رو كه باشى نزد خالق		تو كوچك دانيش نزد خلايق

زنادانان خدا نگرفته پيمان		كه داند آنچه در او هست نادان
ولى بگرفته عهد از عالم اول		سپس پيمان به نادان شد محول

اين سخن را على (عليه السلام ) نموده بيان		مرد پنهان بود بزير زبان
پايه و مايه اش بر ناظر		زسخن گفتنش شود ظاهر

اگر گشتى فقير اندر زمانه		مگير از اين و آن هرگز بهانه
تجارت با خدا كن بهر اينكار		تصدق كن براه حق تو بسيار

هميشه آبرويت هست محفوظ		نباشى گر بخلق الله مقروض
ببين نزد كه ريزى آبرويت		بيايد دست جود او بسويت

نباشد بنده را ايمان كامل		جز اندم كويقينش گشته حاصل
كه دست حق زدست بنده اعلاست		اميد بنده برحى تواناست

بعالم بسته علم را بهانه		در آنها علم باشد چون نشانه
نبتواند بگويد نزد خالق		كه من آگه نبودم از حقايق

ميان دل و گوش و پند و اندرز		حجاب بين آنها هست چون مرز
هر آنكس اين حجاب از بين گيرد		دل و گوشش زنيكان پند گيرد

بود در نيكى اخلاق بسيار		يكى گنجى نهفته پر زدينار
بحسن خلق اگر كردى تو احسان		برايت مى شود روزى فراوان