چند چيز قاطع سفر است :
اول :
عبور و رسيدن به وطن است كه مسافر همين كه از وطن عبور كند ديگر حكم مسافر را ندارد مگر آنكه بخواهد بعد از خروج از وطن هشت فرسخ و بيشتر به راه خود ادامه دهد حال چه اينكه آن وطن اصلى و محل تولد او باشد و يا آن جا را براى خود وطن گرفته باشد كه آن را وطن اتخاذى مى گويند و در وطن اتخاذى شرط است كه آن جا را براى هميشه مسكن و مقر خود قرار داده باشد و در وطن شدن چيزى محلى لازم نيست در آن جا ملك هم داشته باشد و نيز لازم نيست كه شش ماه در آن جا مانده باشد.
بله اين مقدار ماندن لازم است كه عرفا بگويند وطن او و مسكن او است بلكه گاه مى شود كه بعلت طول اقامت در محلى آن وطن شمرده شود بدون اينكه شخص مقيم نيت ماندن دائمى و نماندن را داشته باشد.
مساءله 1 - اگر از وطن اصلى خود و يا وطنى كه اتخاذ كرده اعراض كند و در جاى ديگر توطن كنداگر در وطن قبلى ملكى نداشته و يا اگر داشته قابل سكونت نبوده و يا اگر بوده خود او هرگز شش ماه بقصدتوطن ابدى در آن جا نمانده حكم وطنيت آن شهر و آن محل براى او از بين مى رود.
و اما اگر ملك داشته و شش ماه هم در آن جا بقصد وطن دائمى سكونت كرده و يا وطن اصلى و محل تولدش بوده و مشهور فقهاء بر آنند كه آن محل حكم وطن فعلى را دارد و اصطلاحا آن جا را وطن شرعى مى نامند در مقابل وطن فعلى و در نتيجه فرموده اند مادام كه آن ملك را دارد هر زمان كه از آن جا عبور كند واجب است نماز را تمام بخواند بلكه بعضى از فقهاء تمام خواندن را واجب دانسته اند هرچند كه ملكش قابل سكنى نباشد و حتى اگر ملك او يك درخت خرما و امثال آن باشد بلكه بعضى فرموده اند همين كه شش ماه در محلى مانده باشد هرچند بقصد توطن دائمى نباشد بلكه قصدش تجارت و امثال آن باشد وطن او مى شود لكن اقوى خلاف همه اينها است در نتيجه حكم وطن بر هيچ يك از اين مكانها جارى نيست و با اعراض از محلى حكم وطنيت مطلقا زايل مى شود هرچند كه نزديك تر به احتياط جمع بين اجراء حكم وطن و اجراء حكم غير وطن است خصوصا در صورت اول ( كه هم ملك داشته و هم شش ماه در آنجا سكونت كرده ) .
مساءله 2 - ممكن است انسان در يك زمان داراى دو وطن باشد باينكه دو شهر را مسكن دائمى خود قرار دهد و مثلا شش ماه در اين شهر و شش ماه ديگر در آن شهر زندگى كند.
و اما اينكه آيا ممكن است كسى داراى بيش از دو وطن باشد يا نه محل اشكال است و چنين كسى بايد مراعات احتياط را بكند.
مساءله 3 - ظاهرا كسى كه در زندگى تابع ديگرى است و خودش استقلالى در انتخاب محل سكونت ندارد در مسئله وطن بودن محلى براى او تابع كسى است كه وى درامور ديگر زندگى تابع او است در نتيجه وطن متبوع او وطن او نيز هست حال چه اينكه طفل صغير باشد كه غالبا اطفال چنينند و يا كبير شرعى باشد همچنانكه گاهى پسران و بيشتر دختران خصوصا در اوائل بلوغ چنينند و معيار تابع بودن و استقلال نداشتن است بنابراين بسيار مى شود كه طفل صغير مميز در اراده و زندگى خود مستقل باشد و بسيار مى شود كه كبير شرعى مستقل نباشد و مسئله تبعيت اختصاصى بفرزندان و والدين ندارد بلكه همان طور كه گفتيم مناط تبعيت است هرچند كه براى خويشاوندان و يا بيگانه باشد همه اينها درباره وطن انتخابى است .
و اما وطن اصلى تحققش بستگى به اراده مكلف ندارد چون كسى وطن اصلى خود را با اراده خود انتخاب نمى كند بله اعراض از وطن اصلى با اراده انسان تحقق پيدا مى كند اگر كسى تابع ديگرى بود و آن ديگرى از وطن اصلى اعتراض كرد آن محل براى تابع نيز از وطنيت مى افتد.
مساءله 4 - اگر كسى به ترديد افتاد در اينكه آيا از وطن اصلى خود مهاجرت بكند تا نه مادام كه عملا اعراض نكرده و از آن وطن كوچ ننموده آن محل هنوز براى او وطن است و بوطنيت باقى است و اما ترديد در اعراض از وطن انتخابى در صورتى كه وقتى حاصل شود كه مكلف هنوز بمقدارى كه وطنيت صادق شود در آن محل نمانده بدون اشكال باعث برطرف شدن وطنيت مى شود.
و اما اگر ترديد بعد از ماندن اين مقدار حاصل شده باشد احتياط آن است كه تا معين شدن و يك طرفى شدن تصميمش جمع كند بين احكام وطن و احكام غير وطن هرچند كه اقوى اين است كه مادام كه از آنجا كوچ نكرده حكم وطنيت آن محل باقى است .
دوم از قواطع حكم سفر
يكى ديگر از چيزهائى كه حكم سفر را از بين مى برد تصميم گرفتن بر اقامت ده روز پشت سر هم در يك محل است كسى هم كه تصميم ندارد ولى مى داند كه بالاخره ده روز در اين محل خواهد ماند هرچند بدون اختيار مثل كسى است كه خودش تصميم گرفته ده روز بماند.
مساءله 5 - شبهائى كه بين ده روز داخل در ده روز هست ولى شب اول و شب آخر داخل نيست بنابراين در صدق ده روز اقامه كافى است كه ده روز و نه شب دريك محل اقامت كند و بنابراقوى كافى است كه ساعتهائى را كه از روز اول در آن محل نبوده با ساعتهائى از يازدهمين روز تلفيق كند مثلا اگر در ظهر اولين روزى كه تصميم بر ماندن در محلى گرفته نيت ده روز ماندن كند باين معنا كه تصميم بگيرد تاظهر يازدهمين روز در آن محل بماند كفايت مى كند و بنابر اقوى مبداء هر روز طلوع فجر آن روز است نه طلوع خورشيد آن پس اگر هنگام طلوع خورشيد قصد ده روز ماندن كند انتهاى ده روز او طلوع خورشيد روز يازدهم است نه غروب روز دهم .
مساءله 6 - در محل اقامت شرط است كه محلى واحد و معين باشد پس اگر قصد كند كه مدت ده روز در چند محل اقامت كند حكم سفر درباره او قطع نمى شود و همچنان باقى و او مسافر است مثلا اگر قصد كند ده روز در نجف اشرف و كوفه اقامت كند ( و همه روزه و يا چند روز يكبار از نجف بكوفه بيايد و برگردد) قصد اقامه اش درست نيست .
بله اگر دو محل كه شطى و نهر بزرگى بين آن دو فاصله است مادام كه هر دو محل يك شهرو يك آبادى شمرده شود فاصله بودن نهر بين دو طرف شهر مضر نيست نظير بغدادو اسلامبول پس اگر قصد كند ده روز در دو طرف نهر اقامت كند حكم سفر قطع مى شود.
مساءله 7 - در نيت اقامت قصد خارج نشدن از محدوده شهر شرط نيست و نه تنها شرط نيست بلكه قصد خارج شدن و رفتن به باغها و بستانهاى اطراف شهر ضررى ندارد و با داشتن چنين قصدى حكم مقيم را دارد بلكه از اين هم بالاتر اگر در حال قصد اقامه كردن نيت اين را داشته باشد كه از حد ترخص شهر خارج شود و بلكه تا كمتر از چهار فرسخ برود نيز ضررى ندارد البته اين در صورتى است كه منظورش رفتن و به زودى برگشتن باشد مثلا بعد از يك ساعت و دو ساعت برگردد بطورى كه مكث در خارج شهر آن قدر نباشد كه عرفا نگويند او ده روز در فلان محل اقامت كرد و اما اگر زائد بر اين مقدار ( يعنى دو ساعت ) مكث كند آن وقت باقى ماندن و نماندن حكم سفر مشكل مى شود مخصوصا اگر شب را در حل ديگر بماند.
مساءله 8 - در تحقق اقامه قصد اجمالى كافى نيست و بنابراين تابع و شخص ‍ ديگر از قبيل زن كه تابع شوهر خويش است و رفيقى كه بنا دارد ويا اجبار دارد تابع رفيق خود باشد اگر قصد كند كه هر قدر متبوع من در اين محل بماند من نيز مى مانم كافى نيست هرچند كه در واقع متبوع او از اول قصد داشته باشد كه ده روز بماند ولى او نمى دانسته .
بنابراين اگر براى تابع بعد از گذشتن چند روز معلوم شود كه متبوعش از اول قصد ده روز ماندن را كرده بايد همچنان نماز را شكسته بخواند مگر آن كه از آن ساعت نيت كند كه ده روز بماند بلكه مسافرى هم كه تصميم داشته تا آخر ماه و يا مثلا تا روز عيدبماند ولى نداند كه تا آن روز چند روز است و در واقع ده روز بوده بعيد نيست بگوئيم اين چنين قصد اقامه اى براى تمام خواندن نماز كافى نيست و واجب است نماز را شكسته بخواند ولكن در عين حال تا ممكن است احتياط را ترك نكند.
مساءله 9 - اگر تصميم بگيرد كه در محلى ده روز اقامت كند و سپس از تصميم خود برگردد اگر در حالى كه تصميم بر اقامت داشت نمازى چهار ركعتى خوانده بايد مادام كه در آن محل هست همچنان تمام بخواند هرچند تصميم داشته باشد يك ساعت يا دو ساعت بعد از آنجا كوچ كند و اگرچنانچه هنوز نمازى نخوانده و يا نمازى خوانده كه مانند نماز صبح شكسته نمى شود همينكه از تصميمش برگشت بايد نماز را شكسته بخواند و اگر نماز را چهارركعتى بخواند در حالى كه از تصميمش بر اقامت غفلت داشته و يا با چنين غفلتى بدين جهت چهار ركعتى خوانده كه در بقعه اى متبرك و شريف قرار داشته نه به خاطر قصد اقامه چنين كسى احتياط را ترك نكند و بين قصر و اتمام جمع كند هرچند كه خالى از وجه نيست بگوئيم وظيفه او قصر است .
مساءله 10 - اگر از مسافرى كه قصد اقامه كرده نمازى چهار ركعتى فوت شود و او آن نماز را چهار ركعتى قضاء كند و آن گاه از قصد اقامتش عدول كند بقاء وظيفه و حكم تمام خواندنش مشكل است و احتياط آن است كه بين هر دو وظيفه جمع كنديعنى هم تمام بخواند و هم شكسته .
و اما اگر قبل از قضاء نماز فوت شده از تصميمش برگردد ظاهرا وظيفه اش ‍ نيز از تمام بقصر بر مى گردد.
مساءله 11 - اگر تصميم بگيرد بر اقامت و سپس نيت روزه كند آن گاه بعد از ظهر آن روز و قبل از آن كه يك نماز چهار ركعتى خوانده باشد از تصميمش ‍ برگردد نمازش شكسته مى شود ولى روزه اش صحيح است و در حقيقت او مثل كسى است كه در وطن روزه بگيرد و بعد از ظهر بسفر برود.
مساءله 12 - در منصرف شدن از قصد اقامه فرقى نيست بين اينكه تصميم گرفته باشد كه ده روز نماند و يا در ماندن ده روز مردد شود حكم هر دو يكى است و آن اين است كه اگر اين انصراف و ترديد بعد از خواندن يك نماز چهارركعتى حاصل شده تا در آن محل هست وظيفه اش تمام است و اگر قبل از خواندن چهار ركعتى پيدا شده وظيفه اش قصر است .
مساءله 13 - بعد از تمام شدن ده روز در تمام خواندن احتياجى به قصد اقامت جديد نيست مادام كه در آن محل هست و سفر جديدى نكرده بر وظيفه تمام باقى است .
مساءله 14 - اگر قصد اقامت كند و با خواندن يك چهار ركعتى وظيفه تمام بر او مستقر گردد آن گاه بخواهد مقدار كمتر از هشت فرسخ از آن محل خارج شود و قصدش اين باشد كه باز به محل اقامتش برگردد از جهت اينكه محل اقامه اوست و هنوز اعراض نكرده مثلا بهمين جهت رحل خود را در آن جا باقى گذاشته حال اگر قصد دارد بعد از برگشتن ده روز ديگر در آن جا بماند اشكالى نيست دراينكه بر وظيفه تمام باقى است و اگر چنين قصدى ندارد باين معنا كه يا مردد در ماندن است و يا تصميم دارد نماند اقوى اين است كه باز در رفتن و مقصد و برگشتن و محل اقامه بر وظيفه تمام باقى است خصوصا در جائى كه مقصد او ( جائى كه از محل اقامه قصد رفتن به آنجا را داشت ) در مسيروطنش قرار داشته باشد كه در همه جا تمام مى خواند مگر آن كه از اول قصد داشته باشد و يا دربين رفتن و يا در مقصد و يا در مراجعت تصميم بگيرد سفرى جديد بكند بين قصر و اتمام جمع كند مخصوصا در بر گشتن و در محل اقامت و بالاخص در جائى كه محل اقامتش سر راه وطنش قرار داشته باشد.
بله اگر زمانى كه تصميم مى گيرد از محل اقامت بمقدار كمتر از هشت فرسخ برود اين تصميم را نيز بگيرد كه در مراجعت به سفر ديگرى برود كه محل اقامتش در سر راه او قرار دارد حكمش اين است كه در هنگام برگشتن و در محل اقامت بوظيفه قصر عمل كند و نماز را شكسته بخواند و اما هنگام رفتن و در مقصدى كه در پيش دارد مسئله محل اشكال است و احتياط كردن و به وظيفه قصر و اتمام عمل نمودن را ترك نكند هرچند كه وجوب تمام در آن دو بعيد نيست همه اينها راجع به كسى است كه در بين اقامت ده روز تصميم بگيرد كمتر از هشت فرسخ سفر كند.
و اما كسى كه از اول ورودش بمحل اقامت در هنگام قصد اقامت كردن قصد داشته باشد كه به كمتر از هشت فرسخ نيز برود حكمش در سابق گذشت كه گفتيم اگر مى خواهد برود و بزودى برگردد عيب ندارد و قصد اقامتش ‍ درست است و اگر مى خواهد مدتى در آن جا بماند و يا شب بيتوته كند اشكال دارد.
و اگر از محل اقامت به كمتر از هشت فرسخ برود و مردد باشد كه بمحل اقامت برگردد يا نه و يا اصلا از برگشتن و برنگشتن غافل باشد ترك احتياط به جمع بين هر دو وظيفه سزاوار نيست هرچند كه اقوى مادام كه تصميم بر سفر جديد نگرفته بقاء بر تمام است مگر آن كه تصميم داشته باشد سفر جديدى را آغاز كند يعنى از محل اقامت به بيش از هشت فرسخ و يا به آن مقدار سعى كند.
مساءله 15 - كسى كه قصد اقامه در محلى كرده اگر تصميم بگيرد به سفرى شرعى يعنى هشت فرسخ و بيشتر برود و سپس از شروع در سفر تصميم بگيرد كه بمحل اقامت خود برگردد و ده روز در آن جا بماند اگر تصميم به برگشتن بعد از رسيدن به چهار فرسخ باشد وظيفه اش در رفتن و در مقصدش و در برگشتنش شكسته خوانده است و اگر قبل از چهار فرسخ باشد در حال خروج از هنگامى كه از حد ترخص مى گذرد تا حالى كه تصميم مى گيرد كه برگردد وظيفه اش شكسته خواندن است و آن چه كه شكسته خوانده قضاء نمى كند.
و اما در حال تصميم ببرگشت احتياط جمع است هرچند كه ميتواند نماز را شكسته بخواند و همچنين اگر تصميم بگيرد باينكه برگردد و اقامت جديدى را از سر نگيرد چه اينكه تصميمش قبل از رسيدن به چهار فرسخ باشد، بعد از آن بر وظيفه قصر باقى مى ماند و حتى در محل اقامتش نيز شكسته مى خواند.
مساءله 16 - اگر به نيت قصر داخل نماز شود و در بين نماز تصميم بگيرد كه در آن محل ده روز اقامه كند بايد نمازش را چهار ركعتى تمام كند و اگر به نيت تمام داخل نماز شود و در بين نماز تصميم بگيرد كه ازآن محل كوچ كند در صورتى كه اين تصميم قبل از داخل شدن در ركوع ركعت سوم باشد آن نماز را در دو ركعتى سلام مى دهد و اگر چنانچه بعد از دخول در ركوع ركعت سوم پيدا شده و هنوز هم نماز تمام نشده اقوى اين است كه نمازش باطل است و بايد مجددا به نيت دو ركعتى نماز را شروع كند هرچند كه نزديك تر به احتياط آن است كه هم آن نماز را چهار ركعتى سلام بدهد و هم آن را دو ركعتى اعاده كند و اين احتياط تا زمانى كه مسافرت نكرده رعايت نمايد يعنى بين قصر و اتمام جمع كند
سوم از قواطع سفر
سومين چيزى كه حكم سفر را قطع مى كند باقى ماندن به مدت سى روز در حال ترديد است و منظور از ترديد اين است كه نمى داند و تصميمى ندارد كه چند روز بماند و از همين باب است آن صورتى كه بدون ترديد مى گويد فردا مى روم و نمى رود و در مدت سى روز هر روز تصميم مى گيرد كه فردا بيرون رود و چون فردا مى شود بيرون نمى رود كه در همه اين مدت وظيفه اش قصر است و چون سى روز با اين وضع پشت سر گذاشت ديگر حكم سفر در حق او قطع شده بايد نماز را تمام بخواند.
و نيز از همين باب است آن صورتى كه تصميم قطعى مى گيرد باينكه بيش از نه روز نماند و در نتيجه نماز را شكسته بخواند وبعد از نه روز مجددا تصميم بگيرد كه نه روز ديگر بماند و همچنين تا مدت سى روز نماز را شكسته بخواند كه چنين شخصى نيز بعد از سى روز بايد تمام بخواند هرچند كه بعد از سى روز بيش از يك نماز در آن محل نماند كه همان يك نماز را بايد تمام بخواند.
مساءله 17 - ظاهرا يكماه هلالى نيز حكم سى روز را داشته باشد هرچند كه آن ماه بيست و نه روز باشد البته به شرطى كه تردد مكلف از روز اول ماه پيدا شده باشد.
مساءله 18 - در مسئله مورد بحث شرط است كه تردد او در ماندن محل باشد همانطور كه در محل اقامت گفتيم شرط است كه يكى باشد و بنابراين اگر تردد او در ماندن ده روز در دو محل باشد بعد از سى روز تردد باز هم نمازش شكسته است و حكم سفر درباره او قطع مى شود.
مساءله 19 - كسى كه سى روز به حال ترديد در محلى باقى بماند و وظيفه اش ‍ از قصر مبدل به تمام شده حال اگر از محلى كه سى روز و بيشتر در آن به حال ترديد باقيمانده بود بيرون برود و مسافتى كمتر از مسافت شرعى طى كند و نيتش اين باشد كه بهمان مكان برگردد مانند كسى است كه از محل اقامه به كمتر از مسافت بيرون رود و حكمش در سابق گذشت .
مساءله 20 - اگر شخصى بيست و نه روز مثلا و يا كمتر در محلى به حال ترديد بماند آن گاه بمحلى ديگر سفر كند و در آنجا نيز مدت بيست و نه روز به حال ترديد بسر ببرد و باز بمحلى ديگر برود و همين طور مادام كه چنين وضعى دارد نماز را شكسته مى خواند مگر آن كه يا در محلى قصد ده روز ماندن كند و يا سى روز تمام به حال ترديد بماند كه در اين صورت وظيفه اش از قصر به تمام مبدل مى شود.
گفتار در احكام مسافر
در سابق گذشت كه از مسافر بعد از تحقق شرائطى دو ركعت از نماز ظهر و عصر و عشائش ساقط مى شود اينك بايد دانست كه نافله ظهر و عصر او نيز از او ساقط مى شود و بقيه نافله ها به اعتبار خود باقى است و احتياط آن است كه نماز نافله وتيره را به نيت رجاء ( يعنى به اميد ثواب ) بخواند.
مساءله 1 - اگر مسافر بعد از تحقق شرائط قصر اشتباها نماز را تمام بخواند در صورتى كه حكم مسافر را مى دانسته و نيز مى دانسته كه خودش مسافر هست نمازش باطل و اعاده آن در وقت و در خارج وقت واجب است و اگر باصل حكم جاهل بوده و نمى دانسته كه مسافر بايد نماز را شكسته بخواند اعاده بر او واجب نيست تا چه رسد به قضاء در خارج وقت و اگر اصل حكم را مى دانسته لكن نسبت به بعضى از خصوصيات جاهل بوده مثلا نمى دانسته كه رفتن چهار فرسخ با قصد برگشتن باعث شكسته شدن نماز و روزه است و يا نمى دانسته كسى كه شغلش مسافرت است اگر ده روز و يا بيشتر در منزل خود بماند و شغل خود را در اين مدت تعطيل كند در اولين سفرى كه مى كند بايد نمازش را بشكند و يا خصوصيات ديگر را نمى دانسته و نماز را تمام خوانده واجب است نمازى را كه اشتباهى خوانده در وقت اعاده و در خارج وقت قضاء كند.
و همچنين است آن كسى كه اصل حكم را مى داند ولى موضوع را نمى داند مثلا خيال كند مقصدى كه در پيش دارد هشت فرسخ نيست و در نتيجه نمازرا تمام بخواند با اينكه هشت فرسخ بوده و اما كسى كه فراموش كرده كه مسافر است و اشتباها نماز را تمام خوانده اگر در وقت بيادش بيايد كه مسافر است بايد دوباره نماز را شكسته اعاده كند و اما اگر در خارج وقت بيادش بيايد قضاء آن واجب نيست .
مساءله 2 - آنچه درباره نماز در مسئله اول گفتيم درباره روزه نيز - بنابراقوى - جارى است يعنى روزه مكلف در سفر با علم و عمد باطل است و با جهل به اصل حكم صحيح است و با جهل به خصوصيات مسئله و جهل به موضوع صحيح نيست .
بله در مسئله فراموش كردن اينكه مسافر است با نماز فرق دارد در نماز گفتيم در داخل وقت اعاده اش واجب است و در خارج وقت قضائش ‍ واجب نيست ولى در روزه كه اعاده در وقت تصور ندارد در خارج وقت قضائش واجب است .
مساءله 3 - كسى كه وظيفه اش تمام است اگر نماز را شكسته بخواند نمازش در هر حال باطل است حتى جاهلى كه اصل حكم را نمى داند يعنى نمى داند كه مقيم بايد تمام بخواند.
مساءله 4 - اگر مسافر فراموش كند كه مسافر است و در بين نماز متوجه شود اگر اين توجهش قبل از داخل شدن در ركوع ركعت سوم باشد نماز را دو ركعتى تمام مى كند و صحيح است و اگر بعد از آن متوجه شود نمازش باطل است و در وسعت وقت واجب است آن را اعاده كند هرچند كه بيش از يك ركعت از وقت باقى نمانده باشد.
مساءله 5 - اگر وقت نماز فرا رسد و شخص حاضر باشد (يعنى در وطن و يا در محل اقامه باشد) و بمقدار اينكه يك نماز چهار ركعتى بخواند از اول وقت بگذرد و نماز نخوانده در اواخر وقت سفر كند و از حد ترخص بگذرد بايد در وقت نماز شكسته بخواند ولكن ترك احتياط بخواندن چهار ركعتى نيز سزاوار نيست و اگر عكس اين مسئله پيش آيد يعنى در حالى كه در سفر است وقت نماز فرا برسد و او قبل از آن كه نماز را بخواند بوطن برسد و وقت هم باقى باشد بايد تمام بخواند و احتياط آن است كه شكسته هم بخواند.
مساءله 6 - اگر نماز در حضر قضاء شود واجب است آن را چهار ركعتى قضاء كند هرچند كه در هر حال انجام قضاء آن در سفر باشد همچنانكه عكس ‍ مسئله نيز همينطور است يعنى اگر در سفر نمازى كه بايد شكسته بخواند از او قضاء شود بايد قضاء آن را دو ركعتى بجاى آورد هرچند كه هنگام انجام آن در حضر باشد.
مساءله 7 - اگر نماز كسى فوت شود و او در اول وقت حاضر و در آخر وقت مسافر و يا برعكس در اول مسافر و در آخر حاضر باشد اقوى اين است كه در قضاء آن مراعات حال فوت را كه آخر وقت نماز است بنمايد يعنى در فرض اول دو ركعتى قضاء كند و در فرض دوم چهار ركعتى لكن ترك احتياط بجمع بين قصر و اتمام سزاوار نيست .
مساءله 8 - مسافر در چهار محل اگر قصد اقامه نكرده باشد مخير است بين قصر و اتمام و آن چهار محل عبارتست از:
1 - مسجد الحرام
2 - مسجد النبى صلى الله عليه وآله
3 - مسجد كوفه
4 - حائر ابى عبدالله الحسين صلوات الله عليه ولى تمام خواندن افضل است .
و اما در اينكه شهر مكه و شهر مدينه در اين حكم ملحق باشد به آن دو مسجد محل تاءمل است و احتياط بخواندن شكسته ترك نشود و ساير مساجد و مشاهد حكم اين چهار مكان را ندارد و در اين چهار مسجد فرقى نيست بين صحن و شبستان و پشت بام و نقاط گود مسجد مانند بيت الطشت كه محل گودى است در مسجد كوفه .
و اما در حائر حسينى اقوى اين است كه همه روضه شريفه داخل در حائر است در نتيجه از طرف سر مقدس تا پنجره متصل به رواق و از طرف پا تا درب متصل به رواق و از پشت سر تا حد مسجد داخل در حائرند بلكه داخل بودن خود مسجد و رواق شريف در حائر حسينى على مشرفها السلام خالى از قوت نيست لكن خوبست كه احتياط را ترك ننموده نماز را در آن شكسته بخواند.
مساءله 9 - تخيير در اين چهار مكان مقدس استمرارى است باين معنا كه اگر مكلف به نيت قصر وارد نماز شد مى تواند در نيت خود عدول نموده نماز را چهار ركعتى بخواند و همچنين بعكس يعنى اگر تصميم گرفته نماز را چهار ركعتى بخواند مى تواند در صورتى كه بيش از دو ركعت نخوانده در دو ركعتى سلام بدهد بلكه اصلا مى تواند در نماز چهار ركعتى فقط نيت نماز ظهر مثلا با عصر كند و نيت دو ركعتى و چهار ركعتى نكند سر دو ركعتى اگر خواست سلام بدهد و اگر خواست دو ركعت ديگر بخواند.
مساءله 10 - در مسئله تخييرروزه مانند نماز نيست و مكلف در آن مخيير نيست بنابراين نمى تواند در اين چهار مكان شريف روزه بگيرد مگر آن كه قصد اقامت ده روز يا بيشتر كند و يا اگر تكليفش روشن نيست و مردد است اين ترديد تا سى روز طول بكشد آن وقت است كه تكليفش اتمام است و بايد روزه بگيرد.
مساءله 11 - مستحب است دنبال هر نمازى كه شكسته مى خواند سى بار بگويد: ( سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر) .
فصل در نماز جماعت