در امام جماعت چند چيز شرط است :
شرط اول ايمان يعنى دوازده امام بودن .
شرط دوم حلال زاده بودن .
شرط سوم عقل .
شرط چهارم اينكه بحد بلوغ رسيده باشد البته اين شرط در جائى معتبر است كه ماءمومين بالغ باشند بلكه در جائى هم كه ماءمومين غير بالغ باشند امامت غير بالغ محل اشكال است بلكه جائز نيست .
شرط پنجم اينكه اگر ماءمومين مرد و يا متشكل از مرد و زنند امام نيز مرد باشد بلكه در صورتى هم كه منحصرا زن باشند امامت مرد براى آنان باحتياط نزديكتر است .
شرط ششم عدالت است و بنابراين اقتداء به كسى كه فاسق و نيز كسى كه عدالت او روشن نيست جائز نيست و عدالت حالتى است نفسانى كه صاحبش را و اميد دارد به اينكه ملازم تقوى باشد و از ارتكاب گناهان كبيره بلكه و گناهان صغيره اجتناب كند تا چه رسد به اصرار بر گناه صغيره كه خود يكى از كبائر شمرده شده است و نيز او را وامى دارد بر اينكه از هر عملى كه عرفا نشان دهنده بى مبالاتى در دين است اجتناب كند و نزديك تر به احتياط آن است كه بگوئيم در امام جماعت معتبر است كه از اعمال منافى با مروت اجتناب داشته باشد هرچند كه اقوى اين است كه اين شرط معتبر نيست .
و گناهان كبيره عبارتند از هرگناهى كه وعده آتش و يا عقاب در برابر آن وارد شده باشد و يا در اجتناب مردم از آن تشديد عظيمى شده باشد و يا دليلى وارد شده باشد بر اينكه آن گناه از بعض گناهان كبيره بزرگتر و يا مساوى آن است و يا عقل حكم كند باينكه آن گناه كبيره است و يا در ارتكاز مردم متشرع اين باشد كه فلان گناه كبيره است و يا نصى بر كبيره بودن آن گناه رسيده باشد.
و اينگونه گناهان بسيار است كه بعضى از آن ها در اينجا ذكر مى شود:
1 - نوميدى از رحمت خداى تعالى 2 - ايمنى از مكر و عقاب او
3 - دروع بستن به خدا و يا رسول خدا صلى الله عليه وآله و يا به اوصياء آن جناب عليهم السلام
4 - كشتن كسى كه خدايتعالى كشتن او را تحريم كرده و خونش را محترم دانسته مگر آن كه جنبه قصاص و اجراء حدود الهى داشته باشد.
5 - عاق پدر و مادر شدن 6 - خوردن مال يتيم به ستم
7 - نسبت زنا به زنان پاكدامن دادن 8 - فرار از جنگ
9- قطع رحم 10 - سحر 11 - زنا 12 - لواط
13 - سرقت 14 - قسم دروغ 15 - كتمان شهادت
16 - شهادت به ناحق دادن 17 - عهد شكستن
18 - و حيف در وصيت ( كه عبارت است از بيش از ثلث وصيت كردن )
19 - شراب نوشيدن 20 - ربا خوردن
21 - سحت ( يعنى بهاى چيزهاى حرام و مزد كارهاى حرام )
22 - قماربازى
23 - خوردن گوشت مردار و گوشت خوك و خون و گوشت هرحيوانى كه هنگام ذبح نام غير خدا بر آن بوده باشند، مگر آن كه ضرورت خوردن اين چند چيز را ايجاب كند.
24 - در كيل و وزن خيانت كردن
25 - رفتن و مهاجرت بمكانى كه در آن جا انجام وظائف دينى ميسر نيست .
26 - ظالم را در ظلمش كمك كردن
27 - به كمك و پشتيبانى ظالم اعتماد داشتن
28 - حقوق ديگران را بدون هيچ عذرى نگهداشتن
29 - دروغ 30 - تكبر 31 - اسراف و ريخت و پاش كردن
32 - خيانت به امانات 33 - غيبت 34 - سخن چينى
35 - سرگرمى به لهو و لعب 36 - سبك شمردن حج و بى اعتنائى به آن
37 - ترك نماز 38 - ندادن زكوة
39 - اصرار بر گناهان كوچك .
اينها گناهان كبيره بود.
و اما شرك ورزيدن بخداى تعالى و انكار آن چه او بر پيامبرش نازل كرده و محاربه با اولياء خدا از همه آن گناهان بزرگتر است ولكن شمردن آن ها در اعداد گناهانى كه اجتناب از آنها در عدالت معتبر است نوعى مسامحه است (زيرا در حد كفر است ).
مساءله 1 - اصرارى كه گفتيم يكى از گناهان كبيره است و باعث مى شود گناه صغيره كبيره شود عبارت است از مداومت و ملازمت بر گناه صغيره بطورى كه بين چند نوبت ارتكاب آن هيچ توبه اى فاصله نشود و بعيد نيست داشتن تصميم بر تكرار گناهى كه كرده نيز اصرار باشد هرچند كه فقط يك بار مرتكب شده باشد مخصوصا اگر اين تصميم را در حال ارتكاب بار اول داشته باشد.
بله ظاهرا نداشتن توبه و ندامت از گناهى كه كرده با اينكه تصميم ندارد بار ديگر آن را مرتكب شود اصرار نيست .
مساءله 2 - اقوى اين است كه كسى كه خودش را عادل نمى داند در صورتى كه ماءمومين او را عادل مى دانند جائز است امامت كند هرچند كه ترك امامت چنين كسى به احتياط نزديك تر است ولى اگر كرد جماعت او جماعتى است صحيح و همه احكام نماز جماعت بر آن مترتب مى شود.
مساءله 3 - عدالت امام جماعت از چند طريق ثابت مى شود:
يكى از راه شهادت دادن دو شاهد عادل بر عدالت او.
دوم را راه شايع بودن عدالت او در بين مردم به طورى كه براى مكلف اطمينان بعدالت او حاصل شود.
سوم وثوق و اطمينان به عدالت او از هر راهى كه بدست آيد هرچن باينكه ببيند جمعى از مؤ منين داراى بصيرت به او اقتداء كرده اند.
چهارم حسن ظاهرى كه اگر يقين آور نيست حداقل مظنه بياورد به اينكه او مردى عادل است بلكه اقوى آن است كه همان حسن ظاهر كافى است هرچند مظنه اى به عدالت حاصل نشود ولى اعتبار حصول ظن به احتياط نزديك تر است .
مساءله 4 - كسى كه نماز را نشسته مى خواند جائز نيست امام جماعت كسى بشود كه ايستاده نماز مى خواند و همچنين كسى كه به پهلو خوابيده جائز نيست براى ماءمومى كه نشسته نماز مى خواند امامت كند و همچنين كسى كه قرائتش صحيح نيست يعنى هر حرفى را از مخرج خود آن حرف اداء نمى كند و يا حرفى را بدل به حرفى ديگر مى كند و حتى زير و زبر كلمات را غلط مى خواند نمى تواند امامت كند براى كسانى كه صحيح مى خوانند هرچند كه خلط خواندن او به خاطر اين باشد كه قدرت بر صحيح خواندن نداشته باشد و همچنين جائز نيست امامت كسى كه لال است براى فرد زباندار هرچند كه زباندار نيز قرائت صحيح نداشته باشد، و در جائز بودن امامت كسى كه قرائت حمد و سوره را نمى داند در دو ركعت آخر براى كسى كه خودش صحيح مى خواند.
مساءله 5 - جائز بودن اقتداء بصاحبان عذر مشكل است و احتياط به ترك چنين اقتدائى ترك نشود هرچند كه امامت او براى مثل خودش و براى كسى كه از او بدتر مى خواند و همچنين امامت كسى كه معذورتر است مانند امامت كسى كه نشسته مى خواند براى كسى كه خوابيده مى خواند خالى از وجه نيست و جائز است .
بله امامت كسى كه نشسته نماز ميخواند براى كسى كه او نيز نشسته مى خواند و همچنين امامت كسى كه با تيمم و يا با جبيره نماز مى خواند براى كسانيكه با وضوء بدون جبيره نماز مى خوانند اشكالى ندارد.
مساءله 6 - اگر امام و ماءموم در مسائل مربوط به نماز اختلاف داشتند چه اختلاف از روى اجتهاد و چه از روى تقليد باشد اقتداء صحيح است كه عمل آن دو مثل هم نباشد بشرطى كه ماءموم نماز امام را كه از روى خطا در اجتهاد يا تقليد انجام داده صحيح بداند مثل اينكه مثلا ماءموم تسبيحات اربعه را سه بار واجب بداند و امام يك بار آن را و همان يك بار عمل كند و در جائى كه ماءموم به اجتهادش و يا به تقليد از مجتهدش نماز امام را باطل مى داند جائز نيست باو اقتداء كند همچنان كه اقتداء مشكل است در جائى كه اختلاف در قرائت داشته باشند پس اگر ماءموم نماز امام را صحيح بداند مثل اينكه مثلا امام خواندن سوره را واجب نداند و آن را نخواند و ماءموم آن را واجب بداند كه در اينگونه موارد احتياط ترك اقتداء است .
بله اگر ماءموم از اختلاف با امام اطلاعتى نداشته باشد اقتداء جائز است و بر واجب نيست كه تفحص كند و از خود امام بپرسد.
و اما در صورتى كه از اين اختلاف آگاهى دارد ولى شك دارد كه آيا در عمل هم بر خلاف نظريه او و يا مجتهد او عمل مى كند يا نه اقوى اين است كه اگر اين اختلاف در مسائلى است كه با روشن بودن حال امام اقتداء جائز نيست در صورت شك نيز اقتداء جائز نيست و اگر در مسائلى است كه با وضوح حال اقتدائ مشكل است در صورت شك نيز مشكل است .
مساءله 7 - اگر امام به اعتقاد به اينكه وقت نماز شده داخل نماز شود و ماءموم اعتقاد دارد به اينكه وقت نشده و يا شك دارد كه آيا وقت شده يا نه نمى تواند به آن امام اقتداء كند.
بله اگر در بين نماز امام بفهمد كه وقت داخل شده مى تواند از لحظه دخول وقت به آن امام اقتداء كند البته اين در صورتى است كه امام به وجه مشروع وارد نماز شده باشد.
مساءله 8 - اگر چند پيشنماز بر سر مسئله امامت با يكديگر نزاع كنند و هر يك بخواهد خودش امام شود بهتر و نزديك تر به احتياط آن است كه به هيچ يك اقتداء نشود.
بله اگر نزاع به اين نحو باشد هر يك امامت را به ديگرى واگذارد و از او بخواهد كه جلو به ايستد در اينجا اقتداء به آن امامى رجحان دارد كه ماءمومين او را مقدم مى دارند و اگر ماءمومين نيز اختلاف داشتند و يا حاضر نشدند يك نفر را مقدم بدارند بايد فقيه جامع الشرائط راامام خود كنند و اگر فقيه جامع الشرائطى نبود و يا متعدد بود آن كه قرائتش بهتر است مقدم است و اگر قرائت هر دو خوب بود آن كه فقيه تر است و احكام نماز را بهتر مى داند مقدم است و سپس آن كه پيرتراست .
و امام راتب و هميشگى مسجد (يعنى كسى كه بطور مرتب در مسجدى امامت دارد) سزاوارتر به امامت است هرچند كه ديگران فضيلت بيشترى داشته باشند لكن براى امام راتب بهتر آن است كه افضل را بر خود مقدم بدارد و اگر اقامه جماعت در خانه اى واقع مى شود صاحب خانه سزاوارتر از ميهمانان است كه باذن او نماز مى خوانند البته بهتر آن است كه صاحب خانه كسى را مقدم بدارد كه از خودش افضل است و نيز امامت هاشمى بهتر است از غير هاشمى كه مساوى با او در فضائل باشد و ترجيحاتى كه ذكر شد از باب افضليت و استحباب است و جنبه لزوم و وجوب ندارد حتى در مورد امام راتب بنابراين بر غير او حرام نيست كه با امام راتب مزاحمت كند هرچند كه از همه جهات در رتبه پائين ترى قرار داشته باشد چيزى كه هست مزاحمت امام راتب بر سر امامت عملى است زشت و بلكه مخالف با مروت هرچند كه مزاحم از همه جهات در رتبه بالاترى قرار داشته باشد.
احتياط آن است كه جذامى و پيس و كسى كه حد بر او جارى شده هرچند كه از گناه توبه كرده باشد امامت نكند و نيزديگران باين نامبردگان اقتداء نكنند و اقتداء كردن بامامى كه هنوز ختنه نشده و در ختنه نشدن معذور بوده كراهت دارد و همچنين اقتداء به امامى كه مردم امامت او را كراهت دارند و نيز امامت كسى كه تيمم كرده براى افرادى كه وضو گرفته اند كراهت دارد بلكه بطور كلى بهتر آن است كه هيچ فرد داراى نقصى براى افراد كامل و فاقد نقص امامت نكند.
مساءله 10 - اگر ماءموم يقين داشته باشد كه نماز امام به خاطر اينكه وضوء نگرفته و يا ركنى را ترك كرده و يا امثال آن باطل است جائز نيست به او اقتداء كند هرچند كه امام جماعت خودش معتقد باشد به صحت نمازش ‍ حال يا بخاطر اينكه نسبت به نداشتن وضوء و امثال آن جاهل است و يا آن كه سهو كرده است .
مساءله 11 - اگر ماءموم در لباس امام نجاستى به بيند نجاستى كه در نماز بخشوده نشده اگر بداند كه امام مى دانسته جامه اش نجس است و فراموش ‍ كرده تطهير كند نمى تواند باو اقتداء كند و اگر ماءموم بداند كه امام از وجود چنين نجاستى اصلا خبر ندارد جائز است باو اقتداء كند و اگر از وضع امام خبر ندارد كه آيا جاهل است و يا فراموش كرده تطهير كند در جواز اقتداء به او تاءمل و اشكال هست و احتياط نبايد ترك شود.
مساءله 12 - اگر بعد از نماز معلوم شود كه امام فاسق بوده و يا وضوء نداشته نماز ماءمومين صحيح است و آن چه در نماز جماعت از ماءمومين بخشوده شده در اين جماعت نيز بخشوده شده .