چيزهائيكه نجس را پاك مى كند يازده است :
اول آنها آب است كه با آن هر نجس شده اى پاك مى شود و بيانش در فصل آبها گذشت و نيزكيفيت تطهير آب نجس بوسيله آب درآنجا گذشت واما كيفيت پاك كردن غير آب بوسيله آب اين استكه در آب باران كافى است كه بعد از برطرف كردن عين نجاست آب باران بر آن مستولى شود - و همه جاى آن را فرا بگيرد - و طرفى كه بادهان سگ برخورد كرده بعد از خاك مال شدن آب باران آنرا فراگيرد و همچنين است آب كروجارى الا اينكه در چيزهائيكه احتياط فشار دادن ويا كارى مانندفشار دادن است كه آب داخل آن بيرون آيد از قبيل ماليدن يا به تندى حركت دادن .
در آنچه گذشت كه گفتيم آب باران و كر و جارى پاك كننده اند فرقى ميان اينكه نجس چه باشد و يا متنجس با چه چيز نجس شده باشد نيست مگر در ظرفها كه اگر با برخورد با دهان سگ يا خوك و يا با مردن موش صحرائى در آن نجس شده باشد احتياط واجب آنستكه حتى درآب كر و جارى آن تعددى كه در آب قليل معتبر است رعايت شود بلكه نزديكتراز اين به احتياط و بهتر آنست كه بطور كلى ظرفهاى نجس شده را در آب كر و جارى مانند تطهير در آب قليل تطهير كنند هرچند كه كافى بودن يك بار در ظرفها نيزرجحان دارد و اما غير ظرفها اگر چيزيست كه آب و نجاست در آنها نفوذ نمى كند بعد از زوال عين نجاست به صرف فرو بردن در آب كر و يا جارى پاك مى شود البته اين وقتى استكه مانعى اگر درآن هست برطرف گردد و اگر چيزى است كه آب درآن نفوذ ميكند اگر مانند كوزه و چوب و صابون و امثال آنها فشارپذير نباشد ظاهرش با فرو بردن در آب كر و يا جارى پاك مى شود و اگربخواهند باطنش نيز پاك شود بايد آنقدر در اين دو آب بگذارندد و آنقدر اين دو آب در آنها نفوذ كند كه عرفا گفته شود باطن آن ها نيزشسته شده و اماصرف نفوذ رطوبت در آن كافى نيست و تحقق چنين چيزى در نهايت اشكال است بلكه ظاهرا نشدنى است مگر به ندرت و اگر مكلف شك كند آيا آب كر يا جارى اينطور در آنها نفوذ كرد كه باطن آنها نيز شسته شده باشد باطن آن چيزمحكوم بنجاست است بله اگر مكلف يقين كند به اين كه آب و نه رطوبت در آن چيز نفوذ كرده و يا يقين كند باطن آن شسته شده لكن شك كند در اينكه آن مقدار آبيكه داخل در باطن آن شده آب مطلق بوده يا مضاف باطن آن چيز محكوم بطهارت است تا اينجا مختصرى درباره كيفيت تطهير با آب كر و يا جارى گفته شدمطالب ديگرى نيز هست كه در طى مسائلى كه مى آيد گفته مى شود.
و اما كيفيت تطهير با آب قليل در صورتيكه متنجس ظرف نباشد و نجاست هم بول باشد دو بار شستن معتبر است و نزديكتر به احتياط آن است كه اين دو بار شستن علاوه بر شستن براى برطرف كردن نجاست باشد و اما نجس ‍ شده بغير بول اگر ظرف نباشد بعد از برطرف كردن عين نجاست يكبار شستن كافى است و به شستن اول كه بمنظور برطرف كردن عين صورت مى گيرد اكتفاء نمى شود بله اگر ريختن آب بمنظور ازاله را بعد از ازاله نيز ادامه دهد كافى است و در تطهير جدا كردن غساله لازم و معتبر است بنابراين در مثل جامه كه آب در آن نفوذ مى كند و فشار مى پذيرد بايد بعد از ازاله نجاست آنرا فشار داد و يا كارى نظير آن كرد تا غساله جدا شود و در چيزيكه آب در آن نفوذ نمى كند و يا اگر مى كند قابل فشار دادن نيست مثل صابون و حبوبات اگر آب قليل بر آن بريزند ظاهرش پاك مى شود و باقى ماندن نجاست در باطن آنها جلو پاك شدن ظاهر را نمى گيرد و باطن به تبع ظاهر پاك نمى شود.
و اما ظرفها اگر با ولوغ ( زبان زدن ) سگ به آب يا چيز ديگرى كه در آنست و صدق ولوغ مى كند نجس شده باشد بايد سه بار شسته شود كه بار اولش ‍ خاك مال كردن است و دو بار ديگرش با آب شسته مى شود و احتياط آن است كه آن خاك نجس نباشد و غير از خاك چيز ديگرى جاى خاك را نمى گيرد هرچند كه دسترسى به خاك نباشد و نزديك تر به احتياط آن است كه نخست خاك خالص و خشك بآن بمالند و سپس خاك را اندكى رطوبت دهند بطوريكه باز خاك بآن گفته شود نه گل و با آن خاك مرطوب بظرف بمالند آنگاه دوبار با آب قليل بشويند و احتياط ترك نشود و باينكه دستور خاك ماليدن در مطلق تماس پيدا كردن دهان سگ با ظرف آب يا غذا و ليسيدن و در شرب بدون ولوغ و نيزدر برخورد كردن آب دهان سگ با ظرف بدون ولوغ رعايت شود و اقوى آن است كه برخورد ساير اعضاء سگ حكم ولوغ را ندارد هرچند كه رعايت احتياط خوب است .
مساءله 1 - اگر ظرفيكه سگ بآن زبان زده طورى است كه ممكن نيست داخل آن را بطور متعارف خاك مال كرد مثلا دهنه آن تنگ است حكم خاكمال در آن ساقط نمى شود و بايد بهر طريقيكه ممكن است خاكمال شود مثلا پارچه اى بر سر چوبى بسته در داخل ظرف كنند و ظرف را بشدت تكان دهند تا همه جاى ظرف با خاك تماس يافته تعفير حاصل شود و در اينكه خاك را در ظرف بريزند و بشدت تكان دهند تعفير صادق است يا به مسئله مورد تاءمل است و هرجا مكلف شك كند در اينكه آيا تعفير حاصل شد و ظرف پاك شد يا نه حكم به نجاست ظرف ميكند پس اگر ظرف طورى است كه اصلا تعفير آن ممكن نيست آن ظرف براى هميشه نجس مى ماند و حكم تعفير با شستن با آب كر و جارى و باران ساقط نمى شود و در مورد ظرفيكه خاكمال شده احتياط ترك نشود به اينكه در غير آب باران چون كر و جارى آنرا دوباره بشويند و در باران احتياج به تعدد نيست .
مساءله 2 -ظرفى كه موش صحرائى در آن مرده باشد و يا خوك از آن آب خورده باشد بايد هفت بار با آب شسته شود و خاك مالى لازم نيست هرچند كه در دومى قبل از شستن به احتياط نزديك تر است در ظرفى هم كه موش معمولى در آن مرده باشد و يا به شراب كشمش و بلكه مطلق مست كننده آلوده شده باشد و يا سگ با آن تماس پيدا كرده باشد سزاوار آنست كه هفت بار شسته شود هرچند كه واجب نيست و واجب تنها سه بار شستن آنست با آب قليل مانند ساير نجاسات .
مساءله 3 - تطهير ظرف هاى كوچك و بزرگى كه دهانه اى تنگ و يا فراخ دارد بوسيله آب كر وجارى واضح است و آن به اين است كه ظرف را در آب قرار مى دهند بطوريكه آب همه جاى آنرا فرا گيرد و احتياط كردن به اينكه سه بار اين كار را تكرار كنند تركش سزاوار نيست .
و اما طريقه تطهير آن با آب قليل اين است كه در مثل طغار سه نوبت آب را به همه اطراف ظرف مى ريزند و سپس آنرا خالى مى كنند و يا در مثل كوزه سه نوبت آبرا در آن مى ريزند و در آن مى چرخانند بطورى كه همه جاى آن را بگيرد و سپس خالى مى كنند و نزديك تر به احتياط آن است كه بعد از ريختن آب بفوريت آن را در ظرف بچرخانند و خالى كنند و اين طريقه مربوط بظرف هاى كوچك و بزرگى است كه چرخاندن آب در آن و خالى كردن آن ممكن باشد واما ظرف هاى بزرگ چون پاتيل و حوضچه هائى كه كار گذاشته شده تطهيرش باين است كه آب را اطراف آن بنحوى مى ريزند كه از همه اطراف آن عبور كند و در ته ظرف جمع شود و آنگاه آب جمع شده را با ظرفى ديگر خارج مى كنند و در اينجا فوريت بين چرخاندن آب و خارج كردنش معتبر نيست و نزديك تر به احتياط آن است كه اگر با ظرفى ديگر غساله را بيرون مى آورند در هر دفعه كه ميخواهند آن را در ظرف فرو ببرند تطهير كنند و اگر هنگام بيرون كشيدن آب قطراتى از ظرف كوچك به اطراف ظرف بزرگ بريزد ضرر ندارد هرچند كه جلوگيرى از چكيدن آن به احتياط نزديك تر است .
مساءله 4 - اگر تنور نجس شود آب را به نقطه ايكه نجس شده بطورى مى ريزند كه از بالا بپائين جارى شود و احتياج به سه بار شستن ندارد اگر با بول نجس ‍ شده يكبار كافى است .
مساءله 5 - اگر ظاهر برنج و ماش و نخود و لوبيا و امثال آن نجس شود كافى است آن را در ظرفى ( از قبيل كيسه و امثال آن ) ريخته در آب كر و يا جارى فرو ببرند و همچنين به اين طريق هم پاك مى شود كه آب قليل از آن عبور دهند و اما اگر رطوبت نجس در باطن آن نفوذ كرده باشد تطهيرش با آب قليل و همچنين با كر و جارى امكان ندارد هرچند كه بعيد نيست كوزه اى كه با گل نجس درست شده با فرو بردنش در آب كر و يا جارى بطوريكه آب در اعماق آن نفوذ كند پاك شود و احتياج به آن نيست كه آن را خشك كند ولى اگر مكلف شك كند در اينكه آب بطورى باعماق و يا باطن آن فرو رفته كه شستن بر آن صادق باشد يانه بايد حكم به بقاء نجاست كند.
مساءله 6 - گوشتى كه با آن نجس پخته شده تطهيرش باين طريق ممكن است كه آنرا در آب كر و يا جارى بگذارند و يا آب قليل روى آن بريزند به مقدارى كه در آن نفوذ كند بهمان اندازه كه آب نجس در آن نفوذ كرده البته بشرطيكه آب نفوذ كرده در باطن گوشت باطلاق خود باقيمانده باشد و غساله آن خارج شود و اگر شك كند كه آيا آب نجس در گوشت نفوذ كرده يا نه تطهير كردن ظاهر گوشت كافى است .
مساءله 7 - اگر مكلف جامه متنجس را بشويد و بعد از شستن مقدارى اشنان - چوبك - و امثال آن در جامه مشاهده كند اگر يقين دارد به اينكه مانع از رسيدن آب به جامه نشده اشكالى ندارد و احتمال مانع نبودن كافى نيست بلكه درحكم كردن بطهارت خود اشنان بايد علم پيدا كند به اينكه آن نيز آب كشيده شده و احتياط آن است كه به احتمال اينكه شسته شده اكتفاء نكند.
مساءله 8 - اگر مكلف طعام نجسى را بخورد آنچه در بين دندان هاى او باقى مانده به نجاستش باقى است ، بله با گرفتن آب در دهان و مضمضه كردن با مراعات شرائط تطهير پاك مى شود و اما اگر طعام پاك باشد و خون از بين دندانهاترشح شود اگر با غذاى لاى دندان برخورد نكند پاك است هرچند كه غذاى باقيمانده با آب دهان كه با خون برخورد كرده ملاقات نمايد و اگر مستقيما به غذاى لاى دندان برخورد كند حكم كردن به نجاست آن احوط است .
دوم از پاك كننده ها زمين است كه كف پاى نجس با راه رفتن بر زمين و يا كشيدن بزمين بنحوى كه اگر عين نجاست ميداشت زايل مى شد پاك مى شود و همچنين است پاافزار از قبيل دمپائى و كفش و چكمه و اگر فرض ‍ شود كه عين نجاست قبل از راه رفتن برطرف شده در تطهير آن كافى است كه با زمين تماس پيدا كند هرچند كه اين معنا خالى از اشكال هم نيست واحتياط آن است كه حداقل مسماى مسح يا راه رفتن بعمل آيد همچنانكه احتياط آن است كه حكم نامبرده را منحصر در نجاستى بدانيم كه با راه رفتن در زمين نجس آلوده شده باشد.
و در اين حكم فرقى نيست بين اين كه زمين خاكى باشد يا ماسه و يا سنگى و نيز فرقى نيست بين اينكه خاك و ماسه و سنگ آن اصلى باشد و يا زمين با آن ها فرش شده باشد زمينى هم كه با آجر و گچ فرش شده بنابراقوى همين حكم را دارد.
و اما زمينى كه اسفالت و يا قيرمالى شده و يا با تخته فرش شده باشد نجاست كف پا و كف كفش را پاك نمى كند و بنابراقوى شرط است در زمين كه خشك و پاك باشد.
سوم آفتاب است كه زمين و هرچيز غيرمنقول و ثابت در زمين از قبيل چوب و درب و عتبه آن و ميخ كه جزء ساختمان شده است را پاك مى كند نه هر چيزيكه در ديوار قرار دارد و جزء ساختمان نيست كه در مورد آنها احتياط اجتناب كردن است و همچنين آفتاب درختان و ميوه هائى كه بردرختان است و گياهان و سبزى جات را اگر نجس شده باشد پاك مى كند هرچند كه موقع چيدن آنها رسيده باشد و همچنين غيرآنچه كه ذكر شد هرچيز ثابت در زمين و حتى ظرفهائى كه در زمين كار گذاشته شده و نيز كشتى هابوسيله آفتاب پاك مى شوند لكن مسئله در مورد درختان و ميوه ها و گياهان و سبزى جات و ظروف كار گذاشته شده و كشتى ها محل اشكال است هرچند كه پاك شدن آنها خالى از قوت نيست و در چرخ ‌هاى طوافى و باربرى كه آن را با دست حركت مى دهند و نيز گارى و امثال آن كه با چهارپايان حركتش ‍ مى دهند احتياط ترك نشود و اقوى اين آن است كه انواع حصيرهاى ساخته شده از نى و از غير نى بوسيله آفتاب پاك مى شود و در همه موارد ذكر شده و نظائر آن شرط است كه عين نجاست قبلا برطرف شده باشد و ديگر اينكه داراى رطوبتى باشد كه اگر دست به آن بزنند دست تر نشود و شرط ديگر اين است كه برطرف شدن رطوبت با تابش مستقيم و بدون واسطه خورشيد باشد (بنابراين تابش از پشت شيشه كافى نيست ) و بعيد نيست بگوئيم بايد بهمين كيفيت خشك هم بشود و رطوبتى از آن باقى نماند.
و اگر ظاهر و باطن چيزى نجس باشد و با تابش خورشيد بظاهر و باطنش ‍ خشك شود ظاهر و باطن آن هر دو پاك مى شود البته رعايت احتياط اقتضاء مى كند حكم را مختص موردى بدانيم كه باطن آن متصل به ظاهرش باشد پس اگر تنها باطن نجس شده باشد و يا چيز پاكى بين ظاهر و باطن حائل شده باشد باطن به نجاست خود باقى مى ماند و اما چند چيز متعدد متصل بهم با تابش خورشيد و خشكاندن همه آنها تنها آن قسمت كه بدون واسطه با تابش خشك شده پاك مى شود.
مساءله 9 - اگر زمين نجس خشك باشد و بخواهند آنرا بوسيله تابش خورشيد پاك كنند بايد آبى چه طاهر و چه نجس روى آن بريزند تاتر شود و با خشكيدنش بوسيله تابش خورشيد پاك شود.
مساءله 10 - ريگ و خاك و گل و سنگهائى كه همواره روى زمين افتاده و عرفا جزئى از زمين شمرده مى شود حكم زمين را دارد و اما اگر يكى از آن سنگها برداشته شود و از جزئيت زمين خارج گردد از منقولات مى شود و در صورت نجس شدن با تابش خورشيد پاك نمى شود و آلات داخل ساختمان از قبيل سر تيرهائيكه بيرون مانده و ميخها حكم بنا را دارد و اما اگر از آنجا بيرون شود ديگر حكم بنا را نداشته جزء منقولات مى شود واگر دوباره در جاى اولش نصب شود بحكم اولش بر مى گردد و همچنين هرچيز ديگريكه شبيه به آن باشد.
چهارم از پاك كننده ها استحاله است يعنى جسمى برگردد و جسمى ديگر شود بنابراين آنچه بوسيله آتش يا غير آتش خاكستر و يا دود و يا بخار شود چه آنكه عين نجس باشد و يا متنجس باشد پاك مى شود.
و اما چوب نجسى كه زغال شده و يا گل نجسى كه سفال و يا آجر و آهك شده استحاله در آن ها صورت نگرفته و بنجاست خود باقى است و هر حيوانيكه از نجس و يا متنجس تكون يابد مثلا مردارى و يا نجاستى و يا آب متنجسى كرم شود آن كرم پاك است و يا شراب مست كننده بخودى خود و يا بوسيله اى كه در آن بيندازند سركه شود پاك مى گردد چه اينكه آن وسيله و جسم در سركه مستهلك بشود يا نشود، بله اگر شراب غير از نجاست خودش بنجاستى ديگر برخورد و پس از آن سركه شود بنابراحتياط پاك نمى شود.
پنجم از چيزهائيكه نجس را پاك مى كند تبخير شدن دو سوم آب انگورى كه به وسيله آتش و يا حرارت خورشيد جوش آمده باشد (است كه اگر از سه كيلو آب انگور دو كيلوى آن تبخير شود يك كيلوى باقيمانده پاك مى شود) البته اين براساس قولى است كه آب انگور با جوشيدن نجس مى شود و اما بنابر اينكه نجس نباشد كه همين احتمال بنظر ما اقوى است ديگر يكسوم شدن آن تاءثيرى جز حلال كردن آن ندارد و اما اگر بخودى خود بجوش آيد اگر بدست آورديم كه در آن حال مست كننده باشد قهرا نجس خواهد بود ديگر با يك سوم شدن پاك نمى شود بلكه تنها راه پاك شدنش اين است كه سركه شود با شك در اينكه مست كننده شده يا نه محكوم به طهارت است .
ششم از پاك كننده ها انتقال است كه باعث مى شود نجسيكه بچير ديگرى منتقل شده و جزء آن گشته پاك شود مثل انتقال خون انسان و هر حيوان ديگريكه خون جهنده دارد به بدن پشه و هر جنبنده ايكه خون جهنده ندارد بطوريكه جزء بدن آن حيوان شود و همچنين هر نجس ديگرى غير از خون كه منتقل بچيزى غير حيوان شود مثلا منتقل به گياهان گردد و اگر حشره اى مانند زالو يا پشه خون انسانرا بكند چنانچه بداند كه جزء بدن آن حيوان نشده و يا در آن شك كند كه آيا در شك حيوان قرار گرفته وجزء آن شده يا نه آن خون بنجاست قبلى خود باقى است .
هفتم از چيزهائيكه نجس را پاك مى كند اسلام است كه پاك كننده كافراست حال چه اينكه كافراصلى باشد و يا مرتد يعنى پس از اسلام كافر شده باشد كه چنانچه مسلمان شود پاك مى شود چه مرتد فطرى باشد يا ملى مرد باشد يا زن و با پاك شدن بدن كافر همه چيز او حتى موى بدنش و ناخنش و آب دهان و بينيش و ساير فضلات متصل به او پاك مى شود.
هشتم تبعيت است و منظور از آن اين است كه وقتى كافرى مسلمان شد به تبع او فرزند بالغش نيز پاك مى شود حال چه اينكه فرزند بلافصل باشد يا با فصل (فرزند خودش باشد و يا نوه اش ) و چه اينكه شخص مسلمان شده پدر فرزند باشد و يا مادرش و اما طفليكه بدست مسلمانى اسير شده در حالى كه پدر يا مادر او به تبع اسير كننده اش پاك نمى شود.
و همچنين ميت بعد از آن كه غسل داده شد به تبع پاك شدنش وسائل غسل دادن او از قبيل پارچه اى كه روى او انداخته اند و جامه ايكه در آن جامه ميت را غسل داده اند و دست غسل دهنده و دستكش كه هنگام غسل دادن در دست داشته و كيسه حمامى كه با آن بدن ميت را شسته پاك ميشود اما اگر در حين غسل ساير قسمت هاى بدن غسال يا بدنش نجس شده باشد پاك شدن آن بخاطر تبعيت محل اشكال است و بنا بر احتياط پاك نمى شود بلكه بهتر آن است كه از غير دستهاى غسال احتياط نمود.
نهم برطرف شدن عين نجاست از بدن هر حيوان و نيز از باطن حيوان است مثلا اگر مرغى كه منقار خود را به نجاست زده بود همينكه عين نجاست از منقارش برطرف شده باشد و رطوبت نجس از آن خشك شده باشد پاك مى شود و همچنين پاك مى شود بدن حيوان مجروح و دهان خون آلود گربه و نوزاد حيوان كه هنگام ولادتش آلوده به خون بوده يا بمجرد زوال نجاست از آن ها و نيز پاك ميشود دهان انسان با فرو بردن چيز نجس يا متنجس كه خورده .
دهم - غايب شدن است كه خود پاك كننده بدن و جامه و فرش و ظروف و ساير توابع شخص غايب است و با آن معامله طهارت مى شود مگر در صورتى كه علم داشته باشيم به باقى بودن نجاست و بعيد نيست بگوئيم هيچ شرطى در اين حكم معتبر نيست در نتيجه اين حكم جارى مى شود حتى درصورتى كه شخص غائب اطلاعى از نجس شدن آنها نداشته باشد و يا آنچه به وى و يا به جامه اش رسيده را نجس نداند و يا اينكه شخص بى مبالات در دين باشد و در هر حال احتياط خوبست .
يازدهم - استبراء حيوان نجاستخوار يعنى بستن آن حيوان و منعش از خوردن نجس بمقدارى كه عرفا بآن نجاستخوار نگويند كه در اين صورت بول و فضله اش پاك مى شود ولى اين احتياط ترك نشود كه علاوه بر صادق نبودن عنوان نجاستخوار بآن حيوان اگر شتر است چهل روز استبرائش كنند و اگر مرغ خانگى است سه روز بلكه اين حكم در حيوانات نامبرده خالى از قوت نيست و در غير آنها همان زوال عنوان نجاستخوار كافى است .
گفتار در احكام مربوط به ظرفها