5-دعاى خالصانه :
خداوند مى فرمايند: عده اى وقتى گرفتار بلا مى شوند و در كشتى ، دچار طوفان (يا در هواپيما دچار سقوط، يا در ماشين دچار تصادف و يا...) مى گردند، خدا را با اخلاص و با قطع اميد از هر نجات بخشى مى خوانند و فقط خدا را عامل نجات مى دانند و از او نجات مى طلبند و لذا دعاى خالصانه آنها مستجاب مى شود، ولى وقتى آنان را نجات داديم ، باز مشرك شده و بر آن اخلاص و توجه به خدا و دعاى خالص باقى نمى مانند و شكر آن را نيز به جاى نمى آورند و دوباره از خدا روى گردان مى شوند:
و اذا مسكم الضر فى البحر ضل من تدعون الا اياه فلما نجكم الى البر اءعرضتم و كان الانس كفورا اءفاءمنتم ان يخسف بكم جانب البر⁽¹⁵⁵⁾
((وقتى شما را سختى و رنج در دريا درك مى كند، غير از خدا همه چيز از نظر شما دور (و گمراه ) مى گردد، اما وقتى شما را به خشكى نجات داد، از خدا روى گردان مى شويد و انسان ، بسيار ناسپاس است . آيا ايمن هستيد كه (براى اين روى گردانى بعد از نجات و درك قدرت خدا) شما را در همان خشكى (كه به آن بيش از خدا اعتماد داريد و به جاى خدا به آن دلبسته و مطمئن مى گرديد) فرو برد؟!
يعنى خدا، خشكى را مثل آب برايتان نرم و مايه غرق شدن قرار دهد تا بدانيد كه نگه دارنده و نجات بخش شما در خشكى و دريا و همه جا و همه وقت خداست و لذا بايد به او دل ببنديد. معلوم مى شود شرك در قلب و دل بستن به عوامل مادى و نداشتن بينش توحيدى ، آن هم بعد از تجربه معنويت و امداد الهى ، يكى از علل مهم بلا و خسف مى باشد.
6-نهى از منكر
قرآن ، نهى از منكر و بر خلاف جهت جامعه گنهكار حركت كردن و باز داشتن آنان را، مايه نجات فرد نهى كننده از منكر مى داند و در صورت قبول نهى از منكر، قطعا جامعه نيز نجات مى يابد:
فلما نسوا ما ذكروا به اءنجينا الذين ينهون عن السوء⁽¹⁵⁶⁾
((وقتى آنچه را كه ياد آور شده بودند، فراموش كردند، آنهايى را نجات داديم كه از بدى نهى مى كردند.))
همچنين مى فرمايد:
فلو لا كان من القرن من قبلكم اءولو بقيه ينهون عن الفساد فى الارض الا قليلا ممن اءنجينا منهم ⁽¹⁵⁷⁾
((چرا از اقوام گذشته افرادى نبودند كه از فساد در روى زمين نهى كنند؛ مگر كمى از آنها كه نجاتشان داديم )).
قرآن به شدت از كم بودن افراد ناهى از منكر انتقاد مى كند، و رسولان الهى را كه رسالت خود را به انجام برسانند و جامعه را از غير توحيد نهى كنند و به عبادت نمايند، جزو نجات يافتگان حتمى معرفى مى كند. بدين ترتيب ، كسانى كه رسالت پيامبران را انجام دهند و افرادى كه به آنان ايمان بياورند، جزو نجات يافتگان حتمى بلا و زلزله خواهند بود:
ثم ننجى رسلنا و الذين آمنوا كذلك حقا علينا ننج المومنين ⁽¹⁵⁸⁾
((سپس فرستادگان و ايمان آورندگان را نجات بخشيديم و همان طور بر ما واجب است كه مومنان را نجات بخشيم .))
حضرت على (عليه السلام ) نيز در نهج البلاغه علت هلاكت تمام اقوام گذشته را ترك نهى از منكر و امر به معروف معرفى مى فرمايند:
فان الله سبحانه لم يلعن القرن الماضى بين ايديكم الا لتركهم الامر بالمعروف و النهى عن المنكر، فلعن الله السفهاء لركوب المعاصى ، و العماء لترك التناهى ^{(159 )}
((خداوند سبحان ، مردم روزگاران گذشته را لعن نكرد، مگر براى ترك امر به معروف و نهى از منكر، پس بى خردان و سفيهان گنهكار را براى نافرمانى و علما را براى ترك نهى از منكر ديگران ، لعنت كرد.))
گفتنى است ترك تمامى عوامل زلزله زا و بلا آور، باعث رفع زلزله خواهد شد. پس مى توانيم بگوييم كه علم نمى تواند جلو زلزله و بلايا را بگيرد، ولى ايمان مى تواند. ايمان نه تنها بلا را دور مى كند، بلكه به جاى بلا، بركت را نيز جلب مى نمايد:
و لو اءن اهل القرى آمنوا و اءتقوا لفتحنا عليهم بركات من السماء و الارض ‍ ولكن كذبوا فاخذنهم بما كانوا يكسبون اءفاء من اهل القرى ان ياءتيهم باءسنا ضحى و هم يلعبون ⁽¹⁶⁰⁾
((اگر اهل آبادى ها ايمان آورده و از گناهان پروا كنند، حتما برايشان بركت هايى از آسمان و زمين مى گشاييم ، ولى تكذيب كردند و ما براى اعمالشان گرفتارشان كرديم . آيا اهل آبادى ها ايمن هستند كه (زلزله ، بلا) چنان غافگيرانه آنان را دريابد كه شب در خوابند؟ و آيا ايمن هستند كه عذاب آنان را روز هنگام كه مشغول بازى هستند (انواع بازى مثل بازيگرى براى فيلم ، فوتبال ، دنيا و هر نوع مشغوليت از خدا) دريابد؟ آيا از مكر خدا ايمن هستند؟ از مكر خدا ايمن نمى شوند، مگر قوم زيانكاران . آيا با آنانى كه زمين را بعد از ديگران به ارث مى برند، نرسيده كه اگر بخواهيم ، آنان را نيز در مقابل گناهانشان مورد اصابت بلا قرار مى دهيم و بر قلب هايشان مهر مى زنيم ، پس نمى شنوند⁽¹⁶¹⁾)).
چند عمل نجات بخش از زلزله
در آخر مطالب مربوط به عوامل نجات از عذاب ، خصوصا زلزله ، چند حديث را نقل مى كنيم كه اذكار و اعمال خاصى را در موقع زلزله معرفى مى نمايد.
امير المومنين (عليه السلام ) موقع زلزله اين دو آيه شريفه را قرائت مى فرمودند:
ان الله يمسك السموات و الارض ان تزولا و لئن زالتا ان اءمسكهما من اءحد من بعده انه كان حليما غفورا⁽¹⁶²⁾
((همانا خداوند، آسمان ها و زمين را از نابودى نگه مى دارد و اگر بيفتند، احدى غير از خدا نمى تواند آن دو را نگه دارد، چون او حليم و بخشنده است )).
و يمسك السماء ان تقع على الارض الا باذنه ان الله بالناس لروف رحيم ^{(163 )}
((و آسمان را از افتادن بر روى زمين نگه مى دارد، مگر اين كه با اجازه او (صورت گيرد)؛ چرا كه خداوند بر مردم دلسوز و مهربان است )).
اعمال ضد زلزله
على بن مهزيار مى گويد: به امام ابا جعفر (عليه السلام ) نامه اى نوشتم و از زلزله زياد در اهواز به ايشان شكايت كردم و عرضه داشتم : آيا صلاح مى دانيد كه از اهواز كوچ كنيم ؟
در جواب فرمودند: ((از آن جا نرويد؛ روز چهارشنبه ، پنج شنبه و جمعه را روزه بگيريد و غسل كرده و لباس هايتان را پاك كنيد و روز جمعه بيرون بياييد و دعا كنيد كه خداوند از شما زلزله را رفع نمايد.
هر كسى از شما كه گنهكار باشد، پس به سوى خداوند سبحانه و تعالى توبه كند و بر آنان دعاى خير بنمايد.⁽¹⁶⁴⁾
سليمان ديلمى مى گويد: از ابا عبدالله امام صادق (عليه السلام ) از علت زلزله سوال كردم .
فرمودند: ((آيت و نشانه است ))
گفتم : سبب آن چيست !
فرمودند: ((خداوند تبارك و تعالى بر هر كدام از رگه هاى زمين ، ملكى را موكل نموده است ، پس وقتى بخواهد قطعه اى از زمين را بلرزاند، به ملك موكل آن رگه زمين امر مى نمايد و آن ملك ، آن زمين را با اهلش ‍ مى لرزاند.))
پرسيدم : وقتى زلزله رخ داد، چه كار كنيم ؟
فرمودند: نماز آيات را به جاى آور. وقتى تمام شد، به سجده افتاده ، در سجده اين گونه بگو:
يا من يمسك السموات و الارض ان تزول و لئن زالتا ان اءمسكها من اءحد من بعده انه كان حليما غفورا اءمسك عنا السوء انك على كل شى ء قدير⁽¹⁶⁵⁾
((اى كسى كه آسمان ها و زمين را از افتادن باز مى دارى ! و اگر بيفتند، جز او كسى نمى تواند حفظ كند؛ چرا كه او حليم و غفور است ، از ما بدى را باز دار، چون تو بر هر چيزى تواناتر از ما هستى .))
امام صادق (عليه السلام ) فرمودند:
((هر كس در نمازهاى نافله ، سوره زلزال را بخواند، از زلزله در امان مى ماند.^{(166 )}))
فصل پنجم : تهران و فاجعه زلزله
مطالعه ويژگى هاى لرزه خيزى بخش هاى مختلف ايران ، حاكى از وجود خطر زلزله در اكثر نقاط پر جمعيت كشورمان است . در شهر بزرگ تهران ، دور نماى ابعاد فاجعه انگيزه پديده زمين لرزه به خوبى براى ما روشن است . اين شهر وسيع ، به وسيله چندين گسل اصلى فعال و طويل احاطه شده و ده ها گسل فرعى نيز در داخل آن وجود دارد. شواهد تاريخى نشان دهنده وقوع زلزله با دوره تناوب 160 ساله در تهران است كه در حال حاضر حدود 170 سال از وقوع آخرين زلزله مى گذارد و با توجه به شواهد زمين شناسى ، اين پديده در تهران بسيار محتمل الوقوع است ، ولى زمان دقيق حدوث آن قابل تعيين نيست .
يكى از گسل هاى بسيار فعال در محدوده تهران ، گسل مشاء - فشم (يا سمنان - آبيك ) با طول بيش از 300 كيلومتر است . اين گسل از شرق استان سمنان آغاز شده و تا حوالى آبيك قزوين امتداد دارد و از شمال تهران عبور مى كند كه در چندين بخش آن ، فعاليت هاى مداوم مشاهده مى شود.
گسل مهم ديگر، گسل شمال تهران است كه با طول بيش از 80 كيلومتر، ارتفاعات البرز را از دشت تهران جدا مى سازد و در شرقى ترين بخش خود يا گسل مشاء تلاقى مى نمايد.
همچنين گسل هاى ديگرى نظير گسل نياوران ، دار آباد، ولنجك ، اقدسيه و كن در شمال تهران و گسل رى در جنوب تهران ، قابليت لرزه خيزى داشته و يا احتمالا در حين فعاليت گسل هاى بزرگ ، مى توانند دامنه نوسانات زلزله را تشديد نمايند.
در حال حاضر با به تعويق افتادن وقوع زلزله در تهران و با شناخت توان لرزه خيزى گسل هاى ذكر شده ، خصوصا گسل مشاء كه قابليت ايجاد زلزله اى با بزرگى بيش از 6 ريشتر را دارد، بايد تمهيداتى اساسى انديشيده شود، زيرا به تعويق افتادن زلزله ، حاكى از ذخيره شدن انرژى در بخش هايى از آن است ، كه اصطلاحا نقاط گرفتگى گسل ناميده مى شود و آزاد شدن يكباره اين انرژى ، بسيار خطر آفرين و مخرب خواهد بود. هم اكنون بسيارى از زلزله شناسان با اشاره به تجمع انرژى در گسل هاى اطراف تهران ، معتقدند اين شهر در معرض وقوع يك زمين لرزه شديد قرار دارد.
در تحقيقات ماهواره اى انجام شده توسط محققان دانشگاه استنفورد نيز گسل تهران از جمله گسل هاى فعال عنوان شده است ، كه از نزديكى وقوع زلزله اى در تهران خبر مى دهد.
يك پژوهشگر و زلزله شناس در اين باره مى گويد: تهران در محل تلاقى رشته كوه هاى زاگرس و البرز قرار گرفته كه اين دو مسير در طول تاريخ شاهد زمين لرزه هاى متعددى بوده است .
محاصره تهران در ميان گسل ها شمال و شمالى - جنوبى ، اين احتمالى را در بر دارد كه در صورت فعاليت گسل شمالى ، زلزله اى به قدرت 7 ريشتر و در صورت فعاليت گسل جنوبى ، زلزله اى با قدرت بيش از 6 ريشتر تهران را تكان دهد و همچنين در تحقيقات آژانس بين المللى ژاپن (جايكاه ) به اين نكته اشاره شده است كه در صورت فعال شدن گسل رى ، بزرگ ترين آسيب ناشى از زلزله فعال در تاريخ بشر، در تهران روى خواهد داد.
مناطق پرخطر تهران
بخش هاى مركزى و جنوبى و همچنين محله هاى قديمى شهر تهران ، مملو از ساختمان هاى كهنه با مصالح بسيار نامرغوب است كه در برابر زلزله اى با بزرگى پايين نيز مقاوم نيستند.
همچنين در محلات قديمى تهران و ساير شهرهاى كشورمان ، تراكم بيش از حد منازل و باريكى بسيار زياد كوچه ها، وضع را در زمان بروز زلزله بسيار بدتر كرده و از هر گونه كمك رسانى به مناطق آسيب ديده جلوگيرى مى كند.
از طرف ديگر، به هنگام وقوع زلزله اى بزرگ ، سالم ماندن ساختمان ها و برج هاى مرتفع شمال تهران را (كه دقيقا در داخل محدوده گسل هاى پر خطر شمال تهران و نياوران بنا شده اند) به هيچ وجه نمى توان تضمين كرد. در اكثر اين ساختمانها كه تعداد زيادى از آنها در سال هاى اخير بنا شده اند، ضوابط و اصول مهندسى زلزله ، پايدارى شيب و پى سازى رعايت نشده است .
به طور كلى ، در ساخت و ساز بناهاى سبك و نيمه سنگين در كشور ما، به مقاومت و وضعيت زمينى كه قرار است سازه بر روى آن بنا گردد، اهميت چندانى داده نمى شود.
يكى از مسايلى كه بلافاصله پس از وقوع زلزله خودنمايى مى كند، مساله امداد رسانى توسط نيروهاى امدادگر در سطح منطقه زلزله زده است . هنگامى كه در يكى از نقاط كشورمان ، زلزله يا فاجعه طبيعى ديگرى رخ مى دهد، سيل امدادها از شهرهاى بزرگ و كوچك و به ويژه شهر تهران به سوى آن منطقه سرازير مى گردد. حال چنانچه يكى از شهرهاى بزرگ و خصوصا تهران كه بيش از 20 درصد جمعيت كشور را در خود جاى داده است و مركز عمده سياسى ، اقتصادى و خدماتى كشور به شمار مى رود، متحمل چنين ضايعه اى شود، آيا توان يارى رساندن به آن را از داخل يا خارج شهر مورد ارزيابى قرار داده ايم ؟
مقصود ما در اين جا ايجاد رعب و وحشت در بين مردم نيست ، زيرا حقيقت را نبايد انكار كرد و چه بسا كه آگاهى و آموزش مردم در اين زمينه ، نقش بسيار با اهميتى در كاهش خطرات اين پديده و ساير پديده هاى طبيعى در سطح كشور ايفا نمايد.
فصل ششم : نكات ايمنى زلزله
اگر زلزله اى در همين لحظه اتفاق بيفتد، چه مى كنيد؟
سالانه در جهان ، ده ها زلزله اتفاق مى افتد كه برخى از آنها خفيف و برخى ديگر شديد است و خسارتهاى جانى و مالى فراوانى در بر دارد.
بنابراين ، توصيه هاى ايمنى زلزله ، نسبت به حوادث ديگر اهميت خاصى دارد.
رعايت نكات ايمنى قبل از وقوع زلزله
از آنجا كه زلزله خبر نمى كند، بايد پيش از وقوع آن ، تدابير ايمنى خاص و مهمى به شرح زير بينديشيم :
1- اجراى دستورالعمل هاى نحوه قطع جريان آب ، برق ، گاز و ساير امكانات خدماتى در منزل .
O گاز: معمولا شير اصلى گاز، روى لوله ورودى و پس از كنتور نصب مى شود و دسته آن به رنگ قرمز يا نارنجى است .
O برق : فيوز اصلى برق در طبقه همكف يا زير كنتور قرار دارد. در صورتى كه در مجتمع هاى آپارتمانى زندگى مى كنيد، محل فيوز برق خانه خود را به نام خود مشخص كنيد.
O آب : شير اصلى ورود آب به منزل ، در همان محلى است كه لوله آب وارد خانه مى شود. اين شير در كنار كنتور اصلى قرار دارد.
2- مكانى را انتخاب كنيد كه همه اعضاى خانواده ، بعد از وقوع زمين لرزه در آنجا جمع شوند.
3- يك يا چند نقطه امن را در هر اتاق انتخاب كنيد، تا در مواقع ضرورى بتوانيد به آن نقاط پناه ببريد.
4- نقاط امن محل كار سكونت خود را در روى نقشه اى مشخص كنيد و آن را در اختيار نزديكان خود قرار دهيد.
5- تمرينهاى دوره اى نجات از خطرهاى زمين لرزه را كه از طريق رسانه ها آموزش داده مى شود، انجام دهيد و اين برنامه را هر چند وقت يك بار تكرار كنيد.
6- دوره كمك هاى اوليه به ويژه آموزش احياى قلبى و ريوى را از طريق هلال احمر شهر و يا ساير مراجع ذيصلاح ، بياموزيد.
7- از استحكام و مقاومت ساختمان قديمى در برابر زمين لرزه مطمئن شويد.
8- در ساختن بناهاى جديد، اصول و مقررات ايمنى و مقاومت ساختمان در برابر زلزله را به دقت رعايت كنيد.
9- محل خواب شما نبايد در كنار پنجره ، زير لوستر، تابلو، آينه و ساير اشياى شكننده و آويزان باشد.
10- راهروها و خروجى هاى منزل را بررسى نماييد و وسايلى را كه ممكن است بعد از وقوع زلزله سد راه شوند، از آن مكان ها دور كنيد،
11- وسايل سنگينى را كه هنگام وقوع زلزله ممكن است سقوط كنند، از جمله كتاب ها، گلدان ها آويز و لوسترها، در محل خود محكم كنيد.
12- اشياى بزرگ و سنگين را در قفسه هاى پايين تر قرار داده و قفسه ها را محكم به ديوار متصل كنيد.
13- اشيايى را كه در قسمت خارجى ساختمان قرار دارند، مانند كولرها و گلدان هاى پشت پنجره ، در جاى مناسبى قرار دهيد و يا در جاى خود مستحكم نماييد.
14- شيروانى و كلاهك دودكش هاى بخارى را كه در زمان وقوع زلزله ممكن است سقوط كنند، بازرسى كنيد.
15- ذخيره آب و غذا (ترجيحا به صورت كنسرو) به اندازه مصرف سه روز آماده كنيد. در صورتى كه اين ذخاير به صورت كنسرو نباشند، بايد هر دو هفته يك بار، آنها را تجديد كرد تا فاسد نشوند.
16- كيف امداد و نجات را همواره در منزل آماده داشته باشيد.
17- مواد شيميايى سمى و خطر آفرين را در ظرف پلاستيكى مطمئن و در پايين ترين قسمت گنجه ها قرار دهيد.
18- براى جلوگيرى از حوادث ناشى از بروز حادثه ، حتما يك كپسول آتش ‍ نشانى در منزل داشته باشيد و حتى الامكان آنرا در آشپزخانه قرار دهيد. همچنين نحوه استفاده از آن را بياموزيد و به كليه اعضاى خانواده نيز آموزش دهيد.
19- نزديك ترين محل امداد رسانى مانند جمعيت هلال احمر، درمانگاه ها، آتش نشانى و قرارگاه هاى نيروى انتظامى را، كه در هنگام حادثه مى توانند به شما كمك كنند، شناسايى كنيد.
20- از يك مهندس طراح ساختمان جهت بررسى ساختمان دعوت به عمل آوريد و درباره چگونگى راه هاى مراقبت از ساختمان با او مشورت كنيد.
رعايت نكات ايمنى هنگام وقوع زلزله
در هنگام وقوع زلزله ، حتما به نكات زير توجه كنيد:
1- اگر ساختمان مسكونى شما با خطر ريزش رو به روست ، به پناهگاه ها يا نقاط امن برويد.
2- از آسانسور استفاده نكنيد و از اشياى بلند، سنگين و حفاظت شده ، فاصله بگيريد.
3- اگر در داخل ساختمان هستيد، روى زمين بنشينيد و به كمك بازوها و دست هاى خود، سر و پشت گردن را محافظت كنيد؛ يا اين كه زير يك ميز محكم بنشينيد و به پايه آن بچسبيد؛ و يا زير درگاهى يا گوشه هاى اتاق بايستيد.
4- اگر در اتومبيل هستيد، آن را در سمت راست خيابان متوقف كنيد تا سمت چپ ، براى عبور خودروهاى امدادى باز باشد. سپس اتومبيل را خاموش كنيد ولى كليد را از جايش بيرون نياوريد. در داخل اتومبيل بمانيد و از راديو براى گرفتن اطلاعات بيشتر كمك بگيريد.
5- در رو يا زير پل ها يا گذرگاه رانندگى نكنيد.
6- اگر در فروشگاه ، سينما يا ساختمان هاى پرازدحام هستيد، از هجوم به سمت درهاى خروجى خوددارى نماييد. فقط سعى كنيد از ويترين ها، قفسه ها و اشياى سنگين فاصله بگيريد.
7- در صورتى كه روى ويلچر قرار داريد، همان جا بمانيد و آن را قفل كنيد.
8- اگر در آزمايشگاه ها و مكان هاى مشابه هستيد، تا حد امكان از موارد شيميايى دور شويد.
9- براى دريافت آخرين اطلاعات و راهنمايى هاى لازم به راديو گوش ‍ دهيد.
10- از تلفن ، جز در موارد ضرورى استفاده نكنيد. خطوط تلفن بايد براى تماس هاى ضرورى آزاد باشد.
11- اگر هنگام وقوع زمين لرزه ، در حال خارج شدن از ساختمان و يا خارج از آن هستيد، اولين كارى كه بايد انجام دهيد، اين است كه سر خود را در مقابل خطر ريزش ، به كمك اشيايى مانند كيف كتاب و يا تخته محافظت كنيد و در صورت در درست رس نبودن اين اشيا، از پشت دستتان استفاده كنيد.
12- اگر در خارج از منزل هستيد، به نقطه امنى دور از ساختمان ها، درختان و سيم هاى برق پناه ببريد.
13- مراقب خيابانهاى داراى شكستگى ، شكاف هاى زمين ، آتش سوزى و تركيدگى لوله هاى آب باشيد، تا هنگام گريز از خانه صدمه نبينيد.
14- از خيابانها و كوچه ها تنگ و باريك فورا خارج شويد.
15- از پل هاى عابر پياده و پل هاى هوايى ماشين رو دور شويد.
16- از ديوارهاى سنگ كارى شده ، بخارى ديوارى و شيشه اى بزرگ بگيريد.
17- تا توقف كامل زلزله در جاى خود بمانيد.
پس از وقوع زلزله چه بايد كرد؟
الف - اگر در داخل ساختمان هستيد:
1- آرامش خود را حفظ، و ديگران را نيز به آرامش دعوت كنيد.
2- براى مقابله با خطرهاى ناشى از پس لرزهاى احتمالى ، آماده باشيد.
3- براى پيشگيرى از وقوع آتش سوزى ، جريان برق را قطع كنيد و شير گاز را ببنديد و اگر شير گاز شكسته شده است و بستن آن امكان پذير نيست ، به سرعت محل را ترك كنيد.
4- اگر آب هنوز در لوله ها جريان دارد، چندين ظرف آب ذخيره نماييد و شير را ببنديد. در صورتى كه جريان آب قطع شده است ، براى تهيه آب ضرورى ، از قالب هاى يخ يخچال و منبع آب استفاده كنيد.
5- در محل هايى كه بوى گاز استشمام مى شود، از روشن كردن كبريت ، فندك ، سيگار و چراغ خوددارى كنيد.
6- اگر آتش سوزى در درون ساختمان رخ داده است ، براى جلوگيرى از سرايت آن بر ساير مناطق ، فورا آتش را مهار كنيد. اگر آتش سوزى تا حد زيادى گسترش يافته است ، محل را ترك كنيد.
7- براى نجات مجروحان و زير آوار ماندگان ، به خصوص افراد آسيب پذير (نظير كودكان ، سالمندان ، معلولان و بيمارانى كه در همسايگى شما هستند)، تلاش كنيد.
8- افرادى را كه به شدت مجروح شده اند، حركت ندهيد، مگر آن كه خطر خفگى آنها را تهديد كند.
9- راديوى خود را روشن بگذاريد تا آخرين اخبار و دستور العمل ها مطلع شويد.
10- از تلفن ، جز در مواقع ضرورى استفاده نكنيد. اشغال نبودن تلفن ، به كسانى كه از حادثه نجات يافته اند، امكان مى دهد تا با شما تماس بگيرند و شما را راهنمايى كنند.
11- از مصرف مواد خوراكى آلوده و يا موادى كه در معرض شيشه هاى شكسته قرار گرفته اند، خوددارى كنيد.
12- منزل را بازديد نماييد تا از خرابى هاى غير ظاهرى مطلع شويد.
13- اگر بوى گاز به مشامتان رسيد، كليد برق را نزنيد و از وسايل برقى به هيچ وجه استفاده نكنيد؛ به سرعت شير اصلى گاز را ببنديد و در صورت امكان ، درها و پنجره ها را باز كنيد.
14- براى پيدا كردن مكان هاى نشت گاز و نقاطى كه در معرض خطر آتش ‍ سوزى هستند، حتى الامكان از چراغ قوه استفاده نماييد.
15- در ساعت هاى اوليه بعد از سانحه ، از غذاهاى كنسرو شده استفاده ، و از روشن كردن وسايل پخت و پز غذا خوددارى كنيد. در صورت ضرورت به كارگيرى اين وسايل ، سعى كنيد از اجاق پيك نيكى و يا منقل ذغالى در خارج از خانه استفاده نماييد.
16- درب كمدها و قفسه ها را در مواقع ضرورى ، با احتياط باز كنيد و مواظب سقوط اشيا باشيد.
17- از شايعه پراكنى جدا پرهيز كنيد.
ب - اگر در خارج از ساختمان هستيد:
1- از تجمع در خيابانها به پرهيزيد و مسيرها را براى عبور و مرور وسايل نقليه امدادى ، باز بگذاريد.
2- به ديدن مناطق اطراف نرويد و از نزديك شدن به ساختمان هاى تخريب شده خوددارى كنيد.
3- به سيم ها و كابل هاى برق دست نزنيد.
4- با امدادگران و نيروهاى انتظامى در امر كمك رسانى همكارى كنيد، ولى مانع و مزاحم فعاليت آنها نشويد.
5- بعد از زمين لرزه ، از ناحيه تخريب شده دور شويد تا آن ناحيه پاكسازى شود.
6- تجهيزات كمكى را براى احتمال وقوع زمين لرزه هاى بعدى ، در دسترس قرار دهيد.
7- سعى كنيد تا سه روز پس از حادثه ، از خودروى شخصى استفاده نكنيد.⁽¹⁶⁷⁾