شهادت در محراب

اميرالمؤمنين علي ( عليه السلام ) در رمضان سال 40 هجري پيوسته از شهادت خود خبر مي داد . و نيز به اطرافيان خويش مي فرمود : « از قضاي الهي نمي توان گريخت » سپس در حالي كه اين اشعار را زمزمه مي كرد عازم مسجد شد .

« كمر خود را براي مرگ محكم ببند زيرا مرگ تو را ملاقات خواهد كرد و از مرگ آنگاه كه به سراي تو درآيد جزع و فرياد مكن » .

پس از ورود علي ( عليه السلام ) به مسجد شقي ترين و زيانمندترين مردم ، ابن ملجم مرادي ، در نماز و به هنگام سجده ضربه اي بر آن حضرت وارد نمود .

علي ( عليه السلام ) در شب بيست و يكم ماه رمضان سال 40 هجري با حضور خاندان ، وصاياي خود را بيان داشت ، و به وصي خود چنين فرمود :

« فرزندم حسن ( عليه السلام ) با تو سخني چند دارم ، امشب آخرين شب عمر من است چون درگذشتم با دست خود مرا غسل ده و كفن كن و بر جنازه ام نماز بخوان ، تمام اين كارها را

خودت شخصاً انجام ده ، سپس جنازه ام را در تاريكي شب ، مخفيانه دور از شهر كوفه به خاك سپار تا كسي از آن باخبر نشود » .

و در وصيتي ديگر به حسن و حسين ( عليهما السلام ) فرمود :

« هر گاه مرگم فرا رسيد مرا در تابوتم گذاريد و در حالي كه عقب آن را به دوش گرفته ايد حركت كنيد جلوي تابوت خود حركت خواهد كرد . مرا به سمت غريين ببريد در آنجا صخره اي سفيد خواهيد ديد كه نوراني است آنجا را حفر كنيد و مرا در آن مكان مدفون سازيد » .

آن دو بزرگوار همانگونه كه پدرشان فرموده بود عمل كردند و پس از حفر مكان مورد نظر ، نوشته اي در آنجا يافتند كه بدين مضمون بود :

« اين مكاني است كه آن را نوح ( عليه السلام ) براي علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) فراهم كرده است » .

حسن و حسين بعد از هموار كردن روي قبر و مخفي نمودن مكان آن در حالي كه از احترام و عنايت خداوند بر پدرشان ، آگاه شده بودند ، با همراهان به خانه بازگشتند .

فرداي آن شب يعني روز بيست و يكم ماه رمضان ، مردم كوفه كه مشتاق به تشييع و خواندن نماز بر پيكر مطهر اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) بودند به خانه آن بزرگوار مراجعه كردند . فرزندان علي ( عليه السلام ) آنان را به آنچه انجام داده بودند آگاه ساختند و چون مردم خواهان معرفي مرقد او گشتند در پاسخ گفتند :

« بنا به وصيت او محل دفنش را مخفي ساختيم »

مردم و شيعيان كوفه كه چنين ديدند ، با قلبي محزون و شكسته به خانه هاي خود بازگشتند .

امام ( عليه السلام ) به فرزندان خود سفارش كرد كه او را مخفيانه به خاك سپارند ، زيرا مي دانست دشمنان از هيچ كاري حتي شكافتن مرقد او خودداري نمي كنند و فرزندان و بستگان او براي جلوگيري از بي حرمتي به آن بزرگوار در برابر دشمنان مي ايستند در نتيجه خونريزي و اختلاف در جامعه به وجود مي آيد .

پيش بيني امام صحيح بود زيرا در دوران امارت حجاج ثقفي بر كوفه حدود 3000 قبر براي پيدا كردن مدفن علي ( عليه السلام ) نبش گرديد ولي موفق به كشف مدفن او نشدند . ^{( 1 )}

فضيلت زيارت مرقد اميرالمؤمنين علي ( عليه السلام )

در روايات ، تأكيد زيادي بر زيارت مرقد مطهر اميرالمؤمنين علي ( عليه السلام ) شده و پاداش فراواني هم بر آن مترتب گشته است كه به برخي از آن ها اشاره مي شود :

1 - اجر صد هزار شهيد .

2 - آمرزش گناهان .

3 - ايمن شدن از اهوال روز قيامت و آسان شدن حساب در آن روز .

4 - استقبال ملائكه از زائرين آن حضرت و مشايعت
زائرين تا هنگامي كه به منزل خويش مراجعت نمايند و عيادت از آنان چنانچه بيمار شوند و شركت در تشييع جنازه زائرين چنانچه فوت كنند .

5 - هر كه پياده به زيارت اميرالمؤمنين رود خداوند به هر گامي ، ثواب يك حج و يك عمره را براي او مي نويسد و اگر پياده باز گردد در برابر هر گام او پاداش دو حج و دو عمره ، جزاي او منظور مي دارد .

6 - شفاي از بيماري ها و رفع گرفتاري ها . ^{( 2 )}

كيفيت زيارت

زيارات وارده و متعدد اميرالمؤمنين علي ( عليه السلام ) بر دو دسته اند :

الف - زيارات مطلقه ، زياراتي است كه اختصاص به وقت معيني ندارد و هر زمان براي خواندن آنها مناسب است .

هفت زيارت مطلقه و آنها در مفاتيح الجنان نقل شده است .

ب - زيارات مخصوصه ، اين زيارات مربوط به اوقات مخصوص يا ويژه اي هستند و شرح آنها بدين ترتيب است :

1 - زيارات مربوط به روز عيد غدير

2 - زيارت مخصوص در روز ولادت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) .

3 - زيارات ويژه شب مبعث رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و روز مبعث .

حرم مطهر

مرقد شريف بزرگترين فداكار و تلاشگر تاريخ اسلام در پي انحراف جامعه از طريق الهي و فراموش كردن نصايح و راهنمايي هاي رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) از سال 40 هـ . ق . تا پايان دوران حكومت امويان يعني سال 132 هـ . ق كاملا مخفي و از اسرار شيعيان سوخته دل بود .

در اين دوران سياه و سخت ، فرزندان علي ( عليه السلام ) و شيعيان خاص و مورد اعتماد ، با راهنمايي ائمه ( عليهم السلام ) مخفيانه به زيارت مرقد اولين جانشين پيامبر مي آمدند .

زوال بني اميه باعث گشت افراد بيشتري از مدفن علي ( عليه السلام ) آگاه شده و تردد و رفت و آمد در اطراف مزار ساده و بي آلايش آن حضرت بيشتر گردد . پس از صد سال و چندي انتظار ، نور اميد در دل شيفتگان تابيده و آرزوي ديرين آنان تحقق يافت .

اخبار زيادي در مشخص ساختن آن موضع شريف به ويژه از امام صادق ( عليه السلام ) منتشر گشت . پس از آن علويان و عباسيان به زيارت شتافته و مردم از هر سوي

بدان روي آوردند .

داود بن علي از بزرگان بني عباس كه اعتقادي نسبت به مقام شامخ علي ( عليه السلام ) نداشت ، چون توجّه و روي آوردن مردم به مرقد آن حضرت را مشاهده كرد ، غلامي را كه جمل نام داشت و از قوت بدني بسياري برخوردار بود به همراه چند تن ديگر به سمت مرقد فرستاد و به آنان دستور داد آن محل را حفر كنند و هر چه در آن يافتند بيرون آورند .

كارگران محل مرقد را حفر كرده و 5/2 متر پائين رفتند تا آنكه به سنگ سختي برخورد كرده و هر چه سعي كردند نتوانستند بيش از آن حفر نمايند . جمل غلام قدرتمند داود كه چنين ديد خود پائين رفته و ضربه سختي بر سنگ وارد كرد كه طنين شديدي به دنبال داشت او ضربه دوم را هم وارد كرد ليكن اثري نداشت و صداي مهيب تري از آن برخاست و ضربه سوم را نيز وارد كرد پس از وارد كردن ضربه سوم ، جمل فريادي كشيده و به سختي جان داد .

همراهان غلام كار را تعطيل و جريان را به داود بن علي گزارش دادند داود كه چنين ديد از كار خود توبه كرد و به تشيع گرائيد ، سپس شبانه نزد علي بن مصعب رفته و از او خواست صندوقي براي قبر تهيه نمايد . بدين ترتيب اولين صندوق بر روي قبر مطهر علي ( عليه السلام ) نصب گرديد .

ساختمان اول

در دوران خلافت هارون الرشيد ( نيمه دوم قرن دوم هجري ) روزي هارون براي شكار به زمين هاي اطراف كوفه

( نجف يا غريين ) رفت و مشاهده كرد كه سگ هاي شكاري آهويي را دنبال مي كنند ولي پس از آنكه آهو به منطقه خاصي مي رود سگان از تعقيب آهو باز مي ايستند . هارون دانست كه آن سرزمين ، مقدس و مطهر است كه سگ ها وارد آن نمي شوند ، لذا در صدد تحقيق بر آمد و سرانجام دانست كه آن موضع ، مرقد مطهر علي ( عليه السلام ) مي باشد .

هارون به دنبال اين واقعه در حدود سال 175 هـ . ق اولين بارگاه و ساختمان مرقد علوي را بنا نهاد .

تا چند دهه قبل در زير طاق نزديك قبر مطهر ، نقشي بديع و زيبا جلب توجه مي كرد كه در آن مردي تير و كمان در دست ، آهويي در پيش روي او قرار داشت . در سال 1364هـ . ق . لوح نقاشي مذكور از جاي خود برداشته شد و به گنجينه حرم مطهر منتقل گرديد .

ارشادالقلوب ديلمي ساختمان اول را چنين توصيف مي كند :

« چهار در داشت و ضريح مقدس از سنگ سفيد بوده و گنبد از گل سرخ كه بالاي آن علامت سبز نصب بود » .

ساختمان دوم

توسط عمر بن يحيي ايجاد گشت . او از اصحاب امام كاظم ( عليه السلام ) بود .

ساختمان سوم

داعي صغير ( محمد بن زيد ) پس از آنكه در طبرستان

به قدرت رسيد عمارت سوم آستان علوي را بنا نهاد اين عمارت هفتاد طاق داشت .

ساختمان چهارم

در حدود سال 372هـ . ق . توسط عضدالدوله ديلمي بنا گرديد . او در شكوه و جلال دادن به ساختمان سعي فراوان كرده و اموال زيادي صرف نمود و معماران و هنرمندان را از اطراف براي اين كار دعوت كرد ساختمان مذكور در سال 755هـ . ق . دچار آتش سوزي گشت .

ساختمان پنجم

در عصر صفويه تعميرات حرم مطهر به دست شاه اسماعيل صفوي در سال 914هـ . ق آغاز شد و در عصر شاه عباس با طرح و نقشه شيخ بهايي صحن شريف آستانه تكميل گشت . سپس شاه صفيّ صفوي در سال 1042هـ . ق . دستور اصلاحات و تعميرات و نيز افزودن به مساحت و وسعت ساختمان حرم را صادر كرد .

طلا كاري گنبد و تعويض ضريح

نادر شاه افشار در سال 1156 هـ . ق موفق به زيارت حضرت اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) گرديد او به هنگام حضور در نجف دستور داد كاشي هاي سبز رنگي را كه در عصر صفويه با طرح شيخ بهايي گنبد و دو گلدسته را تزيين كرده بود بردارند و تمامي آنرا مزين به طلا كنند .

وي اموال زيادي براي تعميرات آستانه صرف كرده و

هداياي بي شماري نيز به حرم مطهر اهدا كرد كه بيشتر آنها تا عصر حاضر باقي است .

گنبد مطهر حرم در عصر عضدالدوله سفيد بود و در دوران صفويه با كاشي هاي سبز رنگ مزين گشت و سرانجام در عصر نادر شاه طلاكاري و زرين گرديد . اين اقدام تأثير عميقي در قلوب شيعيان نهاد و جمع زيادي از شاعران شيعه به فارسي ، عربي ، تركي و هندي اشعاري بدان مناسبت سرودند .

تزيين حرم مطهر و كاشي كاري صحن شريف در عصر نادر شاه تكميل و بر شكوه آن افزود . كاشي كاري ايوان العلماء كه در آن ، بسياري از علماي شيعه و برخي از بزرگان صفويه مدفون مي باشند ، از آثار نادر شاه مي باشد و تاكنون باقي مانده است .

آغا محمد خان قاجار در سال 1211هـ . ق . ضريحي نقره اي به آن آستان مقدّس تقديم كرد و فتحعلي شاه در سال 1236هـ . ق . تعميراتي در ساختمان حرم
انجام داد و در سال 1262هـ . ق . عباس قلي خان وزير محمد شاه ضريح ديگري از نقره به حرم مطهر اهدا نمود .

آستان علوي در عصر حاضر

آستان مقدس علوي در حال حاضر از صحن و حرم تشكيل مي شود .

بر روي قبر مطهر صندوقي از ساج خاتم كاري شده و نفيس قرار گرفته كه اهدائي شاه اسماعيل صفوي است .

در اطراف صندوق مطهر سوره دهر و احاديثي در شأن حضرت علي ( عليه السلام ) با خط زيبا نوشته شده است .

بر روي صندوق ، ضريح نقره اي قرار گرفته كه از ده هزار و پانصد مثقال طلاي خالص و دو ميليون مثقال نقره تشكيل شده است .

در وسط ايوان طلا قصيده اي فارسي با حروف طلا به خط زيباي محمد جعفر اصفهاني و به تاريخ 1156هـ . ق . در مدح حضرت امير نوشته شده است اين قصيده از سروده هاي شاعر مشهور سيد محمد عرفي شيرازي است و مطلع آن چنين است :

اين بارگاه كيست كه گويند بي هراس * * * كاي اوج عرش سطح حضين تو را مماس

در طرف شمال و جنوب ايوان دو گلدسته ( مناره ) طلا به ارتفاع 35 متر واقع است كه در بالاي آن بعضي از آيات سوره جمعه كتيبه شده است .

ايوان نجف چه خوش صفايي دارد * * * حيدر بنگر چه بارگاهي دارد

ايوان العلماء

ايواني است بزرگ كه در قسمت شمال حرم شريف قرار دارد . اين ايوان از آثار عصر آل بويه مي باشد كه در عصر صفويه تجديد بنا گشت .

اين ايوان را از آن رو ايوان العلماء مي گويند كه بسياري از بزرگان شيعه در آن مدفون شده اند از جمله :

مولي علي نقي كمره اي فراهاني متوفاي سال 1060 ق .

ميرزا علي رضا اردكاني شيرازي متوفاي سال 1166 ق .

شيخ احمد جزائري متوفاي سال 1151 ق .

مير محمد باقر هزار جريبي متوفاي سال 1245 ق .

شيخ ملا محمد مهدي نراقي متوفاي سال 1209 ق .

فرزندش شيخ احمد نراقي متوفاي سال 1245 ق .

و جمعي ديگر .

پس از شكست عراق در جنگ خليج فارس و در پي قيام مردم عراق ، شهر نجف و بارگاه اميرمؤمنان علي ( عليه السلام ) مورد هجوم و تعرض ارتش بعث قرار گرفت و آسيب هاي فراوان به ساختمان حرم وارد آمد .

صحن مطهّر

صحن شريف آستان علوي با طرحي بديع بنا گشته و يكي از مهم ترين ويژگي هاي آن اين است كه در هر چهار فصل سال آفتاب مستقيم بر قبر مطهر مي تابد و زوال ظهر در هر دو فصل زمستان و تابستان مشخص مي گردد .

در حال حاضر پنج درب ، صحن شريف را با خارج مرتبط مي سازد :

1 - درب جهت قبله

2 - درب مقابل جهت قبله كه به باب الطوسي مشهور است

3 و 4 - دو درب در جهت مشرق

5 - تا زمان شاه عباس درب هاي ورودي 4 باب بود ولي در عهد سلطان عبدالعزيز عثماني در سال 1279ق ، در

طرف غرب نيز دري ايجاد گرديد كه پنجمين درب مي باشد .

در حال حاضر ، صحن بزرگي در بخش غربي حرم ، در حال ساخت است .

توسعه و باز سازي بناي حرم و صحن مطهر پس از سقوط رژيم بعثي ، از بزرگترين و وسيع ترين مراحل توسعه آستان علوي است ، حضور و مديريت ايرانيان در امر بازسازي مشهود است .

مدفن علماء

در ايوان و حجره هاي صحن ، شخصيت هاي برجسته شيعه مدفون هستند كه به نام برخي از ايشان اشاره مي كنيم .

1ـ علامه حلي ، در ايوان طلا و در ايوان جنب گلدسته شمالي .

2ـ مقدس اردبيلي ، در ايوان طلا و حجره جنب گلدسته جنوبي .

3ـ شيخ انصاري ، حجره سمت چپ درب ورودي باب القبله .

در حجره هاي صحن نيز عالماني چون محدث نوري ، نائيني ، حاج آقا حسين قمي ، سيد ابوالحسن اصفهاني ، شيخ عباس قمي ، سيد محمود شاهرودي و سيد ابوالقاسم خويي به خاك سپرده شده اند .

مقام سدانت ( توليت ) در حرم مطهر

سلاطين آل بويه پس از آنكه اقدامات شايسته اي در رابطه با آبادي و رونق نجف و مرقد مطهر انجام دادند ، افرادي را نيز به عنوان متولي ( سادن ) و خدمتكار در حرم مطهر مشخص و براي آنان حقوق و مزاياي معين قرار دادند .

خاندان هايي كه توليت را عهده دار بودند

1 - آل شهريار ، از خانواده هاي مشهور نجف بوده و اهل علم و فضل به شمار مي آمدند .

2ـ خاندان « الملالي » ، اقدامات زيادي در آباد ساختن شهر نجف انجام دادند در دوران حكومت عثماني كه سدانت حرم با آنان بود از نفوذ و قدرت بسياري بهره داشتند و دوران سدانت آنها از بهترين ايام نجف مي باشد . اين خانواده از نوادگان ملاعبدالله يزدي نويسنده كتاب « الحاشيه » در علم منطق مي باشند .

3 - آل رفيعي ، از قرن يازدهم هجري تا حال حاضر در نجف سكونت دارند و هم اكنون از بزرگترين خاندان هاي علوي نجف مي باشند .

خدمتكاران حرم مطهر علوي

خاندان هايي كه مقام خدمت در حرم مطهر را عهده دار شده اند دو دسته اند :

1 - علوي 2 - غير علوي

اماكن نجف

اماكن مقدس ديگر نجف :

1 - مقام امام زين العابدين ( عليه السلام )

در نزديكي حرم مطهر مكاني به مقام « امام زين العابدين » مشهور است و گفته مي شود كه آن بزرگوار هر گاه به زيارت جدش اميرالمؤمنين مي آمد در مكان مزبور اقامت كرده و از آنجا به بعد را با پاي پياده به حرم و مرقد جدش ( كه در آن دوران براي همه مشخص نبود و فقط خواص ، محل قبر مطّهر را مي دانستند ) مشرف مي شد .

مكان ديگري در جوار صحن مطهر نيز به مقام امام زين العابدين ( عليه السلام ) مشهور بود كه به صورت مسجد در آمده و بسياري در آن نماز مي گذاشتند ، مسجد مذكور در تعمير و بازسازي ساختمان صحن و به هنگام گشودن درب غربي صحن از ميان رفت .

2 و 3 - مقام امام مهدي ( عليه السلام ) و مقام امام صادق ( عليه السلام )

در نجف و در وادي السلام بنايي است كه در حال حاضر مقام امام مهدي ( عليه السلام ) خوانده مي شود . در روايتي از امام

صادق ( عليه السلام ) آورده اند كه آن بزرگوار هنگامي كه براي زيارت مرقد مطهر جدش وارد نجف گشت در سه محل نماز گذارده و توقف كردند و چون از آن سه مكان سؤال شد فرمودند :

مكان اول : مرقد جدم اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) بود .

مكان دوم : محل رأس الحسين ( عليه السلام ) ( مكاني كه سر مطهر امام حسين ( عليه السلام ) را هنگام انتقال به كوفه مدتي در آنجا بر زمين نهاده بودند ) .

و مكان سوم : محل منبر قائم ( عج ) مي باشد . ^{( 3 )}

از روايت فوق پي مي بريم كه در نجف مقامي به نام موضع منبر حضرت صاحب الزمان وجود دارد ولي به مشخصات آن مكان تصريح نشده است .

در كنار مقام امام زمان ( عج ) ، مقام امام صادق ( عليه السلام ) قرار دارد .

4ـ مرقد هود و صالح ( عليه السلام )

مقبره دو پيامبر بزرگ الهي ؛ حضرت هود و حضرت صالح ( عليهما السلام ) ، در گورستان وادي السلام قرار دارد . اين دو مقبره از مكان هاي معروف و مشهور نجف مي باشند . در زمان علامه بحرالعلوم ( قدس سره ) بنايي از گچ و سنگ بر روي آن دو مرقد مطهر ساخته شد . پس از گذشت حدود يك قرن ساختمان باشكوه ديگري در آن مكان بنا گرديد ، آن ساختمان در سال 1337 هـ . ق تجديد بنا شد كه هم اكنون باقي است .

5 - قبرستان وادي السلام

در شمال شهر نجف واقع شده ، 20هزار متر مربع مساحت دارد و قدمت تاريخي آن بيش از هزار سال مي باشد و شيعيان بسياري از نقاط مختلف ، در آن به خاك سپرده شده اند .

عده زيادي قبل از مرگ وصيت مي كنند آنان را به نجف برده و در قبرستان وادي السلام دفن كنند .

6 - مرقد شيخ طوسي

اين آستان مقدّس در 100 متري شمال آستان مقدّس علوي در نزديكي يكي از درهاي صحن مطهر واقع شده كه درب شيخ طوسي ( باب الطوسي ) نام دارد و مشهور است كه شيخ از اين درب به حرم مطهر مشرف مي گرديد .

همچنين خياباني كه در سال 1369 هـ . ق احداث شده و از مقابل درب طوسي به سمت وادي السلام مي رود به « شارع طوسي » - خيابان طوسي - نامگذاري شده است .

7ـ مرقد صاحب جواهر

اين آستان مقدّس مدفن شيخ محمد حسن اصفهاني نجفي مشهور به صاحب جواهر ، از فقهاي گرانقدر عالم تشيع مي باشد و در محله « عماره » واقع شده است . آستان مذكور ساختماني مجلل و گنبدي بزرگ دارد كه كاشيكاري شده است و در كنار آن ، مسجد صاحب جواهر واقع شده است .

8 ـ مرقد سيد بحرالعلوم

اين مكان مدفن سيد محمد مهدي طباطبايي مشهور به سيد بحرالعلوم و فرزندان او مي باشد . اين آرامگاه ،

نزديك صحن مطهر اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) و در جوار مرقد شيخ طوسي ( رحمه الله ) قرار دارد .

9 ـ مرقد كاشف الغطاء

اين آستانه در محله « عمارة » بر سر گذر سه كوچه قرار دارد . شيخ جعفر كبير مشهور به كاشف الغطاء در اين مقبره به خاك سپرده شده است ، شيخ اكبر يكي از مريدان شيخ جعفر اين مقبره را بنا نهاد و بر حسب وصيت ، خود نيز در آن دفن گشت .

10ـ مرقد كميل بن زياد نخعي

كميل بن زياد يكي از ياران خاص امير مؤمنان ( عليه السلام ) و از اصحاب سرّ حضرت بود كه توسط حجاج ثقفي به شهادت رسيد . آرامگاه او يكي از زيارتگاه هاي معروف نجف است و در اين محل شخصيت هاي بر جسته اي نيز دفن هستند .

11ـ ثويّه

ثويّه نام تلي در نزديكي حنانه و نيز از اماكن مشهور نجف مي باشد كه برخي از شخصيت هاي اسلامي در آن مدفون هستند .

الف : رشيد هجري از اصحاب و ياران فداكار علي ( عليه السلام ) .

ب : عمروبن حُمق خُزاعي از اصحاب و ياران علي ( عليه السلام )

ج : سليم بن قيس هلالي از اصحاب و ياران علي ( عليه السلام ) و مؤلف كتاب اسرار آل محمد ( صلّي الله عليه وآله )

د : نصربن مزاحم منقري مؤلف كتاب وقعة صفين ، كه از مدفونين در ثويّه مي باشند .

مساجد مشهور نجف

نجف از مساجد زيادي برخوردار است كه مجموع مساجد بزرگ آن قريب به يكصد مسجد مي باشد . در محله « عماره » 25 مسجد ، در محله « حويش » 21 مسجد ، در محله « براق » 14 مسجد ، در محله « مشراق » 18 مسجد و در محله « جديده » 8 مسجد و در برخي محلات ديگر نيز تعدادي مسجد وجود دارد .

تا قبل از دوران اخير و در زمان مرحوم كاشف الغطاء نماز جماعت در حرم مطهر برگزار نمي گرديد بلكه در مساجد برپا مي شد . زيرا كاشف الغطاء عقيده داشت كه اقامه نماز جماعت در حرم باعث آزار زائرين مي گردد ، همين مسأله موجب گشت مساجد نجف آبادتر گردد و مورد تأكيد بيشتري قرار گيرند .

برخي از مساجد مشهور و مهم شهر نجف :

1 - مسجد حنانه

از مساجدي است كه زائرين نجف از آن ديدن كرده و

بدان تبرك مي جويند . بنابر احاديث وارده ، هنگام انتقال سر مبارك امام حسين ( عليه السلام ) از كربلا به كوفه آن رأس مبارك را در محل فعلي ـ مسجد حنانه ـ بر زمين نهاده اند لذا به موضع « رأس الحسين » نيز مشهور است .

امام جعفر صادق ( عليه السلام ) هنگام زيارت مرقد مطهّر جدّش اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) در اين مكان نماز گزارده است . مرحوم سيدبن طاووس در آداب و اعمال مربوط به زيارت ، زيارتي مربوط به امام حسين ( عليه السلام ) در آن مكان ( مسجد حنانه ) ذكر نموده اند .

2 - مسجد عمران بن شاهين

از قديمي ترين و مشهورترين مساجد نجف مي باشد كه عمران بن شاهين آنرا در اواسط قرن چهارم بنا نهاده است . عمران در دوران حكومت عضدالدوله در عراق عليه وي قيام كرد و شكست خورد . پس از شكست ، نذر نمود كه چنانچه عضدالدوله او را ببخشايد رواقي در نجف و در مرقد امام علي ( عليه السلام ) بنا كند ، چون عضدالدوله او را عفو نمود به نذر خويش عمل كرد .

در سال هاي بعد ، بر اثر تغيير بناي حرم ، اين مكان از رواق بودن خارج و به مسجد عمران بن شاهين مشهور شد و حال آنكه بناي آن به نيت مسجد نبوده بلكه به عنوان رواقي در ساختمان حرم مطهر ايجاد گرديد و لذا بزرگاني چون سيد محمدكاظم يزدي صاحب « عروة الوثقي » ، علامه سيد محمد كاظم مقدس و شيخ محمد باقر قمي و برخي ديگر از علما در آن به خاك سپرده شده اند .

3 - مسجدالخضراء

از مساجد قديمي است و اثر تاريخي خاصّي در مورد آن نقل نشده است .

4 - مسجد شيخ طوسي

يادگاري گرانقدر از فرزانه نامدار جهان اسلام ، شيخ طوسي است اين مسجد هنگام مهاجرت شيخ از بغداد به نجف ، منزل و محل سكونت آن بزرگوار بود كه جلسات درس و مذاكرات علمي شيخ طوسي در آن برپا مي گشت ، اين منزل پس از وفات شيخ طوسي طبق وصيت او به مسجد تبديل گشت .

مسجد شيخ طوسي امروزه يكي از مشهورترين مساجد نجف مي باشد كه در محله مشراق قرار دارد و از ابتداي بنا تا حال حاضر دو بار ساختمان آن مورد مرمّت و تعميرات اساسي قرار گرفته است .

5 - مسجد شيخ جعفر شوشتري

در محله مشراق قرار دارد و واعظ مشهور شيخ جعفر شوشتري سال ها در آن به موعظه و ايراد سخن اشتغال داشت .

6 - مسجد علامه ميرزاي شيرازي

از مساجدي است كه در بيشتر اوقات مملوّ از نمازگزاران مي باشد .

7 - مسجد صفة الصفا

از مساجد قديمي نجف است كه در محله « شيلان » قرار دارد و تاريخ بناي آن به قرن هشتم هجري مي رسد .

8 - مسجد شيخ مرتضي انصاري

مسجد مذكور در محله « حويش » واقع شده و همانگونه كه از نام آن بر مي آيد با مساعدت و تحت نظارت مرجع والامقام شيخ مرتضي انصاري بنا نهاده شده است . مسجدي است با بنايي باشكوه و مستحكم كه محل برگزاري جلسات درس بزرگان حوزه مقدسه نجف از جمله ، سيد محمد كاظم يزدي و حضرت امام خميني ( قدس سره ) بوده است .

9 - مسجد هندي

پس از حرم مطهر مهم ترين و اساسي ترين مكان نجف مي باشد كه در ايام اعتكاف ، معتكفين در آن اقامت مي كنند . هيچ يك از ساختمان هاي مساجد نجف به استحكام و زيبايي بناي مسجد هندي نيستند مراسم عزاداري امام حسين و ائمه ( عليهم السلام ) و نيز مجالس بزرگداشت علما و بزرگان در آن بر پا مي گردد .

10 - مسجد شيخ طريحي

از مساجد بزرگ و مشهور نجف است كه به محقق كركي نسبت داده مي شود . در سال 1376 هـ . ق . مورد تعمير و بازسازي قرار گرفت .

پى‏نوشتها:‌