شرح دفتر دل علامه حسن زاده آملى

شارح : صمدى آملى

- ۱ -


از دل به دفتر از دفتر به دلها
 

1- بسم الله الرحمن الرحيم
 
كه عارف در مقام كن مقيم است
 
2- كن الله و بسم الله عارف
 
چه خوش وزنند در بحر معارف
 
3- ز كن اعيان ثابت آمد از غيب
 
به عين خارجى بى نقص و بى عيب
 
4- ز كن هردم قضا آيد بتقدير
 
دهد اسم مصور را به تصوير
 
5- كه دائم خلق در خلق جديد است
 
كه از هر ذره صد حب حصيد است
 
6- زبس تجديد امثالش سريع است
 
جهان را هر دمى شكل بديع است
 
7- زكن هر لحظه اسماى جلالى
 
بود اندر تجلى جمالى
 
8- چو رحمت امتنانى و وجوبى است
 
مر عارف راز كن حظ ربوبى است
 
9- كن عارف كندكار خدايى
 
ببين ايخواجه خود را از كجايى
 
10- مصور شد به انشاى پيمبر
 
مثال بوذرى از كن اباذر
 
11- مقام كن سر قلب سليم است
 
مقامى اعظم از عرض عظيم است
 
12- سلام ما بقلب آفرينش
 
به مشكوة و سراج اهل بينش
 
13- سلام ما بدان روح معانى
 
سلامى در خور سبع المثانى
 
14- به شرح صدر خود آن آيت نور
 
عماء است و هباء و بيت معمور
 
15- ندارد او بتاهى و تناهى
 
تعالى الله ازين صنع الهى
 
16- ز وسع قلبش آن نور مويد
 
نبوت را شده ختم موبد
 
17- سوادش ليلة القدر شهودى
 
فوادش يوم الايام صعودى
 
18- خيالش مجمع غيب و شهود است
 
مثال منفصل او را نمود است
 
19- چو در توحيد فانى بود كامل
 
مقام فوق كن را بود نائل
 
20- كه محمود و محمد هست و احمد
 
اللهم صل على محمد
 
21- على بن ابيطالب هم اين است
 
كه سر انبياء و عالمين است
 
22- امامت در جهان اصلى است قائم
 
چو اصل قائمش نسلى است دائم
 
23- ز حق هر دم درود آفرينش
 
بروح ختم و آل طاهرينش
 
24- كه اندر جمع يس اند و قران
 
كه اندر فرق طه اند و فرقان
 
25- خدايا مرغ دل بنموده پرواز
 
بسوى دلنوازى نكته پرواز
 
26- يكى فرزانه دانا سرشتى
 
يكى جانانه رشك بهشتى
 
27- يكى دل داده روشن روانى
 
يكى شوريده شيرين بيانى
 
28- چو بلبل از گل و گلبن شود مست
 
مرا گفتار ز نغرش برده از دست
 
29- سلام خالص ما بر روانش
 
سلامت باد دائم جسم و جانش
 
30- روان بادا هميشه خامه او
 
نويسم من جواب نامه او
 
31- كه حكم شرعى خير الانام است
 
جواب نامه چون رد سلام است
 
32- مرا از سر من گرديده معلوم
 
جواب نامه ابد هم بمنطوم
 
33- كه نظم اندر نظام آفرينش
 
بقا دارد بنزد اهل بينش
 
34- ز نظم است فكر را تعديل و توسيط
 
بدر آيد ز افراط و ز تفريط
 
35- ز نظم آيد سخن در حد موزون
 
ز اندازه نه كم باشد نه افزون
 
36- چو حق اندر كلامت هست منظور
 
كلام حق چه منظوم و چه منشور
 
37- بسا شعر بحكمت گشته معجون
 
نموده نيك بختى را دگرگون
 
38- چه بينى شعر از طبع روان را
 
بشور اند بسى پيرو جوان را
 
39- شناسم من كس را محض شاهد
 
كه از اين مائده او راست عائد
 
40- سحرگاهى در آغاز جوانى
 
كه بايد بگذرد در كامرانى
 
41- بخلوتخانه صدق و صفايش
 
بقرآن و مناجات و دعايش
 
42- ز شعرى ناگهان زير و زبر شد
 
چو گوگردى كز آتش شعله ور شد
 
43- فروغ جلوه هاى آسمانى
 
از آن شعرش نموده آنچنانى
 
44- كه تار و مار گشته تار و پودش
 
بشد از دست او بود و نمودش
 
45- چو يكسر تارك نفس و هوى شد
 
خدا گفت و بحق سوى خدا شد
 
46- ز شعرى شد زمينى آسمانى
 
كه بنموده وداع زندگانى
 
47- از اين هجرت بدان اجرت رسيده است
 
كه چشم مثل من آنرا نديده است
 
48- عروس معنى شعرى كه عذر است
 
چرا مر قائلش را وجه از ر است
 
49- زبان حجت الله زمان است
 
كه در مدح و دعاى شاعر آنست
 
50- كه راوى در دل دفتر نوشته است
 
بهر يك بيت بيتى در بهشت است
 
51- صله بگرفته اند از حجت عصر
 
كه نقل آن فزون ميايد از حصر
 
52- فرزدق را و دعبل را گواهى
 
دو عدل شاهد آوردم چه خواهى
 
53- خداوندا نما يارى حسن را
 
برين منظومه نيك آرد سخن را
 
54- دلش را از بديها پاك فرما
 
تنش را در دهت چالاك فرما
 
55- به ن والقلمت اى رب بيچون
 
نگارش در خط و ما يسطرون
 
56- زبانش را گشا بهر بيانش
 
تو ميگو حرف خود را از زبانش
 
57- چو طاهر كردى او را اطهرش كن
 
بسان سلسبيل و كوثرش كن
 
58- كه تا آب حيات علم جارى
 
شود از او با حفاد و ذرارى
 
59- ز لطف خويشتن فرماى نايل
 
مرا و را دولت قرب نوافل
 
60- اگر قرب فرائض راست لايق
 
زهى عشق و زهى معشوق و عاشق
 
61- بيا بر گيراى پاكيزه گوهر
 
نكاتى را كه آوردم به دفتر
 
62- چو اين دفتر حكايت دارد از دل
 
بسى حرف و شكايت دارد از دل
 
63- بحكم طالعش از اختر دل
 
نهادم نام او را دفتر دل
 
64- ز طوفانى درياى دل من
 
صد فهايى كه دارد ساحل من
 
65-بسى از آن صدفها راز ساحل
 
نمودم جمع و شد اين دفتر دل
 
66- ز ما اين دفتر دل يادگارى
 
بماند بعد ما در روزگارى
 
67- نه چندان بگذرد از اين زمانه
 
كه ما را اينست نامى و نشانه
 
68- وليكن دفتر دل هست باقى
 
من الان الى يوم التلاقى
 
69- شد آغاز سخن از دفتر دل
 
ز دل افتاده ام در كار مشكل
 
70- كه اين دفتر نبايد كرد بازش
 
نشايد بر ملا بنمود رازش
 
71- مپرس از من حديث دفتر دل
 
مكن آواره ام در كشور دل
 
72- مشورانش كه چون زنبور خانه است
 
زبس از تير عم دردى نشانه است
 
73- چو ديوانه كه در زنجير بسته است
 
حسن از دست دل پيوسته خسته است
 
74- نيارم شرح دل دادن كه چونست
 
چه وصف آن ز گفتگو برونست
 
75- هر آنچه بشنوى از بيش و از كم
 
نه آن وصف دل است و الله اعلم
 
76- نه آن وصف دل است اى نورديده
 
كه دل روز است و وصف آن سپيده
 
77- چو حرف اندك از بسيار آمد
 
چو يكدانه ز صد خروار آمد
 
78- بر صاحبدلى بنما اقامت
 
نمايد وصف دل را تا قيامت
 
79- ز دل بسيار گفتى و شنيدى
 
شب ديوانه دل را نديدى
 
80- شب ديوانه دل يك طلسم است
 
كه تعريفش برون از حد و رسم است
 
81- ادب كردى چو نفس بى ادب را
 
گشايى اين طلسم بوالعجب را
 
82- دل ديوانه رند جهانسوز
 
چو شب آيد نخواهد در پيش روز
 
83- نميدانم چه تقدير و قضايى است
 
دلم را دل شب آشنايى است
 
84- نواى سينه و ناى گلويم
 
بر آرد از دل شب هاى و هويم
 
85- همين ناى است كو دارد حكايت
 
نمايد از جدائيها شكايت
 
86- ز بس معشوق شيرين و غيور است
 
دل بيچاره نزديك است و دور است
 
87- كمال وصل و مهجورى عجيب است
 
مرعين قرب را دروى غريب است
 
88- چو نالى خواهم از دردم بنالم
 
معاذ الله كه ار خواهم ببالم
 
89- چو روى خور فرو شد از كرانه
 
دل ديوانه ام گيرد بهانه
 
90- چو بيند شب پره آيد به پرواز
 
نمايد ناله شبگيرش آغاز
 
91- كه در شب شب پرده پرواز دارد
 
ز پروازم چه چيزى باز دارد
 
92- بود آنمرغ دل بى بال و بى پر
 
كه شب خو كرده بابا لين و بستر
 
93- ولى كو بلبل گلزار ياراست
 
شب او خوشتر از صبح بهار است
 
94- چو بايد مرغ زارى مرغزارى
 
ز شوق وصل دار ده و آزارى
 
95- بشب مرغ حق است و نطق حق حق
 
چو مى بيند جمال حسن مطلق
 
96- شب آيد تا كه انوار الهى
 
بتابد بر دل پاك از بتاهى
 
97- شب آيد تا كه دل در محق و در طمس
 
نمايد سورت و الليل را لمس
 
98- چه خوش باشد سخن از دفتر دل
 
از آن خوشتر وطن در كشور دل
 
99-نه از قطان اين اوطانى ايدل
 
نه از سكان اين بنيانى ايدل
 
100- تو آن عنقا عرشى آشيانى
 
كه بنود آشيانت را نشانى
 
101- به اميد بناى خانه دل
 
گرفتم خوى با ويرانه دل
 
102- چو شير در قفس سيمرغ در بند
 
درين ويرانه بايد بود تا چند
 
103- مگر از خضر فرخ فام آگاه
 
رها گردى دلا از ما سوى الله
 
104- در آن مشهد نه دينى و نه عقبى است
 
فلله الاخره و الاولى است
 
105- قلم از آتش دل زد زبانه
 
سوى بسم الله و كن شد روانه
 
106- زبسم الله و كن بشنود گر بار
 
كه تا گرد و روان تو گهر بار
 
107- كن عارف بود امر الهى
 
بكن با امرا و هر چه كه خواهى
 
108- چو يابى رتبت سر ولايت
 
بود اذن الهى از برايت
 
109- چو صاحب سر شدى سر تو حاكيست
 
چه كارى آسمانى و چه خاكيست
 
110- در آنگه سر تو خود هست معيار
 
كه اقبالت بيايد يا كه ادبار
 
111- كجا بايد كه خاموشى گزينى
 
روى در گوشه عزلت نشينى
 
112- كجا بايد چو سيف الله مسلول
 
لسانت باشد از منثول معقول
 
113- كجا دست تصرف راگشايى
 
به اذن الله كنى كار خدايى
 
114- بهر حالت مصيبى و مثابى
 
حسن مشهد حسينى انتسابى
 
115- چه نورى بر فراز شاهق طور
 
حديثى از پيمبر هست ناثور
 
116- كه از امر الهى يك فرشته
 
كه در دستش بود نيكو نوشته
 
117- بيايد نزد اهل جنت آنگاه
 
بگيرد اذن تا يابد در آن راه
 
118- مقامى را كه انسان است حائز
 
كجا افراشتگان راهست جائز
 
119- ببايد باريا بند و و گرنه
 
بنا شد ره مر آنان راد گرنه
 
120- چو وارد شد بر آنان آن فرشته
 
كه بدهد دست ايشان آن نوشته
 
121- رساند پيك حق با عزت و شان
 
سلام حق تعالى را بديشان
 
122- سلام اسمى ز اسماى الهى است
 
چنانكه آخر حشرت گواهى است
 
123- نه صرف لفظ سين و لا و ميم است
 
سلامى گر ترا قلب سليم است
 
124- تو آن اسم الهى سلامى
 
اگر سالم بهر حال و مقامى
 
125- بماند سالم از دست و زبانت
 
مسلمانان در عصر و زمانت
 
126- بود اسلام از دست و زبانت
 
ازين اسم سلام اى طالب حق
 
127- شدى سالم چو در فعل و كلامت
 
فرشت آورد از حق سلامت
 
128- در اينجا چون فرشته در ميانست
 
سلام حق رسان نامه رسانت
 
129- نباشد اين بهشتى آنچنانه
 
كه بنود و اسطر اندر ميانه
 
130- بيا در آن بهشتى كن اقامت
 
كه حق بى واسطه بدهد سلامت
 
131- بجاى نامه با تو در خطابست
 
دهن بندم كه خاموشى صوابست
 
132- ولى حرف دگر دارم نهفته
 
شود گفته بود به از نگفته
 
133- كه حق سبحانه در ص قران
 
چو فرمايد ز استكبار شيطان
 
134- در آن گفت و شنود با عتابش
 
نباشد واسطه اندر خطابش
 
135- تدبر كن در آيات الهى
 
كه قران بخشدت هر چه كه خواهى
 
136- مر آن نامه كه منشور الهى است
 
مپندارى كه قرطاس و سياهى است
 
137- حروفش از مداد نور باشد
 
در آن نامه چنين مسطور باشد
 
138- كه اين نامه بود از حى قيوم
 
بسوى حى قيوم و من اليوم
 
139- ترا دادم مقام كن ازين كن
 
هر آنچه خواهى انشايش كنى كن
 
140- من از كن هر چه ميخواهم شود مست
 
تو هم كن گوى و ميباشد ترا دست
 
141- خطاب نامه جامع هست و كامل
 
كه هر يك از بهشتى است شامل
 
142- قيامت را پس از بعد زمانى
 
چه پندارى كه خود اينك در آنى
 
143- قيامت چون كه در تو گشت قائم
 
بود اين نامه در دست تو دانم
 
144- در آن حد سزاوار مقامت
 
رساند حق تعالى هم سلامت
 
145- مقام كن به بسم الله يابى
 
بهر سور و نمايد فتح بابى
 
146- بطى الارض اندر طرفة العين
 
ببينى اينكه من اين الى اين
 
147- و يا با اينكه درجات مقيمى
 
چو آصف آورى عرش عظيمى
 
148- بلى با قدرت كامله حق
 
بلى با حكمت شامله حق
 
149- هم استصغار هر امر عظميم است
 
هم استحقار هر خطب حسيم است
 
150- به بسم الله كه اذن الله فعلى است
 
ترا فيض مقدس در تجلى است
 
151- و مادم جلوهاى يار بينى
 
چه كالاها درين بازار بينى
 
152- متاع عشق را گردى خريدار
 
برون آيى ز وسواس و زپندار
 
153- چو با تنها و يا تنها نشينى
 
بجز روى دل آرايش نبينى
 
154- نبيند ديدگان من جهانى
 
كه خود عين عيانست و نهانى
 
155- نموده جلوه او عشوه اى ساز
 
كه خواهد كوه در آيد بپرواز
 
156- ولى مالم تذق لم تدرايدوست
 
چشيدى اندكى دانى چه نيكوست
 
157- آيا غواص درياى معارف
 
بيا بشنوز بسم الله عارف
 
باب دوم :
 
1- به بسم الله الرحمن الرحيم است
 
كه عارف محى عظم رميم است
 
2- چو خود اسم ولى كردگار است
 
نفخت فيه من روحى شعار است
 
3- بنفخى جان دهد بر شكل بيجان
 
خرد از او چومار سله پيچان
 
4- بگاو مرده با پايش كندهى
 
از آن هى گاو مرده ميشود حى
 
5- به امرش شير پرده شير گردد
 
بغرد دردم آدم گير گردد
 
6- زگل سازد همى بر هيات طير
 
دهد در او شود طير و كند سير
 
7- براى مس سر اسم محيى
 
بخواهد از خدايش كيف تحيى
 
8- به اذن او بيابد رهنمون را
 
بگيرد چار مرغ گونه گون را
 
9- چه مرغان شگفت پرفسوسى
 
زنسر و بط و طاوس و خروسى
 
10- نمايد هر يكى را پاره پاره
 
به رهر كوهى نهد جزئى دوباره
 
11- بخواند نام آنان را به آواز
 
كه دردم هر چهار آيد بپرواز
 
12- ترا هر چار مرغ نهادست
 
كه روحت از عروجش اوفتادست
 
13- تراتا خست نفس است بطى
 
كه بالاى دلجن در بحر و شطى
 
14- همى جو شد زشهوت و يك دانى
 
زخارف آن طاوس است و آنى
 
15- چو نسرى كركس مردار خوارى
 
ببين اندر نهاد خود چه دارى
 
16- بكش اين چار مرغ بى ادب را
 
كه تا يابى حيات بوالعجب را
 
17- عزيز من حيات تو الهى است
 
كه عقل و نقل دو عدل گواهى است
 
18- طبيعت بر حياتت گشت حاكم
 
نباشد جز تو بر نفس تو ظالم
 
19- تو انسانى چرا امر دار خوارى
 
چرا از سفره خود بركنارى
 
20- غذاى تو چرا لاى دلجن شد
 
طباع تو بط و زاغ و زعن شد
 
21 - زخارف همچو شهوت شد حجاب
 
كه شد از دست تو حق و حسابت
 
22- ترا شهوت بقرب دوست بايد
 
بدانچه وصف و خلق اوست بايد
 
23- به بسم الله الرحمن الرحيم است
 
كه عارف صاحب خلق عظيم است
 
24- ترا زينت بود نام الهى
 
به از اين تاج كر مناچه خواهى
 
25- بيا نفس پليدت را ادب كن
 
حيات خود الهى را طلب كن
 
26- بيابى عيسوى مشرب بسى را
 
چو عيسى مى كند احياى موتى
 
27- ولى اسمى زاسماى الهى است
 
كه او را دولت نامتناهى است
 
28- چه در دنيا و در عقبى ولى است
 
لسان صدق يوسف نبى است
 
29- نبى نبود زاسماى الهى
 
لذا آمد نبوت را تناهى
 
30- نبى است و ولى مشكوة و مصباح
 
ازين دو نور اشباح است و ارواح
 
31- چو در تو اسم باطن اسم ظاهر
 
يكايك را مقاماتى است باهر
 
32- بظاهر تجليت آمد دتارت
 
بباطن تحليت باشد شعارت
 
33- نبى را اسم ظاهر هست حاكم
 
ولى را باطن حاكم هست دانم
 
34- نبى بايد ولى باشد ولى نه
 
كه مى شايد نبى باشد نبى نه
 
35- زمشكوة است و از نور ولايت
 
هر آن فتحى كه پيش آيد برايت
 
36- جمال قلب تو از نور مشكوة
 
درخشد همچو از خورشيد مراة
 
37- ولايت سارى اندر ما سوايت
 
كه آن فيض نخستين خدايست
 
38- چو حق سجانه نور بسيط است
 
و ليكن آن محاط و اين محيط است
 
39- هر آن رسمى كه از اسم محيط است
 
چو نقشى روى آن نور بسيط است
 
40- تعالى الله زوسع قلب عارف
 
بدان حدى در او گنجد معارف
 
41- كه گردد مظهر اسم محيطش
 
شود آن رق منشور بسيطش
 
42- به بسم الله بگشاد دفتر دل
 
كه بينى عرصه پنهاور دل
 
باب سوم :
 
1- به بسم الله الرحمن الرحيم است
 
گرت فتحى زفتاح عليم است
 
2- حديث حضرت ختمى مابست
 
كه بسم الله كليد هر كتابست
 
3- كتابى را كه فرموده به اطلاق
 
كتاب انفسى ميخوان و آفاق
 
4- چنانكه كتبيش را نيز شامل
 
بود اطلاق آن تعبير كامل
 
5- ولى آنكه به آفاقى رسى تو
 
كه دريابى كتاب انفسى تو
 
6- گرت معرفت نفس است حاصل
 
به آفاقى توانى گشت و اصل
 
7- بيا از خود سفه كن سوى خارج
 
نگراندروجود ذوالمعاج
 
8- بيا خود را شناس ايخواجه اول
 
كه سر گردان نمانى و معطل
 
9- زهر جايى خواهى سر در آرى
 
زخود نزديكتر راهى ندارى
 
10- ترانفست بخارج هست مرآت
 
ولى آئينه زنگار است هيهات
 
11- ترا تا آينه زنگار باشد
 
حجاب رويت دلدار باشد.
 
12- شبى خلوت نما با دفتر دل
 
ببيين در دفترت دارى چه حاصل
 
13- بشور دانش كه از سان ضمائر
 
بشب بينى يوم تبلى اسرائر
 
14- بيا در كارگاه صبنعة الله
 
كه گيرى رنگ بيرنگى و آنگاه
 
15- چو صفحه افاقى سطر لاب
 
بيابى نفس خود راباب ابواب
 
16- نباشى در اميد فتح بابى
 
مگر انكه كليدش را بيابى
 
17- ترا مفتاح فتاح مفاتح
 
نباشد غير بسم الله صالح
 
18- هر آن فتحى كه عارف مينمايد
 
به بسم الله آن را مى گشايد
 
19- بود هر حرف بسم الله بابى
 
زهر بابى مراد خويش بابى
 
20- گرت شد سر بسم الله حاصل
 
مراد تو نشد آنگاه حاصل
 
21- مرا از رحمت حق دور بينى
 
كر و لال و چلاق و كور بينى
 
22- شنيدم عارفى عاليجنابى
 
بهر حرفش كتاب مستطابى
 
23- به تفسير و بيان با و سينش
 
نوشته تا به ميم آخر نيش
 
24- كه شد يكدوره اش نوزده مجلد
 
ولى كامل بگويد تا در اين حد
 
25- كه تفسير ار كنم نقطه بى را
 
لقدا ا قرت سعبين بعيرا
 
26- نباشد راحتى از بهر روحت
 
اگر از روح تو نبود فتوحت
 
27- ترا جسم و غذاى جسم مطلوب
 
براى روح مى باشند محبوب
 
28- چو جسمى نبود از بهر فتوحت
 
نباشد جز عذابى بهر روحت
 
29- اگر چه وصلت از حب است جارى
 
در اجسام است محض هم جوارى
 
30- وصال جسم تا سرحد سطح است
 
وراى ان سخن در حد سطح است
 
31- نهايت وصلت جسمى نكاح است
 
كه آن از غايت حب لقاح است
 
32- وصال روح با روحست درد است
 
وصالى فوق الفاظ و عبارات
 
33- تو دانش اتحاد عقل و معقول
 
تو خوانش وصل علت هست و معلول
 
34- تو گويش ارتقاى ذات عاشق
 
تو نامش اعتلاى نفس ناطق
 
35- تو مى گو روح اند اشتداد است
 
براى كسب عقل مستفاد است
 
36- و يا اينكه تعالى وجود است
 
كه هر دم از خدايش فضل وجود است
 
37- و يا تجديد امثال است و ديگر
 
چه باشد حركت در متن جوهر
 
38- هر آنچه خوانيش بى شگ و بى ريب
 
زعينبى و دروانى هم سوى غيب
 
39- زحد نقص خود سوى كمالى
 
بسوى كل خود در اتحالى
 
40- هر انچه جسم و جسمانى يكسر
 
ترا محض معدند و نه ديگر
 
41- كجا جسمى تواند بود علت
 
كه عين مسكنت هست و مذلت
 
42- ترا در راه استكمال ذاتى
 
ببايد همت و صبر و ثباتى
 
43- كه گردى قابل فيض الهى
 
نمايندت همه اشياء كماهى
 
44- نبور حق دلت گردد منور
 
زبانت هم بذكر او معطر
 
45- مقامى كان ترا باشد مقرر
 
بعز قرب او گردى مظفر
 
46- مقامى كان برايت هست مطلوب
 
مقام غر محمود است و محبوب
 
47- مقامى كان بقاى جاودانيست
 
كه در حب بقايت كامرانيست .
 
48- بقايى در لقاى با خدايت
 
بگويم با تو از حب بقايت
 
باب چهارم :
 
1- به بسم الله الرحمن الرحيم است
 
كه خود حب بقا امر حكيم است
 
2- دل هر ذره اى حب بقاء است
 
مرا ورا نفرت از حرف فناء است
 
3- بود حب بقا مهر الهى
 
كه خورده بر دل مه تا به ماهى
 
4- ازين حب بقا دارم بخاطر
 
شده تعبير عشق اندر دفاتر
 
5- تو خواهى عشق خوان و خواهيش حب
 
تو خواهى مغز دان و خواهيش لب
 
6- جهان در سير حبى شد هويدا
 
تو مى گو جمله شد از عشق پيدا
 
7- نباشد غير حبى هيچ سيرى
 
نه خود سير است عشق و نيست غيرى
 
8- بقا را گرنه اصلى پايدار است
 
چرا دهرى گريزان از بواراست
 
9- چرا از ترس ضعف و بيم مردن
 
همى جوع البقر دارد بخوردن
 
10- به پندارش اگر هستى بباد است
 
چرا حب بقايش در نهاد است
 
11- ملايم را، چو او را هست نافع
 
نمايد جلب و جزاور است دافع
 
12- اگر حب بقايش ناپسند است
 
چرا از فكر مرگش در گزند است
 
13- زمرگش آنچنان اندر هراس است
 
كه مومن را بمردن التماس است
 
14- چه انرا مرگ او اصل حجيم است
 
مراين راروح و جنات نعيم است
 
15- غرض اين منطق دهرى دونست
 
چو فكر سرنگونش واژگون است
 
16- كه باشد زيستن از بهر خوردن
 
بكون سگ بدن بهتر زمردن
 
17- زدهرى بگذر از حب بقاگو
 
بعشق و عاشقى با خدا گو
 
18- زذره گير تا شمش و مجره
 
بعشق و عاشقى باشند درده
 
19- برو بر خوان اتينا طانعين را
 
جواب اسمانها و زمين را
 
20- كه تا حب بقا را نيك دانى
 
كه سارى هست در عالمى و دانى
 
21- سخن نبويش و ميكن حلقه گوش
 
مبادا آنكه بنمايى فراموش
 
22- دهان مغتندى باب بقاء است
 
بقاى مغتندى اندر غذا است
 
23- غذا مراسم باقى راست ضامن
 
كه حب او بود در جمله كامن
 
24- غذا كوضامن باقى است ايدوست
 
چه نيكو خود سادان اوست
 
25- زسجاد است اين تحفه مخلوق
 
همه از سفره حق اند مرزوق
 
26- ببين از عقل اول تا هيولى
 
چه باشد رزقشان از حق تعالى
 
27- بود بر سفره اش از مغز تا پوست
 
يكايك مغنتدى از سفره اوست
 
28- چو يك نور است در عالمى و دانى
 
غذاى جمله را از اين نور دانى
 
29- چو رزق هر يكى نور وجود است
 
به شكر رازقش اندر سجود است
 
30- بر اين خوان كرم از دشمن و دوست
 
همه مرزوق رزق رحمت اوست
 
31- ازين سفره چه شيطان و چه آدم
 
باذن حق غذا گيرند با هم
 
32- كه باشد رحمت رحمانى عام
 
بيا اندر رحيمى اى نكو فام
 
33- كه اين خوان خوانين الهى است
 
چه آنانرا دل پر سوز و آهى است
 
34- بلى اين سفره خاص است نى عام
 
غذايش را ببايد پخته نى خام
 
35- بر ين خوان آنكسى بنشتسه باشد
 
كه مى بايد دلش بشكسته باشد
 
36- ترا حب مقام و جاه دنيا
 
فرو آورده از اعلى به ادنى
 
37- قساوت بر دل تو چيره گشته
 
دو ديده تيره و سر خير گشته
 
38- ترا با حكم حق دائم جدال است
 
شب و روزت بصرف قيل و قال است
 
39- به مشتى اعتبارات مجازى
 
كنى شعبده و شب خيمه بازى
 
40- مثله كمثل الحمار است
 
كجايش بر سر اين سفره بار است
 
41- غذاى عام خام است و بود پوست
 
غذاى خاص مغز است و چه نيكوست
 
42- دراين معنى نكرد در كاه و گندم
 
چه مى باشند غذاى گاو و مردم
 
43- غذا در مغتندى يابد تخلل
 
بدقت اندر آن بنما تعقل
 
44- غذا در مغتنديش مختفى هست
 
و يانى اختفايش متنفى هست
 
45- غذاى مغتندى او را قوام است
 
و يا شرط ظهورش بالتمام است
 
46- غرض از اختفاد انتفا چيست
 
در اطلاق غذا هم مد عاچيست
 
47- تخلل راز خلقت اشتقاق است
 
جليل و با خليلش را وفاق است
 
48- بود اين نكته ها بسيار باريك
 
كه بى اندازه روشن هست و تاريك
 
49- سخن دارم ولى اى مرد عاقل
 
غذا را مى نهند از بهر آكل
 
50- برايت سفره اى گسترده باشد
 
طعام آن حيات مكرده باشد
 
51- طعامى خور كه جانت زنده گردد
 
چو خورشيد فلك تابنده گردد
 
52- اگر از ملت پاك خليلى
 
چرا در وجود حق دارى بخيلى
 
53- تو از چشم دل باريك و تاريك
 
نمى بيند مگر تاريك و باريك
 
54- ترا از رفتى و بخلى چه خواهش
 
كه خواهى رحمة الله را بكامش
 
55- بكار حق اصيلى ياد خيلى
 
چرا بر سفره اش دارى بخيلى
 
56- و آخرون مرجون نخواندى
 
كه اندر نكبت بخلت بماندى
 
57- استوسع رحمة الله الواسعة
 
فلا تقبلك منه الفاجعه
 
58- حديثى خوش بخاطرر اوفتاده است
 
پيمبر در نمازش ايستاده است
 
59- كه اعرابى بگفتى در نمازش
 
بحق سبحانه گاه نيازش
 
60- الهى مر مرا او را با پيمبر
 
ترحم كن مكن بر شخص ديگر
 
61- رسول الله پس از تسليم وى را
 
بفرمود از سر تعليم وى را
 
62- كلامى را كه حيف است گفت چون در
 
كه واسع راهمى كردى تحجر
 
63- چو اعرابى مقدسهاى خشك اند
 
كه يكسر پشك و جز آنها كه مشك اند
 
64- گرفتى دفتر دل را به بازى
 
بيا بگذرز اطوا مجازى
 
65- دلت از فيض حق فضفاض گروه
 
چو ابر رحمتش فياض گردد
 
66- صفا يابى زالفاظ كتابى
 
كه گرديند بر جانت حجابى
 
67- كه العلم حجاب الله الاكبر
 
بود اين اصطلاحاتت سراسر
 
68- زتبن نقش اوراق و دفاتر
 
چنان اكنده اى انبار خاطر
 
69- كه جاى نور علم يقذف الله
 
نيابى اندرين انبار پركاه
 
70- نه ان پيغمبر ختمى مابست
 
كه جان پاك او ام الكتاب است
 
71- نه حرفى خواند و نى خطى نوشته است
 
وليكن ما سوى دردى سرشته است
 
72- چو جان انبيابى نقش و ساده است
 
خدا در وى حقايق را نهاده است
 
73- بسى از اوليا بى رنج تعليم
 
كه شد مالك قاب هشت اقليم
 
74- ببايد بود دانم در حضورش
 
كه تابينى تجليهاى نورش
 
75- بيك معنى ترا فكر حضورى
 
نيارد قرب باشد عين دورى
 
76- مقام تو فراتر از حضور است
 
اگر چه محضر الله نور است
 
77- حضورى تا طلب دارى زدوريست
 
حضورى را كجا حرف حضوريست
 
78- حضورى محو در غرجلال است
 
حضورى مات در حسن جمال است
 
79- حضورى را فواد مستهام است
 
حضورى را مقام لا مقام است
 
80- هر آنكو ملت پاك خليل است
 
مر او را خلت رب جليل است
 
81- خليل آسا بگو و جهت وجهى
 
كه تا از كثرت پندار بجهى
 
82- مفاد لا احب الا فلين است
 
كه باقى وجه رب العالمين است
 
83- سخن بينوش و بسپارش خاطر
 
كه فرق منفطر چسبود زفاطر
 
84- عرب گويد انفطرت الانوار
 
من اعضان الشجر اى مرد بيدار
 
85- نه اغصان از شجر يابد رهايى
 
نه انوار است و اغصان را جدايى
 
86- اگر انوار و اغصان خر شجر نيست
 
خدا هست و دگر حرف دگر نيست
 
87- زمين انوار و اغصانش سماوات
 
شجر هم فاطر واجب بالذات
 
88- چو هر فرعى باصلش عين وصل است
 
غذاى فرع هم از عين اصل است
 
89- ترا فرع شجر از وى نمونه است
 
غذاى ممكن از واجب چگونه است
 
90- چو ابراهيم و يوسف باش ذاكر
 
جناب حق تعالى را به فاطر
 
91- كه بى دور و تسلسلهاى فكرى
 
بيابى دولت توحيد فطرى
 
92- ترا صد شبهه ابن كمو نه
 
نماند خر دلى بهر نمونه
 
93- ببينى بى زهر چون و چرائى
 
خدا هست و كند كار خدائى
 
94- درين مشهد رسيدى بى كم و كاست
 
به برهانى كه صديقان حق راست
 
95- اشارات ار چه در خسن صناعت
 
مرا و رابيگمان باشد براعت
 
96- وليكن از ره مفهوم موجود
 
به زعمش راه صديقانه پيمود
 
97- كجا برهان صديقين و مفهوم
 
حديث ظل و ذى ظل است معلوم
 
98- چو انسان است پيدا و نهائى
 
براى هر يكى دارد دهانى
 
99- گر اين پنهان و پيدا را يك اسم است
 
طلسمى هست كوراجان و جسم است
 
100- طلسمى باشد از سر الهى
 
كه مثل او نيابى كارگاهى
 
101- بلى اين اسم را جسمى و جانى است
 
كه هر يك را غذايى و دهانى است
 
102- دهان و گوش ما هر يك دهان است
 
كه آن بهترين و اين بهر جانست
 
103- بداند انكه در علم است راسخ
 
غذا با مغتندى باشد مسانخ
 
104- تبارك حسن تدبير الهى
 
تعالى لطف تقدير الهى
 
105- همه لذات حيوانى زمانى است
 
به همراه زمان آنى و فانى است
 
106- ولى از بهر عقلانى بكارند
 
ترا لذات عقلى پايدارند
 
107- زمان از رحمت پروردگار است
 
زمانى بهر كسب پايدار است
 
108- نباشد ارزمان و ارزمانى
 
چگونه نقش بند و زندگانى
 
109- زمان اندر نظام آفرينش
 
وجودى واجب است درگاه بينش
 
110- چو عقل اول است در صنع هستى
 
چو آيى از بلندى سوى پستى
 
111- اگر غفلت نباشد در ميانه
 
بهشت است اين زمانى و زمانه
 
112- تعالو را شنو از حق تعالى
 
ترا دعوت نمايد سوى بالا
 
113- بيا بالا بسوى سفره خاص
 
بيابى لذت و فاتحه تا آخر ناس
 
114- بود اين سفره اش بى هيچ وسواس
 
زبد و فاتحه تا آخر ناس
 
115- قلم را اهتزازى در مريد است
 
كه اندر وصف قران مجيد است