3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبـِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ دَخَلْتُ أَنَا وَ حُمْرَانُ أَوْ أَنَا وَ بُكَيْرٌ عَلَى أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّا نَمُدُّ الْمِطْمَارَ قَالَ وَ مَا الْمِطْمَارُ قُلْتُ التُّرُّ فَمَنْ وَافَقَنَا مِنْ عَلَوِيٍّ أَوْ غَيْرِهِ تَوَلَّيْنَاهُ وَ مَنْ خَالَفَنَا مِنْ عَلَوِيٍّ أَوْ غَيْرِهِ بَرِئْنَا مِنْهُ فَقَالَ لِي يَا زُرَارَةُ قَوْلُ اللَّهِ أَصْدَقُ مِنْ قَوْلِكَ فَأَيْنَ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جـَلَّ إِلَّا الْمـُسـْتـَضـْعـَفـِيـنَ مـِنَ الرِّج الِ وَ النِّس اءِ وَ الْوِلْد انـِ ل ا يـَسـْتـَطـِيعُونَ حِيلَةً وَ ل ا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا أَيْنَ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ أَيْنَ الَّذِينَ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً أَيْنَ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ أَيْنَ الْمُؤَلَّفَةُ قُلُوبُهُمْ وَ زَادَ حـَمَّادٌ فـِى الْحَدِيثِ قَالَ فَارْتَفَعَ صَوْتُ أَبِى جَعْفَرٍ ع وَ صَوْتِى حَتَّى كَانَ يَسْمَعُهُ مَنْ عَلَى بَابِ الدَّارِ وَ زَادَ فِيهِ جَمِيلٌ عَنْ زُرَارَةَ فَلَمَّا كَثُرَ الْكَلَامُ بَيْنِى وَ بَيْنَهُ قَالَ لِى يَا زُرَارَةُ حَقّاً عَلَى اللَّهِ أَنْ لَا يُدْخِلَ الضُّلَّالَ الْجَنَّةَ اصول كافى جلد 4 صفحه :91 رواية :3

ترجمه : زراره گـويـد: مـن و حـمـران يـا مـن و بـكـير خدمت امام محمد باقر (عليه السلام ) شرفياب شديم ، من بوى عرض كردم : ما خود را تراز كنيم (و بسنجيم ) فرمود: تراز چيست ؟ عرض كردم : ريسمانكار (بنايان ) پس هر كس با ما موافقت داشت چه علوى باشد (و منسوب بامير المؤ منين عليه السلام باشد) چه غير او او را دوست داريم (يا با او دوستى كنيم ) و هر كه بـا مـا مـخـالف بـود چه علوى باشد چه غير او از او بيزارى جوئيم ؟ پس بمن فرمود: اى زرارة گـفـتـار خـداونـد از گـفـتـه تـو درسـت تـر اسـت ، پـس كـجـايـنـد آنـهـا كـه خـداى عـزوجـل (دربـاره شـان ) فرمايد: (((مگر ناتوانان از مردان و زنان و كودكان كه نه چاره دارنـد و نـه راه بـجـائى بـرنـد))) (سـوره نـسـاء آيـه 98) كـجايند آنانكه باميد خدايند؟ كـجـايـند آنانكه كار نيك را با كردار بد بهم آميختند؟ كجايند اصحاب اعراف ؟ كجايند مؤ لفـه قـلوبـهـم ؟ (يـعـنـى دل بـدسـت آوردگـان ، و آنـهـا دسـتـه اى از اشـراف زمـان رسـول خـدا (ص ) بـودنـد كـه آن حـضـرت سـهـمـى از زكـاة بـآنـهـا مـيـداد كـه دل آنها را بدست آورد و براى جنگ با دشمنان اسلام بآنان استعانت جويد). حماد (از قول زراره ) در اين حديث افزوده است : كه آواز امام باقر (عليه السلام ) و صداى من بلند شد تا حديكه هر كه در خانه بود مى شنيد. و جـمـيـل از قـول زراره در حـديـث افـزوده اسـت : (زراره گـفـت :) همينكه سخن ميان من و آخرت حضرت بدراز كشيد بمن فرمود: (آيا) بر خداوند حتم است كه گمراهان را ببهشت نبرد؟

شــرح :
مـقـصـود ايـن اسـتـكه حضرت باقر (عليه السلام ) قصدش آگاهى دادن زراره و آنانكه در مـجـلسـى حـضـور داشـتـه انـد بـاشتباه او بود كه پنداشته است ميزان در خوبى و بدى و اهـل بـهـشـت و دوزخ فـقـط هـم عقيدگى با شيعه است ، و امام عليه السلام فرموده بسا كه نـاتـوان در ديـن از مـخـالفـين كه عنادى نورزند و ساير اصنافيكه ذكر فرموده است به بهشت روند زيرا كه خداوند وعده عفو آمرزش به آنها داده است و نبايد از آنها بيزارى جست ضـمـنـا از رويهمرفته اين حديث استفاده شود كه زراره مرد بى ادب و بى اطلاعى بوده و حـديث بحسب ظاهر دلالت بر مذمت زراره كند در صورتيكه جلالت قدر و مقام او مورد اتفاق شـيـعـه اسـت و روايـات بـسـيارى در مدح او رسيده تا بجائيكه او را فقيه ترين اصحاب حضرت باقر و صادق عليهما السلام دانسته اند، و لذا براى جواب از اين حديث و نظائر آن وجـوهـى گـفـتـه انـد: مـانـنـد اينكه گفته اند: اين امور در آغاز كارش بوده پيش از آنكه مـعرفتش كامل گردد، يا اينكه طبع و خوى او اينگونه بوده و نمى توانسته خود دارى كند از بحث و مشاجره نه بخاطر شك و ترديد و بى اعتنائى او، يا قصدش آموختن كيفيت مناظره در ايـن مـطـلب بـوده كـه با مخالفين بتواند بحث كند، يا از شدت علاقه اى كه به ائمه عليهم السلام داشته است راضى نمى شده كه مخالفين ببهشت روند.
مـطـلب ديـگـرى كـه لازم بـه تـوضـيـح اسـت ايـنـكـه در بـعـضـى نـسـخـه هـا (((ان يدخل الجنة ))) بدون لفظ (((لا))) است كه ترجمه اش چنين شود (((كه برخدا حتم است كه گـمـراهـان را بـبهشت برد))) و چون اجماع همه فرقه هاى اسلامى و روايات بسيار زيادى دلالت دارد بـر ايـنـكه كفار ببهشت نمى روند مجلسى (ره ) فرموده است : يعنى بعضى از آنها به بهشت روند و مقصود از گمراهان مستضعفين و ديگر اصناف مذكوره در حديث هستند و آنها كافر نباشند. و با بودن لفظ (((لا))) هم فرموده است : كه استفهام انكارى است .

*باب كفر* بَابُ الْكُفْرِ

1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ الرَّقِّيِّ قـَالَ قـُلْتُ لِأَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع سُنَنُ رَسُولِ اللَّهِ ص كَفَرَائِضِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ فـَرَضَ فَرَائِضَ مُوجَبَاتٍ عَلَى الْعِبَادِ فَمَنْ تَرَكَ فَرِيضَةً مِنَ الْمُوجَبَاتِ فَلَمْ يَعْمَلْ بِهَا وَ جَحَدَهَا كَانَ كَافِراً وَ أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ بِأُمُورٍ كُلُّهَا حَسَنَةٌ فَلَيْسَ مَنْ تَرَكَ بَعْضَ مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ عِبَادَهُ مِنَ الطَّاعَةِ بِكَافِرٍ وَ لَكِنَّهُ تَارِكٌ لِلْفَضْلِ مَنْقُوصٌ مِنَ الْخَيْرِ اصول كافى جلد 4 صفحه :93 رواية :1

ترجمه : داود بـن كـثـيـر رقـى گويد: بحضرت صادق عرض كردم : سنتهاى رسولخدا (ص ) چون فـرائض خـداونـد عـزوجـل مـى بـاشـد؟ فـرمـود: بـدرسـتـيـكـه خـداى عزوجل فرائضى را فرض فرموده كه بر بندگان لازم گشته ، پس هر كه فريضه اى از آنـچـه لازم شـده تـرك كـنـد و بـان عـمـل نـكـنـد و مـنـكـر آن شـود كـافـر اسـت و (رسـول خـدا (ص ) بـكـارهـائى فـرمـان داده كه همه آنها خوب است ، پس كسيكه برخى از آنـچه خداى عزوجل بندگانش را بآن فرمان داده از طاعتش ترك كند كافر نيست ولى ترك فضيلت كرده و از خير كم بهره است .

شــرح :
فيض عليه الرحمة گويد: مقصود حضرت اينست كه همه اين دستورات (اعم از فرائض خدا و سنتهاى رسولخدا (ص ) بفرمان خدا است كه از زبان پيغمبر (ص ) رسيده (و از اين جهت فـرقى ميانه آنها نيست منتهى ) بعضى از آنها فرائض ‍ لازمه است كه ترك آنها با انكار مـوجـب كـفـراست ، و بعضى فضيلت است كه ترك آن (موجب كفر نيست ولى ) موجب كمى خير است .

2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قـَالَ وَ اللَّهِ إِنَّ الْكـُفـْرَ لَأَقـْدَمُ مِنَ الشِّرْكِ وَ أَخْبَثُ وَ أَعْظَمُ قَالَ ثُمَّ ذَكَرَ كُفْرَ إِبْلِيسَ حِينَ قَالَ اللَّهُ لَهُ اسْجُدْ لاِدَمَ فَأَبَى أَنْ يَسْجُدَ فَالْكُفْرُ أَعْظَمُ مِنَ الشِّرْكِ فَمَنِ اخْتَارَ عَلَى اللَّهِ عـَزَّ وَ جـَلَّ وَ أَبـَى الطَّاعـَةَ وَ أَقـَامَ عـَلَى الْكـَبـَائِرِ فـَهـُوَ كـَافِرٌ وَ مَنْ نَصَبَ دِيناً غَيْرَ دِينِ الْمُؤْمِنِينَ فَهُوَ مُشْرِكٌ اصول كافى جلد 4 صفحه :93 رواية :2

ترجمه : زراره گـويـد: حـضـرت باقر عليه السلام فرمود: بخدا سوگند كفر جلوتر از شرك و پـليـدتـر و بـزرگتر از آن است گويد: سپس ‍ كفر ابليس را ياد آور شد هنگاميكه خداوند بـاو فـرمود: بآدم سجده كن ، و او از سجده كردن سرباز زد، پس كفر بزرگتر از شرك است ، پس هر كه ديگرى را بر خداى عزوجل برگزيند و از فرمانبردارى او سرباز زند و بـر ارتـكاب گناهان كبيره ايستادگى كند او كفر است ، و هر كه دين و كيشى غير از دين مؤ منين برپا دارد مشرك است .

شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گـويد: آنچه از اين اخبار براى من آشكار شود اينستكه مقصود بيان كفر آن كـسـى اسـتـكـه مـنـكـر امامت اميرالمؤ منين عليه السلام شده و بر او پيشى گرفته و با او جـنـگـيـده اسـت ، و غـرض ايـنـسـت كه اينها پليدتر از مشركين هستند، و از اين روايات ظاهر گـردد كـه كـفـر عـبـارت اسـت از تـرك اطـاعـت خـداوند از روى عناد و تكبر ورزى ، و شرك آنـسـتكه براى خداوند در ميان خلق يا در عبادت يا اطاعت شريكى بسازد چه اينكار از روى عـنـاد بـاشـد يـا از روى نـادانـى و گمراهى ، پس آنحضرت بيان فرمود: كه ترك اطاعت خـداونـد دانـسـتـه و از روى علم باعناد و تكبر پليدتر و جلوتر از شرك است زيرا اولين گناهى كه از روى عناد سر زد گناه ابليس بود زيرا او شرك نورزيد بلكه ترك سجده و اطاعت حق نمود از روى عناد و تكبر.

3- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عـَنْ أَبـِي جَعْفَرٍ ع قَالَ ذُكِرَ عِنْدَهُ سَالِمُ بْنُ أَبِى حَفْصَةَ وَ أَصْحَابُهُ فَقَالَ إِنَّهُمْ يُنْكِرُونَ أَنْ يـَكـُونَ مـَنْ حَارَبَ عَلِيّاً ع مُشْرِكِينَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع فَإِنَّهُمْ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ كُفَّارٌ ثُمَّ قـَالَ لِى إِنَّ الْكـُفـْرَ أَقـْدَمُ مـِنَ الشِّرْكِ ثـُمَّ ذَكَرَ كُفْرَ إِبْلِيسَ حِينَ قَالَ لَهُ اسْجُدْ فَأَبَى أَنْ يـَسـْجـُدَ وَ قَالَ الْكُفْرُ أَقْدَمُ مِنَ الشِّرْكِ فَمَنِ اجْتَرَى عَلَى اللَّهِ فَأَبَى الطَّاعَةَ وَ أَقَامَ عَلَى الْكَبَائِرِ فَهُوَ كَافِرٌ يَعْنِى مُسْتَخِفٌّ كَافِرٌ اصول كافى جلد 4 صفحه :94 رواية :3

ترجمه : زراره گـويـد: نـزد حضرت باقر عليه السلام از سالم بن اءبى حفصه پيروانش ذكرى بـمـيـان آمـد پـس (زراره يـا ديـگـرى ) گفت : اينان منكرند كه هر كه با على عليه السلام جـنـگـيـده مـشـرك اسـت ؟ حـضـرت بـاقـر عليه السلام فرمود: پس (لابد) پندارند كه آنها كـافـرند، سپس بمن فرمود: كفر جلوتر از شرك است ، پس متذكر كفر ابليس شد در آنجا كـه خـداونـد باو فرمود: سجده كن و او سرباز زد، و (مجددا) فرمود: كفر جلوتر از شرك است ، پس هر كه بر خدا دليرى كند و از اطاعتش سرباز زند و بر ارتكاب گناهان كبيره ايستادگى كند پس او كافر است ، يعنى استخفاف كرده (و سبك شمرده ) و كافر است .

شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: سالم بن اءبى حفصه از كسانى است كه امام سجاد و حضرت باقر و حـضـرت صـادق عـليـه السـلام روايـت نـقـل كند و زيدى مذهب بوده و از سران آنها است ، و حـضـرت صـادق عـليـه السـلام او را لعـنـت و تـكذيب و تكفير كرده است و در ذم او روايات زيادى رسيده .
و در جـمـله (((يـعـنـى مـسـتخف كافر))) كه در آخر حديث است گويد: ظاهر اين است كه گفته يـكى از راويان حديث است ، و گفته شده : كه شايد كلام امام عليه السلام باشد و مقصود ايـن بـاشـد كـه در صورتى بكفر تارك اطاعت حكم شود، كه استخفاف كند، يا مقصود اين باشد كه آنكه هميشه ترك اطاعت كند ناچار بايد استخفاف كننده هم باشد.

4- عـَنـْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْيَنَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنّ ا هَدَيْن اهُ السَّبِيلَ إِمّ ا ش اكِراً وَ إِمّ ا كَفُوراً قَالَ إِمَّا آخِذٌ فَهُوَ شَاكِرٌ وَ إِمَّا تَارِكٌ فَهُوَ كَافِرٌ اصول كافى جلد 4 صفحه :95 رواية :4

ترجمه : حـمـران بـن اعـيـن گـويـد: از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام پـرسـيـدم از گـفـتـار خـداى عـزوجـل (كـه در سـوره دهـر آيـه 3 فـرمـايد:) (((همانا براه رهبريش كرديم يا سپاسگذار بـاشـد و يـا نـاسـپـاس ))) در پـاسـخ فـرمـود: يـا بـگـيـرد (و عـمـل كـنـد) پـس او (سـپـاسـگـزار و) شـاكـراسـت و يـا وانـهـد (و عمل نكند) پس او (ناسپاس ) و كافر است .

5- الْحـُسـَيـْنُ بـْنُ مـُحـَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عـُبـَيـْدٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيم انِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ قَالَ تَرْكُ الْعَمَلِ الَّذِى أَقَرَّ بِهِ مِنْ ذَلِكَ أَنْ يَتْرُكَ الصَّلَاةَ مِنْ غَيْرِ سُقْمٍ وَ لَا شُغُلٍ اصول كافى جلد 4 صفحه :95 رواية :5

ترجمه : زراره گـويـد: از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام پـرسـيـدم از گـفـتـار خـداى عزوجل (در سوره مائده آيه 5 كه فرمايد:) (((و آنكه كفر ورزد بايمان همانا تباه شده است كـردار او))) فـرمـود: يـعنى ترك كند كردارى را كه بدان اعتراف كرده است ، و از آن جمله اسـت تـرك نـمـاز بـدون كـسـالت و بـيـمـارى و نـه از روى اشتغال بكارى .

شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گويد: بعضى گفته اند: (((باء))) آيه شريفه (((و من يكفر بالايمان ))) بـمـعـنـاى عـوض اسـت يـعـنـى هـر كه كفر ورزد بجاى ايمان ، يا براى مصاحبت است يعنى بـهـمـراه ايـمـان ، پـس بـنـابـر اول يـعـنـى كـفـر بـعـد از ايـمـان و بـنـا بر دوم يعنى در دل مـنـكـر شـود و در ظـاهـر اقرار كند، سپس كلام بيضاوى و طبرسى را در تفسير آن بيان كـرده آنـگـاه گـويـد: مـقـصـود امـام (عليه السلام ) از ترك كردار كه موجب كفر است يعنى ارتـكـاب هـر كـبـيـره يـا آن كـبيره اى كه انجام آن از نبودن يقين و استخفاف بدين خبر دهد، چنانچه از مثال زدن بترك نماز بدون عذر بر ميآيد.

6- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُوسَى بْنِ بُكَيْرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الْكُفْرِ وَ الشِّرْكِ أَيُّهُمَا أَقْدَمُ قَالَ فَقَالَ لِى مَا عَهْدِى بِكَ تُخَاصِمُ النَّاسَ قـُلْتُ أَمـَرَنـِى هـِشـَامُ بـْنُ سـَالِمٍ أَنْ أَسـْأَلَكَ عـَنْ ذَلِكَ فـَقـَالَ لِى الْكُفْرُ أَقْدَمُ وَ هُوَ الْجُحُودُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلّ ا إِبْلِيسَ أَبى وَ اسْتَكْبَرَ وَ ك انَ مِنَ الْك افِرِينَ اصول كافى جلد 4 صفحه :95 رواية :6

ترجمه : موسى بن بكر گويد: از حضرت ابوالحسن (موسى بن جعفر) عليهماالسلام پرسيدم كفر و شـرك كداميك جلوترند؟ گويد: بمن فرمود: من از تو سابقه ستيزه و مخاصمه با مردم را نـداشـتـم ؟ عـرض كـردم : هـشـام بـن سـالم بـمـن دسـتـور داده كـه ايـن سـؤ ال را از شـمـا بـكـنـم ، فـرمـود: كـفـر جـلوتـر اسـت و آن انـكـار اسـت خـداى عـزوجـل فـرمـوده : (((جز ابليس كه سرپيچيده و بزرگى طلبيد و بود از كفار))) (سوره بقره آيه 35)

شــرح :
مـجـلسـى (ره ) در آنـجـا كـه امـام عليه السلام فرمايد: (((ما عهدى بك تخاصم الناس ))) يعنى من نميدانستم كه تو هم با مردم بحث كنى و در افتى ، يا اينكه ، پيش از اين از آنان كـه بـا مـخـالفـيـن مـخـاصـمـه كـنـى نـبـودى و در ايـنـگـونـه مـسـائل كـه مـورد مـخـاصـمه ميان متكلمين است وارد نمى شدى و اين پرسش تو ميرساند كه شروع كرده اى .

7- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ زُرَارَةَ قـَالَ قـُلْتُ لِأَبـِي جـَعـْفَرٍ ع يَدْخُلُ النَّارَ مُؤْمِنٌ قَالَ لَا وَ اللَّهِ قُلْتُ فَمَا يَدْخُلُهَا إِلَّا كَافِرٌ قـَالَ لَا إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَمَّا رَدَدْتُ عَلَيْهِ مِرَاراً قَالَ لِى أَيْ زُرَارَةُ إِنِّي أَقُولُ لَا وَ أَقُولُ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ وَ أَنْتَ تَقُولُ لَا وَ لَا تَقُولُ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَحَدَّثَنِي هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ وَ حـَمَّادٌ عـَنْ زُرَارَةَ قـَالَ قـُلْتُ فِى نَفْسِى شَيْخٌ لَا عِلْمَ لَهُ بِالْخُصُومَةِ قَالَ فَقَالَ لِى يَا زُرَارَةُ مـَا تـَقـُولُ فـِيـمـَنْ أَقـَرَّ لَكَ بـِالْحـُكـْمِ أَ تـَقـْتـُلُهُ مـَا تـَقُولُ فِى خَدَمِكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ أَ تَقْتُلُهُمْ قَالَ فَقُلْتُ أَنَا وَ اللَّهِ الَّذِى لَا عِلْمَ لِى بِالْخُصُومَةِ اصول كافى جلد 4 صفحه :96 رواية :7

ترجمه : زراره گـويد: بحضرت باقر عليه السلام عرض كردم : مؤ من بدوزخ ميرود؟ فرمود: نه بخدا سوگند، عرض كردم : پس ‍ بدوزخ نرود جز كافر؟ فرمود: نه مگر آنكه خدا خواهد، و چون چند بار (اى حرف را) تكرار كردم بمن فرمود: اى زراره من ميگويم : نه ، و ميگويم : مگر آنكه خدا خواهد، و تو ميگوئى : نه ، و نميگوئى : مگر آنكه خدا خواهد؟. (راوى گويد: هشام بن حكم و حماد براى من حديث كردند: كه زراره گفت : من با خود گفتم : (ايـن آقـا) اسـتـادى اسـت كـه عـلم بـحـث و مـنـاظـره نـدارد؟ گـويـد: (هـمـيـنـكـه ايـن مطلب در دل مـن خطور كرد) به من فرمود: اى زراره چه گويى درباره كسى كه براى تو به حكم اسـلام اقـرار كند (و گويد: هر چه تو گويى من به همان معتقدم ) آيا او را مى كشى ؟ (يا از او مـى پـذيـرى ؟ بـنـابـرايـن كـه (((تقبله ))) باشد چنانچه در نسخه وافى است ) چه گـوئى دربـاره خـدمت كاران و خانواده تان آيا ايشان را مى كشى ؟ (زراره ) گويد: عرض كردم به خدا سوگند منم كه علم بحث و مناظره ندارم .

شــرح :
از روى هـم رفـتـه حـديـث مـعـلوم مـى شـود كـه زراره خـيـال كـرده اسـت كـه مـردم بـه دو دسـتـه انـد يـا مـؤ مـن (و او شـيـعـه عـادل امـامـى اسـت كه مرتكب نشود) و يا كافر (و او كسى است كه اين گونه نباشد) و امام (عليه السلام ) خواسته اين نظريه را رد كند و واسطه اى در اين ميانه ثابت كند كه آنها مـرتكبين گناهان كبيره از شيعه و مستضعفين از سنى ها و آنها كه حجت بر آنها تمام نگشته است از ساير فرق كه اينها واسطه ميان مؤ من و كافرند و ممكن است به دوزخ روند و ممكن است به بهشت برده شوند، و زراره اين گونه اشخاص را يا يكسره جزء كافر مى شمرده و يا برخى را جزء مؤ منين و برخى را جز كفار ميدانسته و روى اين جهت اسرار داشته و روا نـمى دانسته كه مؤ من بدوزخ رود و غيز مؤ من ببهشت . تا بحديكه در ذهنش خطور كرده كه آنـحـضرت علم خصومت (و بحث و مناظره ) ندارد، زيرا چنانچه مجلسى عليه الرحمة گويد: ظـاهـر ايـنستكه غرضش از (((لا علم له بالخصومة ))) امام عليه السلام است ، و باصطلاح مجع ضمير (((له ))) آن بزرگوار است ، و حملش بر اينكه مقصود خود او باشد بعيد است ، مـنـتهى اين حرف پيش آيد كه اين مطلب با جلالت مقام زراره مناسب نيست لذا مجلسى (ره ) فرموده است : مجرد خطور بذهن مؤ اخذه ندارد.
و در جـمـله (((فـيـمـن اقرللك بالحكم ))) فيض عليه الرحمة گويد: يعنى بتو گويد: من بـر مـذهـب تـو هستم و هر چه تو حكم كنى كه معتقد باشم من بدان معتقدم و آنرا دين خود در بـرابـر خـدا دانـم آيـا از او مـى پـذيـرى (بـنـا بـرنسخه وافى كه (((اءتقبله )))است ) و بـمـجرد تقليد حكم بايمان او ميكنى و هم چنين درباره خدمتگذاران و خانواده خود، پس زراره از جـواب عاجز شد و دانست كه اوست كه علم بمناظره و خصومت ندارد ناه امام (عليه السلام )، و جـهـت اينكه از جواب عاجز ماند اين بود كه چطور ميتوانست بمجرد تقليد بدون فهم و بصيرت حكم بايمان آنها كند، و يا چطور مى توانست با اين اقرار حكم بكفر آنها كند پس واسطه اى در اين ميان ثابت شد.

8- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ هـَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ سـُئِلَ عـَنِ الْكُفْرِ وَ الشِّرْكِ أَيُّهُمَا أَقْدَمُ فَقَالَ الْكُفْرُ أَقْدَمُ وَ ذَلِكَ أَنَّ إِبْلِيسَ أَوَّلُ مـَنْ كـَفـَرَ وَ كـَانَ كـُفْرُهُ غَيْرَ شِرْكٍ لِأَنَّهُ لَمْ يَدْعُ إِلَى عِبَادَةِ غَيْرِ اللَّهِ وَ إِنَّمَا دَعَا إِلَى ذَلِكَ بَعْدُ فَأَشْرَكَ اصول كافى جلد 4 صفحه :97 رواية :8

ترجمه : مـسـعـدة بـن صـدقـه گـويـد: شـنـيـدم حـضـرت صـادق عـليـه السـلام در جـواب ايـن سـؤ ال كـه كـداميك از كفر و شرك جلوتر است ؟ـ فرمود: كفر جلوتر است ، براى اينكه ابليس نـخـسـتين كسى بود كه كافر شد، و كفر او غير از شرك بود زيرا او به پرستش غير از خدا دعوت نكرد، و همانا پس از آن (مردم را بپرستش غير خدا) خواند و مشرك شد.

9- هـَارُونُ عـَنْ مـَسـْعـَدَةَ بـْنِ صَدَقَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ سُئِلَ مَا بَالُ الزَّانِى لَا تـُسـَمِّيـهِ كـَافـِراً وَ تـَارِكُ الصَّلَاةِ قـَدْ سـَمَّيـْتـَهُ كَافِراً وَ مَا الْحُجَّةُ فِى ذَلِكَ فَقَالَ لِأَنَّ الزَّانـِيَ وَ مـَا أَشـْبـَهـَهُ إِنَّمـَا يَفْعَلُ ذَلِكَ لِمَكَانِ الشَّهْوَةِ لِأَنَّهَا تَغْلِبُهُ وَ تَارِكُ الصَّلَاةِ لَا يـَتـْرُكُهَا إِلَّا اسْتِخْفَافاً بِهَا وَ ذَلِكَ لِأَنَّكَ لَا تَجِدُ الزَّانِيَ يَأْتِي الْمَرْأَةَ إِلَّا وَ هُوَ مُسْتَلِذٌّ لِإِتـْيـَانـِهِ إِيَّاهَا قَاصِداً إِلَيْهَا وَ كُلُّ مَنْ تَرَكَ الصَّلَاةَ قَاصِداً إِلَيْهَا فَلَيْسَ يَكُونُ قَصْدُهُ لِتـَرْكـِهـَا اللَّذَّةَ فـَإِذَا نـُفـِيـَتِ اللَّذَّةُ وَقـَعَ الِاسـْتـِخـْفـَافُ وَ إِذَا وَقَعَ الِاسْتِخْفَافُ وَقَعَ الْكـُفْرُ قَالَ وَ سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قِيلَ لَهُ مَا الْفَرْقُ بَيْنَ مَنْ نَظَرَ إِلَى امْرَأَةٍ فَزَنَى بـِهـَا أَوْ خـَمـْرٍ فـَشَرِبَهَا وَ بَيْنَ مَنْ تَرَكَ الصَّلَاةَ حَتَّى لَا يَكُونَ الزَّانِى وَ شَارِبُ الْخَمْرِ مـُسـْتـَخـِفـّاً كـَمـَا يَسْتَخِفُّ تَارِكُ الصَّلَاةِ وَ مَا الْحُجَّةُ فِى ذَلِكَ وَ مَا الْعِلَّةُ الَّتِى تَفْرُقُ بـَيـْنـَهـُمـَا قَالَ الْحُجَّةُ أَنَّ كُلَّمَا أَدْخَلْتَ أَنْتَ نَفْسَكَ فِيهِ لَمْ يَدْعُكَ إِلَيْهِ دَاعٍ وَ لَمْ يَغْلِبْكَ غـَالِبُ شَهْوَةٍ مِثْلَ الزِّنَى وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ أَنْتَ دَعَوْتَ نَفْسَكَ إِلَى تَرْكِ الصَّلَاةِ وَ لَيْسَ ثَمَّ شَهْوَةٌ فَهُوَ الِاسْتِخْفَافُ بِعَيْنِهِ وَ هَذَا فَرْقُ مَا بَيْنَهُمَا اصول كافى جلد 4 صفحه :97 رواية :9

ترجمه : و نـيـز گـويـد: شـنـيـدم از آنـحـضـرت كـه در پـاسـخ سـؤ ال كـه چـگـونـه شـد كـه شـمـا زنـاكـار را كـافـر نـنـامـى ولى تـارك نـمـاز را كـافـر دليل بر اين چيست ؟ فرمود: چون زناكار و آنكه مانند اوست همانا اين كار را بخاطر غلبه شـهـوت كـنـد، ولى تارك نماز آنرا ترك نكند جز از روى استخفاف (و سبك شمردن ) آن و ايـن بـراى آنـسـتكه زناكارى نيست كه نزد زنى رود جز اينكه از نزديكى با او طلب لذت كند و هدفش (كاميابى ) و التذاذ است ، ولى هر كه نماز را ترك كند و قصد آن كند هدفش در تـرك آن لذت نيست ، و چون لذتى نيست (پس براى ) استخفاف (و سبك شمردن ) است ، و هرگاه استخفاف شد كفر واقع شود. گـويـد: و نـيـز از آنحضرت پرسش شد و بوى عرض شد: چه فرق است : ميان كسى كه بزنى نگاه كند پس با او زنا كند يا بشرابى (برسد) و آنرا بنوشد و ميان كسيكه نماز را تـرك كـنـد كـه زنـا كـنـنـده و شـراب خـوار اسـتـخفاف كننده نباشند چنانچه تارك نماز اسـتـحفاف كننده است ؟ و دليل در اين باره چيست ؟ و بچه علت بين آن دو جدا شود؟ فرمود: دليل و حجت اينستكه هر چيزى كه تو خود را وارد در آن كنى داعى و غلبه شهوت ترا بر آن وانداشته چنانچه در زنا شراب خوارى (كه غلبه شهوت سبب ارتكاب آنها است ) و تو خـودت داعـى خـويـشـتـن بـر تـرك نماز شدى و گرنه در اينجا شهوتى نيست ، بلكه عين استخفاف و بى اعتنائى است و همين است فرق ميانه آن دو.

شــرح :
مجلسى عليه رحمة گويد: ظاهر از كفر در اينجا ارتكاب چيزى است كه كم اعتنائى بدين و سـسـتـى يـقـيـن را ميرساند زيرا داعى قوى بر مخالفت امر پروردگار ندارد، و همين موجب عـذاب عظيم و كيفر طولانى است ، و اين آن كفر نيست كه سبب خلود در آتش با كفار باشد و شـفـاعـت شـافعين هم سودشان ندهد، و در دنيا نيز احكام كفار مانند نجاست و ممنوع بودن از نـكـاح وارث بـر آنـهـا جـارى گـردد. و حـمـل آن بـر مـورد اسـتـحـلال و انـكـار (نـمـاز) هـم بـعـيـد اسـت ، زيـرا زنـا كـار هـم در صـورت استحلال كافر است ، پس اين يكى از معانى كفر و درجه اى از درجات آن است چنانچه ايمان درجات دارد.

10- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحـْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ شَكَّ فِى اللَّهِ وَ فِى رَسُولِهِ ص فَهُوَ كَافِرٌ اصول كافى جلد 4 صفحه :98 رواية :10

ترجمه : حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه در خدا و رسولش شك كند كافر است .

توضيح :
مـجـلسـى (ره ) گـويـد: ايـن حـديـث دلالت كـنـد بـر ايـنـكـه شـك در اصول دين نيز موجب كفر است چنانچه گذشت و پس از اين نيز ان شاءالله بيايد، و گويا حـديـث مـحـمـول اسـت بـر شـك پـس از اتمام حجت ، و مقصود از كفر چيزى استكه در برابر ايمانست پس مستضعفين را نيز شامل گردد، و كفر باين معنى مستلزم خلود در آتش نباشد.

11- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مـَنْ شـَكَّ فـِي رَسـُولِ اللَّهِ ص قـَالَ كـَافِرٌ قُلْتُ فَمَنْ شَكَّ فِى كُفْرِ الشَّاكِّ فَهُوَ كَافِرٌ فَأَمْسَكَ عَنِّى فَرَدَدْتُ عَلَيْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَاسْتَبَنْتُ فِى وَجْهِهِ الْغَضَبَ اصول كافى جلد 4 صفحه :98 رواية :11

ترجمه : منصور بن حازم گويد: به حضرت صادق عليه السلام عرض كردم : كسيكه شك در باره رسـول (ص ) دارد (حـكـمـش ‍ چـيـست )؟ فرمود: كافر است ، عرض كردم : كسيكه شك در كفر شـاك دارد او هـم كـافـر اسـت ؟ حـضـرت از پـاسـخ (بـايـن سـؤ ال ) خـود دارى كرد و من تا سه بار تكرار كردم ديدم آثار خشم در چهره اش ظاهر گرديد (من هم ساكت شدم ).

شــرح :
فـيـض (ره ) گـويـد: اينكه حضرت پاسخش را نداده و از او هم در خشم شده براى اينستكه چـنين پرسشى مورد نداشت ، و واضح استكه اين شك موجب كفر نيست و گرنه خود پرستش كننده نيز درباره كفر او شك داشته و اطلاعى نداشته و لذا پرستش نموده است .