باب استطاعت
بَابُ الِاسْتِطَاعَةِ
|
توضيح: اين باب هم مربوط بباب (((جبر و تفويض و اختيار))) است و مراد باستطاعت در اينجا قوه و نيروئى است كه انسان بوسيله آن كارى را انجام دهد يا ترك كند و فرق استطاعت با قدرت اينستكه قدرت توانائى بر اختيار فعل و ترك است و استطاعت توانائى بر فعل يا تركست باين معنى كه چون بنده كارى را انجام داد گوئيم استطاعت بر فعل آن داشت و چون ترك كرد گوئيم استطاعت بر ترك آن داشت.
|
1- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ عَلِيّ بْنِ مُحَمّدٍ الْقَاسَانِيّ عَنْ عَلِيّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرّضَا ع عَنِ الِاسْتِطَاعَةِ فَقَالَ يَسْتَطِيعُ الْعَبْدُ بَعْدَ أَرْبَعِ خِصَالٍ أَنْ يَكُونَ مُخَلّى السّرْبِ صَحِيحَ الْجِسْمِ سَلِيمَ الْجَوَارِحِ لَهُ سَبَبٌ
وَارِدٌ مِنَ اللّهِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَسّرْ لِي هَذَا قَالَ أَنْ يَكُونَ الْعَبْدُ مُخَلّى السّرْبِ صَحِيحَ الْجِسْمِ سَلِيمَ الْجَوَارِحِ يُرِيدُ أَنْ يَزْنِيَ فَلَا يَجِدُ امْرَأَةً ثُمّ يَجِدُهَا فَإِمّا أَنْ يَعْصِمَ نَفْسَهُ فَيَمْتَنِعَ كَمَا امْتَنَعَ يُوسُفُ ع أَوْ يُخَلّيَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ إِرَادَتِهِ فَيَزْنِيَ فَيُسَمّى زَانِياً وَ لَمْ يُطِعِ اللّهَ بِإِكْرَاهٍ وَ لَمْ يَعْصِهِ بِغَلَبَةٍ
اصول كافى جلد 1 صفحه:225 رواية: 1
|
|
ترجمه :
على بن اسباط گويد: از حضرت رضا عليه السلام راجع باستطاعت پرسيدم، فرمود؛ استطاعت بنده پس از چهار خصلت حاصل مىشود: 1- اينكه راهش باز باشد 2- تندرست باشد 3- اعضائش سالم باشد 4- براى او سببى از جانب خدا برسد. گفتم: قربانت گردم: سبب از جانب خدا را برايم توضيح دهيد، فرمود: بعد از آنكه بنده راهش باز باشد، تندرست باشد، اعضائش سالم باشد، مىخواهد زنا كند زنى را پيدا نمىكند و سپس پيدا مىكند، آنگاه يا خود را نگه مىدارد و سر باز مىزند چنانچه حضرت يوسف عليه السلام سر باز زد يا خود را تسليم خواست و ارادهاش مىكند و زنا مىكند وزانى ناميده مىشود: نه (آنكه سر باز مىزند) خدا را بزور اطاعت كرده و نه (آنكه زنا كند) با نافرمانى خود بر او چيره گشته است.
| |
شرح :
از اين روايت استفاده مىشود كه استطاعت 4- مقدمه و شرط دارد، پس از اينكه اين چهار چيز موجود شد استطاعت حاصل آيد: اول سرب مخلى است يعنى كارى را كه مىخواهد انجام دهد مانعى سر راهش نباشد كه او را از آنكار جلوگيرى كند دوم تندرست باشد يعنى تب و ضعف و بيهوشى و امراضيكه بودن آنها مانع انجام كاريستكه اراده دارد نباشد سوم اعضاء مربوط بانكار سالم باشد پس نابينا استطاعت نظر بنا محرم ندارد و كر استطاعت شنيدن غنا ندارد چهارم براى او سببى از خدا برسد، و اين مطلب را چون راوى نفهميد از امام عليه السلام توضيح خواست و حضرت ضمن يك مثال درباره زنا بيان كرد، ملاصدرا و مرحوم مجلسى ميفرمايند همان نيروئى كه خدا در او گذاشته كه ميتواند مانند حضرت يوسف خود را نگهدارد يا آنكه مرتكب زنا شود، سبب رسيده از خداست و مجلسى (ره) احتمال ديگرى هم داده و آنرا با تكلف دانسته است در صورتيكه روشنتر بنظر ميرسد و آن اينستكه پيدا شدن زن براى رنا سبب رسيده از خدا باشد.
|
2- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى وَ عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ جَمِيعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ عَلِيّ بْنِ الْحَكَمِ وَ عَبْدِ اللّهِ بْنِ يَزِيدَ جَمِيعاً عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع عَنِ الِاسْتِطَاعَةِ فَقَالَ أَ تَسْتَطِيعُ أَنْ تَعْمَلَ مَا لَمْ يُكَوّنْ قَالَ لَا قَالَ فَتَسْتَطِيعُ أَنْ تَنْتَهِيَ عَمّا قَدْ كُوّنَ قَالَ لَا قَالَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع فَمَتَى أَنْتَ مُسْتَطِيعٌ قَالَ لَا أَدْرِي قَالَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع إِنّ اللّهَ خَلَقَ خَلْقاً فَجَعَلَ فِيهِمْ آلَةَ الِاسْتِطَاعَةِ ثُمّ لَمْ يُفَوّضْ إِلَيْهِمْ فَهُمْ مُسْتَطِيعُونَ لِلْفِعْلِ وَقْتَ الْفِعْلِ مَعَ الْفِعْلِ إِذَا فَعَلُوا ذَلِكَ الْفِعْلَ فَإِذَا لَمْ يَفْعَلُوهُ فِي مُلْكِهِ لَمْ يَكُونُوا مُسْتَطِيعِينَ أَنْ يَفْعَلُوا فِعْلًا لَمْ يَفْعَلُوهُ لِأَنّ اللّهَ عَزّ وَ جَلّ أَعَزّ مِنْ أَنْ يُضَادّهُ فِي مُلْكِهِ أَحَدٌ قَالَ الْبَصْرِيّ فَالنّاسُ مَجْبُورُونَ قَالَ لَوْ كَانُوا مَجْبُورِينَ كَانُوا مَعْذُورِينَ قَالَ فَفَوّضَ إِلَيْهِمْ قَالَ لَا قَالَ فَمَا هُمْ قَالَ عَلِمَ مِنْهُمْ فِعْلًا فَجَعَلَ فِيهِمْ آلَةَ الْفِعْلِ فَإِذَا فَعَلُوهُ كَانُوا مَعَ الْفِعْلِ مُسْتَطِيعِينَ
قَالَ الْبَصْرِيّ أَشْهَدُ أَنّهُ الْحَقّ وَ أَنّكُمْ أَهْلُ بَيْتِ النّبُوّةِ وَ الرّسَالَةِ
اصول كافى جلد 1 صفحه:226 رواية: 2
|
|
ترجمه :
مردى بصرى گويد: از حضرت صادق عليه السلام درباره استطاعت پرسيدم. حضرت فرمود: تو مىتوانى كارى انجام دهى كه نبوده است؟ گفت: نه، فرمود: مىتوانى از كارى كه انجام يافته باز ايستى؟ گفت: نه، فرمود: پس تو كى استطاعت دارى؟ گفت: مىدانم، حضرت باو فرمود: خدا مخلوقى را آفريد و ابراز استطاعت را در آنها قرار داد ولى كار بايشان واگذار نفرمود. پس ايشان چون كار انجام دهند هنگام كار و همراه كار استطاعت بر آن كار دارند. اگر كارى را در ملك خدا انجام ندادند استطاعت نداشتهاند كار انجام نشده استطاعت آن معلوم نيست، زيرا خداى عزوجل مقتدرتر از آن است كه كسى در ملك او با او رقابت كند، مرد بصرى گفت: پس بايشان واگذار شده است؟ فرمود: نه، گفت پس در چه حالند؟ فرمود: (پيش از آنكه خدا آنها را بيافريند) كار و وضع آنها را دانست پس ابزار همان كار را در وجودشان قرار داد و چون انجام دهند مقارن عمل استطاعت دارند، مرد بصرى گفت: گواهى، دهم كه حق همين است و شما خاندان نبوت و رسالت هستيد.
| |
توضيح: در اين حديث شريف علاوه بر آنكه امام استطاعت را توصيح داده و آنرا توانائى حال عمل دانسته است نه قبل و نه بعد از آن، مطلبى بيان فرموده است كه به نظر ما فتح باب براى جواب از اشكال اخبار طينت است زيرا فرموده: خدا كار وضع آنها را دانست پس ابراز انكار را در وجودشان قرار داد يعنى چون دانست كه سلمان و بوذر و مقداد مثلا وقتيكه بدنيا آيند پيرو حق باشند و منحرف نشوند لذا ايشان را از طينت عليين آفريد و در شكم مادر قرين سعادتشان ساخت و پدر و مادر و محيط و قواى ظاهر و باطنشان را مناسب وضعشان آفريد و چون دانست كه فرعون و بوجهل و بولهب و پيروان ايشان چون به دنيا آيند با خدا و فرستادگان و برگزيدگانش بمبارزه برخيزند و حق را زير پا گذارند: ايشان را از طينت سجين آفريد و بر آنها مهر شقاوت زد و ايشانرا در صلب پدران و مادران ناپاك هم جنس خودشان قرار داد و. و استفاده اين معنى از كلام امام (ع) بسيار روشن است خصوصا با ملاحظه نكره آوردن كلمه (((فعل))) مقدما و معرف بلام آوردن آن مؤخرا كه در علم ثابت است كه چنين الف لامى عهد ذكرى است و اشاره بهمان كلمه نكره سابق دارد.
|
3- مُحَمّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللّهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ وَ مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ جَمِيعاً عَنْ عَلِيّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ صَالِحٍ النّيلِيّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع هَلْ لِلْعِبَادِ مِنَ الِاسْتِطَاعَةِ شَيْءٌ قَالَ فَقَالَ لِي إِذَا فَعَلُوا الْفِعْلَ كَانُوا مُسْتَطِيعِينَ بِالِاسْتِطَاعَةِ الّتِي جَعَلَهَا اللّهُ فِيهِمْ قَالَ قُلْتُ وَ مَا هِيَ قَالَ الْآلَةُ مِثْلُ الزّانِي إِذَا زَنَى كَانَ مُسْتَطِيعاً لِلزّنَا حِينَ زَنَى وَ لَوْ أَنّهُ تَرَكَ الزّنَا وَ لَمْ يَزْنِ كَانَ مُسْتَطِيعاً لِتَرْكِهِ إِذَا تَرَكَ قَالَ ثُمّ قَالَ لَيْسَ لَهُ مِنَ الِاسْتِطَاعَةِ قَبْلَ الْفِعْلِ قَلِيلٌ وَ لَا كَثِيرٌ وَ لَكِنْ مَعَ الْفِعْلِ وَ التّرْكِ كَانَ مُسْتَطِيعاً قُلْتُ فَعَلَى مَا ذَا يُعَذّبُهُ قَالَ بِالْحُجّةِ الْبَالِغَةِ وَ الْآلَةِ الّتِي رَكّبَ فِيهِمْ إِنّ اللّهَ لَمْ يُجْبِرْ أَحَداً عَلَى مَعْصِيَتِهِ وَ لَا أَرَادَ إِرَادَةَ حَتْمٍ الْكُفْرَ مِنْ أَحَدٍ وَ لَكِنْ حِينَ كَفَرَ كَانَ فِي إِرَادَةِ اللّهِ أَنْ يَكْفُرَ وَ هُمْ فِي إِرَادَةِ اللّهِ وَ فِي عِلْمِهِ أَنْ لَا يَصِيرُوا إِلَى شَيْءٍ مِنَ الْخَيْرِ قُلْتُ أَرَادَ مِنْهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا قَالَ لَيْسَ هَكَذَا أَقُولُ وَ لَكِنّي أَقُولُ عَلِمَ أَنّهُمْ سَيَكْفُرُونَ فَأَرَادَ الْكُفْرَ لِعِلْمِهِ فِيهِمْ وَ لَيْسَتْ هِيَ إِرَادَةَ حَتْمٍ إِنّمَا هِيَ إِرَادَةُ اخْتِيَارٍ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 227 رواية: 3
|
|
ترجمه :
صالح نيلى گويد: از امام صادق عليه السلام پرسيدم، آيا بندگان از استطاعت بهرهاى دارند؟ حضرت بمن فرمود: زمانيكه كار از انجام دادند استطاعت دارند باستطاعتى كه خدا در آنها نهاده است، عرض كردم: آن چيست؟ فرمود: آلت و ابزار است مانند زنا كار كند در زمان زنا استطاعت آن را داشته است و چون ترك زنا كند و مرتكب آن نشود استطاعت ترك زنا داشته است، سپس فرمود: براى او پيش از عمل هيچگونه استطاعتى نه كم و نه زياديش نباشد بلكه در صورت انجام دادن يا ترك كردن مستطيع است. عرض كردم: (اگر آلت و ابراز معصيت هم از خداست) پس چرا زنا كار را عذاب مىكنند؟ فرمود: بسبب حجت رسا (كه عقل او و بيان پيغمبرانست) و ابرازيكه در بندگان تركيب كرده (و آن قدرت و اختيار ايشانست) خدا هيچكس را بر نافرمانى خود مجبور نسازد و از هيچكس كفر را باراده حتمى نخواسته است ولى هنگاميكه كافر شود (كشف مىكنيم) و نيز در اراده خدا بوده است (پس از آنكه دانست آن بنده باختيار خود كفر را انتخاب مىكند) و نيز در اراده و علم خداست كه كفار بسوى خير نمىگرايند، عرض كردم: خدا نسبت بايشان اراده كرد كه كافر شوند؟!! فرمود: من چنين نمىگويم بلكه من مىگويم: خدا دانست كه ايشان كافر مىشوند پس اراده كفر آنها نمود براى آنچه نسبت بايشان ميدانست، اين اراده خدا اراده حتمى نيست بلكه اراده اختيار است (اراده حتمى آن است كه چه آنكه خدا كفر بنده را بداند يا اسلام او را نسبت باو اراده كفر نمايد و اراده اختيار آن است كه طبق اراده و اختيار بنده باشد).
| |
|
4- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ حَدّثَنِي حَمْزَةُ بْنُ حُمْرَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع عَنِ الِاسْتِطَاعَةِ فَلَمْ يُجِبْنِي فَدَخَلْتُ عَلَيْهِ دَخْلَةً أُخْرَى فَقُلْتُ أَصْلَحَكَ اللّهُ إِنّهُ قَدْ وَقَعَ فِي قَلْبِي مِنْهَا شَيْءٌ لَا يُخْرِجُهُ إِلّا شَيْءٌ أَسْمَعُهُ مِنْكَ قَالَ فَإِنّهُ لَا يَضُرّكَ مَا كَانَ فِي قَلْبِكَ قُلْتُ أَصْلَحَكَ اللّهُ إِنّي أَقُولُ إِنّ اللّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمْ يُكَلّفِ الْعِبَادَ مَا لَا يَسْتَطِيعُونَ وَ لَمْ يُكَلّفْهُمْ إِلّا مَا يُطِيقُونَ وَ أَنّهُمْ لَا يَصْنَعُونَ شَيْئاً مِنْ ذَلِكَ إِلّا بِإِرَادَةِ اللّهِ وَ مَشِيئَتِهِ وَ قَضَائِهِ وَ قَدَرِهِ قَالَ فَقَالَ هَذَا دِينُ اللّهِ الّذِي أَنَا عَلَيْهِ وَ آبَائِي أَوْ كَمَا قَالَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 228 رواية: 4
|
|
ترجمه :
حمزة بن حمران گويد: از امام صادق عليه السلام راجع باستطاعت پرسيدم، جوابم نفرمود، بار ديگر خدمتش رسيدم و عرضكردم: اصلحك الله راجع باستطاعت مطلبى به قلم در آمده كه جز آنچه از شما بشنوم خارجش نكند.حضرت فرمود: آنچه در دلت باشد بتو زيان نرساند (زيرا من از آن آگاهم و يا چون نزد من بپرسش آمدهاى) عرض كردم اصلحك الله من مىگويم: خداى تبارك و تعالى بندگانش را تلكيف نمىكند به چيزيكه استطاعت ندارند و نه بچيزى كه طاقت ندارند، و چيزى را جز به اراده و خواست و قضاء و قدر خدا انجام ندهند، فرمود، همين است آن دينى كه من و پدرانم بر آنيم يا مانند اين تعبير را فرمود.
| |
باب بيان و معرفى كردن خدا و اتمام حجت وى
بَابُ الْبَيَانِ وَ التّعْرِيفِ وَ لُزُومِ الْحُجّةِ
|
|
1- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى وَ غَيْرُهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرّاجٍ عَنِ ابْنِ الطّيّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ إِنّ
اللّهَ احْتَجّ عَلَى النّاسِ بِمَا آتَاهُمْ وَ عَرّفَهُمْ
مُحَمّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرّاجٍ مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 228 رواية: 1
|
|
ترجمه :
امام صادق صادق عليه السلام فرمود خدا بر مردم به آنچه به آنها و بايشان معرفى كرده حجت آورد (يعنى به مقدار عقل و فهمى كه بايشان داده و مطابق خير و شرى كه به آنها شناسانده، باز خواست كنند نه بيش از آنمقدار كه از عدالت بدور است).
| |
|
2- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى وَ غَيْرُهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ حَكِيمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللّهِ ع الْمَعْرِفَةُ مِنْ صُنْعِ مَنْ هِيَ قَالَ مِنْ صُنْعِ اللّهِ لَيْسَ لِلْعِبَادِ فِيهَا صُنْعٌ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 228 رواية: 2
|
|
ترجمه :
محمد بن حكيم گويد، بامام صادق عليه السلام عرضكردم: معرفت ساخت كيست؟ فرمود: ساخت خداست، براى بندگان در ساخت آن بهرهئى نيست.
| |
شرح :
معرفت زمانيكه در لسان اخبار مطلق و بىقيد گفته شود بشناسائى خدا انصراف دارد و شكى نيست كه خدا شناسائى خود را در سرشت و فطرت بشر گذاشته چنانكه علاقه نوزاد را پستان مادر فطرى او ساخته است بطورى كه هر كس چون خود را از تعصب و اغراض پست دنيوى خالى كند عقلش بوجود صانع حكيم قضاوت مىكند و مرحله اول خداشناسى را بدست مىآورد سپس بتوسط عبادات و رياضات شرعى اين معرفت تكميل مىشود تا بسر حد علم اليقين و حق اليقين ميرسد و بنده در تمام اين مراحل كاسب و طالب معرفت است نه موجد و محدث آن و روش انبياء و ائمه (ص) در دعوت و تبليغ همين طريقه بوده است.
|
3- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمّدٍ الطّيّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع فِي قَوْلِ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ وَ ما كانَ اللّهُ لِيُضِلّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتّى يُبَيّنَ لَهُمْ ما يَتّقُونَ قَالَ حَتّى يُعَرّفَهُمْ مَا يُرْضِيهِ وَ مَا يُسْخِطُهُ وَ قَالَ فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَالَ بَيّنَ لَهَا مَا تَأْتِي وَ مَا تَتْرُكُ وَ قَالَ إِنّا هَدَيْناهُ السّبِيلَ إِمّا شاكِراً وَ إِمّا كَفُوراً قَالَ عَرّفْنَاهُ إِمّا آخِذٌ وَ إِمّا تَارِكٌ وَ عَنْ قَوْلِهِ وَ أَمّا ثَمُودُ فَهَدَيْناهُمْ فَاسْتَحَبّوا الْعَمى عَلَى الْهُدى قَالَ عَرّفْنَاهُمْ فَاسْتَحَبّوا الْعَمَى عَلَى الْهُدَى وَ هُمْ يَعْرِفُونَ وَ فِي رِوَايَةٍ بَيّنّا لَهُمْ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 229 رواية: 3
|
|
ترجمه :
طيار گويد: امام صادق عليه السلام در تفسير قول خداى عزوجل (15 سوره 9) (((خدا پس از آنكه قومى را هدايت كرد بگمراهى نبرد تا آنچه وسيله پرهيزكاريست براى ايشان بيان كند))) فرمود: يعنى تا با آنها معرفى كند آنچه او را خوشنود كند و آنچه او را خشمگين سازد و نيز در تفسير (8 سوره 91) (((راه خلافكارى و تقوى را بنفس بشر الهام كرد))) فرمود برايش بيان كرد: چه بكند و چه نكند و در تفسير (3 سوره 86) (((ما راه را بانسان نموديم، او يا سپاسگزار شود و يا ناسپاس گردد))) فرمود: راه را باو معرفى كرديم و او يا اخذ مىكند و يا ترك مىنمايد، و پرسيد از قول خدا (17 سوره 41) (((اما قوم ثمود را هدايت كرديم ولى آنها كوردلى را بر هدايت بر گزيدند))) امام فرمود: بايشان معرفى كرديم و آنها كور دليرا بر هدايت بر گزيدند در صورتى كه مىشناختند و در روايت ديگرى است براى آنها بيان كرديم.
| |
|
4- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرّحْمَنِ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ وَ هَدَيْناهُ النّجْدَيْنِ قَالَ نَجْدَ الْخَيْرِ وَ الشّرّ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 229 رواية: 4
|
|
ترجمه :
و گويد. از آنحضرت پرسيدم راجع بقول خداى عزوجل (10 سوره 90) انسان را بدو راه بلند و روشن راهنمائى كرديم))) فرمود يعنى راه خير و شر.
| |
|
5- وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ يُونُسَ عَنْ حَمّادٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللّهِ ع أَصْلَحَكَ اللّهُ هَلْ جُعِلَ فِي النّاسِ أَدَاةٌ يَنَالُونَ بِهَا الْمَعْرِفَةَ قَالَ فَقَالَ لَا قُلْتُ فَهَلْ كُلّفُوا الْمَعْرِفَةَ قَالَ لَا عَلَى اللّهِ الْبَيَانُ لا يُكَلّفُ اللّهُ نَفْساً إِلّا وُسْعَها وَ لا يُكَلّفُ اللّهُ نَفْساً إِلّا ما آتاها قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ وَ ما كانَ اللّهُ لِيُضِلّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتّى يُبَيّنَ لَهُمْ ما يَتّقُونَ قَالَ حَتّى يُعَرّفَهُمْ مَا يُرْضِيهِ وَ مَا يُسْخِطُهُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 230 رواية 5
|
|
ترجمه :
عبد الاعلى گويد: گويد: بامام صادق عليه السلام عرض كردم اصلحك الله آيا در مردم ابزارى نهاده شده كه بوسيله آن بمعرفت برسند فرمود: نه، عرض كردم: آيا به كسب معرفت تكليف دارند؟ فرمود: نه، بر خداست كه بيان كند، خدا هيچ كس را جز به مقدار طاقت تكليف نكند و خدا هيچ كس را جز آنچه داده است تكليف نكند، و از آنحضرت راجع بقول خدا (15 سوره 9) (((خدا پس از آنكه قومى را هدايت كرد بگمراهى نبرد تا موجبات تقوى را براى آنها بيان كند))) پرسيدم، فرمود: تا به آنها بشناساند آنچه را خشنودش سازد و آنچه را خشمناكش كند.
| |
|
6- وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ يُونُسَ عَنْ سَعْدَانَ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ إِنّ اللّهَ لَمْ يُنْعِمْ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً إِلّا وَ قَدْ أَلْزَمَهُ فِيهَا الْحُجّةَ مِنَ اللّهِ فَمَنْ مَنّ اللّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ قَوِيّاً فَحُجّتُهُ عَلَيْهِ الْقِيَامُ بِمَا كَلّفَهُ وَ احْتِمَالُ مَنْ هُوَ دُونَهُ مِمّنْ هُوَ أَضْعَفُ مِنْهُ وَ مَنْ مَنّ اللّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ مُوَسّعاً عَلَيْهِ فَحُجّتُهُ عَلَيْهِ مَالُهُ ثُمّ تَعَاهُدُهُ الْفُقَرَاءَ بَعْدُ بِنَوَافِلِهِ
وَ مَنْ مَنّ اللّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ شَرِيفاً فِي بَيْتِهِ جَمِيلًا فِي صُورَتِهِ فَحُجّتُهُ عَلَيْهِ أَنْ يَحْمَدَ اللّهَ تَعَالَى عَلَى ذَلِكَ وَ أَنْ لَا يَتَطَاوَلَ عَلَى غَيْرِهِ فَيَمْنَعَ حُقُوقَ الضّعَفَاءِ لِحَالِ شَرَفِهِ وَ جَمَالِهِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 230 رواية: 6
|
|
ترجمه :
امام صادق عليه السلام فرمود: خدا بهيچ بندهاى نعمتى ندهد جز آنكه نسبت به آن حجتى گرد نگيرش كند، پس كسى كه خدا بر او منت نهاده و توانايش ساخته حجتش بر او انجام تكاليف الهى و بدوش كشيدن از زير دستان و ناتوانتران است و كسى را كه بر او منت نهاده و درمالش توسعه داده است، همان مالش بر او حجت است و بايد با عطايش بفقرا رسيدگى كند: و كسى را كه خدا بر او منت نهاده و در ميان فاميلش شريف و خوش سيما قرار داده، حجت خدا بر او اينستكه خدا را نسبت به آن نعمت شكر كند و بر ديگران گرد نفرازى نكند و بواسطه شرف و جمالش از حقوق ضعفا جلوگيرى نكند.
| |
باب اختلاف حجت خدا بر بندگانش
بَابُ اخْتِلَافِ الْحُجّةِ عَلَى عِبَادِهِ
|
|
1- مُحَمّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللّهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ زَيْدٍ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَمّنْ حَدّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ سِتّةُ أَشْيَاءَ لَيْسَ لِلْعِبَادِ فِيهَا صُنْعٌ الْمَعْرِفَةُ وَ الْجَهْلُ وَ الرّضَا وَ الْغَضَبُ وَ النّوْمُ وَ الْيَقَظَةُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 230 رواية: 1
|
|
ترجمه :
امام صادق عليه السلام فرمود: شش چيز است كه بندگان را در آن كارى نيست: معرفت و نادانى، خشنودى و خشم، خواب و بيدارى.
| |
شرح :
مضمون اين خبر بر عنوان باب انطباق ندارد و در بعضى از نسخ كافى فقط كمله (((باب))) است و شايد صواب همان باشد، زيرا اين روايت جز در موضوع معرفت يا عنوان باب سابق هم انطباق ندارد، و حاصل روايت اين است كه اين سه موضوع متقابل در وجود انسان بدست خود او نيست بلكه در دست خداست: 1 معرفت و نادانى كه مربوط بروح و عقل انسانست.2 خشنودى و خشم كه باحساسات و صفات اخلاقى او تعلق دارد. 3 خواب و بيدارى كه به جسم و تنش عارض مىشود. مرحوم فيض گويد: (((ذكر عدد شش در اين روايت براى حصر نيست زيرا چيزهاى ديگرى هم كه در اختيار انسان نيست و بدست خداست مىباشد مانند مرض و صحت و گريه و خنده و غيره و داخل كردن آنها را در آنچه در حديث ذكر شده خالى از تكلف نيست، ولى اگر چنانچه ما گفتيم و آن را از ترجمه و شرح :چاپ اسلاميه اخذ كرديم، آن شش چيز كه از اصول كيفيات و حالا تند بعنوان مثال براى سه جنبه روح و احساس و تن انسان ذكر باشد، داخل بودن تمام حالات و عوارض در آن بىتلف است. و اختصاص آنها بتذكر براى اين است كه انسان گمان مىكند اين چهرها در اختيار اوست و گويا منظور حديث اين است كه در وجود خود انسان كه از همه چيز باو نزديكتر است حالات و عوارضى وجود دارد كه در تصرف و اختيار او نيست و تحت اراده و اختيار مدبر و خالق اوست، بشر بايد در اين گونه امور بينديشد و بصانع حكيم و قادر خود پى ببرد. ولى فكر كردن از او و الهام معرفت از خداست.
