اخلاص در نيت و عمل 
شيخ عارف جمال الدين ، احمد بن هفد حلى در كتاب عدة الداعى ، از معاذ بن جبل روايت كرده است كه به اتفاق رسول خدا صلى الله عليه و آله بر مركب سوار بوديم . عرضه داشتم : يا رسول الله ، پدر و مادرم فدايت ، حديثى براى من بازگو. در همان حال كه راه مى سپرديم ، حضرتش نظرى به آسمان افكند و گفت : احدثك ما حدث نبى امته ان حفظته نفعك عيشك و ان سمتعه لم تحفظه انقطعت حجتك عندالله ثم قال : ان الله خلق سبعة املاك قبل ان يخلق السماوات فجعل فى كل سماء ملكا قد جللها بعظمته و جعل على كل باب من ابواب السموات ملكا ابوابا فتكتب الحفظة عمل العبد من حين يصبح الى حين يمسى ثم ترفع الحفظة بعمله و له نور كنور الشمس حتى اذا بلغ السماء الدنيا فتزكية و تكثره فيقول الملك : قفوا و اضربوا بهذا العمل وجه صاحبه انا ملك الغيبة فمن اغتاب لادعا عمله يجاوزنى الى غير امرنى بذلك ربى قال : ثم قال : ثم تجيى ء الحفظة من العبد و معهم عمل صالح فيمر به فتزكيه و تكثره حتى يبلغ السماء الثانية فيقول الملك الذى فى السماء الثانية : قفوا و اضربوا العمل وجه صاحبه انما اراد بهذا عرض الدنيا صاحب الدنيا لاادع حمله يجازونى الى غير قال : ثم تصعد الحفظة بعمل العبد مبتهجا بصدقته و صلوة صاحبه و ظهره انا الملك صاحب الكبرانه عمل و تكبر على الناس فى مجالسهم امرنى ربى ان لاداع عمله يجاوزنى الى غيرى و قال : و تصعد الحفظة بعمل العبد يزهر كالكوكب الدرى فى السماء له دوى بالتسبيح و الصوم و الحج فيمر به السماء الرابعة فيقول لهم الملك : قفوا و اضربوا بهذا العمل وجه صاحبه و بطنه انا ملك العجب انه كان يعجب بنفسه الحفظة بعمل العبد كالعروس المزفوفه الى اهلها و تمر به الى ملك السماء الخامسة بالجهاد و الصلوة ما بين الصلوتين و لذلك العمل رنين كرنين الابل عليه ضوء كضوء الشمس فيقول الملك : قفوا انا ملك الحسد و اضربوا بهذا العمل وجه صاحبه واحملوه على عاتقه انه كان يحسد من يعلم او يعمل الله بطاعته و اذا راى لاحد فضل فى العمل و العبادة حسده و وقع فيحمل على عاتقه و يلعنه و اذا راءى لاحد فضل فى العمل و العبادة حسده و وقع فيه فيحمل و العمرة فيجاوز به الى السماء السادسه فيول الملك : قفوا انا صاحب الرحمة اضربوا بهذا العمل وجه صاحبه و اطمسوا عينيه لان صاحبه لم يرحم شيئا اذا اصاب عبدا من عبادالله ذنبا للاخرة اوضرا فى الدنيا شمت به امرنى انى لاادع عمله يجاوزنى الى غيرى قال و تصعد الحفظة بعمل بفقه و اجتهاد و ورع و له صورت كالرعد وضوء كضوء البرق و معه ثلاث آلاف ملك فتمر به الى ملك السماء السابعة فيقول الملك : قفوا و اضربوا بهذا العمل وجه صاحبه انا ملك الحجاب عملا ليس لله انما اراد رفعته عند القواد و ذكرا فى المجالس ‍ و صيتا فى المدائن امرنى بربى ان لا ادع عمله يجاوزنى الى غيرى مالم يكن الله خالصا قال و تصعد الحفظة بعمل العبد متبهجا به من صلوة و زكوة و صيام و حج و عمرة و خلق حسن و صمت و ذكر كثير تشيعه الملائكة السموات و الملائكة السبعة بجاعتهم فيطئون الحجب كلها حتى يقوم بين يديه سبحانه فيشهدوا له بعمل و دعاء فيقول الملائكة عليه لعنتك و لعنتا قال قلت : انت رسول الله و انا معاذ قال : و ان كان فى عملك تقصير يا معاذ فى اليقين ، قال قلت : انت رسول الله و انا معاذ قال : و ان كان فى عملك تقصير يا معاذ فاقطع لسانك عن اخوانك و عن حملة القران و ليكن ذنوبكم عليك لاتحملها على اخوانك و لاتزك نفسك بتذميم اخوانك و لاترفع نفسك بوضع اخوانك و لاترائى بعملك و لاتدخل من الدنيا فى الاخرة و لاتفحش فى مجلسك لى يحذروك بسوء خلقك و لا تناج مع رجل و انت مع اخرى و لاتتعظيم على الناس فيقطع عنك خيرات الدنيا و لاتمزق فتمزقوك كلاب اهل النار قال الله تعالى : و الناشطات نشطا افتدرى ما الناشطات ؟<5J.الخصال ؟ قال : يا معاذ، اما انه يسر على من يسره الله عليه و قال : و ما رايت انا معاذا يكثر تلاوة القرآن كما يكثر تلاوة هذا الحديث
يعنى : اى معاذ، اينك حديثى كه پيامبرى براى امت خود نگفته است براى تو باز مى گويم كه اگر به حفظ آن همت گمارى ، در زندگى سود براى و اگر بشنوى ، و به آن عمل نكنى ، حجتى براى تو نزد پروردگار باقى نخواهد ماند آنگاه گفت : خداوند عزوجل پيش از آفرينش آسمانها هفت ملك خلق كرد و در هر آسمانى يكى از آن ملائك را مقرر و معين فرمود و بر در هر آسمان ، ملكى را حاجب و دربان گماشت .
چون فرشتگانى كه ماءمورند اعمال بندگان خدا را از بام تا شام بنويسند، بخواهند عمل بنده اى را كه از آن نورى چون خورشيد تابان است ، صعود دهند، آنگاه كه به آسمان نخستين رسند ناگاه ملك آن آسمان فرمان دهد: باز ايستد و اين عمل را بر صورت صاحبش فرو كوبيد كه من ملك غيبتم و اجازه نخواهم داد عمل آن بنده را كه به غيبت آلوده است عبور دهيد، خدايم به اين كار ماءمور فرموده است .
بار ديگر كه فرشتگان ، عمل صالح ديگرى را با خود به آسمان دوم بالا برند، باز ملك آن آسمان ، دستور توقف دهد و گويد: اين عمل را بر صورت صاحبش فرو زنيد، كه اين آدمى از كار و عمل خود، تنها به دنيا چشم داشته و من صاحب دنيايم و اجازه نخواهم داد چنين عملى را از اينجا بالا برند.
فرشتگان بار ديگر، عمل نيك بنده اى را كه از صدقه و نماز خود مسرور و شادمان است ، آسمان سوم بالا مى برند، ناگهان ملك سومين آسمان بانگ بردارد: باز ايستد و اين عمل را بر صورت و پشت صاحبش كوبيد كه من ملك كبرم اين بنده از عمل خود به كبر افتاده است و در محافل به آن فخر و تكبر فروخته است پروردگارم فرمان داده است كه عملى از اينگونه را از خويش اجازه عبور ندهم .
باز فرشتگان عمل بنده اى را كه همچون ستاره اى در آسمان ، مى درخشد، با خود صعود دهند اين بنده زمزمه تسبيح حق و روزه و حج داشته است ولى چون به چهارمين آسمان رسند، ملك آن آسمان گويد: باز ايستد و اين اعمال را بر پيكر صاحبش فرو كوبيد كه من ملك عجب و خودپسنديم . اين بنده به خود معجب شده و عمل او بعجبش آورده است . پروردگار فرمانم داده است كه تا به اينگونه اعمال ، پروانه فراز رفتن ندهم .
اين مرتبه فرشتگان ، عملى به زيبايى عروس حجله ، با خود به آسمانها برند، صاحب اين عمل ، جهاد نموده ، و در ميان ، نمازهاى فريضه ، نافله به جاى آورده و عملش هم چون شترى صيحه مى كشد و روشنائى از آن چون خورشيد مى تابد تا آنكه به آسمان پنجم رسند. اما باز هم ملك آن آسمان فرمان دهد: توقف كنيد و اين عمل را بصاحبش برگردانيد و برگردنش بار كنيد كه من ملك حسدم و اين بنده به حسادت گرفتار است و از ديدن هر كس كه عملى يا علمى در طاعت حق تعالى دارد، به حسد مى افتد و چشم ديدار كسى را كه از وى در علم و عبادت برتر است ، ندارد و در حق او سخن ناروا مى گويد. خلاصه آن عمل ، بر گردن عامل آن بار مى شود و آن اعمال و عبادات او را لعنت و نفرين كنند.
بار ديگر فرشتگان نماز و زكات و حج و عمره بنده اى را كه تا به آسمان ششم فرا مى برند: اما باز ملك آن آسمان ندا در دهد كه : باز ايستيد من ملك رحمتم . اين عمل را به صورت صاحبش بر زنيد و نور از ديدگانش باز گيريد كه اين بنده را به مردمان ترحمى نيست و چون كسى به گناهى گرفتار ايد و يا به سختى و مصيبتى در دنيا مبتلا شود و زبان به شماتت و سرزنش ‍ گشايد پروردگارم امر داده است تا اعمال چنين مردمان را نگذارم كه از من عبور دهند.
باز هم فرشتگان حفظه ، جهد و كوشش در طريق عبادت و ورع و پارسائى بنده اى را كه چون رعد مى غرد و چون برق مى جهد و نور مى بخشد و با آن ، سه هزار فرشته همراهى مى كنند، تا به آسمان هفتم بالا مى برند ليكن ناگهان ملك آن آسمان فرمان مى دهد باز ايستيد و اين عمل را بر چهره صاحبش ‍ فرو كوبيد من ملك حجابم و از آن اعمال كه محض پروردگار نباشد، ممانعت خواهم كرد. اين بنده از اعمال خود رفعت منزلت خويش نزد بزرگان مى طلبيده و مى خواسته است كه نامش را در محافل باز گويند و در شهرها مشهور معروف گردد خدايم دستور داده است كه تا اعمال و عبادتى را كه محض پروردگار نباشد، اجازه صعود ندهم .
و بالاخره فرشتگان نماز و روزه و حج و عمره و حسن خلق و سكوت و ذكر فراوان بنده اى را كه به اعمال خود شادمان و مبتهج است و با آن همه فرشتگان آسمانها و ملائك هفتگانه همراهند، صعود دهند و پرده ها را يك به يك از پيش بردارند و در برابر حق ، تعالى قرار دهند و به عمل و عبادت او گواهى دهند. اما خداوند عزوجل فرمايد: اى فرشتگان شما حفظه اعمال بندگان منيد و من خود، مراقب آنچه در باطنو قلب آنان مى گذرد مى باشم . اين بنده ، در عبادت خود خالص نبوده و آن را به خاطر من انجام نداده است لعنت من بر او باد و فرشتگان نيز او را نفرين و لعنت كنند .
از گفتار پيامبر، معاذ به زارى افتاد و گفت : اى رسول خدا، پس مرا چاره چيست ؟ و چه بايد بكنم ؟ فرمود: اى معاذ در يقين و اعتقاد به پيامبر خود اقتدا و از او پيروى كن .گفتم : شما پيامبر خدائى و من معاذم . فرمود: اى معاذ، اگر در عمل خود، تقصيرى و كوتاهيى مى بينى ، پس دست كم ، زبان خويش را از برادران خود و از حاملين قرآن دور دار و گناهان خود را،خود به گردن گير و بردوش ديگران مفيكن و با مذمت و بدگوئى نسبت به آنان در صدد تحسين و تنزيه خويشتن مباش و با فرو افكندن ايشان ، پايه منزلت و رفعت خويش ، استوار مكن . هرگز در اعمال خود، ريا و سالوس مكن و دنيا را در آخرت ، خود راه مده ، و در محفل خود، زبان ، به دشنام ديگران ميالا. تا از گرد تو پراكنده نگردند و در حضور يكى با ديگرى نجوا گونه سخن آغاز مكن و خود را برتر از ديگران مشمار تا خيرات جهان از تو منقطع نشود خلق را به باد طعنه مگير و زبان از گزيدن ايشان باز دار تا گرفتار لعن و گزيدن سگان اهل جهنم نگردى ، خداوند متعال فرمايد: الناشطات نشطا ميدانى كه ناشطات چيست ؟ اين همان سگان اهل جهنم اند كه گوشت واستخوان را مى گزند و ميجوند. گفتم : يا رسول الله كيست كه بتواند اين خصال را در خود جمع سازد؟ فرمود: اى معاذ، اگر خدا بخواهد آن را براى بنده خود آسان مى كند و آنگاه كه مشيت حق باشد، ديگر چه اهميتى خواهد داشت .
راوى مى گويد: معاذ را پس از اين واقعه مى ديدم كه بيش از آنچه به تلاوت قرآن مى پردازد به تلاوت اين حديث مشغول است
اميرالمومنين عليه السلام در وصيت خود به كميل فرمود: يا كميل ليس الشاءن ان تصلى و تصوم و تتصدق الشان ان تكون الصلوة فعلت بقلب تقى و عمل عنددالله مرضى و خشوع سوى و ابقاء الجد فيها ياكميل عندالركوع و السجود و ما بينهما تبتلت العروق و مفاصلك حتى يستوفى و لاء الى ما تعطى به من جميع صلاتك
يعنى اى كميل ، نماز و روزه و صدقه را ارزشى نيست : مهم آن است كه نماز را با قلبى پرهيزكار به جاى آورند اعمال آدمى مورد رضايت حق تعالى باشد و خشوع كامل بر قلب فرمانروائى كند و كوشش در آن بر دوام باشد اى كميل هنگام ركوع و سجود بايد عروق و مفاصل تو بگونه اى از تو منقطع گردند (يعنى خود را فراموش كنى ) تا آنكه تو را با اتصال به دوستى معشوق به كمال نماز برساند.