جواب : (( مرج )) در هم خوردن حواس ، و آشفتگى تشويق خاطر مى باشد كه آرام شدن آن به طاعت و بندگى خداست .براى نمونه از اول كه شروع به نماز خواندن مى كنيم ، دلمان سراغ كارهايمان مى رود و همه آن ها را انجام مى دهيم تا اين كه سلام نماز را مى گوييم مسلم است كه اين گونه نماز خواندن بى حظور قلب ، (( مرج )) را از دل برنمى دارد.
اگر افراد بشر همگى عاقل بودند...
سؤال 608: در روايتى وارد شده است :
(( اذا عقل اهل الدنيا لخربت ⁽⁷⁹³⁾ ))
اگر اهل دنيا (همگى ) عاقل مى شدند، دنيا ويران مى گرديد.
جواب : شايد منظور اين باشد كه اگر افراد بشر همگى عاقل مى بودند، هيچ كس سنگ روى سنگ نمى گذاشت : و اين جاهلان هستند كه بسيارى از كارهاى اجتماعى را به دست گرفته اند.در روايت ديگرى نيز آمده است كه : لا يزال الناس بخير اذا ما تفاوتوا ؛ فاذا استووا، هلكوا.⁽⁷⁹⁴⁾
تا زمانى كه مردم با يكديگر اختلاف و تفاوت دارند، در خير و خوبى هستند، و آن گاه كه يكسان و مساوى شوند، به هلاكت گرفتار مى شوند.
بندگى و عبوديت حضرت حق و استدلال هاى عقلى
سؤال 609: آيا بندگى و عبوديت حضرت حق به استدلال هاى عقلى نياز دارد؟
جواب : بله ، به عنوان مقدمه لازم است كه انسان با استدلال هاى عقلى و از روى حجت به توحيد، نبوت و امامت اعتقاد پيدا كند، آن گاه به بندگى ، عبوديت حضرت حق بپردازد.
سؤال 610: آيابراى اثبات مسائل اعتقادى ، غور كردن در مسائل فلسفى لازم است ؟
جواب : ملاك تحصيل يقين است ، چه از راه استدلال باشد، يا از راه مرموز ديگر.
سؤال 611: آيا براى اثبات مسائل اعتقادى ، ظواهر دينى كافى نيست ؟
جواب : ظواهر دينى از قبيل تكاليفند كه انسان بايد آن ها را بداند.
سؤال 612: با اين كه ظواهر دين در دسترس همگان است ؛ چرا افراد در يقين و معرفت مختلفند، و همه مانند سلمان و ابوذر - رضوان الله تعالى عليهما - نيستند.؟
جواب : خداوند متعال مى فرمايد:
و تلك الامثل نضربها للناس و ما يعقلها الا العلمون ⁽⁷⁹⁵⁾
و ما اين مثال ها را براى مردم مى زنيم ، ولى جز دانايان آن ها را درك نمى كنند.
سؤال 613: چرا ما محروميم ؟
جواب : اين يك نحوه سوءحظ از ناحيه ى ماست .
معناى قرب فرائض و قرب نوافل
سؤال 614: در حديث قدسى آمده است :
و ما تقرب الى عبد بشى ء احب الى مما افترضته عليه .و انه ليتقرب الى بالنافله حتى احبه ، فاذا حببته كنت سمعه الذى يسمع به ، و بصره الذى يبصر به ، و لسانه الذى ينطق به ...⁽⁷⁹⁶⁾
هيچ بنده اى به چيزى دوست داشتنى تر از آن چه بر او واجب نمودم ، به سوى من نزديكى نجست .بنده با انجام نافله به سوى من نزديكى مى جويد، تا اين كه من دوستدار او مى گردم ، و هنگامى كه او را دوست داشتم ، گوش او مى شوم كه بدان مى شنود، و چشم او كه بدان مى بيند، و زبان او كه بدان سخن مى گويد...
چه فرقى ميان قرب فرائض و قرب نوافل است ؟
جواب : كلمه ى (( عبد )) كه در اين حديث موجود است خيلى شيرين و دلنشين است . قرب و فرائض نتيجه اش ‍ توحيد ذاتى و شهود ذات است ، و قرب و نوافل هم قرب به اسما و صفات حسناى الهى و رسيدن به توحيد افعالى است .
معناى چند فقره از دعاى عرفه ى سيد الشهداء - عليه السلام -
سؤال 615: معناى اين جمله از دعاى عرفه ى سيد الشهدا - عليه السلام - كه مى فرمايد:
(( الهى ، ترددى فى الاثار يوجب بعد المزار ⁽⁷⁹⁷⁾ )) (معبودا، توجهم به آثار (و موجودات ) موجب دورى ديدار و لقاى تو مى گردد.)
جواب : همه ى ما در بعد مزار گرفتاريم .و علت آن همان (( لم تجعل له من حبك نصيبا )) ؛ (از محبت خود بهره اى براى او قرار ندادى ) است ، و راه وصول را هم خود بيان فرموده كه : (( فاجمعنى عليك بخدمه توصلنى اليك ⁽⁷⁹⁸⁾ )) ؛ (پس با بندگى و خدمتى كه مرا به تو برساند، تصميم را بر خود متمركز گردان ) كه همان به جا آوردن واجبات و نوافل و ترك محرمات ، و عبوديت و بندگى خالص است كه مى فرمايد:
(( و اقمنى بصدق العبوديه بين يديك ⁽⁷⁹⁹⁾ ))
و مرا با بندگى راستين در پيشگاه خود بر پا دار.
معناى من اطاعنى ، اطعته
سؤال 616: مقصود از اين حديث قدسى چيست كه خداوند سبحان مى فرمايد:
(( من اطاعنى ، اطعته ))
هر كس از من اطاعت كند، من از او اطاعت مى كنم .
جواب : جمله ى (( اطعته )) كنايه از (( اطعت له كل شى )) يعنى همه موجودات را منقاد و مطيع او قرار مى دهم .چنان كه در حديث قدسى ديگر مى فرمايد:
يا ابن آدم ، انا غنى لا اءفتقر، اءطعنى فيما اءمرتك ، اءجعلك غنيا لا تفتقر، يا ابن آدم انا حى لا اءموت ، اءطعنى فيما اءمرتك اءجعلك حيا لا تموت ؛ يابن آدم انا اقول للشى كن فيكون اءطعنى فيما اءمرتك ، اءجعلك تقول للشى ء كن فيكون .⁽⁸⁰⁰⁾
اى پسر آدم من بى نيازى هستم كه هرگز نادار نمى گردم ، از دستوراتم اطاعت كن تا تو را نيز چنان بى نياز گردانم كه هرگز نادار نشوى .اى پسر آدم ، من زنده فناناپذير هستم از دستوراتم اطاعت كن تا تو را نيز زنده ى فناناپذير گردانم .اى فرزند آدم من به هر چيز بگويم : موجود شو، بى درنگ به وجود مى آيد، از دستوراتم اطاعت كن تا تو را نيز چنان گردانم كه به هر چيز بگويى موجود شو، بلافاصله ايجاد شود.
يعنى انا حى لا اءموت بالذات و تكون انت حيا لا تموت بالله ؛ (من زنده ى فناناپذير بالذات هستم ، و تو نيز زنده ى فناناپذير بالله خدا مى گردى ) و هم چنين ساير قسمت هاى حديث .
معناى اجعلك حيا لا تموت
سؤال 617: در حديث قدسى آمده است :
يابن آدم ، انا حى لا اموت ، اءطعنى فيما اءمرتك ، اءجعلك حيا لا تموت .⁽⁸⁰¹⁾
اى فرزند آدم من زنده اى هستم كه مرگ به من راه ندارد، از دستورات اطاعت كن تا تو را نيز زنده اى بگردانم كه مرگ به تو راه نداشته باشد.
مقصود از جمله ى (( اجعلك حيا لا تموت )) چيست ؟
جواب : يعنى تو را از اهل عذاب قرار نمى دهم ، زيرا كسى كه اهل طاعت باشد، در سعادت و حيات است ، و كسى كه در معصيت باشد، در شقاوت و هلاكت ، و مرده است ، خداوند متعال مى فرمايد:
من عمل صلحا من ذكر او انثى و هو مومن فلنحيينه حيوه طيبه ⁽⁸⁰²⁾
هر كس از مرد و زن به شرط اين كه مومن باشد، عمل صالح انجام دهد، او را به حيات و زندگانى خوشگوار زنده مى گردانيم .
هم چنين مى فرمايد:
يايها الذين امنوا استجيبوا لله و للرسول اذا دعاكم لما يحييكم ⁽⁸⁰³⁾
اى كسانى كه ايمان آورده ايد، هر گاه خدا و رسول ، شما را به آن چه مايه ى حيات شماست فرا مى خوانند، اجابت كنيد.
و نيز مى فرمايد:
(كل شى ء هالك الا وجهه ⁽⁸⁰⁴⁾ )
هر چيز جز وجه او نابود و فانى است .
كسانى كه اهل طاعت و كمالند، مظهر اسماى حسناى حق و باقى هستند.
چرا عمل نمى كنيم ؟
سؤال 618: چرا ما با اين كه حرف زياد شنيده ايم ، عمل نمى كنيم ؟
جواب : بل الانسن على نفسه بصيره و لو القى معاذيره ⁽⁸⁰⁵⁾
(بلكه انسان خود بر نفس خويشتن بيناست ، هر چند دست به عذر تراشى بزند) ما خود عملى نداريم ، ولى اميد ما اوست .وقتى كه به نفس خود نظر مى كنيم ، جز ظلمت و ظلمتكده چيزى نيست ، ولى طرف ما خداست كه همه عطوفت و رحمت و خير است .
حل مشكلات علمى با طهارت نفس
سؤال 619: آيا با طهارت نفس ، مشكلات علمى قابل حل است ؟
جواب : با طهارت نفس و صفاى باطن بسيارى از مجهولات و مشكلات علمى حل مى شود.از بوعلى سينا نقل شده است كه راجع به مساءله اى چهل بار دقت كردم و نتوانستم بفهمم ولى وضو ساختم و دو ركعت نماز به جا آورده ام و سپس آن مساءله برايم روشن شد.
معناى ان صلوتى و نسكى ...
سؤال 620: معناى اين آيه شريفه چيست كه خداوند متعال مى فرمايد:
قل ان صلاتى و نسكى و محياى و مماتى لله رب العلمين لا شريك له و بذلك امرت و انا اول المسلمين ⁽⁸⁰⁶⁾
به راستى كه نماز و عبادات و زندگانى و مردنم همگى از آن خداوند، پروردگار عالميان است ، شريكى براى او نيست ، و مرا به اين دستور داده اند، و اول مسلمان (عالم ) هستم .
جواب : يعنى نماز و ساير عبادات و مردن و حياتم را خداوند متعال مالك است .و همه از آن اوست هر چند اعمال را بنده انجام مى دهم ولى مالك همه آن ها خداست ؛ زيرا:
(و الله خلقكم و ما تعملون ⁽⁸⁰⁷⁾ )
و خدا شما و اعمالتان را آفريده است .
و جمله (لا شريك له ) نيز همان معنى را مى رساند كه مالكى جز او وجود ندارد و جمله (و بذلك امرت ) يعنى به توحيد و اعتقاد به عدم شريك براى او امر شده ام .و معناى (و انا اول المسلمين ) آن است كه يعنى در برابر همين معناى توحيدى تسليم هستم و اول مسلمين عالم يا اين امت مى باشم .
معناى انزلنى من نفسك كهمك ...
سؤال 621: معناى سخن ذيل كه از مواعظ خداوند سبحان به حضرت عيسى - عليه السلام - است چيست كه مى فرمايد:
انزلنى من نفسك كهمك ، و اجعل ذكرى لمعادك ⁽⁸⁰⁸⁾
مرا چون هم و غم خود قرين خود قرار ده ، و يادم را (وسيله اى ) براى معادت قرار ده .
جواب : گويا حق تعالى مى فرمايد: مرا همچون هم و غم خود قرين و همراه خود قرار ده ، و با توجه و ياد من ، به سوى من رجوع كلى نما و از خود بيرون شو، و به اصطلاح در من فانى شو، زيرا مراد از معاد همان كشف غطا و رجوع به حق است .⁽⁸⁰⁹⁾
معناى ابك على نفسك ...
سؤال 622: معناى اين حديث قدسى كه باز از مواعظ خداوند سبحان به حضرت عيسى - عليه السلام - است چيست كه مى فرمايد:
(( ابك على نفسك و انقلها الى مواقيت الصلوه ⁽⁸¹⁰⁾ ))
بر نفس خود گريه كن ، و آن را به اوقات نماز منتقل ساز.
جواب : يعنى در خلوت ها (در اثر قصور و تقصير در بندگى و يا غفلت و نسيان ) بر خود گريه كن و گريه ات را به حال نماز نيز منتقل گردان (تا به حضور و توجه باطنى و ذكر قلبى از نسيان و غفلت رهايى يابى ).
معناى من قال لا اله الا الله ، فلن يلج ملكوت السماء...
سؤال 623: معناى اين روايت چيست كه مى فرمايد:
من قال لا اله الا الله ، فلن يلج ملكوت السماء حتى يتم بعمل صالح ⁽⁸¹¹⁾
هر كس لا اله الا الله بگويد، به ملكوت آسمان راه نمى يابد تا اين كه گفتارش را با عمل صالح كامل كند.
جواب : يعنى اقرار به شهادتين و شهادت به وحدانيت تنها بالا نمى رود مگر با عمل صالح ، خداوند مى فرمايد:
(اليه يصعد الكلم الطيب و العمل الصلح يرفه ⁽⁸¹²⁾ )
فقط كلمه (و اعتقاد) پاكيزه به سوى او بالا مى رود، و عمل صالح آن را بالا مى برد.
يعنى عمل صالح است كه كلمه ى طيب و مراتب و درجات توحيد بنده را بالا مى برد.
معناى احق من اطعته ، من لا يعصيك
سؤال 624: معناى اين كلام كه از اميرالمومنين - عليه السلام - نقل شده است چيست كه مى فرمايد:
(( احق من اطعته ، من لا يعصيك .))
سزوارترين شخص براى اطاعت كسى است كه تو را به نافرمانى وادار نكند.
جواب : يعنى آن كس سزوار راهنمايى است و از مربى و مرشدى بايد پيروى كرد كه برخلاف فرمان حق تعالى دستور ندهد.
معناى الهجران عقوبه العشق
سؤال 625: معناى اين كلام منقول از حضرت على - عليه السلام - كه مى فرمايد:
(( الهجران عقوبه العشق .⁽⁸¹³⁾ )) (هجران ، عقوب عشق است ) چيست ؟
جواب : اگر كلامى هم باشد خوب است على - عليه السلام - بفرمايد: ما لفظ (( عشق )) در روايت بسيار كم داريم شايد از پنج شش مورد تجاوز نكند، ولى لفظ (( حب )) زياد است ، و معناى اين فرمايش حضرت آن است كه معشوق و حق تعالى ، سالك عاشق را به هجران و دورى مبتلا مى كند، و اين عقوبتى است از او نسبت به عاشق .
معناى من ملك هواه ملك النهى
سؤال 626: معناى اين كلام منقول از اميرالمومنين - عليه السلام - چيست كه مى فرمايد:
(( من ملك هواه ملك النهى .⁽⁸¹⁴⁾ ))
هر كسى مالك هوا و هوس خويشتن گردد، عاقل و خردمند است .
جواب : كمال ممدوح ، كمالى است كه صاحبش آن را از خدا و مالك آن را خدا بداند و در برابرش شكر نمايد، چنان كه خداوند سبحان درباره ى حضرت داوود و سليمان - عليهما السلام - مى فرمايد:
و لقد اتينا داود و سليمن علما و قالا الحمد لله الذى فضلنا على كثير من عباده المومنين ⁽⁸¹⁵⁾
و قطعا به حضرت داوود و سليمان - عليهما السلام - دانش عنايت كرديم و آن دو گفتند: ستايش خدا را كه ما را بر بسيارى از بندگان مومنش برترى بخشيد.
نه اين كه همه را از خود بداند، و بر ديگران فخر نمايد و انانيت داشته باشد، چنان كه خداوند متعال درباره ى قارون مى فرمايد:
و اتينه من الكنوز ما ان مفاتحه لتنوا بالعصبه اءولى القوه ⁽⁸¹⁶⁾
و از گنجينه ها آن قدر به او داده بوديم كه حمل كليدهاى آن ها بر گروه نيرومندى سنگين مى آمد.
ولى وى گفت :
(انما اوتيته على علم عندى ⁽⁸¹⁷⁾ )
من اين ها را در نتيجه ى دانش خود يافته ام .
اذكار و اوراد
سؤال 627: علماى اخلاق و اساتيد معرفت ، جهت تربيت و تهذيب نفوس شاگردان خود در راستاى سير و سلوك آن ها اذكار و اورادى به آنان دستور مى دهند، آيا مى شود ديگران هم بدون استاد آن اذكار را به جا آوردند؟
جواب : خير، نمى شود؛ زيرا آن اذكار را به تناسب شرائط و حال شاگردان خود دستور انجام آن را به آن ها مى دهند؛ ولى همين اذكار و اوراد براى ديگران به مانند نارنجكى است در دست آن ها كه احيانا ممكن است براى آن ها خطر داشته باشد.
سؤال 628: اگر آن اذكار خطرناك است ، پس چگونه اساتيد به شاگردان خود دستور مى دهند و براى آن ها هم خطر ايجاد نمى كند؟
جواب : (( هم ⁽⁸¹⁸⁾ )) استاد در كنار ذكر، خطر آن را برطرف مى كند.
معناى چند فقره از دعاهاى صادره از معصومين - عليهم السلام -
سؤال 629: منظور از اين فقره از دعا چيست كه مى فرمايد:
اعوذ بك من دنيا تمنع الاخره ، و من حياه تمنع خير الممات ، و من امل يمنع خير العمل ⁽⁸¹⁹⁾
به تو پناه مى آورم از دنيايى كه مانع آخرت و از زندگى اى كه مانع مرگ خوب ، و از آرزويى كه مانع عمل نيك است .
جواب : معلوم مى شود امور مذكور در اين دعا، يعنى دنيا و حيات و آرزو، مطلقا و در هر حال مذموم نيستند و به طور كلى ضرر ندارد، لذا مى فرمايد: به تو پناه مى برم از دنيايى كه مرا از آخرت باز مى دارد و مانع از آخرت و نعيم آن مى گردد نه مطلق دنيا؛ و از زندگانى و حياتى كه مرا از خير ممات باز مى دارد نه از مطلق حيات ؛ و از آرزويى كه مرا از عمل و كار نيك باز مى دارد نه از مطلق آرزو.
سؤال 630: اين جمله از دعا چه مى خواهد بفرمايد:
(( اللهم ! لا تجعلنى ناسيا لذكرك فيما اوليتنى .⁽⁸²⁰⁾ ))
خداوندا! در تمام امورى كه به من سپرده اى ، مرا از يادت غافل مگردان .
جواب : كسانى كه در مقام بندگى و معرفت مبتدى هستند بلكه حتى افراد متوسط هر گاه توليت و سرپرستى امرى را به عهده مى گيرند، خدا را فراموش مى كنند، و اين جمله ى دعا در مقام دفع اين معنا است .توضيح اين كه (( ما اوليتنى )) شامل همه ى امورى است كه در اختيار انسان قرار گرفته و توليت و سرپرستى آن به عهده ى انسان است ، اعم از مال و ثروت و اولاد، و نيز مساءوليت ها و مناصب ، و نيز تمام كارهايى كه به وسيله ى اعضا و جوارح شامل دست و پا و گوش و چشم و زبان و غيره ...- انجام مى گيرد، حتى كوچك ترين كارها مانند نفس كشيدن ، و نيز امور قلبى و جوانحى . بنابراين ، انسان در به كارگيرى همه اين موارد بايد به ياد خدا باشد و از ياد او غافل ننشيند و از خدا بخواهد كه او را در هر حال و فعل فراموش ننمايد.خداوند مى فرمايد:
ان السمع و البصر و الفوائد كل اولئك كان عنه مسؤولا ⁽⁸²¹⁾
گوش و چشم و قلب ، همه ى اينها مورد بازخواست قرار مى گيرند.
سؤال 631: منظور از اين جمله ى دعا چيست كه مى فرمايد:
(( اللهم ! لا تجعلنى ناسيا...لا حسانك فيما اعطيتنى ⁽⁸²²⁾ ))
خداوندا! در تمام چيزهايى كه به من عطا كرده اى ، مرا از نيكى و احسانت غافل مگردان .
جواب : انسان گاهى خدا را فراموش نمى كند ولى نعمت او را ناديده گرفته و فراموش مى كند و در اين صورت به جاى شكرگذارى ، به كفران نعمت مبتلا مى شود.
توضيح اين كه نعمت هاى خداوند متعال بى حد و حصر است ، چنان كه مى فرمايد:
(و ان تعدوا نعمت الله لا تحصوها ⁽⁸²³⁾ )
و اگر بخواهيد نعمت هاى خدا را بشماريد، نمى توانيد به شماره در آوريد.
و نعمت ، شامل تمام نعمت هاى ظاهرى معنوى مى شود، و (( شكر النعمته صرفها فيما يرضاه المنعم .)) ؛ (شكر نعمت عبارت است از صرف آن در آن چه مورد پسند نعمت دهنده است .) خواه چشم و گوش و زبان باشد، و يا فوائد و قلب و حتى نفس كشيدن .بنابراين ، ما بايد همه ى اين امور را نعم الهى بدانيم و با به كارگيرى صحيح و درست آن ها در راهى كه ولى نعمت ما بدان راضى است ، ⁽⁸²⁴⁾ اداى شكر آن ها را بنماييم .
سؤال 632: معناى اين فقره از دعا چيست كه مى فرمايد:
اللهم اجعلنى معهم فى كل شده و رخا و فى كل عافيه و بلا ⁽⁸²⁵⁾
خداوندا! مرا در تمام سختى ها و خوشى ها، و در حال عافيت و گرفتارى ، همراه آنان (= محمد و آل محمد - صلى الله عليه و آله و سلم -) بگردان .
جواب : يعنى اين كه شيعه و پيرو پيامبر اكرم - صلى الله عليه و آله و سلم - و اهل بيت معصومين - عليهم السلام - بايد در مقام عمل در هر فشار و سختى و يا گشايش و راحتى و در فراز و نشيب و دوران زندگى ، تابع آن عزيزان باشد، چنان كه خداوند متعال مى فرمايد:
(لقد كان لكم فى رسول الله اسوه حسنه ⁽⁸²⁶⁾ )
قطعا رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم - الگوى خوبى براى شما است .و در ناملايمات و سختى ها صبر نمايد و بى جهت دست و پا نزند و اظهار جزع و بى تابى ننمايد، بلكه تسليم محض و راضى باشد، و نيز در رفاه و آسايش و راحتى شكر گذار باشد نه دل بند به آن و منغمر در آن ، و به طور خلاصه در هر حال غافل از ياد خدا نباشد و خدا را فراموش نكند.خداوند متعال مى فرمايد:
قل ان كنتم تحبون الله فاتبعونى يحببكم الله ⁽⁸²⁷⁾
بگو: اگر خدا را دوست داريد، از من پيروى كنيد تا خداوند شما را دوست بدارد.
معناى يك فقره از مناجات شعبانيه
سؤال 633: منظور از اين فقره از مناجات شعبانيه چيست كه مى فرمايد:
الهى ! لم يكن لى حول فنتقل به عن معصيتك الا فى وقت ايقظتنى لمحبتك ⁽⁸²⁸⁾
معبودا! من نيرويى نداشتم تا از معصيت و نافرمانى تو رو بگردانم ، مگر آن زمان كه تو مرا با محبتت بيدار نمودى .
جواب : واژه ى (( حول )) به معناى حيلولت و حايل شدن است ، و در كارهاى انسان بيشتر در ترك گناه و حايل شدن بين انسان و معصيت به كار مى رود؛ بر خلاف لفظ (( قوه )) كه در مورد طاعات كاربرد دارد.البته هر دو از ناحيه ى خداست :
(( لا حول و لا قوه الا بالله ⁽⁸²⁹⁾ ))
هيچ توان و نيرويى جز به خدا تحقق نمى يابد.
اين فقره از دعا، نقش محبت حضرت حق را در ترك معصيت موثر و كارساز مى داند.خداوند مى فرمايد:
قل ان كنتم تحبون الله فاتبعونى يحببكم الله ⁽⁸³⁰⁾
بگو، اگر خدا را دوست داريد، از من پيروى كنيد تا خدا شما را دوست بدارد.و نيز در روايت آمده است :
(( ...و قوم عبدوا الله - عزوجل - حبا له ⁽⁸³¹⁾ ))
...و گروهى خداوند - عزوجل - را از روى دوستى مى پرستند.
خيال نكنيم در امور كار ساز هستيم ؛ زيرا ما هيچ هستيم و از خود هيچ نداريم ؛ بلكه تنها توجه و اميد ما بايد به خدا باشد؛ چرا كه همه ى خيرات از ناحيه ى او به ما مى رسد، و دفع شرور و ضررها هم به دست اوست ، لذا نبايد به غير او توجه داشته باشيم ، بلكه براى جلب نفع از جمله فعل طاعات و نيز دفع ضرر از جمله گناه و معصيت ، بايد تنها از او استمداد نماييم .
معناى احفظ الله يحفظك ...
سؤال 634: منظور از اين فرمايش پيامبر اكرم - صلى الله عليه و آله و سلم - چيست ، آن جا كه بنا بر نقل مى فرمايد:
(( احفظ الله ، يحفظك ؛ احفظ الله تجده امامك ))
خدا را (در نظر و عمل خود) نگاه دار، تا خدا تو را نگاه دارد؛ خدا را نگاه دار، تا او را پيشاپيش خود بيابى .
جواب : اين فقره از حديث ابوذر - رحمة الله - دستور به ذكر و ياد و توجه فلبى به خداوند سبحان در همه ى احوال و امر به مراقبه است ، مراقبه اى كه نتيجه ى آن مشاهده باشد.
بيدارى شب و خواب بين الطلوعين و يا...؟
سؤال 635: بيدارى يكى دو ساعت پيش از طلوع فجر و خوابيدن در بين الطلوعين افضل است ، يا بيدارى نيم ساعت پيش از اذان صبح و بيدارى بين الطلوعين ؟
جواب : اگر چه خواب بين الطلوعين مكروه است ، ولى در اين موارد به طور كلى بهترين راهنما براى سالك همان حال اوست و شايسته است بر طبق آن چه حالش اقتضا مى كند، رفتار كند.
انجام قضاى نمازهاى واجب به جاى نوافل
سؤال 636: انجام قضاى نمازهاى واجب به جاى نوافل چگونه است ؟
جواب : قضاى نمازهاى فائته ى واجبه واجب است ، ولى ما نبايد مستحبات به خصوص نوافل يوميه را كوچك بشماريم ، بلكه شايسته است در انجام آن ها بكوشيم و نگوييم به جاى نماز شب ، نماز قضاى واجب بخوانم ، زيرا نوافل نورى دارد كه انسان را به انجام واجبات ، بلكه به ترك محرمات مى كشاند، لذا از آثار مثبت آن نبايد غافل بود و نبايد خود را از آن محروم ساخت .
ببينيد يك روز كه به نماز شب موفق مى شويد با شبى كه موفق نمى شويد چقدر فرق دارد.ملاحظه نماييد شبى كه به نماز شب موفق مى شويد چه قدر در انجام كارهاى خير موفق هستيد و كارها در آن روز براى شما روبه راه است ، به خلاف شبى كه موفق به نماز شب نشده ايد، كه به هر كارى دست مى زنيد و به هر چيز كه رو مى آوريد، مى بينيد كه به بن بست مى خورد.
منظور از حال چيست ؟
سؤال 637: منظور از (( حال )) كه اهل حال و معرفت مى گويند، چيست ؟
جواب : همان كه شما و امثال شما داريد. حال ، كشش عشق ⁽⁸³²⁾ است .در دعاى كميل آمده است :
(( و اجعل ...قلبى بحبك متيما ⁽⁸³³⁾ ))
و با محبت خود، دلم را واله و شيداى خود بگردان .
معناى تعظم فى النفس
سؤال 638: معناى اين روايت چيست كه مى فرمايد:
(( من تعظم فى نفسه ، لعنته ملائكه السماء و الارض .)) ⁽⁸³⁴⁾
هر كس در قلب خود، خود را بزرگ ببيند فرشتگان آسمان و زمين او را لعنت مى كنند.
جواب : (( تعظم فى النفس )) به معناى خود برتر بينى و خود را بزرگ تر ديدن ، همان تكبر است كه سبب كفر ابليس ‍ و موجب طرد و لعن او از درگاه رحمت و جوار نعمت حضرت حق گرديد، چنان كه خداوند مى فرمايد:
(استكبر و كان من الكفرين ⁽⁸³⁵⁾ )
استكبار نمود و از كافران بود.
و نيز مى فرمايد:
(و ان عليك لعنتى الى يوم الدين ⁽⁸³⁶⁾ )
و لعنت من بر تو تا روز جزا.
رحمت حق و آخرت از آن كسى است كه خود را برتر از ديگران نداند و براى خود برترى نخواهد، چنان كه مى فرمايد:
تلك الدار الاخره نجعلها للذين لا يريدون علوا فى الارض و لا فسادا ⁽⁸³⁷⁾
آن خانه ى آخرت را براى كسانى قرار مى دهيم كه در زمين برترى و فساد نخواهند.
سؤال 369: پس آيا همه ى ما به تعظم فى النفس گرفتاريم كه كمالات و فضايل خود را به رخ همديگر مى كشيم ؟
جواب : اگر به اين درد مبتلا باشيم همين گونه است ، مگر اين كه انسان به مقامى از توحيد برسد كه همه ى كمالات خود را از آن خداند شبحان بداند نه از خود، و خداوند متعال را مالك همه ى كمالات وجودى خود و ديگران بداند و ببيند.در اين صورت ، ديگر فخر فروشى و خود برترى و مباهات به اين و آن از ميان خواهد رفت .خداوند مى فرمايد:
(لله ما فى السموت و ما فى الارض ⁽⁸³⁸⁾ )
تمام آن چه در آسمان ها و در زمين است از آن خداست .
انسان گاهى خيال مى كند اگر به بالاى منبر برود، و يا از مسجد كوچك به مسجد بزرگتر برود، و يا جمعيت مومنين او زيادتر شوند، و يا در صدر مجلس بنشيند، حقيقتا بالاتر مى رود و يا بزرگ تر مى شود و يا آرامش خاطر بهترى حاصل مى كند، غافل از اين كه فقط و فقط:
(الا بذكر الله تطمئن القلوب ⁽⁸³⁹⁾ )
هان ! تنها با ياد خدا دل ها آرام مى گيرد.
و نيز:
(( من تواضع الله رفعه الله ، و من تكبر، خفضه ⁽⁸⁴⁰⁾ )
هر كس براى خدا افتادگى كند، خداوند او را بلند مى كند و هر كس تكبر كند، خداوند او را پايين مى آورد.
بهترين عمل در ماه رمضان
سؤال 640: چه عملى در ماه رمضان انجام دهيم كه به حالمان مفيد باشد و از اين ماه نتيجه بگيريم ؟
جواب : حضرت استاد - رحمة الله - پس از مقدارى تاءمل فرمودند: اين ماه ماشاءالله پر از عمل است .اما آن چه براى سالك لازم است آن است كه مراقبه در اعمال - عبادى يا غير عبادى - هر كدام را به اقتضاى خودش از دست ندهد. يعنى كاملا مراعات كند كه با روزه دارى اش جوع و عطش روز قيامت را به ياد آورد، و مواظبت كند تا تمام اعظا و جوارحش روزه دار باشند - چنان چه روايات در اين زمينه وارد شده است .⁽⁸⁴¹⁾ و با قرآن خواندنش ، كلام الهى را در نظر داشته باشد و اين كه اوست كه با وى سخن مى گويد و سخن را از وى و از مصدر آن بشنود، و از ميان دعاها، دعاهاى توحيدى - نظير دعاى سحر (( اللهم انى اساءلك من بهائك باءبهاه ...⁽⁸⁴²⁾ )) و هكذا در امور ديگر، به اقتضاى خودش ‍ مراقبه داشته باشد؛ كه مراقبه كليد درهاى خير و رحمت است .اگر مراقبه نباشد، كارها - طاعات و عبادات - هيچ و بى نتيجه و بى فايده است .اين آيه ى شريفه كه خداوند مى فرمايد:
يايها الذين امنوا اتقوا الله و لتنظر نفس ما قدمت لغد و اتقوا الله ان الله خير بما تعملون ⁽⁸⁴³⁾
اى كسانى كه ايمان آورده ايد، تقواى خدا پيشه كنيد و هر يك از شما دقت و تاءمل كند كه براى فرداى (قيامت ) خود چه عملى پيش فرستاده است ؛ و تقوى خدا را پيشه كنيد، چرا كه خداوند به آن چه انجام مى دهيد، كاملا آگاه است .
دستور به مراقبه و محاسبه است .
معناى بيتى از خواجه حافظ
سؤال 641: معناى اين بيت خواجه حافظ چيست كه مى گويد: