باب نوزدهم: در ذكر پاره از زمان و مكان كه سببند براى زياد شدن اجر و ثواب صدقه و انفاق در آنها

1. فضيلت انفاق در روز عيد غدير.
2. فضيلت انفاق در روز عيد قربان و جمعه.
3. فضيلت انفاق در رمضان.
4. رفتار حضرت سجاد با مردم در رمضان.
5. فضيلت ماه شعبان.
6. كرامت زيد بن حارثه و عبدالله بن رواحه و قيس و قتاده.
7. فضيلت انفاق در ماه شعبان.
8. فضيلت انفاق در راه كربلا و مكه معظمه.
9. فضيلت انفاق در مدينه و كوفه.
10. تاريخ كتابت، كتاب و مختصر زندگى مرحوم مؤلف.
و سزاوار است اهتمام نمودن در محروم نماندن از فيوضات خاصه كه براى منفقين در آنها مهيا نموده‏اند. و ما به ترتيب آنها را ذكر مى‏كنيم با بعض از اخبار متعلق به آنها چه استقصاء آن مورث تطويل و كلالت بى‏همتان است و ابتدا بايد به عروس ايام و تاج روزها نمود.
روز غدير: شيخ طوسى از فياض بن محمد روايت كرده كه گفت: در روز غدير در مرو در خدمت حضرت رضا (عليه‏السلام) بودم و آن حضرت در آن روز مخصوصان خود را جمع كرده و ايشان را براى افطار نگاه داشته بود و به خانه‏هاى ايشان طعام و زر و خلعت، حتى انگشتر و كفش، و به ايشان خلعت‏هاى فاخر شفقت فرمود، و ملازمان و خدمتكاران خود را جامه‏هاى نو بسيار نفيس پوشانيد. و فضيلت اين روز را براى مردم نقل مى‏فرمود از آن جمله فرمود: كه در بعضى سالهاى خلافت اميرالمومنين (عليه السلام) جمعه با غدير جمع شد، پس بعد از پنج ساعت كه از روز گذشت حضرت بر بالاى منبر بر آمد و خطبه طولانى خواند و فضائل اين روز را بيان فرمود و براى او نام‏هاى بسيار ذكر نمود. آن گاه فرمود: بعد از انقضاى اين مجمع به خانه‏هاى خود برگرديد و بر عيال خود توسعه دهيد و احسان و نيكى نسبت به برادران دينى خود كنيد و در خانه‏هاى خود برادران مؤمن را جمع و به ايشان نيكوئى كنيد و يكديگر را مبارك باد و تهنيت بگوئيد و نيكى و احسان كردن در اين روز مال و عمر را دراز مى‏كند و مهربانى با يكديگر كردن موجب مزيد رحمت الهى است و تا مى‏توانيد به عيال و برادران مؤمن خود ببخش و احسان كنيد و هر كه اميد احسان در حق شما دارد در حق او تقصير مكنيد و ضعيفان و فقيران و غلامان و كنيزان را با خود برابر كنيد به درستى كه دادن يك درهم در اين روز برابر است با دويست هزار درهم و حق تعالى زياده نيز عطا مى‏كند تا آنكه فرمود: بخشش واحسان كنيد و هر كه در شبش مؤمنى را افطار دهد چنان باشد كه هزار هزار پيغمبر و صديق و شهيد را افطار داده باشد، پس چگونه باشد ثواب كسى كه متكفل باشد احوال چندين نفر از مؤمنين و مومنات را و هر گاه چنين كند من ضامنم بر خداوند كه امان يابد از كافر شدن و فقير شدن و اگر بميرد و در آن شب يا در آن روز يا بعد از آن تا عيد غدير آينده و بدون آن كه كبيره بسيار بدى كند، البته آمرزيده است و هر كه قرضى بكند در اين روز براى برادران خود من ضامنم بر خداوند كه اگر او را زنده بدارد يا بميراند آن قرض را از او متحمل شود و از دوش او بردارد.
در كافى از جناب صادق (عليه‏السلام) مروى است كه فرمود: روزه روز غدير برابر است با روزه عمر دنيا تا اين كه فرمود: هر كه در اين روز مؤمنى را افطار دهد، ثواب كسى را دارد كه ده فئام را طعام كند كه هر فئامى صد هزار كس است و ثواب كسى را دارد كه طعام دهد به اين عدد كه مذكور شد از پيغمبران و اوصياء ايشان و شهيدان و صالحان را در سال قحط و يك درهم كه در اين روز تصدق كند برابر است با صد هزار درهم كه در روزهاى ديگر تصدق كند.
روز غدير دوم: نهم ربيع الاول است، سيد جليل على خلف رضى الدين على بن طاوس در كتاب زوائد الفوائد از احمد بن اسحاق قمى روايت كرده كه امام على نقى (عليه‏السلام) نقل فرمود از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) كه فرمود: به حذيقة در ضمن فضائل اين روز كه خداى تعالى فرمود: اى محمد اين روز را عيد گردانيدم براى تو و اهل بيت تو و براى هر كه تابع ايشان از مومنان و شيعيان ايشان باشد و سوگند ياد مى‏كنم به عزت و جلال خود و علو منزلت و مكان خود كه عطا كنم كسى را كه عيد كند اين روز را از براى من ثواب آنها كه به دور عرش احاطه كرده‏اند و شفاعت او را قبول كنم در خويشان او و زياد كنم مال او را اگر بر خود و عيال خود در اين روز گشادگى دهد، آنگاه از حضرت امير (عليه‏السلام) هفتاد و دو نام براى او نقل فرمود و از جمله آنها است كه فرمود: روز زكات بزرگ، روز فطر دوم است، روز پيش فرستادن تصدقات روز زيادتى مثوبات، روز نحله و عطا، روز زيارت كردن مومنان و روز محبت كردن ايشان است و شيخ مفيد در كتاب مسارالشيعه روايت كرده كه هر كه روز نهم ماه ربيع الاول چيزى انفاق كند حق تعالى گناهان او را بيامرزد و مستحب است در اين روز اطعام برادران مومن و خوشبو كردن ايشان و توسعه بر عيال و ديگران نمودن.
روز هفدهم: ربيع‏الاول روز ولادت با سعادت حضرت خاتم النبين است. شيخ مفيد در كتاب مذكور فرموده مستحب است در اين روز تصدقات به ارباب حاجات بدهند و مؤمنين و مؤمنات را شاد كنند.
روز عيد فطر: كه خداوند وعده داد به رستگارى آن كه در او صدقه دهد و پروردگار خود را ياد كند؛ چنانچه مى‏فرمايد: قد افلح من تزكى، و ذكر اسم ربه فصلى⁶⁶⁴ و حضرت صادق (عليه السلام) به معتب وكيل خرج خود، فرمود: برو فطره جميع غلامان و كنيزان ما را بده و يكى از ايشان را وامگذار كه زكات او را ندهى؛ زيرا كه اگر يكى را ترك كنى مى‏ترسم كه در عرض سال بميرد و اين زكات فطره سبب قبول شدن روزه و حفظ بدن و پاكيزگى از بخل و سائر كثافات معنويه است و از براى آن آداب و شروطى است كه در محلش مبين شده.
روز عرفه: در ثواب الاعمال و فقيه مروى است كه: جناب باقر (عليه‏السلام) چون روز عرفه مى‏شد، هيچ سائلى را رد نمى‏كرد و گذشت كه حضرت رضا (عليه السلام) تمام مال خود را در روز عرفه در خراسان به فقراء تقسيم كرد و در مناقب ابن شهر آشوب مروى است از عبدالرحمن عنبرى كه گفت: روز عرفه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) خطبه خواند و بر صدقه تحريص كرد، پس مردى گفت: يا رسول الله، اين شتر من براى فقرا باشد و آن ناقه غضبا بود كه آخر به آن جناب رسيد و نزديك وفات آن حضرت عرض كرد مرا بعد از خود به كه وصيت مى‏كنى، فرمود: اى غضبا، خداوند در تو بركت گذارد؛ تو از تو آن دختر من فاطمه هستى كه در دنيا و آخرت بر تو سوار شود، پس از وفات شب آمد خدمت فاطمه (عليهماالسلام) و گفت السلام عليك يا بنت رسول الله نزديك شده زمان مفارقت من از دنيا قسم به خدا كه گوارا نشدم نه به علفى و نه به آبى بعد از پيغمبر (صلى الله عليه و آله و سلم) و سه روز بعد از آن جناب مرد.
روز عيد قربان: از صدقات مقرره مؤكده اين روز قربانى است كه سبب آمرزش اوست چون اول، قطره از خون بريزد و تفصيل شروط قربانى و آداب و كيفيت تقسيم آن در محلش مذكور است و بعضى علماء آن را واجب دانسته‏اند و حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: براى قربانى كردن قرض كنيد كه خداوند مى‏رساند؛ روز جمعه: در ثواب الاعمال مروى است كه سائلى عصر پنجشنبه خدمت جناب صادق (عليه‏السلام) آمد پس سؤال كرد رد نمود، پس متوجه كسانى شدند كه در مجلس نشسته بودند و فرمود: آگاه باشيد كه در نزد ما هست چيزى كه صدقه به او توان داد، وليكن صدقه در روز جمعه مضاعف مى‏شود. چندين ضعف و نيز از آن جناب روايت كرده كه فرمود: پدرم مالش از همه اهل بينش كمتر بود و اعانت و تحمل زحمتش از همه بزرگتر و در هر روز جمعه يك اشرفى صدقه مى‏داد و مى‏فرمود: صدقه روز جمعه به جهت فضل روز جمعه بر غير او از روزها، مضاعف مى‏شود.
و شيخ مفيد در مقنعه از آن جناب روايت كرده كه فرمود: صدقه در شب جمعه و روز او با هزار برابر است و صدوق در علل الشرايع از ابوحمزه ثمالى روايت كرده كه گفت: با حضرت على بن الحسين (عليهم‏السلام) بامداد در مدينه در روز جمعه نماز كردم، پس چون از نماز و تسبيحش فارغ شد بر خواست و به سوى منزلش روانه شد و من با آن جناب بودم پس آواز داد كنيزك خود را كه نامش سكينه بود و فرمود: به او عبور نكند بر در خانه من سائلى مگر آن كه طعامش دهيد، پس به درستى كه امروز روز جمعه است، پس به آن جناب عرض كردم كه هر كه سوال مى‏كند مستحق نيست، فرمود: اى ثابت، مى‏ترسم بعضى از آنها كه سوال مى‏كنند مستحق باشند، پس طعامش ندهند و ردش كنند، پس نازل شود به ما اهل بيت آنچه نازل شد به يعقوب و آل او ايشان را طعام دهيد.
در دعائم الاسلام مروى است از جناب باقر (عليه‏السلام) كه فرمود: روز جمعه اعمال مضاعف مى‏شود، پس زياد كنيد در او از نماز و صدقه و دعا و در خصال مروى است از هشام بن حكم كه از جناب صادق (عليه‏السلام) پرسيد از مردى كه قصد كردن چيزى از خيرات، را دارد. چون صدقه و روزه و نحو آن، فرمود: كه مستحب است كه اين در روز جمعه بوده باشد؛ زيرا كه در روز جمعه عمل مضاعف مى‏شود و در عدةالداعى مروى است از جناب باقر (عليه‏السلام) كه هرگاه اراده دارى تصدق كنى به چيزى پيش از جمعه، پس به يك روز تاخير كن تا روز جمعه برسد و گذشت كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: به مردى در روز جمعه، امروز روزه گرفتى گفت: نه فرمود: صدقه دادى به چيزى گفت نه فرمود: برخيز و با اهلت نزديك كن كه آن از تو بر او صدقه‏اى است و در كتاب عروس مروى است از آن جناب كه صدقه در شب جمعه به هزار و در روز جمعه به هزار است و وارد شده كه چيزى تازه براى اهل خود در جمعه ببريد كه به آمدن جمعه خرسند شوند و در فقه‏الرضا (عليه السلام) مروى است كه آن جناب فرمود: روز جمعه روز عيد براى امت من است در آن روز بسيار صدقه دهيد.
ماه مبارك رمضان: در نوادر سيد فضل الله راوندى مروى است از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) كه فرمود: هيچ نفقه نيست، مگر آن كه بنده را از آن سوال مى‏كنند، مگر نفقه در ماه مبارك كه مر بندگان را صله است و كفاره گناهان ايشان است و هر كه تصدق كند در ماه رمضان به صدقه مثقال ذره و بالاتر از آن سنگين‏تر است در نزد خداوند از كوههاى زمين كه طلا باشد و صدقه كند به آنها در غير ماه رمضان تا آن كه فرمود: در ماه رمضان عمل مضاعف مى‏شود. عبدالله بن مسعود گفت: چه مقدار مضاعف مى‏شود فرمود: خبر داد مرا جبرئيل كه مضاعف مى‏شود حسنات به هزار هزار كه هر حسنه از آن از احد بهتر است.
و در عيون و غيره از آن جناب مروى است كه فرمود: در آخر ماه شعبان، كه رو كرده به شما ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش تا آن كه فرمود: بر فقيران و مسكينان خود تصدق كنيد و پيران خود را تعظيم نمائيد و كودكان خود را رحم كنيد و خويشان خود را نوازش نمائيد و مهربانى به يتيمان مردم كنيد تا مهربانى كنند بعد از شما با يتيمان شما تا اين كه فرمود: ايهاالناس: هر كه از شما افطار دهد مؤمن روزه دارى را در اين ماه براى او خواهد بود نزد خدا ثواب آزاد كردن بنده و آمرزش گناهان گذشته، پس بعضى از صحابه گفتند: يا رسول الله، همه ما قدرت بر اين نداريم فرمود: بپرهيزيد از آتش جهنم به افطار دادن روزه داران اگر چه به نصف دانه خرما باشد و اگر چه به شربت آبى باشد به درستى كه خداى اين ثواب را به كسى مى‏دهد كه چنين كند اگر قادر بر زياده از اين نباشد.
ايهاالناس هر كه خلق خود را در اين ماه نيكو گرداند بر صراط بگذرد روزى كه قدمها بر آن به لغزد و هر كسى در اين ماه خدمت غلام و كنيز خود را سبك گرداند حق تعالى در قيامت حساب او را آسان گرداند و هر كسى در اين ماه شر خود را از مردم باز دارد، حق تعالى غضب خود را در قيامت از او باز دارد و هر كه در اين ماه يتيم بى پدرى را گرامى دارد، خدا در قيامت او را گرامى دارد و هر كه در اين ماه با خويشان خود صله و احسان كند، خدا او را به رحمت خود در قيامت وصل كند و هر كسى در اين ماه قطع احسان خود از خويشان خود بكند خداى عزوجل در قيامت قطع رحمت خود از او بكند و در ثواب الاعمال مروى است از جناب صادق (عليه‏السلام) كه فرمود: هر كسى تصدق كند در ماه رمضان به صدقه خداوند از او هفتاد نوع از انواع بلا را بر مى‏گرداند و در فقيه مروى است كه چون ماه مبارك رمضان داخل مى‏شد، رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) هر اسيرى را رها مى‏كرد هر سائل را عطا مى‏فرمود
و در كافى از آن جناب مروى است كه فرمود: در ضمن فضائل ماه مبارك كه ندا مى‏كند منادى در هر شب آيا سائلى هست ايا استغفار كننده هست بار خدايا عطا كن هر انفاق كننده را عوض آنچه داده و تباهى مال عطا كن هر امساك كننده را و در عيون مروى است كه جناب رضا (عليه‏السلام) فرمود: هر كسى تصدق كند وقت افطار خود بر مسكينى به يك قرص نان خداوند گناهان او را مى‏آمرزد و خداوند براى او ثواب آزاد كردن بنده‏اى از فرزندان اسماعيل را مى‏نويسد و در نوادر احمد بن محمد بن عيسى از جناب صادق (عليه‏السلام) مروى است كه فرمود: ماه رمضان ماه خدا است زياد كنيد در او از تهليل و تكبير و تحميد و تسبيح و آن بهار فقرا است و جز اين نيست كه قربانى را براى سير شدن مساكين قرار دادند، پس از زيادتى آنچه خداى انعام فرموده بر شما، عيال‏هاى خود و همسايگان خود را بخورانيد و همسايگى نعمت‏هاى خداوند را بر خود نيكو رعايت كنيد؛ يعنى حق همسايگى نعمت كه عطا و بذل است ادا كنيد و برادران خود را مواصلت كنيد و فقرا و مساكين از برادران خود را طعام دهيد، پس به درستى كه هر كس افطار دهد روزه دارى، را پس او است مثل اجر بدون آن كه از اجرا و چيزى كم شود.
و سيد على بن طاووس در كتاب مضمار روايت كرده از آن جناب كه: حضرت على بن الحسين (عليهم‏السلام) چون ماه مبارك داخل مى‏شد بنده يا كنيز او هر گاه گناه مى‏كرد نمى‏زدند بالنسبه به آن جناب، مى‏نوشت در جائى كه فلان گناه كرد، يا فلانه گناه كرده در فلان روز، و او را عقاب نمى‏كرد بر آن گناه تا آن كه جمع مى‏شد بر ايشان گناهان بسيار تا آن كه شب آخر ماه مبارك رمضان مى‏شد ايشان را مى‏خواند و جمع مى‏كرد و دور خود آن گاه ظاهر مى‏نمود آن دفتر را، پس مى‏فرمود: اى فلان، چنين و چنان كردى و من تو را ادب نكردم آيا به خاطر دارى، پس مى‏گفت: آرى اى فرزند رسول خدا، تا آن كه چنين مى‏كرد تا آخر ايشان آن گاه مى‏ايستاد و در وسط ايشان و مى‏گفت به ايشان صداهاى خود را بلند كنيد و بگوئيد اى على بن الحسين به درستى كه پروردگار تو احصا كرده بر تو هر چه به جاى آوردى؛ چنانچه احصا كردى تو آنچه ما كرديم و در نزد او است كتابى كه شهادت مى‏دهد بر تو به راستى كه وانگذاشته كوچكى را و نه بزرگى را از آنچه كردى، مگر آن كه احصا كرده و خواهى يافت آنچه را كه كردى حاضر در نزد او، پس عفو كن و در گذر، چنانچه اميد دارى از آن سلطان عفو را؛ و چنانچه دوست دارى كه آن پادشاه از تو عفو كند، پس عفو كن از ما كه خواهى يافت او را عفو كننده و مهربان به تو و آمرزنده مر تو را و پروردگار تو احدى را ظلم نمى‏كند هم چنان كه در نزد تو نوشته‏اى است كه شهادت مى‏دهد بر ما به راستى و وانگذاشته كوچك و بزرگى را از آنچه كرديم مگر آن كه آن را احصا نموده، پس يادآور اى على بن الحسين، خوارى ايستادن خود را در حضور پروردگار خود كه حاكم عدل است و ظلم نمى‏كند مثقال حبه از خردل و خواهند او را روز قيامت و كفى بالله حسيبا و شهيدا⁶⁶⁵ و خداى عزوجل خود كافى است در كشيدن حساب و گواهى دادن، پس عفو كن و درگذر كه عفو مى‏كند از تو آن پادشاه، دور مى‏كند روزى را كه مى‏فرمايد: وليعفوا و ليصفحوا الاتحبون ان يغفرالله لكم‏⁶⁶⁶ هر آينه عفو كنند و درگذرند آيا دوست نمى‏دارند كه بيامرزد خداوند مر شما را و حضرت ندا مى‏كرد به اين كلمات نفس خود را و ايشان را مى‏آموخت و ايشان نيز فرياد مى‏كردند با آن جناب و او ميان ايشان ايستاده و مى‏گريست و نوحه مى‏كرد و مى‏گفت بار خدايا تو ما را امر كردى كه عفو كنيم از آن كه ما را ظلم كرده و عفو كرديم ما از آنها كه بر ما ستم كردند، چنانچه فرمودى، پس عفو كن از ما كه تو سزاوارترى از اين كار از ما و از اين رقم كلماتى در مناجات مى‏فرمود آنگاه رو مى‏كرد به آن جماعت و مى‏فرمود: من شما را عفو كردم آيا شما عفو كرديد از من از آنچه صادر شده از من بالنسبه به شما از بدى، آقائى من به درستى كه من آقاى بد لئيم ستمكارم كه مملوكم مر سلطان جواد عادل محسن متفصل را، پس مى‏گفتند كه ما عفو كرديم از تو اى آقاى ما و تو بدى نكردى، پس مى‏فرمود: به ايشان كه بگوئيد بار خدايا عفو كن از على بن الحسين؛ چنانچه عفو كرده از ما و آزاد كن او را از آتش؛ چنانچه آزاد كرد ما را از بندگى: پس اين را مى‏گفتند پس مى‏فرمود: اللهم آمين رب‏⁶⁶⁷ العالمين برويد پس به تحقيق كه عفو كردم از شما و آزاد كردم شما را به اميد عفو كردن از من و آزاد شدن رقبه‏ام، پس ايشان را آزاد مى‏كرد و چون روز فطر مى‏شد جائزه مى‏داد به ايشان آن قدر جائزه كه ايشان را از سوال نگاه دارد و ايشان را از آنچه در دست مردم است بى نياز كند و هيچ سال نبود مگر آن كه آزاد مى‏كرد و در آخر شب آخر ماه رمضان ما بين بيست نفر و كمتر و بيشتر و مى‏فرمود: براى خداوند است در هر شب از ماه رمضان در وقت افطار هفتاد هزار هزار آزاد شده از آتش كه همه مستحق دوزخ شده‏اند، پس چون شب آخر ماه رمضان شود آزاد مى‏كند در او مثل آنچه آزاد كرده در جميع آن ماه. و به درستى كه من مى‏خواهم كه ببيند خداوند مرا در حالتى كه آزاد كرده‏ام در ملك خود در دار دنيا به اميد آن كه آزاد كند مرا از آتش و هرگز به خدمت وانمى‏داشت خادمى را زياده از يك سال، هر بنده را كه مالك مى‏شد در اول سال و در وسط سال چون شب فطر مى‏شد آزاد مى‏كرد آن را و بدل ايشان را در سال دوم، مى‏گرفت آن گاه آزاد مى‏كرد به همين نسق كارش چنين بود تا ملحق شد به خداى تعالى و گاه بود كه مى‏خريد سياه‏ها را و حاجتى به آنها نداشت و مى‏آورد و ايشان را عرفات، پس مى‏بست به ايشان گشادگى‏ها و رخنه‏ها و سوراخ‏هاى چادرها، پس چون شب حركت مى‏كرد از آنجا آزاد مى‏كرد ايشان را و امر مى‏كرد براى آنها به جايزه‏ها از مال خود.
ماه شريف شعبان: سيد على بن طاووس در كتاب اقبال از داوود رقى روايت كرده كه گفت پرسيدم از جناب صادق (عليه‏السلام) كه چيست ثواب كسى كه روزه بگيرد يك روز از شعبان را، فرمود: بهشت، والله گفتم: چيست بهترين عملى كه به جا آورده مى‏شود در او. فرمود: صدقه و استغفار و هر كه تصدق كند به صدقه در شعبان تربيت مى‏كند آن را خدا، چنانچه تربيت مى‏كند يكى از شما كره شتر خود را تا آن كه مى‏آورند آن را روز قيامت و حال آن كه گرديده مانند كوه احد و در عيون از جناب رضا (عليه‏السلام) مروى است كه فرمود: هر كه تصدق دهد در ماه شعبان به صدقه هر چند به نيم خرمائى باشد، حرام مى‏كند خداوند جسد او را از آتش و در تفسير امام حسن عسكرى (عليه‏السلام) مذكور است كه گذشت اميرالمؤمنين (عليه‏السلام) بر قومى از آميخته شده به مسلمين كه نبود در ايشان مهاجرى و نه انصارى و ايشان نشسته بودند در مسجدى در روز اول شعبان و ديد ايشان را كه فرو رفته‏اند در امر قدر و غير آن از آنچه اختلاف كردند در آن مسلمين و بلند شده آوازهايشان و سخت شده لجاجت و جدال ايشان، پس نزد ايشان ايستاد و بر ايشان سلام كرد، پس جواب دادند و براى آن جناب مجلس خود را وسعت دادند و بر خواستند و خواهش كردند نشستن را در نزد ايشان، پس اعتنائى نكرد به ايشان و فرمود و ندا كرد ايشان را كه اى گروه سخن گوى در آنچه نفعى نمى‏رساند به ايشان آيا ندانستيد كه براى خداى تعالى است بندگانى كه ايشان را خوف، ساكت كرده بدون آن كه عاجز باشند از گفتن يا لال باشند و به درستى كه ايشانند فصيحان عاقلان با خردان دانايان به خداوندند و روزهاى خدا؛ يعنى روز نعمت و نقمت و روز جزا و روز عقوبت و روز امتحان يا روز دنيا و روز رجعت و روز آخرت؛ وليكن ايشان هرگاه به خاطر آرند عظمت خداوند را زبان‏هايشان شكسته مى‏شود و دل‏هايشان كنده مى‏شود، و عقل هايشان مى‏رود و خردهايشان مبهوت مى‏شود به جهت اعزاز و اعظام و اجلال خداوند، پس هر گاه به خود آمدند از اين حالت رو مى‏آورند به سوى خدا به كردارهاى پاكيزه مى‏شمرند نفس‏هاى خود را با ستمكاران و خطا كاران و حال آن كه ايشان نرهند از تقصير و تفريط مگر آن كه ايشان راضى نمى‏شوند براى خدا به كردار اندك و بسيار نمى‏شمرند براى او عمل زياد را و پيوسته به اعمال مشغولند، پس ايشان چنانند كه هر وقت نظر كنى به ايشان اى گروه تازه كارها آيا ندانستيد كه داناترين مردم به قدر، ساكت‏ترين ايشانند از آن و اين كه جاهل‏ترين مردم به قدر سخن‏گوترين ايشانند، اى گروه تازه كارها، امروز غره شعبان كريم است ناميده است او را پروردگار ماه شعبان به جهت پراكنده شدن خيرات به تحقيق كه باز كرده پروردگار شما در او درهاى حسنات خود را و جلوه داده به شما قصرها و خيرات او را به قيمت ارزانى و كارهاى آسانى، پس بخريد آن را و جلوه داد براى شما ابليس لعين شعبه‏هاى شرور و بلاهاى خود را و شما پيوسته مى‏كوشيد در گمراهى و طغيان و متمسك مى‏شويد به شعبه‏هاى ابليس و رو مى‏گردانيد از شعبه‏هاى خيرات كه باز شده براى شما درهاى او و اين غره ماه شعبان است و شعبه‏هاى خيرات او نماز و روزه و زكات، امر به معروف و نهى از منكر و بر الوالدين و خويشان و همسايگان و اصلاح ذات البين و صدقه بر فقرا و مساكين است بر خود كلفت مى‏دهيد چيزى را كه برداشته شده از شما، يعنى امر قضا و قدر و چيزى كه نهى كرده شده‏ايد از فرو رفتن در آن از كشف سرهاى خدا كه هر كه تفتيش كند از آنها از تباه شدگان است، آگاه باشيد به درستى كه اگر شما واقف شويد بر آنچه مهيا فرموده پروردگار عزوجل براى مطيعين از بندگانش در امروز هر آينه بار خواهيد داشت خود را از آنچه در او هستيد و شروع خواهيد كرد در آنچه امر كردند شما را به آن، گفتند يا اميرالمؤمنين، چيست آن كه آن را خداوند مهيا فرموده در اين روز براى مطيعيين خود، پس اميرالمؤمنين فرمود آگاه باشيد كه خبر نمى‏دهيم شما را مگر به آنچه شنيدم از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) به تحقيق كه فرستاد رسول خدا روزى لشكرى به جانب قومى از سخت دلان كفار، پس خبر ايشان طول كشيد و قلب آن جناب متعلق شد به ايشان و فرمود: كاش كسى عارف بود به اخبار ايشان و و ما را به احوال ايشان خبر مى‏داد در اين گفتگو بودند كه ناگاه بشيرى به نزدش آمد كه ايشان بر دشمنان خود ظفر يافتند و بر ايشان مستولى شدند و گرداندند آنها را ما بين، كشته و زخم دار و اسير و غارت كردند اموال ايشان را و اسير نمودند اطفال و عيال ايشان را، پس چون لشكر، نزديك مدينه رسيدند رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) با اصحاب به جهت استقبال به بيرون مدينه رفتند، پس چون ملاقات نمود ايشان را و رئيس ايشان زيد بن حارثه بود كه آن جناب او را بر آنها امير كرده بود چون حضرت را ديد از ناقه فرود آمد و آمد نزد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و پاها و دستهاى آن حضرت را بوسيد، پس حضرت او را گرفت و سرش را بوسيد و آن گاه از ناقه فرود آمد عبدالله بن رواحه و بوسيد دست و پاى آن حضرت را و حضرت او را در بغل گرفت آن گاه فرود آمدند ساير لشكريان و ايستادند و صلوات بر آن جناب فرستادند و حضرت رد خير نمود بر ايشان، آن گاه فرمود خبر دهيد مرا به قصه خود و حالتان با دشمنان و با ايشان اسيران آن قوم و اولاد ايشان و عيال و اموال ايشان از طلا و نقره و اصناف امتعه مقدار فراوانى بود، پس گفتند: يا رسول الله، اگر مى‏دانستى چگونه بود حال ما هر آينه تعجب تو بزرگ مى‏شد، پس حضرت فرمود: من نمى‏دانستم تا آن كه آگاه كرد مرا به آن جبرئيل الآن و نبودم كه بدانم چيزى از كتاب خدا و دين او را نيز ما تا اين كه بياموزد مرا به آن پروردگار من خداى مى‏فرمايد:
و كذلك اوحينا اليك روحا من امرنا ما كنت تدرى ماالكتاب و لا الايمان الى قوله صراط مستقيم‏⁶⁶⁸ وليكن خبر دهيد به اين، اين برادران مؤمنين خود را تا من شما را تصديق كنم، پس به تحقيق كه مرا جبرئيل به صدق شما، خبر داد، پس گفتند: يا رسول الله، چون ما نزديك دشمن شديم جاسوسى براى خود فرستاديم كه مطلع شود بر حالات ايشان و عددشان، پس برگشت به سوى ما و خبر داد ما را كه ايشان مقدار هزار نفرند و ما دو هزار نفر بوديم و ناگاه آن قوم بيرون آمدند تا پشت بلد خود به قدر هزار نفر و سه هزار نفر را در بلد گذاشتند كه ما را به وهم اندازند كه ما هزار نفريم و جاسوس ما خبر داد كه ايشان در ميان خود مى‏گفتند ما هزار نفريم و ايشان دو هزار نفر و ما طاقت نداريم رو به رو جنگ كردن را و نيست. چاره‏اى براى ما جز انداختن يكديگر را در بلد تا سينه‏هاى ايشان به تنگ آيد از منزلهاى ما، پس از ما منصرف شوند پس به اين سبب جرئت گرفتيم بر ايشان و حمله آورديم بر آنها، و داخل بلد خود شدند و در آن را بر روى ما بستند ما نشستيم در جاى ايشان، چون شب در آمد بر ما و به نيمه شب رسيديم باز كردند در بلد خود را و ما غافل و خوابيده بوديم و بيدار نبود در ما مگر چهار نفر، زيد بن حارثه در جانبى از اطراف لشكر ما كه نماز مى‏كرد و قرآن مى‏خواند و عبدالله بن رواحه در جانبى ديگر نماز مى‏كرد و قرآن مى‏خواند و قتادة بن النعمان در جانب ديگر نماز مى‏كرد و قرآن مى‏خواند و قيس بن عاصم در جانب ديگر نماز مى‏كرد و قرآن مى‏خواند، پس بيرون آمدند در شب تاريك كه سخت ظلمانى بود و ما را تيرباران كردند و اين در بلد ايشان بود كه آگاه بودند بر راهها و مواضع آن و ما نادان، پس به خود گفتيم كه به سختى افتاديم و هلاك شديم اين شب تاريك قدرت نداريم و كه بپرهيزيم از تيرها؛ زيرا كه نمى‏بينم آنها را در اين حال بوديم كه ناگاه روشنائى بيرون آمد از دهان قيس بن عاصم منقرى مانند آتش كه به شعله در آمده و روشنائى بيرون آمد از دهان قتاده مانند روشنائى زهره و مشترى و روشنائى بيرون آمد از دهان عبدالله بن رواحه مثل شعاع ماه در شب تاريك. و نورى ساطع شد از دهان زيد بن حارثه روشن‏تر از آفتاب طالع شده و اين نورها روشن كردند لشكرگاه ما را تا اين كه روشن‏تر شده بود از نصف النهار و دشمنان ما در تاريكى سختى بودند، پس ما مى‏ديديم ايشان را و ايشان نمى‏ديدند ما را، ما بيننده و آنها كور بودند، پس شمشير بر آنها نهاديم، پس گرديدند ما بين كشته و زخم دار و اسير و در بلد داخل شديم، پس فرو گرفتيم اولاد و عيال و زنها را اين است عيال و ذريات ايشان و اين است اموال ايشان و نديديم. يا رسول الله، عجيب‏تر از اين نورها در دهنهاى اين گروه كه گردانيد تاريكى شب را بر دشمنان ما تا آن كه قادر شديم بر ايشان، پس رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود به ايشان بگوئيد: الحمدلله رب العالمين⁶⁶⁹ بر آنچه فضيلت داده ايشان را به او از ماه شعبان و به تحقيق كه بگذشت از ايشان ماه حرام، يعنى رجب و اين نورها به جهت اعمال اين برادران شما است در غره ماه شعبان كه پيشى داده به ايشان در شب خود، پيش از آن كه از ايشان آن اعمال صادر شود، پس گفتند: يا رسول الله، چيست آن اعمال كه ما هم پروريده شويم بر آن فرمود: اما قيس بن منقرى پس او امرى كرد به معروف در غره شعبان و نهى كرد از منكرى و دلالت كرد بر خيرى، پس از اين جهت پيش داده شد براى او اين نور در شب، آن روز او در وقت خواندن قرآن، و اما قتادة بن نعمان پس او ادا كرد دينى را كه بر او بود در غره روز شعبان، پس به اين سبب پيشى داد به او آن نور را در شب آن روز، و اما عبدالله بن رواحه، پس او نيكو كار بود به والدين خود و غنيمت او در آن شب زياده شده بود، پس چون چنين شد پدرش به او گفت، من و مادرت تو را دوست مى‏داريم و اين زن تو فلانه ما را آزار مى‏رساند و رنج مى‏دهد و ما ايمن نيستيم كه تو شهيد شوى در اين جنگها پس مداخله كند با ما اين زن در اموال تو و زياد شود بر ما ستم و رنج او، پس عبدالله گفت: من مطلع نبودم بر ستم او بر شما و ناخوش داشتن شما او را و اگر مى‏دانستم اين هر آينه جدا مى‏كردم او را از خود وليكن الآن او را از خود جدا كردم تا آن كه در امان باشيد از آنچه از آن مى‏ترسيد و من دوست نداشتم كه شما كاره باشيد، پس اين سبب شد كه به سلف داد به او نورى را كه ديديد. و اما زيد بن حارثه كه بيرون مى‏آمد از دهان او نورى كه روشن‏تر بود از آفتاب طالع شده و او سيد آن قوم است و افضل ايشان، پس به تحقيق كه خداوند مى‏دانست كه چه از او سر مى‏زند پس او را اختيار فرمود و او را فضيلت داد از روى دانستن به آنچه از او مى‏شود. به درستى كه او در آن روزى كه در پس اين شب بود كه در او ظفر يافتيد، به سبب آن آفتاب طالع شده از دهان او، مردى از منافقين عسكر او اراده كرد بر انگيختن بدى ميان او و ميان على بن ابيطالب (عليه‏السلام) و افسادى ميان اين دو، پس به او گفت به به صبح كردى كه نظير ندارى در اهل بيت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و اصحاب او، اين رنج و مشقت تو و اين چيزى كه مشاهده نموديم نور تو است، پس زيد به او گفت: اى بنده خدا، بترس از خداوند و افراط نكن در گفتار و بالا مبر مرا زياده از قدرم. پس به درستى كه تو به سبب اين گفتن مخالفى و به جهت او كافرى و اگر قبول كنم گفتار تو را من نيز چنين مى‏شوم، اى بنده خدا آيا خبر ندهم تو را به آنچه بود در اول اسلام بعد از او تا آن كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) داخل مدينه شد و فاطمه (عليهم‏السلام) را تزويج نمود و متولد شد براى او حسن و حسين (عليهماالسلام) گفت آرى، گفت: چون كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مرا به غايت دوست مى‏داشت تا آن كه مرا به پسرى خواند، پس مرا مى‏گفتند: زيد پسر محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) تا آن كه متولد شد براى، على، حسن و حسين (عليهماالسلام) پس كراهت داشتم اين خواندن را به ملاحظه آن دو بزرگوار و گفتم به آن كه مى‏خواند مرا؛ دوست دارم كه بخوانى مرا زيد؛ مولى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم)، زيرا كه كراهت داشتم كه شبيه شوم، حسن و حسين (عليهم‏السلام) را، پس پيوسته چنين بود تا آن كه خداوند تا آن كه خداوند تصديق كرد ظن مرا و فرستاد بر پيغمبر (صلى الله عليه و آله و سلم) كه خداى براى مرد دو دل در باطن او، قرار نداده؛ يعنى دلى كه محمد و آل او (عليهماالسلام) را دوست دارد و ايشان را تعظيم كند و دلى كه غير ايشان را تعظيم كند، مثل تعظيم كردن ايشان يا دلى كه دوست داشته باشد به آن دشمنان او را، بلكه كسى كه دوست دارد و دشمنان ايشان را، پس بغض دارد مر ايشان را و دوست ندارد و مر ايشان را؛ آنگاه فرمود: و ما جعل ازواجكم اللائى تظاهرون منهن امهاتكم‏⁶⁷⁰ و نگردانده آن زنها را كه مظاهره كرديد از ايشان مادران شما و ما جعل ادعيآئكم ابنائكم⁶⁷¹ و نكرده پسر خوانده‏هاى شما را پسران شما تا آنجا كه فرمود: و اولوا الارحام بعضهم اولى ببعض فى كتاب الله‏⁶⁷² يعنى حسن و حسين (عليهم‏السلام) سزاوارند به پسرى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) در كتاب خدا و فرض او از مؤمنين و مهاجرين مگر آنكه به مواليان خود نيكى و احسان كنيد كه نرسد محل اولاد كان ذلك فى الكتاب مسطورا⁶⁷³ پس ترك كردند آن را و مى‏گفتند زيد برادر رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) پس پيوسته مردم چنين مى‏گفتند به من، و من كراهت داشتم آن را تا آن كه برگرداند رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) برادرى را ميان خود و على بن ابيطالب (عليه‏السلام) آن گاه زيد گفت: اى بنده خدا به درستى كه زيد⁶⁷⁴ مولاى على بن ابيطالب است؛ چنانچه او مولاى رسول خدا است، پس نگردان او را نظير آن جناب و بلند نگردان او را فوق مرتبه‏اش، پس بشوى چون نصارى چون بلند كردن عيسى را فوق مرتبه او و كافر شدند به خداوند عظيم، رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: پس از اين جهت فضيلت داد زيد را به آنچه ديديد و شرافت داد او را به آنچه مشاهده كرديد قسم به آن كه مبعوث كرده مرا به راستى به پيغمبرى به درستى كه آنچه كه خداوند مهيا كرده آن را براى زيد در آخرت، هر آينه كوچك است در جنب او آنچه ديديد در دنيا از نور او و به درستى كه مى‏آيد او در روز قيامت و نور او سير مى‏كند پيش روى او و پشت سر او و طرف راست او و طرف چپ او و بالاى او و زير او از هر جانبى مسافت هزار سال، آن گاه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: آيا خبر ندهم شما را در هزيمتى كه روى داده به شيطان و برادرانش و عساكرش سخت‏تر از آنچه واقع شد در اين دشمنان شما، گفتند: آرى يا رسول الله، فرمود: قسم به آن كه مرا به راستى به پيغمبرى برانگيخته كه چون روز اول شعبان مى‏شود پراكنده مى‏كند ابليس لشكر خود را در اطراف زمين و آفاق آن و مى‏گويد به ايشان كه سعى كنيد در كشيدن بعضى از بندگان خدا به سوى خود در اين روز، و به درستى كه خداى عزوجل پراكنده مى‏كند ملائكه در اطراف زمين و آفاق او و به ايشان مى‏فرمايد به راستى نگاه داريد بندگان مرا و ايشان را ارشاد كنيد، پس همه ايشان نيك بخت مى‏شوند. مگر آن كه امتناع و سركشى كند، پس به درستى كه او از حد گذشته مى‏گردد در حزب ابليس و جنود او به درستى كه خداوند عزوجل چون روز اول ماه شعبان مى‏شود و امر مى‏كند به درهاى بهشت، پس باز مى‏شود و امر مى‏كند درخت طوبى را پس نزديك مى‏كند شاخه‏هاى خود را بر اين دنيا، آن گاه ندا مى‏كند منادى پروردگار ما عزوجل؛ اى بندگان خدا، اين شاخه‏هاى درخت طوبى است، پس در آويزيد به او كه بلند كند شما را به سوى بهشت و اين شاخه‏هاى درخت زقوم است، پس بترسيد از او كه نبرد شما را به سوى دوزخ، رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: قسم به آن مرا به راستى به رسالت مبعوث نموده كه هر كسى را فراگيرد درى از خير و نيكى را در اين روز، پس به تحقيق كه در آويخته به شاخه‏اى از شاخه‏هاى درخت طوبى، پس او كشاننده است او را به سوى بهشت و هر كه فراگيرد درى از شر را در امروز، پس به تحقيق كه در آويخته به شاخه‏اى از شاخه‏هاى درخت زقوم، آن كشاننده است او را به سوى آتش آن گاه فرمود: رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) پس هر كس كه امروز براى خدا نماز مستحبى كند، پس در آويخته به شاخه از آن و هر كس روزه گيرد در اين روز، پس به تحقيق كه در آويخته به شاخه از آن و هر كس صلح دهد ميان زن و شوهرش يا پدر و فرزندش يا خويشاوندش يا مرد و زن همسايه‏اش يا مرد و زن بيگانه، پس به تحقيق كه درآويخته از آن به شاخه و كسى كه تخفيف دهد پريشانى را از طلبى كه از او دارد يا كم كند از آن، پس به تحقيق كه در آويخته از آن و كسى كه كفالت كند يتيمى را، پس به تحقيق كه در آويخته از آن به شاخه و كسى كه باز دارد سفيهى را از عرض مومنى، پس به تحقيق كه در آويخته از آن به شاخه و كسى كه بخواند قرآن يا چيزى از آن را، پس به تحقيق كه در آويخته از آن به شاخه و كسى كه ياد آرد خداى را و بشمرد نعمت‏هاى او را و شكر كند، پس به تحقيق كه درآويخته از آن به شاخه و كسى كه عيادت كند مريضى را، پس به تحقيق كه درآويخته از آن به شاخه و كسى كه نيكى كند پدر و مادر خود يا يكى از آنها را، پس به تحقيق كه درآويخته به شاخه و كسى كه پيش از اين روز ايشان را به غضب آورده بود، پس در اين روز خوشنودشان كرد، پس به تحقيق كه درآويخته از آن به شاخه و هركس جنازه را تشييع كند، پس به تحقيق كه درآويخته از آن به شاخه و همچنين هر كس كه چيزى را از ابواب خير در اين روز به جا آورد، پس به تحقيق در آويخته از آن به شاخه، آنگاه رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: قسم به آن كه مرا به راستى به پيغمبرى مبعوث فرموده كه هر كس كه درى از شر و گناه را در اين روز فرا گيرد پس به تحقيق كه درآويخته به شاخه از شاخه‏هاى درخت زقوم، پس آن كشاننده است او را به سوى آتش، آنگاه فرمود: قسم به آنكه مرا به راستى به پيغمبرى فرستاده كه هر كس تقصير كند در اين روز نماز واجب خود را و او را ضايع كند، پس فرا گيردس به تحقيق كه درآويخته از آن درخت به شاخه و هر كس كه بيايد در نزد او فقيرى ضعيف كه مى‏داند بدى حال او را و او قادر است بر تغيير حالش بدون آنكه ضررى به او برسد و كسى هم نيست كه از او نيابت كند و به جاى او بنشيند، پس وا گذارد او را كه ضايع شود و هلاك گردد و دست او را نگيرد، پس به تحقيق كه درآويخته به شاخه از آن و كسى كه عذر خواهى كند از او، بدكارى، پس عذر او را نپذيرد آنگاه او را به قدر بدى او عقوبت نكند؛ بلكه بر آن بيفزايد، پس به تحقيق كه درآويخته به شاخه از آن و كسى كه جدايى اندازد ميان شوهر با زنش يا برادر با برادرانش يا خويشى با خويشش يا ميان دو همسايه يا ميان دو رفيق يا دو خواهر، پس به تحقيق كه درآويخته از آن به شاخه و كسى كه سخت بگيرد بر تنگ‏دستى و حال آنكه مى‏داند تنگدستى او را، پس بر غيظ او بلاى او بيفزايد، پس به تحقيق كه درآويخته از آن به شاخه و كسى كه بر او دينى باشد، پس منكر شود آن را بر صاحبش و تعدى كند بر او تا آن كه دين او را باطل كند. پس به تحقيق كه در آويخته به شاخه و كسى كه داخل شود در عرض برادر مومن خود مردم را بر آن، وادارد، پس به تحقيق كه در آويخته شاخه از او و كسى كه آوازه خوانى كند به قسمى از خوانندگى كه برانگيزاند در آن خواندن بر معاصى، پس به تحقيق كه در آويخته به شاخه و كسى كه بنشيند به شمرد كارهاى قبيح خود را در جنگ و انواع ستم خود را بر بندگان خدا و بر آن افتخار كند، پس به تحقيق كه در آويخته به شاخه و كسى كه همسايه‏اش مريض شده، پس او را عيادت نكرد محض استخفاف به شأن او، پس به تحقيق كه در آويخته به شاخه از آن و كسى كه همسايه‏اش مرد و مشايعت نكرد جنازه او را به جهت خوار بودن او در نظرش، پس به تحقيق كه در آويخته از آن به شاخه و كسى كه اعراض كند از مصيبت زده و جفا كند او را محض حقارت و كوچكى او در نزدش، پس به تحقيق كه در آويخته به شاخه و كسى كه عاق كند پدر و مادر خود يا يكى از آن دو را، پس به تحقيق كه در آويخته به شاخه و كسى كه پيش ايشان را عاق كرده بود و خوشنود نكرد ايشان را امروز و حال آنكه بر آن قدرت دارد، پس به تحقيق كه درآويخته به شاخه از آن و همچنين هر كس كارى از سائر اقسام شر را بكند، پس به تحقيق كه درآويخته به شاخه‏اى از او و قسم به آن كه مرا به راستى به پيغمبرى فرستاده كه در آويخته گان به شاخه‏هاى درخت طوبى بلند مى‏كند ايشان را آن شاخه‏ها به سوى بهشت، آن گاه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نظر خود را به جانب آسمان انداخت اندكى و مى‏خنديد و مسرور بود آن گاه نظر مبارك را به زير انداخت به سوى زمين، پس به پيشانى مبارك را در هم كشيد و روى مباركش ترش شد آنگاه رو كرد به اصحاب خود و فرمود: قسم به آن كه محمد را به راستى به پيغمبرى فرستاده كه ديدم به تحقيق درخت طوبى را كه بلند مى‏شد و بلند مى‏كرد آنان كه به او درآويخته بودند به سوى بهشت و ديدم بعضى از ايشان را كه در آويخته بود به يك شاخه از آن و بعضى در آويخته بودند به دو شاخه از آن، يا به چند شاخه بر حسب فراگرفتن ايشان مر طاعت را و به درستى كه هر آينه مى‏بينم زيد بن حارثه را كه به بيشتر شاخه‏هاى از آن در آويخته، پس آن شاخه‏ها او را به اعلى عليين بهشت بلند مى‏كند، پس از اين جهت خنديدم و خوشحال شدم، پس نگاه كردم به سوى زمين، پس قسم به آن كه مرا به راستى به پيغمبرى فرستاده كه ديدم درخت زقوم را كه پائين مى‏رفت شاخه‏هاى او و پائين مى‏برد در آويخته‏گان به او را به سوى دوزخ و ديدم پاره‏اى از ايشان را به يك شاخه و ديدم پاره‏اى از ايشان را كه در آويخته به دو شاخه، يا به چند شاخه بر حسب فراگرفتن او مر قبايح را و به درستى كه هر آينه مى‏بينم بعضى از منافقين را كه در آويخته بيشتر شاخه‏هاى او و آنها فرو مى‏برند او را به اسفل دركات، پس از اين جهت روى خود را ترش كردم و پيشانى را درهم كشيدم و آن گاه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) معاودت فرمود نظر خود را به سوى آسمان، پس اندكى نظر فرمود به سوى آن و او مى‏خنديد، آنگاه نظر خود را به زير انداخت به جانب زمين و رويش ترش شد و پيشانيش درهم كشيده شد. پس روى كرد به اصحاب خود و فرمود: اى بندگان خدا، آگاه باشيد كه اگر به بينيد آنچه را مى‏بيند محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) هر آينه در اين حال جگرهاى خود را براى خدا در روزها تشنه خواهيد گردانيد و شكم‏هاى خود را گرسنه خواهيد داشت و هر آينه بيدار خواهيد بود در شب‏هاى خود و آينه قدم‏ها خود و بدن‏هاى خود را به تعب و زحمت خواهيد انداخت و هر آينه از مال خود صدقات بيرون خواهيد كرد و در جهاد جان‏هاى خود را در معرض تلف خواهيد آورد، عرض كردند كه آن چيست يا رسول الله، فداى تو باد پدرها و مادران و پسران و دختران و خويشان و عيال ما. رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: قسم به آن كه مرا به راستى به پيغمبرى فرستاده كه به تحقيق كه ديدم اين شاخه‏هاى از درخت طوبى را كه برگشت به سوى بهشت، پس ندا كرد كه منادى پروردگار ما خزنه بهشت را كه اى ملائكه من، نظر كنيد هر كسى را در آويخته به شاخه‏اى از شاخه‏هاى طوبى در اين روز، پس نظر كنيد به سوى مقدار سايه اين شاخه و عطا كنيد او را از جميع اطراف مثل مساحت او قصرها و خانه‏ها و حوريان، پس دادند اين را، پس عطا شد به پاره از ايشان مسافت هزار سال از هر جانب و داده شد به پاره از ايشان ضعف آن و داده شد به بعضى از ايشان سه مقابل و چهار مقابل آن و بيشتر از آن بر حسب قوت ايمان ايشان و بزرگى اعمال ايشان و به تحقيق كه ديدم صاحب شما زيد بن حارثه را كه داده شده هزار ضعف آنچه داده شده به جميع ايشان بر حسب قدر فضيلت او بر ايشان در قوت ايمان و بزرگى اعمال، پس از اين جهت خنديدم و خرسند شدم و به تحقيق كه ديدم شاخه‏هاى از درخت زقوم را كه به سوى جهنم برگشت، پس ندا كرد منادى پروردگار ما خزنه او را كه اى ملائكه من، كسى را كه در آويخته به شاخه از شاخه‏هاى درخت زقوم در اين روز نظر كنيد، پس به سوى منتهاى رسيدن حرارت اين شاخه و تاريكى او نظر كنيد و براى او نشيمن گاه از آتش بسازيد كه از هر طرف مثل مسافت او قصرهاى آتش و بقعه‏ها و غارها و مارها و عقرب‏ها و زنجيرها و غلها و قيدها و بندهاى آتشين كه او را به آنها عذاب كنند، پس آماده شده براى پاره‏اى از آنها مسافت يك سال يا دو سال يا صد سال ما بيشتر بر حسب اندازه ضعف ايمان و بدى كردار ايشان و به تحقيق كه ديدم براى بعضى منافقين، هزار ضعف آنچه به تمام ايشان دادند به اندازه كفر و شر، پس از اين جهت عبوس كردم و روى خود در هم كشيدم. آن گاه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نظر كرد به سوى اطراف زمين و آفاق او، پس گاهى تعجب مى‏كرد و گاه بى آرامى مى‏نمود، آن گاه رو كرد به اصحاب خود، پس فرمود: خوشا براى اطاعت كنندگان كه خداوند و ملائكه چگونه ايشان را اكرام مى‏كند و واى براى فاسقين كه چگونه مخذول كرده و واگذاشته به شياطين خودشان و قسم به آن كه مرا فرستاده به راستى براى پيغمبرى به درستى كه من مى‏بينم آويختگان به شاخه‏هاى درخت طوبى را كه چگونه توجه كرده به سوى ايشان شياطين كه ايشان را اغوا كنند، پس حمله كرده بر ايشان ملائكه مى‏كشند ايشان را و مجروح مى‏نمايند و دور مى‏كنند از ايشان و ندا مى‏كند ايشان را منادى پروردگار ما، كه اى ملائكه من نظر نمائيد به سوى هر ملكى كه در زمينند تا منتهاى رسيدن نسيم اين شاخه كه در آويخته به او احدى، پس با شياطين از جانب اين مومن مقاتله كنيد و آنها را از او دور كنيد، به درستى كه من مى‏بينم بعضى از ايشان را كه آمده‏اند نزد او ملائكه‏هائى كه يارى كنند او را بر شياطين و از او سر كشان را، دفع كنندهان، پس تعظيم نمائيد اين روز از شعبان، پس از تعظيم نمودن شما مر ماه شعبان را، پس چه بسيارند از نيك بختان در او از اشقياء در او نباشيد.
ماه رجب: شيخ صدوق در كتاب فضائل الاشهر الثلاثه و غيره روايت كرده از اميرالمؤمنين (عليه‏السلام) كه فرمود: كسى كه تصدق كند به صدقه در رجب براى طلب خشنودى و رضاى خدا، كرامت كند او را خداوند روز قيامت در بهشت از ثواب چيزى را كه چشمى نديده و گوشى نشنيده و بر قلب هيچ بشرى خطور ننموده.
كربلا: و راه زيارت حضرت ابى عبدالله (عليه‏السلام) و آنچه صرف شود در آن براى خود يا غير در كامل الزياره از عبدالله بن سنان مروى است كه گفت: گفتم: به جناب صادق (عليه‏السلام) كه فداى تو شوم به درستى كه پدر تو مى‏فرمود در حج حساب مى‏شود براى حاجى به هر درهمى كه خرج مى‏كند هزار درهم، پس چيست براى كسى كه خرج مى‏كند در زمان سير به سوى پدرت حسين (عليه‏السلام) فرمود: اى پسر سنان، حساب مى‏شود براى او به يك درهم، هزار و هزار تا آن كه شمرد ده مرتبه و بلند مى‏كند براى او از درجات مثل او و خشنودى خداوند براى او بهتر است و دعاى محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) و دعاى على (عليه‏السلام) براى او بهتر است و نيز از هشام بن سالم روايت كرده كه گفت: عرض كردم خدمت آن جناب كه: چيست براى انفاق كننده در وقت بيرون رفتن به سوى آن حضرت و انفاق كننده در نزد او، فرمود: درهمى به هزار درهم و نيز از آن جناب روايت كرده كه فرمود: خداوند عطا مى‏فرمايد به زائر آن حضرت به هر درهمى كه خرج كرده آن را ده هزار شهر كه براى او است.
در كتاب محفوظ و نيز از آن جناب روايت كرده كه فرمود: قرار مى‏دهد خداوند براى او به هر درهمى ده هزار درهم و اين براى او ذخيره مى‏شود، پس چون محشور مى‏شود مى‏گويند مر او را كه براى تست ده هزار درهم و به درستى كه خداوند ذخيره كرد آن را براى تو در نزد خود و به سندهاى معتبر روايت كرده از معاوية بن وهب كه او شنيد كه حضرت صادق (عليه‏السلام) در سجده دعا مى‏كرد براى زوار ابى عبدالله (عليه‏السلام) كه مالهاى خود را خرج مى‏كنند و بدن‏هاى خود را به زحمت مى‏اندازند به دعائى كه معاويه را به شگفت آورد. و عرض كرد فداى تو شوم اگر آنچه شنيدم از تو براى كسى بود كه نمى‏شناخت خدا را هر آينه گمان دارم كه آتش بچشد چيزى از او را و در اخبار زيارت بر اين مضمون بسيار است و فرمودند: هر آن كه ديگرى را بفرستد و خود نرود عطا مى‏كند خداوند به او به هر درهمى كه انفاق كرده مانند كوه احد از حسنات و چندين برابر به عوض به او مى‏دهد و بر مى‏گرداند از او بلاى آنهائى كه نازل شده، پس دفع مى‏كند او را و مال او را حفظ مى‏كند.
مكه معظمه: و راه به سوى آن به جهت اداى مناسك حج، در كامل الزياره از جناب صادق (عليه‏السلام) مروى است كه فرمود: مكه حرم خدا است و حرم رسول او و حرم على (عليهماالسلام)؛ نماز در آن به صد هزار نماز و درهم در آن به صد هزار درهم و شيخ طوسى از ابوبصير روايت كرده كه گفت: شنيدم از آن جناب كه مى‏فرمود: يك درهم در حج بهتر است از دو هزار درهم در غير او از راه خدا و نيز از آن جناب روايت كرده به على بن ابى حمزه كه فرمود: يك درهم كه آن را خرج كنى در حج بهتر است از بيست هزار درهم كه آن را در حق صرف كنى و شيخ صدوق از آن جناب روايت كرده كه فرمود: كسى كه انفاق كند درهمى را در حج، بهتر است براى او از صد هزار درهم و نيز روايت كرده كه يك درهم در حج بهتر است از دو هزار هزار در سواى آن از سبيل الله و از حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) روايت كرده كه فرمود: هيچ نفقه نيست محبوب‏تر نزد خداوند از نفقه كه ميان روى باشد، و دشمن دارد اسراف را مگر در حج و عمرة و نيز از آن حضرت روايت كرده كه فرمود: كسى كه بيرون رود براى حج يا عمره، پس براى او است به هر گامى تا برگردد و صد هزار هزار حسنه و محو مى‏شود از او هزار هزار سيئه و بلند مى‏شود براى او هزار هزار درجه و براى او است نزد خداوند به هر درهمى هزار هزار درهم و به هر دينارى هزار هزار دينار و به هر حسنه كه به جا مى‏آورد و در آن راه هزار هزار حسنه تا برگردد.
مخفى نماند، كه: چون در سير به سوى مكه معظمه براى اداى مناسك و اعمال عمره و حج تعظيم و از اعظم شعائر اسلام است كه به آن امتياز تام پيدا كنند از سائر فرق و ملل باطله و ترويج و نشر است از سيره و آثار انبياء گذشته كه جز اين چيزى از ايشان به ظاهر باقى نمانده و ابتلا است به معاشرت با اصناف خلق از علم و جاهل و ضعيف و فقير و عاجز و مريض و ميت و اصناف حيوان از مركوب و غيره كه هر يك حسب شرحى كه گذشت موردند براى انفاق و صدقه از خلق و علم و مال و جوارح و عفو و صفح و غير آن، ناچار اهتمام در تحصيل اين سفر زياده بر استطاعت ظاهره كه شرط وجوب است بايست نمود تا رنج اين سفر بيهوده و از آن محل فيوضات غير متناهيه با دست تهى جز لقب حاجى برنگردد، بلكه بى تحصيل آن استعداد بسا هست كه بر وبال افزوده و از آنجا مخذول و مطرود به خانه خود برگشته و در خصال و غيره مرويست از جناب باقر (عليه‏السلام) كه فرمود: اعتنائى نيست به آن كه قصد اين بيت كرده در وقتى كه در او سه خصلت نباشد ورعى كه منع كند او را از معاصى خداوند؛ و حلمى كه مالك شود به آن غضب خود را؛ و نيكو مرافقت كردن با آن كه با او مصاحبت مى‏كند و آنچه گفتيم در اين سه خصلت مندرج است.
مدينه طيبه: در كامل الزياره از جناب صادق (عليه‏السلام) مروى است كه فرمودند: مدينه حرم خدا است و حرم رسول او و حرم اميرالمؤمنين (عليه‏السلام)، نماز در مسجد او به ده هزار نماز و درهم او به ده هزار درهم مقابل است.
كوفه: در آن كتاب از آن جناب (عليه‏السلام) مروى است كه فرمود: انفاق يك درهم در كوفه به صد درهم حساب مى‏شود.
الحمدلله وله المنة؛ كه آنچه مقصود بود حاصل و بار به منزل رسيد با نداشتن بضاعت معرفت و سرمايه دانش و قلت اسباب و كثرت موانع از بركت مجاورت دارالولاده امام عصر روحى و روح العالمين له الفداء و سر من راى كه مبتدى و منتهى و عالم و جاهل از هر طبقه و صنفى از او بهره‏برند و منتفع شوند.
اللهم اجعله لنا فى صحيفة الحسنات و لاترنا اعمالنا علينا حسرات و كتب بيمناه الداثرة الخاسرة الجانية الفانية العبد المذنب المسئى حسين بن محمد تقى النورى‏⁶⁷⁵ الطبرسى فى ليلة الخميس الرابع عشر من المحرم من سنه 1301 (و تمام شد مبيضه آن ثانيا به يد مؤلفه جز چند جزو از اول كتاب، در شب شنبه يازدهم جمادى الثانيه 1302 در بلده طيبه سر من راى على مشرفها الآف التحية والثنأ حامدا مصلحا مستغفرا).⁶⁷⁶

پى‏نوشتها:‌