امـام عـلى عـليـه السـلام - پـرسـيـدنـد: آيـا ايـمـان گـفـتـار و كـردار اسـت يـا گـفتار بى عـمـل ؟ گـفـت : ايـمـان گـواهـى دادن بـه قـلب اسـت ، و ابـراز داشـتـن بـه زبـان ، و عـمـل كـردن بـه اركـان (اعـضـاى بـدن )؛ ايـمـان هـمـه اش بـه عمل است .
5 الامـام الصـادق عـليـه السـلام - قـال مـحـمـد بـن مـسـلم : سـاءلتـه عـن الايـمـان ، فقال : شهادة ان لا اله الا الله (و ان محمدا رسول الله )، و الاقرار بما جاء من عندالله ، و ما اسـتـقـر فـى القـلوب مـن التـصـديـق بـذلك . قـال : قـلت : الشـهـادة اءليـسـت عـمـلا؟ قـال : بـلى . قـلت : العـمـل مـن الايـمـان ؟ قـال : نـعـم ، الايـمـان لا يـكـون الا بعمل ، و العمل منه . و لا يثبت الايمان الا بعمل .⁽¹⁰⁷⁸⁾
امـام صـادق عـليـه السلام - محمد بن مسلم گويد: از امام جعفر صادق درباره ايمان پرسش كردم ، گفت : ايمان گواهى دادن است به اينكه معبودى جز خدا نيست (لا اله الا الله )...، و اعـتـراف كـردن بـه آنچه از جانب خدا آمده است ، و تصديقى قلبى است به اين اعتقادها و بـاورهـا. پـرسـيـدم : آيـا شـهـادت دادن بـه زبـان ، خـود عمل نيست ؟ گفت : چرا. گفتم : آيا عمل از ايمان است ؟ گفت : آرى ، ايمان جز به عـمـل نـيـسـت ، و عـمـل بـخـشـى از آن اسـت . و ايـمـان جـز بـه عمل ثابت و مستقر نمى شود.
6 الامـام الصـادق عـليـه السـلام : مـلعـون مـلعـون مـن قال : الايمان قول بلا عمل .⁽¹⁰⁷⁹⁾
امام صادق عليه السلام : آنكه بگويد: ايمان گفتار بى كردار است ، ملعون است .
7 الامـام الهـادى عـليـه السـلام - عـن آبـائه ، عـن امـيـرالمـؤ مـنـيـن : قـال لى رسـول الله (صلي الله عليه و آله ): يـا عـلى ! اءكـتـب ! فـقـلت : مـا اءكـتـب ؟ فـقـال : اكـتـب بـسـم الله الرحـمـن الرحـيـم الايـمـان مـا وقـر فـى القـلوب ، و صـدقـتـه الاعمال ؛ و الاسلام ما جرى على اللسان ، و حلت به المناكحة .⁽¹⁰⁸⁰⁾
امـام هـادى عـليـه السلام - از پدرانش ، از امير المؤ منين عليه السلام : پيامبر - صلى الله عـليـه و آله - بـه من گفت : اى على ! بنويس ! گفتم : بسم الله الرحمن الرحيم . ايمان آن اسـت كه در قلبها جايگزين شود و كردارها تصديق كننده آن باشد. و اسلام آن است كه بر زبان جارى گردد، و زناشويى به آن حلال شود.
8 النبى (صلي الله عليه و آله ):...المعاد مضمار العمل .⁽¹⁰⁸¹⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ): معاد جولانگاه عمل است .
9 الامـام الرضـا عـليـه السـلام :...انـه ليـس بـيـن الله و بـيـن احـد قـرابـة ، لا يـنـال ولايـة الله الا بـالطاعة ، و لقد قال رسول الله (صلي الله عليه و آله ) لبنى عبدالمطلب : ايتونى بـاءعـمـالكـم لا بـاحـسـانـكـم و اءنسابكم . قال الله تعالى : فاذا نفخ فى الصور فلا اءنـسـاب بينهم يومئذ و لا يتساءلون # فمن ثقلت موازينه فاولئك هم المفلحون # و من خفت موازينه الذين خسروا اءنفسهم فى جهنم خالدون ^{(1082) (1083)}
امـام رضـا عـليـه السـلام : ميان خدا و هيچكس خويشاوندى نيست ، و دوستى خدا جز به طاعت حـاصـل نـمـى آيـد. پـيـامـبـر - صـلى الله عـليـه و آله - بـه فـرزنـدان عبدالمطلب گفت : اعـمـال خـود را نـزد مـن بـيـاوريـد نـه حـسـبـهـا و نـسـبـهـايـتـان را. خـداى متعال گفته است : فاذا نفخ فى الصور فلا اءنساب بينهم يومئذ و لا يتساءلون # فمن ثـقـلت مـوازيـنـه فـاولئك هـم المفلحون # و من خفت موازينه الذين خسروا اءنفسهم فى جهنم خالدون - چون در صور دميده شود، ديگر در آن روز نسبى (و تفاخرى به نسب ، يا اميد كـمـكـى از مـنـسـوبـان ) در كـار نـيست ، و از حال يكديگر نخواهند پرسيد # كه در آن روز كـسـانـى كـه كـفـه اعـمـال (نـيـك ) آنـان سـنـگـيـن بـاشـد رسـتـگـارنـد. و كـسـانى كه كفه اعمال (نيك ) آنان سبك باشد خود زيان كرده اند و در جهنم جاودان خواهند ماند.
10 الامـام على عليه السلام : لاءنسبن الاسلام نسبة لم ينسبه اءحد قبلى . و لا ينسبه اءحد بـعدى : الاسلام هو التسليم ، و التسليم هو التصديق ، و التصديق هو اليقين ، و اليقين هو الاءداء، و الاءداء هو العمل ...⁽¹⁰⁸⁴⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : اسـلام را بـه گونه اى وصف خواهم كرد، كه هيچ كس پيش از من چنان وصف نكرده است و هيچ كس پس از من نيز چنان وصف نخواهد كرد: اسلام تسليم است ، و تـسـليـم تـصـديـق ، و تـصـديـق يـقـيـن ، و يـقـيـن ادا كـردن ، و ادا كـردن عمل است و كردار داشتن .
فصل سوم : عمل كيفيت است نه كميت
اء- عمل و كار نيك
قرآن
1 ان الذين آمنوا و عملوا الصالحات ، انا لا نضيع اجر من احسن عملا⁽¹⁰⁸⁵⁾
كـسـانـى كـه ايـمـان آوردند و كارهاى نيكو كردند (بدانند) كه ما پاداش كسى را كه نيكو كرده باشند ضايع نمى كنيم
2 انا جعلنا ما على الارض زينة لها، لنبلوهم ايهم احسن عملا⁽¹⁰⁸⁶⁾
آنچه بر زمين است آرايش آن قرار داديم ، تا ايشان را بيازماييم كه كدام يك نيكوكارترند
3 الذى خلق الموت و الحياة ، ليبلوكم ايكم احسن عملا..⁽¹⁰⁸⁷⁾
خدا (كه ) مرگ و زندگى را آفريد، تا شما را بيازمايد، كه كدام يك نيكوكارتريد...
حديث
1 الامام على عليه السلام : قيمة كل امرى ما يحسنه .⁽¹⁰⁸⁸⁾
امام على عليه السلام : ارزش هر كس به چيزى (كارى ، هنرى ) است كه آن را نيكو مى داند (و در آن تخصص دارد).
2 الامام على عليه السلام : الناس اءبناء ما يحسنون .⁽¹⁰⁸⁹⁾
امام على عليه السلام : مردمان فرزندان كاريند كه آن را خوب انجام مى دهند.
يـعـنـى : هـمـانگونه كه هر كسى به پدر و اصل و تبارى منسوب است و بدان شناخته مى گردد، و ارج مى بيند، صنعت و رشته و كار و علم و تخصصى نيز كه انسان در آن پخته و مـاهـر اسـت و آن را خـوب مـى دانـد و نـيـكـو مـى پـردازد، مـانـنـد اصـل و تـبار و گوهر و نژاد است . و مردم همانگونه كه فرزندان پدران خويشند و بدان شـنـاخـتـه مـى گـردند، فرزندان مهارتها و هنرها و ارزشهاى كيفى كار خويش نيز هستند و بـدان شـنـاخـتـه مـى گـردنـد و مـنـسوب مى شوند، چنانكه گفته مى شود: فلانى پزشك خـوبـى است ، صنعتگر خوبى است ، رياضيدان خوبى است ، مدير خوبى است ، نويسنده خـوبـى اسـت ، بـنـاى خوبى است ، كشاورز خوبى است ...و اين سخن امام على تاءكيد است بـر اهـمـيـت كيفى هر كار و هر حرفه و هر هنر، يعنى كه ارزش واقعى به مهارت و خوبى كار است نه به اندازه آن .
و ايـن تـعـليـم سـازنده ، دليل روشنى است بر ارزش تخصص و كارشناسى و اهميت بدل ناپذير آن .
3 الامـام السـجـاد عـليـه السـلام : ..و اعـنـى عـلى صـالح النـيـة ، و مـرضـى القول ، و مستحسن العمل .⁽¹⁰⁹⁰⁾
امام سجاد عليه السلام : مرا بر داشتن نيت شايسته و گفتار پسنديده و كار در خور تحسين يارى كن .
4 الامـام الصـادق عـليـه السـلام ـ فـى قـول الله عـزوجـل : ليـبلوكم ايكم احسن عملا⁽¹⁰⁹¹⁾ قال : ليس يعنى اكثر عملا، و لكن اصوبكم عـمـلا. و انـمـا الاصـابـة خـشـيـة الله ، والنـيـة الصـادقـة .. ثـم قـال : الابـقـاء عـلى العـمـل حـتـى يـخـلص اشـد مـن العـمـل . و العـمـل الخـالص : الذى لا تـريـد آن يـحـمـدك عـليـه احـد الا الله عـزوجـل . و النـيـة افـضـل مـن العـمـل . الا وان النـيـة هـى العـمـل . ثـم تـلا قـول عـزوجـل : قـل : كـل يـعـمل على شاكلته ⁽¹⁰⁹²⁾ يعنى على نيته .⁽¹⁰⁹³⁾
امام صادق عليه السلام ـ درباره اين آيه : ليبلوكم ايكم احسن عملاتا شما را بيازمايد كـه كـدام يـك كـارى بـهـتـر مـى كـنـيـد، گـفـت : مـقـصـود عـمل بيشتر نيست بلكه عمل بهتر و درست تر است . و درستى كار بستگى بـه تـرس از خـدا دارد و داشـتـن قـصـد و نـيـت صـحـيـح ...سـپـس گـفـت : عـمـل را تـا بـه پـايـان خـالص نـگـاهـداشـتـن سـخـتـتـر از خـود عـمـل اسـت . و عمل خالص آن است كه نخواهى كسى جز خداى بزرگ تو را براى آن ستايش كـنـد. و نـيـت بـرتـر از عـمـل اسـت . بـدانـيـد كـه نـيـت هـمـان عـمل است . سپس اين آيه را خواند: يعمل على شاكلته بگوى : هر كسى بر طينت خود مى تند.
ب ـ تقوى در عمل كار
قرآن
1 افمن اسس بنيانه على تقوى من الله و رضوان خير، ام من اسس بنيانه على شفا جرف هار فانهار به فى نار جهنم ؟...⁽¹⁰⁹⁴⁾
آيا كسى كه شالوده ساختمان (مسجد) خود را بر (بنيان استوار) تقوى و خشنودى خدا نهاد بهتر است ، يا آنكه شالوده را بر لبه آبگاهى زير تهى نهاد، كه خود و بنا كننده خود را به آتش دوزخ فرو برد؟
حديث
1 النـبـى (صلي الله عليه و آله ): يـا ابـاذر! كـن بـالعـمـل بـالتـقـوى اشـد اهـتـمـامـا مـنـك بـالعـمـل ، فـانـه لا يـقـل عـمـل بـالتـقـوى . و كـيـف يـقـل عمل يتقبل ..⁽¹⁰⁹⁵⁾
پـيـامـبـر (صلي الله عليه و آله ): اى ابـاذر! در رعـايـت تـقـوى در عـمـل بـيـش از آن بـكـوش كه درباره خود عـمـل مـى كـوشـى ، كـه هـيـچ عملى با تقوى كم به شمار نمى آيد (اگر چه به مقدار كم باشد)؛ آيا چگونه عمل مورد قبول ، كم تواند بود؟
2 الامام على عليه السلام : لا يقل عمل مع التقوى .⁽¹⁰⁹⁶⁾
امام على عليه السلام : هيچ عملى با تقوى و پرهيز پيشگى كم به شمار نمى آيد.
3 الامـام الصـادق عـليه السلام :اوصيك بتقوى الله ، و الورع ، و الاجتهاد؛ و اعلم انه لا ينتفع اجتهاد لا ورع فيه .⁽¹⁰⁹⁷⁾
امام صادق عليه السلام : تو را به ترس از خدا و پارسايى و كوشايى سفارش مى كنم . و بـدان كـه هر كوششى (چه در عبارت و چه در ديگر كارها) كه ورع و پارسايى در آن نباشد سود ندار.
ج ـ جوهر عمل و كار
حديث
1 الامام على عليه السلام : رب يسير انمى من كثير.⁽¹⁰⁹⁸⁾
امام صادق عليه السلام : بسا اندك كه بالنده تر از بسيار است .
2 الامـام عـلى عـليـه السـلام : قـد يـنـمـى القـليـل فـيـكـثـر، و يضمحل الكثير فيذهب .⁽¹⁰⁹⁹⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : گـاه چـيـز انـدك مـى بـالد و بـسـيـار مـى شـود، و چـيـز بـسيار مضمحل مى گردد و از ميان مى رود.
3 الامـام الصـادق عـليـه السـلام :يـا حـمـران !.. اعـلم ان العـمـل الدائم القـليـل عـلى اليـقـيـن افـضـل عـنـد الله عزوجل من العمل الكثير على غير يقين .⁽¹¹⁰⁰⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام : اى حـمـران بـن اعـيـن ! بـدان كـه عـمـل پـيـوسـتـه انـدك هـمـراه بـا يـقـيـن نـزد خـداى بـزرگ بـرتـر اسـت از عمل فراوان بدون يقين .
4 الامـام عـلى عـليـه السـلام : شـتـان بـيـن عـمـليـن : عمل تذهب لذته و تبقى تبعته ، و عمل تذهب مؤ ونته و يبقى اجره .⁽¹¹⁰¹⁾
امام على عليه السلام : ميان دو عمل فرق بسيار است : يكى عملى كه لذت آن از ميان مى رود و بـار گـنـاه و مـسـئوليـت آن برجاى مى ماند، و ديگرى عملى كه رنج آن از ميان مى رود و پاداش آن باقى مى ماند.
د ـ درستى و استقامت در عمل و كار
حديث
1 الامـام الصـادق عـليـه السلام ـ عن النبى (صلي الله عليه و آله ): سلوا الله السداد، و سلوه مع السداد سداد العمل .⁽¹¹⁰²⁾
امـام صـادق عـليـه السلام ـ از پيامبر اكرم : از خدا درستى و استقامت بخواهيد، و همراه آن ، درستى و استقامت در عمل و كار.
حديث
1 الامـام الصـادق عـليـه السـلام :قـال رسـول الله (صلي الله عليه و آله ): انـى لاءعـلم انـه سـيـبـلى و يصل البلى اليه ، و لكن الله يحب عبدا اذا عمل عملا احكمه .⁽¹¹⁰³⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام ـ رسـول الله (صلي الله عليه و آله ) گـفت : مى دانم كه فرسوده مى شود و مى پـوسـد، ليكن خدا بنده اى را دوست دارد كه چون كارى انجام دهد آن را درست و استوار به انجام برساند.
بنگريد!
ايـن سـخـن ، قـسـمـتى است از حديثى كه عبدالله بن سنان از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت كرده است . بخشى از حديث چنين است :
نزد پيامبر (صلي الله عليه و آله ) آمدند و گفتند: سعد بن معاذ در گذشته است . پيامبر برخاست و اصحاب به همراه او برخاستند. فرمود تا سعد را بشويند. به هنگام شستن سعد به چهار چوب در تكيه كرده بود. چون سعد را شستند و حنوط كردند و كفن پوشيدند و بر تابوت نهادند، پـيـامـبـر پـاى برهنه و بى ردا به تشييع آن پرداخت ، و گاه طرف راست تابوت را مى گرفت و گاه طرف چپ را، تا آن را به گورستان آوردند و به لب گور نهادند. پيامبر اكـرم خـود بـه درون قـبـر سعد رفت ، و لحد وى را بچيد و آن را با دست خود بپرداخت ؛ و پـيـوسته مى گفت : سنگ بدهيد! گل بدهيد!. و بدين گونه ميان خشتها را محكم مى كرد. هنگامى كه كار ساختن لحد را پايان داد و بر آن خاك ريخت و گور را پر كرد، گفت : انـى لاءعـلم انـه سـيـبـلى ، و يـصـل البـلى اليـه ، و لكـن الله يـحـب عـبـدا اذا عـمـل عـمـلا احـكـمـه من مى دانم كه اين گور (و لحد آن ) فرسوده مى شود و مى پوسد، ليـكـن خـدا بـنده اى را دوست دارد كه چون كارى انجام دهد، محكم كارى كند، و آن را درست و استوار به انجام برساند (و سرسرى نگيرد، و از سر وانكند.
وـ انگيزه اش بعمل و كار
1 الامام على عليه السلام : افضل الاعمال ما اكرهت نفسك عليه .⁽¹¹⁰⁴⁾
امام على عليه السلام : برترين اعمال آن است كه نفس خود را به اكراه بر آن وا داشته اى .
2 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ان الليـل و النـهـار يـعـمـلان فـيـك ، فاعمل فيهما...⁽¹¹⁰⁵⁾
امام على عليه السلام : شب و روز در تو كار مى كنند (و مقدارى از عمر تو را مى گيرند)، تو نيز در آنها كارى بكن (و چيزى براى خود بيندوز!)
نيز فصل 24 و فصل 25، از اين باب را ملاحظه كنيد.
فصل چهارم : راه ميانگين (شكل طبيعى عمل و كار)
قرآن
1 و لا تـجـعـل يـدك مـغـلولة الى عـنـقـك ، و لا تـبـسـطـهـا كل البسط، فتقعد ملوما محسورا.⁽¹¹⁰⁶⁾
نـه دسـت خـود را بـبـند و به گردن آويز (و هيچ نبخش )، و نه آن را تمام بگشا (و هر چه دارى بده )، كه نكوهيده و اندوهناك خواهى نشست .
2 والذين اذا انفقوا، لم يسرفوا، و لم يقتروا، و كان بين ذلك قواما.⁽¹¹⁰⁷⁾
(بـنـدگـان خـداى رحمان كسانيند كه ...) و كسانى كه چون انفاق (و هزينه گذارى ) كنند، نه اسراف مى كنند و نه خست مى ورزند كه آن انفاق در حد ميانه خواهد بود.
حديث
1 النبى (صلي الله عليه و آله ): خير الامور اوسطها.⁽¹¹⁰⁸⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ): بهترين هر چيز و هر كار حد ميانه آن است .
2 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ...اليـمـين و الشمال مضلة ، و الطريق الوسطى هى الجادة عـليـهـا بـاقـى الكـتـاب و آثـار النـبـوة ، و مـنـهـا مـنـفـذ السـنـة ، و اليـهـا مـصـير العاقبة ..⁽¹¹⁰⁹⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : راسـتگرايى و چپگرايى گمراهى است . راه درست همان راه ميانه اسـت . كـتـاب خـدا كـه در مـيان ماست و تعاليم نبوت ، به همين راه دلالت مى كنند. و طريق عمل به سنت پيامبر (صلي الله عليه و آله ) همين است ، و عاقبت نيكو در گرو پيمودن همين .
فصل پنجم : اقدام ، راه كاميابى
حديث
1 الامـام عـلى عليه السلام : اذا هبت امرا فقع فيه ، فان شدة توقيه اعظم مما تخاف منه .⁽¹¹¹⁰⁾
امـام عـلى عـليه السلام : اگر از كارى بيمناكى ، خود را به آن در افكن ، زيرا كه ترس از هر كار بزرگتر از خود كار است .
فصل ششم : خالص سازى عمل
قرآن
1 وقـل : رب ادخـلنـى مـدخـل صـدق ، و اخـرجـنـى مـخـرج صـدق ، و اجعل لى من لدلك سلطانا نصيرا.⁽¹¹¹¹⁾
بـگـو (اى پـيامبر و بخوان كه ): پروردگارا! مرا (در هر جاى و هر گاه )، به قدم صدق داخـل كـن و بـه قدم صدق خارج گردان ، و از نزد خويش نيرويى و برهانى بخش كه مرا ياور بود.
2 و آخـرون اعـتـرفـوا بـذنـوبـهـم ، خلطوا عملا صالحا و آخر سيئا، عسى الله ان يتوب عليهم ، ان الله غفور رحيم .⁽¹¹¹²⁾
بـرخـى ديـگـر كـه بـه گـنـاهـان خـويش اعتراف كردند، اينان كار نيك و كار بد را در هم آميختند؛ باشد كه خدا توبه ايشان را بپذيرد، كه خدا آمرزنده و مهربان است .
3 انـا انـزلنـا اليك الكتاب بالحق ، فاعبدالله مخلصاله الدين الا الله الدين الخالص ..⁽¹¹¹³⁾
قـرآن را بـه حـق فـرو فـرسـتاديم ، پس خدا را بپرست و دين را خالص براى او قرار ده بدان كه آنچه از آن خدا است دين (و عبادت ) خالص است ...
4 الله ربـكـم و رب آبـائكـم الاوليـن فـكذبوه فانهم لمحضرون الا عبادالله المخلصين .⁽¹¹¹⁴⁾
(آيـا تـرك مـى گوييد) خداى را كه پروردگار شما و پروردگار پدران شما است ؟ قوم اليـاس او را تـكـذيـب كـردند، و آنان همه براى عرضه بر عذاب حاضر خواهند گشت مگر بندگان پاك شده خدا.
5 فانظر كيف كان عاقبة المنذرين الا عبادالله المخلصين ؟⁽¹¹¹⁵⁾
بنگر كه پايان كار بيم داده شده گان چگونه بود مگر بندگان اخلاص يافته خدا.
حديث
1 الامـام عـلى عـليـه السـلام : تـصـفـيـة العـمـل اشـد مـن العمل .⁽¹¹¹⁶⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : خـالص سـازى عـمـل سـخـت تـر از خـود عمل است .
2 الامـام عـلى عـليـه السـلام : تـصـفـيـة العـمـل خـيـر مـن العمل .⁽¹¹¹⁷⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : خـالص سـازى عـمـل بـهـتـر از خـود عمل است .
3 الامـام الصـادق عـليـه السـلام : اءلابـقـاء عـلى العمل حتى يخلص ، اشد من العمل .⁽¹¹¹⁸⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام : اخـلاص را تـا پـايـان عمل نگاهداشتن ، سختتر از خود عمل است .
4 الامام على عليه السلام : لن يصفو العمل حتى يصح العلم .⁽¹¹¹⁹⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : تـا زمـانـى كـه عـلم (بـا عمل و شناخت دينى درباره آن ) درست نشود، عمل پاكيزه و خالص ‍ نخواهد شد.
5 الامام على عليه السلام : اخلص تنل .⁽¹¹²⁰⁾
امام على عليه السلام : اخلاص بورز، تا به مقصود برسى !.
6 الامـام الصـادق عـليـه السـلام ـ مـن حـديـث جـنـود العقل و الجهل :..الاخلاص و ضده الشوب .⁽¹¹²¹⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام : (از سـپـاهـيـان عـقـل يـكـى هـم ) اخـلاص در عمل است ، و ضد آن آلودگى نيت (و بى اخلاصى ) است .
7 الامـام السـجـاد عـليـه السـلام : ..لا تـحـبـط حـسـنـاتـى بـمـا بـشـوبـهـا مـن مـعـصـيـتك .⁽¹¹²²⁾
امـام سـجـاد عليه السلام : خداوند! نيكوكاريهاى مرا با نافرمانى تو، كه با آنها آميخته مى شود، از ميان مبر.
8 الام سـجـاد عـليـه السـلام : اللهـم و ايـمـا غـاز عـزاهـم مـن اهـل مـلتـك ، او مـجـاهـد جـاهـدهم من اتباع سنتك ليكون دينك الاعلى ، و حزبك الاقوى ، و حظك الاوفـى ، فـلقـه اليـسـر...و سـددة فـى الحـكـم ، و اعـزل عـنـه الريـاء، و خـلصـه مـن السمعة ، و اجعل فكره و ذكره و ظعنه و اقامته فيك ولك .⁽¹¹²³⁾
امـام سجاد عليه السلام : خدايا! هر جنگده اى از معتقدان به دين تو كه به رزم برخاست ، يـا هر مجاهدى از پيروان احكام تو كه به جهاد با دشمنان پرداخت ، تا دين تو برتر، و حـزب تو نيرومندتر، و دستورات تو گسترده تر شود، كار را بر او آسان گردان ... و او را در حكم (و عزم ) استوار بدار، و ريا را از او دور كن ، و از شهرت طلبى او را برهان ، و فكر و ذكر و سفر و حضر او را، پاك و خالص ، براى خود قرار ده !
9 النبى (صلي الله عليه و آله ) ـ عن ابى ذر الغفارى : قال رسـول الله (صلي الله عليه و آله ) ان لكـل حـق حقيقة ، و ما بلغ عبد حقيقة الاخلاص حتى لا يحب ان يحمد على شى ء من عمل لله .⁽¹¹²⁴⁾
پـيـامـبـر (صلي الله عليه و آله ) ـ بـه روايـت ابوذر غفارى : براى هر حقى حقيقتى است . و هيچ بنده اى به حـقـيـقـت اخـلاص نـمـى رسد، تا آن گاه كه دوست نداشته باشد براى عملى كه براى خدا انجام داده است مورد ستايش واقع شود.
فصل هفتم : مداومت دادن به عمل و پايدارى در آن و تمام كردن آن
قرآن
1 ان الذيـن قـالوا ربـنـا الله ثـم اسـتـقـامـوا، فـلا خـوف عـليـهـم و لا هـم يـحـزنـون .⁽¹¹²⁵⁾
كسانى كه گفتند پروردگار ما خدا است و در آن پايدارى كردند، نه آنان را بيمى خواهد بود و نه اندوهى .
2 و ان لو استقاموا على الطريقة ، لاسقيناهم ماء غدقا.⁽¹¹²⁶⁾
اگـر خـلايـق در راه ايـمـان (و حاكميت حق ) پايدارى مى كردند، آب فراوان (و نعمت بسيار) به ايشان مى داديم .
3 فلذلك فادع و استقم كما امرت ، و لا تتبع اهواءهم ...⁽¹¹²⁷⁾
پـس بـديـن سـبـب (كـه يـاد شـد، مردمان را به دين اسلام ) بخوان ، و چنانكه فرمان دارى استقامت ورز، و از هواهاى ايشان پيروى مكن ...
حديث
1 النبى (صلي الله عليه و آله ): الامور بتمامها، و الاعمال بخواتيمها.⁽¹¹²⁸⁾
پـيـامـبـر (صلي الله عليه و آله ): كـارهـا بـه تـمـام شـدن آنـهـا اسـت ، و اعمال به پايانهاى آنها.
2 الامـام عـلى عـليـه السـلام : قـليـل تـدوم عـليـه ، ارجـى مـن كـثـيـر مملول منه .⁽¹¹²⁹⁾
امام على عليه السلام : كار اندكى كه بر آن مداومت كنى ، اميد بخشتر از كار بسيارى است كه از آن ملول گردى .
3 الامـام البـاقـر عـليـه السـلام :احـب الاعـمـال الى الله عزوجل ما داوم العبد عليه ، و ان قل .⁽¹¹³⁰⁾
امـام بـاقـر عـليه السلام : دوستترين كارها نزد خداى بزرگ ، كارى است كه بنده بر آن مداومت كند، هر چند اندك باشد.
4 النـبـى (صلي الله عليه و آله ) ـ مـن خطبة القاها بثنية الوداع ، لما اراد الخروج الى تبوك ... الامر الى آخره ، و ملاك العمل خواتيمه .⁽¹¹³¹⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ) ـ در ضمن سخنرانيى كه در تپه وداع ايراد كرد، به هنگام خروج از مـديـنـه ، بـراى رفـتـن بـه جـنگ تبوك : (ارزش ) كار به پايان آن وابسته است ، و ملاك عمل خاتمه آن است .
5 عـيـسـى المـسـيـح عـليـه السـلام ـ ابـو فـروة الانـصـارى قـال : قـال عـيـسـى بـن مـريـم : يـا مـعـشـر الحـواريـيـن ! بـحـق اقـول لكـم ، ان النـاس يـقـولون : ان البـنـاء بـاءسـاسـه ، و انـا لا اقـول لكـم كـذلك . قـالوا: فـمـاذا تـقـول يـا روح الله ؟ قـال : بـحـق اقـول لكـم ، ان آخـر حـجـر يـضـعـه العـامـل هـو الاسـاس . قال ابو فروة : انما اراد خاتمة الامر.⁽¹¹³²⁾
عـيـسـاى مـسـيـح عليه السلام ـ اى گروه حواريان ! به حق به شما مى گويم ، مردمان مى گـويـنـد: سـاخـتـمـان به اساس و شالوده آن است ، و من به شما چنين نمى گويم . به او گـفـتند: پس اى روح الله ! تو چه مى گويى ؟ گفت : به حق به شما مى گويم ، آخرين سنگى كه بنا مى گذارد اساس است . يعنى : پايان كار و كار را به پايان بردن .
6 الامام على عليه السلام : تمام العمل استكماله .⁽¹¹³³⁾
امام على عليه السلام : تمامى كار به كامل كردن است .
7 الامـام بـاقـر عـليـه السـلام : الابـقـاء عـلى العـمـل ، اشـد مـن العمل .⁽¹¹³⁴⁾
امام باقر عليه السلام : مداومت بر كار سختتر از خود كار است .
8 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ليـس فـى البـرق الخاطف مستمتع لمن يخوض فى الظلمة .⁽¹¹³⁵⁾
امـام عـلى عـليـه السلام : از برق جهنده براى كسى كه در تاريكى فرو رفته است بهره اى حاصل نمى شود.
مقصود بى نتيجه بودن كار گاهگاهى و بى مداومت ، و امور گسسته و ناپايدار است .
فصل هشتم : عمل و كار، نه آرزو و پندار
قرآن
1 ذرهم ياكلوا و يتمتعوا و يلههم الامل ، فسوف يعلمون .⁽¹¹³⁶⁾
واگذارشان تا بخورند و كام جويند، و آرزو و سرگرمشان دارد، كه به زودى (عاقبت اين خور و خواب و غفلت را) خواهند دانست .
2 يـنـادونـهـم : آلم نـكن معكم ؟ قالوا: بلى ولكنكم فتنتم انفسكم و تربصتم و ارتبتم و غرتكم الامانى ، حتى جاء امرالله ، و غركم بالله الغرور.⁽¹¹³⁷⁾
(و آن روز) مـنـافـقـان ، مـؤ مـنـان بهشتى را گويند: مگر ما (در مسجدها، و در عرفات ، و در رمـضـان )، بـا شـمـا نبوديم ؟ بهشتيان گويند: چرا بوديد، ليكن شما خود را فريفتيد، و هـمـواره بـد مـؤ مـنـان خـواسـتـيـد، و شك و ناباورى پيشه ساختيد، و فريب آرزوهاى خويش خـورديـد، تـا آنـكـه فرمان خدا (مرگ ) در رسيد، و ديو فريبكار، در كار دين خدا، شما را بفريفت .
حديث
1 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ..صـار اوليـاء الله الى الاجـر بـالصـبـر، والى الامل بالعمل .⁽¹¹³⁸⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : اوليـاى خـدا بـا شكيبايى به پاداش رسيدند، و با كردار به آرزوهاى خود دست يافتند.
2 الامـام السـجـاد عـليـه السـلام : ..ولم يـلهـهـم الامـل عـن العمل ..⁽¹¹³⁹⁾
امـام سـجـاد عـليـه السـلام : امـيـد و آرزو، فـروغ يـافـتـگـان از قـرآن را، از كـار و عمل باز نداشت ...
3 الامـام عـلى عليه السلام : يا همام ! المؤ من هو الكيس الفطن ..دائما نشاطه ، قريبا امله .⁽¹¹⁴⁰⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : اى هـمـام ! مـؤ مـن زيـرك و هـوشـيـار اسـت ، دايـم مـى كـوشـد و دل به اميدهاى شدنى مى بندد.
4 الامـام عـلى عـليـه السـلام : نـعـم عـون العـمـل ، قـصـر الامل .⁽¹¹⁴¹⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : بـهـتـريـن كـمـك بـر كـار و عمل ، كوتاهى آرزو و امل است .
5 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ..خـذ بـالثـقـة مـن العـمـل ! و ايـاك والاغـتـرار بـالامـل ! و لا تـدخـل عـليك اليوم هم غد. يكفى اليوم همه ، و غد داخل عليك بشغله . انك ان حملت على اليوم هم غد زدت فى حزنك و تعبك و تكلفت ان تجمع فـى يـومـك مـا يـكـفـيـك ايـامـا، فـعـظـم الحـزن ، و زاد الشـغـل ، و اشـتـد التـعـب ، و ضـعـف العـمـل للامـل . و لو اخـليـت قـلبـك مـن الامل ، لجددت فى العمل ...⁽¹¹⁴²⁾
امـام عـلى عليه السلام : از انجام دادن هر كار اطمينان پيدا كن ، و از فريب خوردن آرزوها و امـل بـپـرهـيـز، و غـم فردا را امروز بر خود وارد كن ، كه هم و غم امروز تو را بس است ، و فردا با گرفتاريهايش بر تو وارد خواهد شد. اگر غم فردا را امروز بر خود بار كنى ، بـر انـدوه و رنـج خـود افـزوده اى ، و خـود را وا داشـتـه اى تـا يـكـروزه چـيـزهـايـى را تـحـمـل كـنـى كـه مـى تـوانـسـتـى در خـلال چـنـديـن روز تـحـمـل كـرد. و بـدينگونه است كه اندوه افزون مى شود، و كار زياد، و رنج فراوان ؛ و كـار كـردن ، بـه واسـطـه دل بـه آرزوى فـردا بـسـتـن ، كـاهـش پـيـدا مى كند. ليكن اگر دل خويش از آرزو تهى مى كردى ، امروز بيشتر در كار مى كوشيدى .
6 الامـام عـلى عـليـه السـلام : لا تـكـن مـمـن يـرجـو الاخـرة بـغـيـر عـمـل ، و يـرجـو التـوبـة بـطـول الامـل ، يـقـول فـى الدنـيـا قـول الزاهـديـن ، و يـعـمـل فـيـهـا عـمـل الراغـبـيـن ...ثـم يـبـالغ فـى المـسـاءلة حـيـن يـسـاءل ، و يـقـصـر فـى العـمـل ؛ فـهـو بـالقـول مـدل ، و مـن العمل مقل ، يرجو نفع عمل ما لم يعمله ..⁽¹¹⁴³⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : از كـسـانـى مـبـاش كـه بـى عمل اميد آخرت نيكو دارند، و با داشتن آروزهاى دراز به اميد توبه نشسته اند؛ درباره دنيا هـمـچـون زاهـدان سـخن مى گويند، و همچون دنيا دوستان در طلب آن تلاش مى كنند... و به هـنـگـام درخـواسـت چـيـزى بـسـى اصـرار مـى ورزنـد، و بـه هـنـگـام عـمـل كـوتـاهـى مـى كـنـنـد. در گـفـتـار چـابـكـنـد و در كـردار تنبل ، و همواره اميد بهره بردارى از عملى ناكرده دارند.
7 الامـام عـلى عـليـه السـلام : مـن الطـال الامل ، اساء العمل .⁽¹¹⁴⁴⁾
امام على عليه السلام : هر كه دل به آرزوهاى دراز بندد خوب كار نكند.
8 الامام على عليه السلام : من اتسع امله ، قصر عمله .⁽¹¹⁴⁵⁾
امام على عليه السلام : هر كس دامنه آرزوهايش گسترده باشد، عملش كوتاه و ناچيز گردد.
فـصـلنهم : عمل ، راه شناخت
قرآن
1 واتقوا الله و يعلمكم الله ...⁽¹¹⁴⁶⁾
تقوى پيشه سازيد، و خدا خود به شما خواهد آموخت ...
2 واعبد ربك حتى ياءتيك اليقين .⁽¹¹⁴⁷⁾
پروردگارت را عبادت كن تا يقين به تو در رسد.
3 رسـولا يـتـلوا عـليـكـم آيـات الله مـبـيـنات ، ليخرج الذين آمنوا و عملوا الصالحات من الظلمات الى النور...⁽¹¹⁴⁸⁾
رسـولى كـه آيـات روشـن كـنـنـده را بـر شـمـا مى خواند، تا كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى نيكو كرده اند از تاريكيها به روشنى در آورد...
حديث
1 النبى (صلي الله عليه و آله ): من عمل بما علم ، ورثه الله علم ما لم يعلم .⁽¹¹⁴⁹⁾
پـيـامـبـر (صلي الله عليه و آله ): هـر كـس آنچه را مى داند به كار بندد، خدا دانش آنچه را نمى داند به او ارزانى دارد.
2 الامام على عليه السلام : العلم بالعمل .⁽¹¹⁵⁰⁾
امام على عليه السلام : علم به عمل است .
3 الامام على عليه السلام : ما علم من لم يعمل بعلمه .⁽¹¹⁵¹⁾
امام على عليه السلام : آن كس كه علم خود را به كار نبندد، چيزى نمى داند.
4 الامام على عليه السلام : ملاك العلم العمل به .⁽¹¹⁵²⁾
امام على عليه السلام : ملاك علم عمل كردن به آن است .
5 الامام على عليه السلام : علم المؤ من فى عمله .⁽¹¹⁵³⁾
امام على عليه السلام : علم مؤ من در عمل او است .
6 الامـام عـلى عـليـه السـلام : العـلم مـقـرون بـالعـمـل ، فـمـن عـلم عـمـل . و العـلم يـهـتـف بـالعـمـل ، فـان اءجـابـه ، والا ارتحل عنه .⁽¹¹⁵⁴⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : عـلم مـقـرون بـه عـمـل اسـت : پـس هـر كس (به راستى ) علم دارد، عمل نيز دارد. و علم عمل را به فرياد مى خواند پس اگر پاسخ داد (و دارنده علم آن را به كار بست مى ماند و فزونى مى يابد) و گرنه از نزد او مى رود (و نابود مى گردد).
7 الامـام البـاقـر عـليـه السـلام : لا يـقـبـل عمل الا بمعرفة ، و لا معرفة الا بعمل .⁽¹¹⁵⁵⁾
امـام بـاقـر عـليـه السـلام : هيچ عملى جز به معرفت و شناخت پذيرفته نمى شود، و هيچ معرفتى و شناختى جز به عمل حاصل نمى آيد.
فصل دهم : كردار، سپس گفتار
قرآن
1 اتـامـرون النـاس بـالبـر و تـنـسـون انـفـسـكم ، و انتم تتلون الكتاب ، افلا تعقلون ؟⁽¹¹⁵⁶⁾
آيـا مـردمـان را بـه نيكوكارى فرمان مى دهيد و خويشتن را فراموش مى كنيد، در صورتى كه كتاب خدا را مى خوانيد؛ چرا خرد را به كار نمى اندازيد؟
2 يـا ايـها الذين آمنوا لم تقولون ما لا تفعلون ؟ كبرمقتا عند الله آن تقولوا مالا تفعلون !⁽¹¹⁵⁷⁾
اى كـسـانـى كـه ايـمـان آورده ايـد! چـرا چـيـزى مـى گـويـيـد كـه بـه آن عـمـل نـمـى كـنـيـد؟ در نـزد خـدا بـسـيـار زشـت اسـت كـه چـيـزى بـگـويـيـد كـه بـه آن عمل نكنيد.
حديث
1 النـبـى (صلي الله عليه و آله ): يـا عـلى ! لا خـيـر فـى قـول الا مـع الفعل .⁽¹¹⁵⁸⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ): اى على ! در گفتار هيچ خيرى نيست مگر با كردار.
2 النـبـى (صلي الله عليه و آله ): يـا ابـن مـسـعـود! فـلا تـكـن مـمـن يـشدد على الناس و يخفف على نفسه ، يقول الله تعالى : لم تقولون مالا تفعلون .⁽¹¹⁵⁹⁾
پيامبر (صلي الله عليه و آله ): اى ابن مسعود! از كسانى مباش كه بر مردمان سخت مى گيرند و بر خويشتن آسان ، خداى متعال مى گويد: لم تقولون ما لا تفعلون چرا چيزى مى گويند كه به آن عمل نمى كنيد؟.⁽¹¹⁶⁰⁾
3 النبى (صلي الله عليه و آله ): يا ابن مسعود! لا تكونن ممن يهدى الناس الى الخير و يامرهم بالخير، و هـو غـافـل عـنـه ، يـقـول الله تـعـالى : اءتـامـرون النـاس بـالبـر و تـنـسـون انـفـسـكـم ؟..^{(1161) (1162)}
پـيـامـبـر (صلي الله عليه و آله ): اى ابن مسعود! از كسانى مباش كه مردمان را به نيكى راهنمايى مى كنند و بـه آن فـرمـان مـى دهـنـد و خـود از آن غـافـلنـد. خـداى متعال مى گويد: اءتامرون الناس بالبر و تنسون انفسكم آيا مردمان را به نيكوكارى فرمان مى دهيد و خويش را فراموش مى كنيد؟.
4 الامـام البـاقـر عـليـه السـلام ـ عـن اءبـيـه :.. مـا اكـثـر الوصـف و اقـل الفـعـل ؟ ان اهـل الفـعـل قـليـل ! ان اهـل الفـعـل قليل ! الا و انا لنعرف اهل الفعل و الوصف معا...⁽¹¹⁶³⁾
امام باقر عليه السلام - از پدرش : توصيف كردن (كار نيك ) چه بسيار است و انجام دادن چـه انـدك ! راسـتـى كـه اهـل عـمـل انـدكـنـد! راسـتـى كـه اهـل عـمـل انـدكـنـد! بـدانـيـد كـه مـا كـسـانـى را شـيـعـه خـود مـى شـنـاسـيـم كـه هـم اهل انجام دادن (كار نيك ) باشند و هم اهل توصيف (و تعريف كار نيك ) هر دو.
5 الامـام الصادق عليه السلام ـ ساءله الراوى عن هذه الاية : اءتامرون الناس بالبر و تنسون انفسكم ؟ فوضع يده على حلقه قال : كالذابح نفسه .⁽¹¹⁶⁴⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام ـ راوى حـديـث مـى گـويـد: از امـام جـعفر صادق درباره اين آيه پـرسـيـدم : اتـامـرون النـاس بـالبـر و تنسون انفسكم آيا مردمان را به نيكوكارى فرمان مى دهيد و خودتان را فراموش مى كنيد، دست بر گلو نهاد و گفت : همچون كسى كه خود را ذبح مى كند.
يعنى : كسى كه مردم را به نيكوكارى بخواند و خود را فراموش كند، يا خود را معاف دارد و بـه انـجـام دادن كـار نـيك نپردازد، چنان است كه گويى خويشتن را به دست خود كشته و هلاك كرده است .
6 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ..يـقـول فـى الدنـيـا بـقـول الزاهـديـن و يـعـمـل فـيـها بعمل الراغبين ...ينهى و لا ينتهى ، و يامر بما لا تاءتى ..فهو بالقول مدل و من العمل مقل ...⁽¹¹⁶⁵⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : دربـاره دنـيـا هـمـانـنـد زهـدپـيـشـگان سخن مى گويد، و خود با تمايل بسيار به دنيا و كار دنيا سرگرم مى باشد...نهى مى كند و خود دست نمى كشد، و فـرمـان مى دهد و خود به آن عمل نمى كند...به گفتار و سخن ناز مى فروشد (و همگان را موعظه مى كند)، و خود كردار چندانى ندارد.
7 الامـام الصـادق عـليـه السـلام :مـا جـعـل الله عزوجل بسط اللسان وكف اليد، و لكن جعلهما يبسطان معا و يكفان معا.⁽¹¹⁶⁶⁾
امـام صـادق عـليه السلام : خدا زبان را براى گشادن (گفتن ) و دست را براى بستن (كار نـكـردن ) نـيـافـريده است ، بلكه بايد اين دو عضو، زبان و دست ، با هم گشاده و با هم بسته شوند.
8 الامـام عـلى عـليـه السـلام : غـضـب الجـاهـل فـى قـوله ، و غـضـب العاقل فى فعله .⁽¹¹⁶⁷⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : خـشـم جـاهـل در گـفـتـار او اسـت و خـشـم عاقل در كردار او.
9 الامـام عـلى عـليـه السـلام : لن يـجـدى القـول حـتـى يتصل بالفعل .⁽¹¹⁶⁸⁾
امام على عليه السلام : گفتار را فايده اى نيست مگر آنكه با كردار تواءم شود.
10 الامـام عـلى عـليـه السـلام : بـحـسـن العـمـل تـجـنـى ثـمـرة العـلم ، لا بـحـسـن القول .⁽¹¹⁶⁹⁾
امام على عليه السلام : با كردار خوب ثمره علم به دست مى آيد، نه با گفتار خوب .
11 الامـام الكـاظـم عـليـه السـلام : يـا هـشـام !..المـؤ مـن قـليـل الكـلام ، كـثـيـر العـمـل . و المـنـافـق كـثـيـر الكـلام ، قليل العمل .⁽¹¹⁷⁰⁾
امام كاظم عليه السلام : اى هشام ! مؤ من اندك سخن است و بسيار كار، و منافق بسيار سخن و اندك كار.
12 الامـام عـلى عـليـه السـلام : ..يـصـف الحـق و يعمل به ، لا يدع للخير غاية الا اءمها، و لا مظنة الا قصدها..⁽¹¹⁷¹⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : (مـؤ مـن راسـتـيـن بـا شـنـاخـت ) حـق را تـوصـيـف و بـه آن عمل مى كند، و هر هدف خيرى بيابد به جانب آن مى شتابد، و به هر كار گمان خيرى برد بدان دست مى يازد.
13 الامام الصادق عليه السلام ـ قال المفضل بن عمر: قلت لابى عبدالله الصادق : بم يـعـرف النـاجـى ؟ فـقال : من كان فعله لقوله موافقا فهو ناج . و من لم يكن فعله لقوله موافقا فانما ذلك مستودع .⁽¹¹⁷²⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام ـ مـفـضـل بن عمر جعفى مى گويد: از امام جعفر صادق پرسيدم : رسـتـگـار بـه چـه چـيـز شـنـاخـتـه مـى شود؟ گفت : هر كه گفتارش موافق كردارش باشد رستگار است ؛ و هر كس گفتارش موافق كردار نباشد، ايمان او عاريتى است .
14 الامـام الصـادق عـليـه السـلام :ان الحـسـرة و النـدامـة و الويـل كـله لمـن لم ينتفع بما اءبصر، و من لم يدر الامر الذى هو عليه مقيم . انفع هو له اءم ضرر؟⁽¹¹⁷³⁾
امـام صـادق عـليـه السـلام : حسرت و پشيمانى و نگونسارى براى كسى است كه از آنچه به آن بينايى دارد بهره نگيرد؛ و نداند كه كارى كه مى كند براى او سود دارد يا زيان .
15 الامـام عـلى عـليـه السلام : اوضع العلم ما وقف على اللسان ، و اءرفعه ما ظهر فى الجوارح و الاركان .⁽¹¹⁷⁴⁾
امـام عـلى عـليـه السـلام : پـسـتـتـريـن عـلم آن اسـت كـه بـر زبـان بـايـسـتـد (عـمـل نـشـود)، و بـالاتـريـن عـلم آنـكـه در انـدامـهـا آشـكـار گـردد (عمل شود).
16 الامام السجاد عليه السلام : اللهم صل على محمد و آله ! و ارزقنى صحة فى عبادة و فـراغـا فـى زهـادة ، و عـلمـا فـى اسـتـعـمـال ، و ورعـا فـى اجمال .⁽¹¹⁷⁵⁾
امـام سـجـاد عـليه السلام : خدايا بر محمد و آل محمد درود فرست ! و مرا تندرستيى براى عـبـادت ، و آسايش خاطرى براى زهد، و دانشى براى كار بستن ، و ورعى براى كار خوب كردن ارزانى دار!
فصل يازدهم : عمل حق باطل را از ميان مى برد
قرآن
1 و اقـم الصـلاة ، طـرفـى النـهـار و زلفـا مـن الليل ، ان الحسنات يذهبن السيات ، ذلك ذكرى للذاكرين ⁽¹¹⁷⁶⁾
نماز را در دو طرف روز و در ساهععتهاى نخستين شب بر پاى دار، كه كارهاى خوب كارهاى بد را از ميان خواهد برد؛ و اين خود، يادآوريى است براى به ياد آوردندگان .
2 والذين صبروا ابتغاء وجه ربهم ، و اقاموا الصلاة ، وانفقوا مما رزقناهم سرا و علانية ، و يدرؤ ون بالحسنة السيئة ، اولئك لهم عقبى الدار⁽¹¹⁷⁷⁾
كـسـانـى كـه در طـلب وصـال پـروردگـار خـويـش ، در هـمـه حـال ، شـكـيـبـايى نمودند، و نماز را برپاى داشتند، و از آنچه روزيشان كرده بوديك در نهان و آشكار بخشيدند، و بدى را با نيكى پاسخ دادند، سراى جاويد ويژه ايشان است
احاديث اين موضوع ، در جاهاى مناسب خود، در اين كتاب و ديگر كتابهاى حديث آمده است .
فصلدوازدهم : تبليغ با عمل
قرآن
1 و مـن احـسـن قـولا، مـمـن دعـا الى الله و عـمـل صـالحـا و قال اننى من المسلمين ⁽¹¹⁷⁸⁾
چـه كـس نـيكو گفتارتر از كسى است كه (مردمان را) به سوى خدا خواند، و خود كار نيكو كرد، و گفت من از مسلمانانم ؟
حديث
1 النـبـى عـليـه السـلام : يـا ابـاذر! مـثـل الذى يـدعـو بـغـيـر عمل ، كمثل الذى يرمى بغير وتر.⁽¹¹⁷⁹⁾
پـيـامـبـر(صلي الله عليه و آله ): اى ابـاذر! مـثـل كـسـى كـه بـى عـمـل دعـوت (تـبـليـغ ديـن ) كـنـد، هـمـچون مثل كسى است كه بدون بستن زه بر كمان تير بيندازد.