 |
|
الغدير جلد ۲ علامه شیخ عبدالحسین احمد
امينى نجفی (ره) - ۱۵ - بخارى در ج 1 صحيح خود صفحه 181 و مسلم هم در ج 1 صحيح خود صفحه 382 از عبد الله بن عمر روايت نموده اند كه: رسول خدا صلى الله عليه و آله در بطحاء ذى الحليفه "يعنى وادى و مسيل ريگزار آنجا" شتر خود را خوابانيد و نماز كرد، و در هر دو صحيح مذكور از نافع روايت شده كه: ابن عمر هر زمان كه از حج يا عمره بر ميگشت در بطحاء ذى الحليفه همانجا كه رسولخدا صلى الله عليه و آله شتر خود را خوابانيده بود، شتر خود را ميخوابانيد. و در صحيح مسلم ج 1 ص 382 از عبد الله بن عمر روايت شده كه: رسول خدا صلى الله عليه و آله شبى كه براى خواب و استراحت در ذى الحليفه فرود آمد، باو گفته كه: شما در بطحاء با بركتى هستيد. و در امتاع مقريزى و غيره مذكور است كه: پيغمبر صلى الله عليه و آله هنگاميكه از مكه بازگشت فرمود، از منزلگاه ابطح داخل مدينه شد و آنگاه كه در منزلگاه خود در وسط وادى بود باو گفته شد كه: همانا تو در بطحاء مباركى هستى. و در ج 1 صحيح بخارى ص 175 از ابن عمر روايت شده كه: رسولخدا صلى الله عليه و آله هنگاميكه عمره مى نمود در ذى الحليفه فرود ميامد و در حجى كه فرمود در زير نوعى از درخت كه سمره ناميده ميشود در محل مسجديكه در ذى الحليفه است نزول فرمود و هر زمان كه از جنگى و غزوه مراجعت ميفرمود كه در آن راه بود و يا حج يا عمره انجام ميداد در بطن وادى فرود ميامد، و هر وقت كه از وسط وادى بيرون ميامد، در بطحائى كه بر كنار شرقى وادى بود شتر خود را ميخوابانيد و در آنجا منزل ميكرد تا صبح و در آنجا خليجى بود كه عبد الله در آنجا نماز ميگذارد، و در ميان آن تلى از رمل بود كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در آنجا نماز ميگذارد و سيل در آن جارى شد به بطحاء "مسيل، ريگزار"... تا آخر حديث. و در روايت ابن زباله مذكور است كه: زمانى كه پيغمبر صلى الله عليه و آله از وسط وادى بيرون ميامد شتر خود را در بطحائى كه در كنار شرقى وادى بود مى خوابانيد. و در ج 1 " مصابيح " بغوى صفحه 83 مذكور است كه: قاسم بن محمد گفت: بر عايشه رضى الله عنه وارد شدم و باو گفتم: اى مادر، قبر پيغمبر صلى الله عليه و آله را براى من آشكار كن، او سه قبر آشكار نمود كه نه از زمين مرتفع بود و نه بزمين چسبيده بود و روى آن "قبور" با بطحاء "سنگريزه" سرخ رنگ پوشيده شده بود. و سمهودى در جلد 2 " وفاء الوفاء " صفحه 212 از طريق ابن شبه و بزار از عايشه، از پيغمبر صلى الله عليه و آله روايت نموده كه فرمود: بطحان بر باغى قرار گرفته از باغهاى بهشت. و مقدم بهمه اين روايات روايتى است كه در خصوص حديث غدير از طريق حذيفه بن اسيد و عامر بن ليلى رسيده "و در صفحات 26 و 46 جلد اول اصل ذكر شده مراجعه شود" كه آندو گفتند: چون رسولخدا صلى الله عليه و آله از حجه الوداع برگشت "در حاليكه جز آن حجى نفرمود" آمد تا بجحفه رسيد و غدقن فرمود كه در زير درختان سمره كه نزديك بهم در بطحاء واقع است كسى فرود نيايد... تا آخر حديث. و اما كتب شرح لغات و بلدان: در جلد 2 " معجم البلدان " صفحه 213 چنين مذكور است: بطحاء در لغت وادى محل عبور سيل است كه در آن سنگريزه وجود دارد و جمع بطحاء بر خلاف قياس، اباطح و بطاح آمده، تا آنجا كه گويد: ابوالحسن محمد بن على بن نصر كاتب گويد: شنيدم از زن نوازنده اى كه اشعار طريح بن اسمعيل ثقفى را كه درباره وليد بن يزيد بن عبد الملك گفته تغنى مينمود و نامبرده از دائيهاى وليد مذكور است.
بعضى از حاضرين گفتند: بطحا، جز در مكه نيست، در اينصورت استعمال جمع "بطاح جمع ابطح است" چه معنى دارد؟ در اين موقع بطحاوى علوى در خشم آمد و گفت: بطحاء مدينه، و بطحاء مدينه از بطحاء مكه بزرگتر و وسيع تر است و جد من آنجائى است و برايش اين بيت را انشاد نمود:
آنمرد "كه از بعض حاضرين بود" گفت: بنابراين دو بطحاء وجود دارد و با كلمه جمع چه صورتى دارد؟ در جواب گفتيم: عرب را در سخن و شعر خود وسعتى است، و بر اين مبنا دو چيز را بصورت جمع بيان ميكند، وانگهى بعض از مردم "اهل اصطلاح" گفته كه: اقل جمع دو است، و از جمله امور مثبته اين امر يعنى دو بودن بطحاء گفتار فرزدق است:
سپس، "مولف معجم البلدان" گويد كه: من گويم: اينها همه بيراهه رفتن و تكلف است، در حاليكه پس از اجماع اهل لغت بر اينكه: بطحاء بمعناى زمينى است كه ريگ زار باشد، هر قطعه از زمين كه چنين باشد بطحاء است و بناى جمع بر همين مبنى است، و بهمين مناسبت قبيله قريش ابتداى جاهليت به: قريش البطاح و قريش الظواهر ناميده شده، در صورتيكه هنوز يكتن از آنها در مدينه نبوده است و اما سخن فرزدق و ابن نباته، اينهم دليل بر آن نيست كه بطحا دو بطحا است، چه آنكه عرب " رقمه را " رقمتان و " رامه را " رامتان گفته و مانند اينها نيز بسيار و در اين كتاب نيز خواهد گذشت و منظور رعايت و زن "در شعر و يا جمله است" و از لحاظ دلالت نمودن آنها بر تثنيه عارى از اعتبار است. " بطاح " منزل و جايگاهى است مربوط به "قبيله" بنى يربوع و لبيد در شعر خود آنان را ياد كرده گويد:
و گفته شده: بطاح آبى است در ديار قبيله بنى اسد، و در همانجا بين مسلمين با فرماندهى خالد بن وليد و اهل رده كارزار دست داد، و ضرار بن ازور اسدى بعنوان پيش تاز قشون خالد و مالك بن نويره بعنوان پيش تاز ياران خود بميدان نبرد آمدند و در همان نقطه "كه بطاح ناميده شده" با يكديگر روبرو شدند و در نتيجه ضرار مزبور مالك بن نويره را كشت، و برادر مقتول "متمم" در سوگوارى برادر خود گويد:
و وكيع به مالك در يادآورى واقعه بطاح گويد:
و در ص 215 "جلد 2 معجم البلدان" گويد: اصل لغت بطحاء بمعناى مسيل فراخى است كه در آن سنگ ريزه باشد و نضر گويد: ابطح و بطحاء بمعناى زمين گود و نرم و هموار و زمين پست و بلند و وادى- يعنى خاك ها و شنهاى نرمى كه در اثر جريان سيلها در ميان آنها واقع ميشود، گفته ميشود: به ابطح يا به بطحاء وادى آمديم كه مراد خاك و شن هاى نرمى است كه در وادى يافت ميشود و جمع آن اباطح است، و بعضى از علماء لغت گفته اند: بطحاء بمعناى هر زمين فراخى است، و گفتار عمر "رضى الله عنه" كه گفت: بطحوا المسجد يعنى سنگ ريزه در كف مسجد بريزيد، و نيز بطحاء مكانى است معين در نزديكى " ذى قار " و گفته ميشود بطحاء مكه بامد و ابطح آن و همچنين بطحاء ذى الحليفه، ابن اسحاق گويد: پيغمبر صلى الله عليه و آله بقصد غزوه اى خارج شد و راه كوهستانى بنى دينار را پيمود، سپس در بطحاء ابن ازهر در زير درختى كه ذات الساق نامند فرود آمد و در زير درخت مزبور نماز كرد، پس در آنجا مسجد آنجناب است، و نيز بطحاء شهرى است در مغرب نزديك تلمستان. بطحان و بطحان "بروايت ضم و فتح" يكى از سه وادى مدينه است كه نام آنها: عقيق. بطحان. قتاه ميباشد، و شاعر در آن چنين سروده- و اين شعر روايت كسى را كه آنرا بسكون طاء دانسته تاييد مى كند:
و ابن مقبل در تاييد آنكه طاء را مكسور خوانده چنين گويد:
و ابو زياد گويد: بطحان از آب هاى قبيله ضباب است. و در ص 222 " معجم البلدان " گويد: بطيحه "و جمع آن بطائح است" و بطيحه و بطحاء يكسان است، و وقتى گويند: تبطح السيل، يعنى: سيل در زمين پهن و وسيع گشت و بدين مناسبت بطائح واسط گفته ميشود زيرا آبها در آنجا جارى و پهن گشته است و آنها، زمين فراخ و وسيعى است بين واسط و بصره و آنجا در قديم الايام مشتمل بر قراء پيوسته بهم و زمين آبادى بوده، اتفاقا در زمان كسرى پرويز دجله طغيان بسيارى نمود، فرات نيز بر خلاف عادت طغيان كرد و از جلوگيرى آن عاجز شدند، ناچار در اثر نشر آب بسيار در آن مناطق عمارات و مزارع آنجا را تباه نمود و ساكنين آنديار را پراكنده ساخت... تا آخر.. و ابن منظور در جلد 3 " لسان العرب " ص 236 و زبيدى در جلد 2 " تاج العروس " ص 124 "بطور خلاصه" گويند: بطحاء وادى خاك نرمى است كه در اثر جريان سيلها در مسير آنها ديده ميشود، و ابن اثير گويد: بطحاء وادى و ابطح آن ريگهاى نرمى است كه در مجراى سيل توليد ميشود، و بر اين معنى دلالت دارد حديثى كه: حكايت دارد از اينكه پيغمبر صلى الله عليه و آله در ابطح نماز گذارد، يعنى ابطح مكه، ابن اثير گويد و آن مسيل وادى مكه است، و از ابى حنيفه نقل شده كه در ابطح چيزى نميرويد، همانا ابطح توى مجراى سيل است، و از نضر نقل شده كه: بطحاء درون زمين پست يا بلند و دره است كه عبارت است از خاكهاى نرمى كه سيل بدرون آنها مياورد گفته ميشود: به ابطح وادى آمديم و بر روى آن خوابيديم، و بطحاء وادى مانند آنست و آن خاكها و ريگهاى نرم و روان در آن است، و ابو عمر گويد: مكانى را ابطح گويند كه: آب بر سطح آن انبطاح پيدا كند يعنى بچپ و راست جريان يابد، و جمع آن اباطح و بطائح آمده، و در " صحاح " مذكور است كه: تبطح السيل، يعنى سيل وسعت يافت در صفحه وادى. و ابن سيده گويد: معناى آن اينست كه آب سيلان عريضى يافت، و ذو الرمه گويد:
و لبيد گويد:
و ديگرى گويد:
و بطحاء مكه و ابطح آن بمناسبت گسترش "ريگ و شن در آنجا" معروف است، بطحان بضم باء و سكون طاء و غالب بر اين كلمه همين است- ابن اثير در " النهايه " با سكون طاء را صحيح تر دانسته، و عرايض در " المشارق " گفته كه: اهل حديث چنين "بسكون طاء" آنرا روايت ميكنند، و از استادان خود چنين شنيديم و لكن صحيح فتح باء و كسر طاء است مانند قطران. و قالى در " البارع " و ابو حاتم و بكرى "در " المعجم "" قيد و تصريح نموده اند كه ضبط درست آن همين است، و بكرى اضافه نموده كه جز اين روا نيست، "در هر صورت" كلمه نامبرده يكى از سه وادى مدينه است "عقيق. بطحان. قتاه" و ابن اثير آنرا بفتح طاء نيز روايت نموده و جز او بكسر روايت كرده اند. در حديث وارد است كه: عمر اول كسى است كه " بطح المسجد " و گفت: " بطحوه من الوادى المبارك ". تبطيح- مسجد بمعنى گستردن سنگ ريزه در آن و همواره كردن زمين است با آن، و در حديث ابن اثير است: مردم را براى بطح كف مسجد با سنگ ريزه دعوت نمود، يعنى فرض كردن آن با آن. انبطح الوادى فى هذا المكان و استبطح، يعنى: وادى در اين مكان توسعه يافت و در نسبت دادن به بطحان مدينه. بطحانيون. گفته ميشود ا ه. و يعقوبى در كتاب " البلدان " ص 84 گويد: و از واسط تا بصره راه در شن زارها و بطائح واقع است، بعلت اينكه در اين فاصله آبهاى متعددى جمع ميشود سپس راه از آن شن زارها بدجله العوراء منتهى ميشود، سپس امتداد پيدا ميكند تا بصره تا منتهى ميشود به شط "نهر ابن عمر"... اه- و يوم البطحاء "روز بطحاء" از روزهاى معروف عرب است، و منسوب به: بطحاء ذى قار است كه در آنجا بين كسرى و قبيله بكر بن وائل جنگ واقع شد. در اين مورد "يعنى در تعميم معناى ابطح و بطحاء در لغت عربى" شواهد بسيارى از شعر شعرائى هست كه بقول آنان احتجاج ميشود از جمله شعرى است كه منسوب بمولاى ما اميرالمومنين عليه السلام است، كه از جمله سخنانى است كه خطاب به وليد بن مغيره فرمايد:
و ميبدى در شرح آن ذكر نموده كه مراد آنحضرت "از ابطحين" ابطح مكه و مدينه است، و نابغه بنى شيبان در ديوانش در ص 104 از جمله قصيده كه در ستايش عبد الملك بن مروان سروده گويد:
و سيد حميرى در وصف كوثر كه اميرالمومنين عليه السلام شيعيان خود را در روز قيامت از آن سيراب ميكند در قصيده كه ضمن شعراء قرن دوم با شرح حال او ذكر شده، از جمله چنين گويد:
و ابو تمام "كه شرح حال او در ضمن شعراء قرن سوم مذكور است" در ضمن مديحى كه در ص 68 ديوانش مسطور است چنين گويد:
و شريف رضى در ضمن قصيده خود در جلد 1 ديوانش صفحه 205 چنين گويد:
و از قصيده ديگر او است كه در ديوانش در ص 198 مذكور است:
و نيز از قصيده ديگر او در ص 194 است كه گويد:
و از قصيده ديگر او در صفحه 191 است كه گويد:
و مهيار ديلمى در ضمن قصيده اى كه براى نهروانى نوشته داير به تهنيت او نسبت بامر زناشوئى او گويد:
|
