110 - ابو مرازم "بضم ميم" يعلى بن مره بن وهب ثقفى. حافظ ابن عقده و حافظ ابو موسى و حافظ ابو نعيم بطرق خودشان حديث غدير را از نامبرده با ذكر سند از او روايت نموده اند و ابن اثير در جلد 2 - " اسد الغابه " ص 233 و در جلد 4 ص 93 و در جلد 5 ص 6 - و ابن حجر در جلد 3 " الاصابه " ص 452 از آنها نقل كرده اند - عين لفظ او و طريقى كه منتهى باو ميشود در داستان مناشده روز رحبه خواهد آمد. اينها يكصد و ده تن از بزرگان ياران "صحابه" پيغمبر صلى الله عليه و آله اند كه روايت آنها را درباره داستان غديرخم يافته ايم - و شايد آنچه بدست نياورده ايم خيلى بيشتر از اينها باشد و طبيعت حال "نظر بخصوصياتى كه در اجتماع غدير خم وجود داشته" ايجاب ميكند كه راويان حديث مزبور چندين برابر نامبردگان باشند. زيرا آنان كه در آن روز باين داستان گوش فرا داده و آنرا درك نموده اند زياده بر يكصد هزار تن بوده اند و بالطبع اين گروه عظيم پس از بازگشت باوطان خود - همه از اين واقعه سخن رانده اند، همانطور كه هر مسافرى پس از عود بوطن آنچه از حوادث مهم و غير عادى در طى مسافرت ديده بكسان و دوستان خود بيان ميكند، آرى اين گروه عظيم هم چنين بوده اند. و اين داستان تاريخى و مهم را همگى بازگو كرده اند. منتهى آنانيكه كينه هائى در دل داشته اند - حقد درونى آنها مانع بوده از اينكه اين داستان مهم را از آنگروه بسيار نقل و اشاعه دهند بنابراين، اين تعداد كه نام آنها برده شد، از جمله اشخاصى هستند كه اين واقعه را از آنجماعت نقل نموده اند، و چه بسيار كسانى هم كه پس از درك اين مجمع بزرگ و شنيدن اين امر مهم قبل از آنكه بوطن و مسكن خود برسند و يا پيش از آنكه موفق ببيان مشهودات و مسموعات خود شوند دست حوادث آنها را نابود ساخته يا در - بيابان ها و پهنه صحراى حجاز مرگ گريبانشان را گرفته و يا سوانح و حوادث گوناگون آنها را از يادآورى و بيان اين خاطره بزرگ باز داشته. و در روايت زيد بن ارقم تلويحا باين معنى اشاره شده كه قسمتى از حاضرين در آنروز و در آنمكان از جمله صحرانشينان بوده كه سخنى از آنان در دسترس ديگران قرار نگرفته و منشا نشر و اسناد اين خبر واقع نشده اند و با همه اين امور و عوائق و موانع در اثبات و تواتر اين حديث آنچه كه بان دست يافته و ذكر نموديم كافى است. فالحمد لله اولا و آخرا

راويان حديث غدير خم از تابعين

تابعين پيغمبر كه ابتداي نام آنها با "حرف الف" شروع مي شود

1 - ابو راشد حبرانى "نام او - خضر - يا نعمان است". عجلى "كه از علماء حديث است" او را از جمله تابعين مورد وثوق و اعتماد دانسته و درباره او گفته : در دمشق احدى افضل از او نبوده، و ابن حجر در " التقريب " صفحه 419 موثق بودن او را اعلام داشته، حديث نامبرده در صفحه 103 ذكر شده است

2 - ابو سلمه "نام او عبد الله - اسمعيل نيز گفته شده" ابن عبد الرحمن بن عوف زهرى مدنى در " خلاصه خزرجى " صفحه 380 از ابن سعد نقل شده كه نامبرده مردى فقيه و مورد وثوق و اعتماد است و حديث بسيار از او نقل شده و در "تقريب" ص 422 مراتب مذكوره نسبت باو تاييد و وفات او بسال 94 ثبت شده، - طرق حديث منسوب باو بجابر انصارى منتهى ميشود و طريق مزبور صحيح است و رجال آن همه مورد اعتماد و وثوقند. بصفحه 50 مراجعه شود.

3 - ابو سليمان موذن - "در " التقريب " ابو سلمان ضبط شده و نامبرده از بزرگان تابعين است و حديث او در نظر علماء مقبول است. روايت او در قسمت مناشده در رحبه - مشتمل بر رجال ثقه و مورد اعتماد خواهد آمد.

4 - ابو صالح سمان - ذكوان مدنى - آزاد كرده جويريه "بانوى غطفانى". ذهبى در جلد 1 تذكره خود صفحه 78 از احمد نقل نموده كه، نامبرده موثق است، از جمله بزرگترين و موثق ترين مردم است، و در سال 101 درگذشته. بطرق مذكوره در ص 104 مراجعه نمائيد و در موضوع نزول آيه تبليغ درباره على عليه السلام حديث او خواهد آمد.

5 - ابو عنفوانه مازنى. طريق روايت او از جندع در صفحه 53 گذشت.

6 - ابو عبد الرحيم كندى، طريق منسوب باو در داستان "مناشده" رحبه بلفظ " زاذان " خواهد آمد.

7 - ابو القاسم اصبغ بن نباته - تميمى. كوفى. نامبرده از زمره تابعين مورد وثوق و اعتماد است. عجلى و ابن معين باين موضوع اشعار نموده اند. طريق منسوب باو در داستان "مناشده" رحبه خواهد آمد و در صفحه 61 ذكر شده است.

8 - ابو ليلى كندى طبق اشعار " التقريب " صفحه 435 نامبرده از رجال تابعين و موثق است. احمد بن حنبل در " مناقب " از على بن حسين روايت نموده كه او از ابراهيم بن اسمعيل از پدرش از سلمه بن كهيل. از نامبرده "ابو ليلى كندى" از زيد بن ارقم چنين نقل كرده گويد : هنگامى كه در انتظار مشايعت از جنازه اى بوديم در جواب پرسشى كه يكى از حاضرين در آنجا از او نمود و باو گفت : اى ابو عامر "كنيه زيد بن ارقم است" آيا در روز غدير خم از پيغمبر صلى الله عليه و آله شنيدى كه فرمود : من كنت مولاه فعلى مولاه - ؟ گفت آرى. ابو ليلى گويد : من سئوال او را تكرار كردم و بزيد گفتم : اين سخن پيغمبر صلى الله عليه و آله را شنيدى ؟ گفت : بلى اين سخن را چهار مرتبه فرمود :

9 - اياس بن نذير - ابن جبان او را از افراد مورد وثوق و اعتماد ذكر نموده، بروايت نامبرده در داستان احتجاج على عليه السلام بحديث غدير در روز "جمل" قريبا آگاه خواهيد شد.

تابعين پيغمبر كه ابتداي نام آنها با "حرف ج - ح - خ" شروع مي شود

10 - جميل بن عماره. حديث او از طريق ابن جرير طبرى از ابن كثير از او در صفحه 106 گذشت.

11 - حارثه بن نصر - روايت نامبرده در داستان "مناشده" رحبه خواهد آمد.

12 - حبيب بن ابى ثابت اسدى كوفى - ذهبى گويد : نامبرده فقيه كوفى است و از جمله افراد مورد وثوق از تابعين است - در يكى از سالهاى 117 تا 119 وفات يافته. و شرح حال او را در جلد 1 تذكره خود در صفحه 103 نگاشته و ابن حجر در جلد 1 " تهذيب التهذيب " صفحه 178 موثق بودن او را از جمعى حكايت نموده، طرق منسوب باو در صفحه... 67 گذشت.

13 - حرث بن مالك. طريق منسوب باو در صفحه 80 گذشت.

14 - حسين بن مالك بن حويرث. طريق منسوب باو در صفحه 108 گذشت.

15 - حكم بن عيينه كوفى كندى. مردى است موثق و كسى است كه روايت او مورد اعتماد است. نامبرده فقيه است و داراى طريقه و پيروانيست. ذهبى در جلد 1 تذكره خود صفحه 104 شرح حال او را نوشته، در سال 114 - يا 115 در گذشته است. طريق منوسب باو در صفحه 78 و 79 گذشت و طرق بسيارى در حديث منسوب باو خواهد آمد.

16 - حميد بن عماره خزرجى. انصارى. حديث او در صفحه 104 گذشت.

17 - حميد طويل ابو عبيده ابن ابى حميد بصرى متوفاى سال 143 - ذهبى در جلد 1 تذكره اش در صفحه 136 درباره او گويد : حميد مردى است حافظ محدث، مورد وثوق، از استادان صاحب اجازه، حديث نامبرده در داستان "تهنيت" خواهد آمد.

18 - خيثمه بن عبد الرحمن جعفى كوفى، ابن حجر در جلد 3 " التهذيب " صفحه 179 از ابن معين و نسائى و عجلى. موثق بودن نامبرده را حكايت نموده - وفات او بعد از 80 هجرى است و ابن قانع تاريخ وفات او را 80 ذكر نموده، اسناد او در صفحه 78 گذشت.

تابعين پيغمبر كه ابتداي نام آنها با "حرف ر - ز" شروع مي شود

19 - ربيعه جرشى در يكى از سالهاى 74 - 61 - 60 كشته شده و صحت اين امر مورد اختلاف است. در " التقريب " صفحه 123 مذكور است كه : نامبرده فقيهى است كه دار قطنى و غيره وثوق و اعتماد باو را اشعار نموده اند، طريق منسوب باو در صفحه 78 گذشت.

20 - ابو المثنى رياح بن حارث نخعى كوفى - ابن حجر در " التقريب " اشعار نموده كه نامبرده مورد وثوق و از بزرگان تابعين است و در جلد 3 " التهذيب " صفحه 299 موثق بودن او را از عجلى و ابن حبان حكايت نموده، طريق منسوب باو در داستان ركبان خواهد آمد.

21- ابو عمرو - زاذان بن عمر كندى - بزار - يا بزاز - كوفى - در " ميزان الاعتدال " نامبرده از بزرگان تابعين ثبت شده و ابن حجر در جلد 3 " التهذيب " صفحه 303 موثق بودن او را از جمعى ذكر نموده - وفات او بسال 82 ثبت شده - بداستان مناشده مراجعه نمائيد.

22 - ابو مريم - زر بن حبيش اسدى از بزرگان تابعين است و در يكى از سالهاى 83 - 82 - 81 درگذشته. ذهبى در جلد 1 تذكره اش در صفحه 40 گويد : نامبرده پيشوا و رهبر بوده و در " التقريب " اشعار شده كه نامبرده ثقه و بزرگوار است و در زمان جاهليت و اسلام زيست نموده و بطوريكه در جلد 3 " التهذيب " صفحه 332 مذكور است. جمعى او را موثق شمرده اند و ابو نعيم در جلد 4 " حليه " صفحات 181 - تا - 191 شرح حال مستقل و مفصلى از او نوشته، طريق منسوب باو در داستان هاى "مناشده" رحبه و ركبان خواهد آمد.

23 - زياد بن ابى زياد - حافظ هيثمى در " مجمع الزوايد " و ابن حجر در " التقريب " او را توثيق نموده اند، طرق منسوب باو در داستان "مناشده" رحبه خواهد آمد.

24 - زيد بن يثيع - همدانى كوفى. بر حسب مندرج در صفحه 136 " التقريب " نامبرده مورد وثوق و اعتماد و از بزرگان تابعين بوده و در زمان جاهليت و اسلام زيست كرده - طرق بسيارى منسوب باو در "مناشده" رحبه خواهد آمد.

تابعين پيغمبر كه ابتداي نام آنها با "حرف س - ش" شروع مي شود

25 - سالم بن عبد الله بن عمر بن خطاب فرشى عدوى مدنى - ذهبى در جلد 1 تذكره اش در صفحه 77 شرح حال او را نوشته و اشعار داشته كه : نامبرده فقيهى است با برهان و يكى از كسانى است كه علم و عمل و زهد و شرف در او جمع شده و طبق مندرج در " التقريب " نامبرده يكى از فقهاء هفت گانه است، روايت او مورد وثوق و از اهل عبادت بوده، و در متانت و شخصيت همانند پدرش بوده و در عداد بزرگان طبقه سوم است، نامبرده در پايان سال 106 "بنابر تاريخ صحيح" وفات يافته - طريق منسوب او در داستان ركبان خواهد آمد و در صفحه 106 نيز ذكر شده است. و بخارى در جلد 1 از تاريخش - در قسم يك صفحه 375 از طريق عبيد از يونس بن بكير از اسماعيل بن نشيط عامرى از جميل بن عامر روايت نموده كه : سالم "نامبرده" براى او حديث كرد كه با يكواسطه گفتار پيغمبر صلى الله عليه و آله را شنيده كه در روز غديرخم فرمود : من كنت مولاه فعلى مولاه

26- سعيد بن جبير اسدى كوفى - ذهبى در جلد 1 تذكره اش در صفحه 65 شرح حال او را نگاشته و او را بطور كامل و رسا، ستايش نموده و بر طبق مندرج در صفحه 116 خلاصه خزرجى نقل از لالكائى - نامبرده مورد وثوق و اعتماد است و پيشوائى است با برهان - و از ابن مهران نقل شده كه : سعيد "مذكور" چشم از جهان بست در حالى كه همه اهل اين زمين بعلم او محتاج بودند و در صفحه 133 " التقريب " مندرج است كه : نامبرده موثق و روايت او مورد اعتماد و از فقهاء طبقه سوم است. نامبرده در سال 95 هجرى قبل از رسيدن بسن پنجاه سالگى در برابر حجاج "و بامر او" بنقل رسيده، و در جلد 4 " تهذيب التهذيب " صفحه 13 از طبرى نقل كرده كه نامبرده مرد موثقى بوده و حجت بر مسلمين است. طريق منسوب باو در صفحه 48 و 99 گذشت.

27 - سعيد بن ابى حدان "ذى حدان نيز باو گفته شده" كوفى - در " تهذيب التهذيب " نگاشته كه ابن حبان او را از اشخاص مورد وثوق شمرده - حديث او در "مناشده" رحبه خواهد آمد.

28 - سعيد بن مسيب قرشى مخزومى - داماد ابى هريره - در سال 94 وفات يافته، ذهبى در جلد 1 " تذكره الحفاظ " صفحه 47 مينگارد : بقول احمد بن حنبل و غيره - روايات مرسل سعيد - صحيح هستند. و ابن مدنى گفته : در تابعين كسى را بوسعت دامنه علم او نميدانم، بنظر و عقيده من نامبرده از اجله تابعين است، و ابو نعيم او را در شمار اولياء آورده و در جلد 2 " حليه الاولياء " صفحه 161 شرح حال او را ثبت نموده است. از طريق جمعى از حفاظ روايت او در موضوع "تهنيت" خواهد آمد و حديث ديگر او در صفحه 79 و 80 گذشت.

29 - سعد بن وهب همدانى كوفى - ابن معين در صفحه 122 خلاصه تهذيب الكمال او را - توثيق نموده - نامبرده سال 76 در گذشته، گروه بسيارى از پيشوايان حديث بطريق او داستان "مناشده" رحبه را چنانكه خواهد آمد روايت نموده اند.

30 - ابويحيى - سلمه بن كهيل حضرمى كوفى متوفاى در سال 121 - احمد و عجلى بشرح مندرج در صفحه 136 " خلاصه التهذيب " و صفحه 154 " التقريب " نامبرده را توثيق نموده اند. طريق منسوب باو در صفحات 54 و 57 و 66 و.. 72، گذشت.

31 - ابو صادق سليم بن قيس هلالى متوفاى سال 90 هجرى - نامبرده از جمله كسانى است كه باو و بنگارشاتش. در نزد فريقين "سنى و شيعى" استدلال ميشود. چنانكه خواهد آمد، نامبرده در مواضع متعدد از كتابش حديث غدير را روايت نموده. كتاب او هم اكنون موجود و در دسترس است.

32 - ابو محمد سليمان بن مهران اعمش، ذهبى و غيره او را توثيق نموده اند و از فرط راستى و درستى او را مصحف ميناميدند. ذهبى در جلد 1 " تذكره " صفحه 138 شرح حال او را ثبت كرده وفات او بسال - 147 و 148 واقع شده و ولادت او در سال 61 بوده - طريق منسوب باو در صفحات 64 و 71 و 92 گذشت و در حديث "مناشده" و در آيه تبليغ نيز خواهد آمد.

33 - سهم بن حصين اسدى روايت او در صفحه 83 ذكر شد.

34 - شهر بن جوشب. شرح حال و طرق منسوب باو در آيه اكمال دين و در حديث تهنيت و در حديث موضوع روزه غدير خواهد آمد.

تابعين پيغمبر كه ابتداي نام آنها با "حرف ض" شروع مي شود

35 - ضحاك بن مزاحم هلالى - ابو القاسم : متوفاى 105 هجرى - احمد و ابن معين و ابو زرعه او را توثيق نموده اند : طريق او كه از ابن عباس روايت كرده در صفحه 97 گذشت و حافظ حموينى در " فرايد السمطين " در باب دهم نقل از ابوالقاسم احمد طبرانى از حسين نيرى از يوسف بن محمد بن سابق از ابى ملك حسن از جوهر از ضحاك "مذكور" از عبد الله بن عباس روايت كرده كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله در روز غديرخم "ضمن دعاى درباره على عليه السلام" گفت : بار خدايا. او را يارى فرما و بسبب او "مسلمين را" يارى كن - و او را مورد رحم و عطوفت خود قرار ده و بسبب او "مسلمين را" رحم كن - و نصرت خود را شامل حال او فرما و بسبب او "مسلمين را" نصرت فرما - بار خدايا دوست بدار آنكه را كه او را دوست دارد و دشمن دار آنكه را كه او را دشمن دارد و اين الفاظ از رسول خدا صلى الله عليه و آله باسناد ديگر از عمرو ذى مره از اميرالمومنين عليه السلام روايت شده است.

تابعين پيغمبر كه ابتداي نام آنها با "حرف ط" شروع مي شود

36 - طاوس بن كيسان يمانى جندى - متوفاى 106 هجرى، ابو نعيم او را در جلد 4 " حليه " صفحه 23 - 20 ذكر نموده و در صفحه 23 گويد : حديث نمود ما را احمد بن جعفر ابن مسلم از - عباس بن على نسائى از محمد بن على بن خلف از حسين اشقر از ابن عيينه از عمرو بن دينار از طاوس "مذكور" از بريده از پيغمبر صلى الله عليه و آله كه فرمود : من كنت مولاه فعلى مولاه

37 - طلحه بن مصرف ايامى " يمامى " كوفى - ابن حجر گويد : نامبرده مورد اعتماد و وثوق او مردى است اهل قرائت و موصوف بفضل - در سال 112 يا بعد از آن درگذشته است. طرق منسوب باو در داستان "مناشده" رحبه خواهد آمد.

تابعين پيغمبر كه ابتداي نام آنها با "حرف ع" شروع مي شود

38 - عامر بن سعد بن ابى وقاص مدنى. طبق مندرج در صفحه 185 " التقريب " نامبرده مورد اعتماد و وثوق بوده و از طبقه سوم تابعين است. در سال 104 درگذشته. بصفحه 78 مراجعه شود

39 - عايشه بنت سعد - در سال 117 درگذشته. ابن حجر در " التقريب " صفحه 473 او را توثيق نموده، حديث مشار اليها در صفحات 77 و 80 و 82 مذكور شد.