 |
|
تفسير كوثر جلد دوم يعقوب جعفرى مراغى - ۷ - نكات ادبى
1 ـ «وقود» سوخت، هيزم، چيزى كه آتش با آن روشن و مشتعل مى ماند. تفسير و توضيح آيات (10-11) ان الذين كفروا لن تغنى ... : كافران و مشركان كه به خدا و عالم غيب ايمان ندارند، گمان مى كنند كه داراييها و فرزندان آنها، پشتوانه اى در زندگى آنهاست و به امكانات مادى و نيروهاى اقتصادى و انسانى خود متكى هستند. در حالى كه اين يك پندار باطلى است و همه اسباب و علل تحت فرمان خداست و هيچ چيزى انسان را از خداوند بى نياز نمى كند و بخصوص در روز قيامت، مال و اولاد هيچ نقشى در سعادت انسان ندارد. در اين آيه ضمن ردّ پندار آنها اضافه مى كند كه آنان هيزم و سوخت آتش جهنم هستند. در آيه بعدى آنها را به خاندان فرعون و كافران پيش از آنها تشبيه مى كند; گويا كه عادت و روش اينان درست مانند روش و عادت آل فرعون و كافران پيشين است و كافران شبيه هم هستند (الكفر ملة واحدة) آل فرعون و كافران پيشين نيز گمان مى كردند كه داراييهاو فرزندانشان آنها را از خدا بى نياز مى كند در حالى كه آنان در اشتباه بزرگى بودند. آنان با دلخوشى و اتكاء به مال و اولاد، آيات خدا را تكذيب كردند و خدا نيز در مقابل گناهانشان آنها را مؤاخذه نمود و عذاب كرد و خدا سخت كيفردهنده است و دارايى و فرزند هم به حال آنها سودى نبخشيد.
آيات (12-13) قل للذين كفروا ستغلبون... : پس از جنگ بدر كه مسلمانان در برابر كفار
قريش پيروز شدند، دشمنان اسلام و از جمله يهود به وحشت و هراس افتادند ولى يهود
مدينه با يك نقشه حساب شده و براى اينكه پيروزى مسلمانان را كوچك جلوه دهند، گفتند:
مشركان مكه نيروى چندانى نداشتند و پيروزى بر آنها كار مهمى نبود ولى ما نيرو و
توان رزمى بسيارى داريم و مسلمانان در مقابل ما نمى توانند كارى بكنند و اگر جنگى
درگرفت بر ما پيروز شوند. سپس آنها را از نيروى عظيم الهى و معنوى كه در پشت سر مسلمانان و سپاه توحيد قرار دارد، با خبر مى سازد و اظهار مى دارد: در آن دو سپاهى كه با هم روبرو شدند براى شما آيتى و نشانى از قدرت معنوى و روحى مسلمانان وجود داشت. يك طرف سپاه اسلام بود كه در راه خدا و با يك هدف مهم معنوى مى جنگيد و طرف ديگر سپاه مشركان بود; ولى در اثر رعب و وحشتى كه خداوند بر دل كافران انداخته بود، سپاه اسلام را دو برابر خود مى ديدند. در حالى كه تعداد سپاهيان مسلمانان فقط سيصد و سيزده نفر بودند و سپاهيان مشركان حدود سه برابر اين تعداد بودند ومشركان از لحاظ ساز و برگ جنگى مانند اسب و شمشير به مراتب از سپاه اسلام قوى تر بودند. در عين حال خداوند رعب و وحشت عجيبى در دل مشركان انداخت و آنان نيروهاى مسلمانان را دو برابر خود ديدند.
در موارد ديگرى از قرآن كريم از كمكهاى مستقيم خداوند به سپاه توحيد و حتى فرستادن
فرشتگان به يارى آنها سخن گفته شده و در مواردى از رعب و وحشتى كه خدا در دل كافران
انداخته و آنها شكست خورده اند، خبر داده است از جمله: زُيِّنَ لِلنّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّسآءِ وَالْبَنينَ وَالْقَناطيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَ الْاَنْعامِ وَ الْحَرْثِ ذلِكَ مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ اللّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَأبِ (*)قُلْ أَؤُنَبِّئُكُمْ بِخَيْر مِنْ ذلِكُمْ لِلَّذينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنّاتٌ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ خالِدينَ فيها وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللّهِ وَ اللّهُ بَصيرٌ بِالْعِبادِ (*)اَلَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنآ اِنَّنآ آمَنّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ قِنا عَذابَ النّارِ (*)اَلصّابِرينَ وَ الصّادِقينَ وَ الْقانِتينَ وَ الْمُنْفِقينَ وَ الْمُسْتَغْفِرينَ بِالْاَسْحارِ (*) براى مردم، دوست داشتن خواستنيها چون زنان و فرزندان و پوستهاى گاو كه پر از طلا و نقره باشد و اسبان علامت دار و دامها و كشت، زينت داده شده است. اين كالاى زندگى دنياست و بازگشتگاه نيكو نزد خداوند است (14) بگو آيا بهتر از اين را به شما خبر بدهم؟ براى كسانى كه پرهيزگارى كنند، نزد پروردگارشان باغهايى است كه از زير آن نهرها جارى است آنان هميشه در آنجا هستند (وبراى آنهاست) همسرانى پاكيزه و نيز خوشنودى از جانب خدا و خدا بر بندگان بيناست (15) همان كسانى كه مى گويند: پروردگارا ما ايمان آورديم پس گناهان ما را بر ما ببخش و ما را از عذاب آتش حفظ كن (16) صبركنندگان و راستگويان و فرمانبرداران و انفاق كنندگان و استغفار كنندگان در سحرها (17) نكات ادبى
1 ـ «شهوات» جمع شهوة به معناى ميل شديد، اشتياق نفس. تفسير و توضيح
آيات (14-17) زين للناس حب الشهوات ... : خداوند در وجود انسان غريزه ها و ميلهايى
قرار داده كه بقاى نوع انسانى و ادامه زندگى بشر به آنها وابسته است در اين آيه به
تعدادى از اين ميلها و شهوتها اشاره مى كند كه عبارتند از ميل جنسى و رغبت به زنان
و انس گرفتن با آنان، محبت به اولاد بخصوص فرزندان ذكور، ميل به زراندوزى و
جمع آورى طلا و نقره و ثروت، محبت مركبهاى علامت دار، دوست داشتن دامها مانند شتر و
گاو و گوسفند و بز، دوست داشتن زراعت. مطلب مهمى كه بايد به آن توجه داشت اين است كه هر چند اصل اين ميلها از خداست ولى
گاهى شيطان باسوء استفاده ازاين زمينه ها، انسان را وادار مى سازد كه در اِعمال
آنها راه افراط پيش گيرد و اين ميلها را كه وسيله اى براى ادامه زندگى است به صورت
هدف قرار بدهد و انسان در شهوات خود طغيانگرى كند. از اين روى مى بينيم خداوند در جايى از قرآن كريم، زينت دادن آنچه را كه در زمين
است، به خدا نسبت مى دهد: نعمت ديگرى كه خدا در اين آيه از آن ياد مى كند، همسران پاكيزه است كه از هر آلودگى
مانند حيض و نفاس و آلودگيهاى ديگر پاكند و نيز اخلاق و رفتارشان خوب است. اين
همسران همان حوريان بهشتى هستند كه خدا به پرهيزگاران خواهد داد. آنگاه از نعمت
ديگرى نام مى برد كه بالاتر از همه اين نعمتهاست و آن خوشنودى و
رضوان خداوند است كه براى انسانهاى مؤمن و عارف از هر لذتى و نعمتى برتر است و
برترى اين نعمت را در آيه ديگرى از قرآن كريم يادآور شده و پس از ذكر بعضى از
نعمتهاى بهشتى مى فرمايد: شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ وَ الْمَلائِكَةُ وَ أُولُو الْعِلْمِ قآئِمًا بِالْقِسْطِ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الْعَزيزُ الْحَكيمُ (* )اِنَّ الدّينَ عِنْدَ اللّهِ الاْسِْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ اِلاّ مِنْ بَعْدِ ما جآءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِآياتِ اللّهِ فَاِنَّ اللّهَ سَريعُ الْحِسابِ (*)فَاِنْ حآجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِىَ لِلّهِ وَ مَنِ اتَّبَعَنِوَ قُلْ لِلَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ وَ الْاُمِّيّنَ ءَأَسْلَمْتُمْ فَاِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ اِنْ تَوَلَّوْا فَاِنَّما عَلَيْكَ الْبَلاغُ وَ اللّهُ بَصيرٌ بِالْعِبادِ (*) خداوند گواهى مى دهد كه معبودى جز او نيست و فرشتگان و صاحبان دانش نيز گواهى مى دهند. در حالى كه او قائم به عدل است. معبودى جز او نيست او عزيز و فرزانه است (18) همانا دين نزد خداوند همان اسلام است و كسانى كه به آنها كتاب داده شد، اختلاف نكردند مگر پس از آنكه براى آنها دانشى آمده بود و اين به سبب ستمى در ميان آنها بود و هر كس به آيات خدا كافر شود، همانا خدا زود حساب كننده است (19) پس اگر با تو ستيز كنند، بگو من و هر كس كه پيرو من است، به سوى خدا روى آورده ايم و به كسانى كه به آنها كتاب داده شده و كسانى كه امّى هستند (به آنها كتاب داده نشده) بگو آيا مسلمان شديد؟ پس اگر مسلمان شدند، هدايت يافتند و اگر پشت كردند، همانا وظيفه تو فقط رساندن است و خدا بر بندگان بيناست (20) نكات ادبى
1 ـ «شهد» از شهادت به معناى گواهى است و آن از رؤيت و يا علم ناشى مى شود و تا علم
نباشد نمى توان شهادت داد. تفسير و توضيح
آيه (18) شهد الله انه لااله الاّ هو... : يگانه بودن خداوند و اينكه هيچ كسى و يا
چيزى جز او شايستگى عبادت ندارد، يكى از حقايق مسلّم جهان است و هر كسى بصيرتى
داشته باشد، به آن اعتراف مى كند. در اين آيه اين موضوع را مطرح مى سازد و اعلام
مى كند كه هم خدا و هم فرشتگان و هم صاحبان علم و دانش بر يگانگى خدا گواهى
مى دهند.
خدا و فرشتگان و دانشمندان شهادت مى دهند كه معبودى جز الله نيست همان خدايى كه
قائم به عدل است و جهان را بر اساس عدل و حق استوار كرده و همه چيز مطابق با حكمت و
حقيقت است و در آن كجى وجود ندارد. معبودى جز او نيست و او عزيز و حكيم است. يعنى
بر همه چيز توانا و چيره است و كارهاى او از روى فرزانگى و حكمت است. مثلا يهوديها كه در زمان حضرت عيسى بايستى به آيين او مى گرويدند، چنين نكردند و با او به مبارزه برخاستند و يا نصارى كه با ظهور اسلام بايد وارد اسلام مى شدند، از پذيرش اين دين الهى كه ادامه اديان پيشين بود سرباز زدند. البته منظور، دانشمندان يهود و نصارى است كه با خواندن كتابهاى آسمانى از حقانيت مسيح و محمد باخبر بودند و بى سوادان و عوام هم تابع آنها بودند. نتيجه اينكه ميان اديان اختلافى وجود ندارد و اختلاف موجود را دانشمندان اهل كتاب براى حفظ موقعيت و مقام خود و به خاطر حسدى كه در دل داشتند، به وجود آوردند. خداوند در پايان آيه اينان را تهديد مى كند و مى فرمايد: كسانى كه به آيات خدا كافر شدند بدانند كه خدا زود حساب كننده است يعنى خداوند در قيامت به حساب آنها خواهد رسيد و جزاى اعمالشان را خواهد داد. در آيه بعدى خطاب به پيامبر اسلام(ص) اظهار مى دارد كه اگر آنان با تو به مقام محاجّه و مناظره درآيند، در پاسخ آنان بگو: من و پيروان من رو به سوى خدا كرده ايم. پاسخى را كه خدا به پيامبر خود مى آموزد در واقع اعراض از مناظره است كه خود فنّى در آداب مناظره مى باشد. گاهى دو طرف با يكديگر مناظره مى كنند و حرفهاى خود را مى زنند ولى يك طرف لجاجت مى كند و دلايل روشن طرف مقابل را با عناد و هوچيگرى و بدون داشتن حرف حساب ردّ مى كند در اينجا طرف ديگر نبايد آن دلايل را تكرار كند بلكه بهتر اين است كه مناظره را خاتمه يافته اعلام نمايد و فقط با ذكر يك مطلب كلى از ادامه بحث خوددارى كند. در اينجا نيز پس از بحثهاى متعددى كه شده و مطالب بسيارى كه تا كنون عنوان گرديده، ديگر جاى آن است كه از مناظره اعراض شود و دلايل پيشين تكرار نشود. پس از اعلام ختم مناظره، به پيامبر دستور مى دهد كه به كافران چه اهل كتاب و چه مشركان كه كتاب ندارند (امّى ها) بگو: آيا اسلام آورديد و در مقابل دعوت خدا تسليم شديد؟ اگر آنها اسلام آورده باشند، هدايت شده اند و دين حق را يافته اند و اگر پشت كنند و اسلام را نپذيرند، ديگر تكليف از پيامبر ساقط شده چون وظيفه پيامبر تنها رساندن پيام خداست و ايمان آوردن يا نياوردن افراد از عهده پيامبر بيرون است. البته پيامبر اسلام همواره از اينكه كافران ايمان نمى آوردند، ناراحت بود و غصه مى خورد ولى خداوند در موارد متعددى از قرآن و از جمله در همين آيه به پيامبر خود تسلاّ مى دهد و به او خاطرنشان مى سازد كه تو وظيفه خود را كه همان پيام رسانى است انجام دادى و ديگر تكليفى ندارى. در پايان آيه حقيقتى را كه چند آيه پيش بيان شده بود، تكرار مى كند و آن اينكه خداوند بر بندگان خود بيناست يعنى او مى داند كه چه كسى ايمان خواهد آورد و چه كسى از پذيرش اسلام امتناع خواهد كرد.
|
