 |
|
تفسير كوثر جلد دوم يعقوب جعفرى مراغى - ۲ - چند روايت
1 ـ عن النبى (ص) قال: ثلاثة لايكلمهم الله: المنّان الذى لايعطى شيئا الا بمنّة و
المسبل ازاره و المنفق سلعته بالحلف الفاجر.(1) وَ مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغآءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ تَثْبيتًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّة بِرَبْوَة أَصابَها وابِلٌ فَاتَتْ أُكُلَها ضِعْفَيْنِ فَاِنْ لَمْ يُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصيرٌ (*)أَيَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخيل وَ أَعْناب تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ لَهُ فيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْكِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفآءُ فَأَصابَهآ اِعْصارٌ فيهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ (*) و مَثَل كسانى كه مالهاى خود را براى طلب خوشنودى خدا و محكم كردن (ايمان) خويشتن انفاق مى كنند، مَثَل باغى است بر جاى بلند كه باران تند به آن برسد پس خوردنى خود را دوچندان بدهد و اگر باران تند به آن نرسيد پس باران نرمى به آن برسد و خدا به آنچه انجام مى دهيد بيناست (265) آيا يكى از شما دوست دارد كه او را باغى از خرما و انگور باشد كه از زير آن جويها جارى شود. براى او در آن باغ از همه ميوه ها باشد و او را پيرى فرا رسد در حالى كه فرزندان ناتوانى داشته باشد پس ناگهان آن باغ را گردبادى كه در آن آتش است فرا گيرد و آن را بسوزاند. خداوند اينچنين آيات را براى شما بيان مى كند شايد بينديشيد (266) نكات ادبى
1 ـ «ابتغاء» طلب، درخواست. از بغى به معناى خواستن. ضمناً اين كلمه مفعول له براى
ينفقون است. تفسير و توضيح
آيه (265) و مثل الذين ينفقون اموالهم... : مَثَل چهارم در اين گروه از آيات است كه
مانند مَثَل اول درباره كسانى است كه اموال خود را انفاق مى كنند منتهى در مثل اول
براى كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند مَثَل زده شد و در اين آيه
براى كسانى كه اموال خود را در جهت جلب خوشنودى خدا و تثبيت و تحكيم ايمان خود
انفاق مى كنند، مَثَل زده مى شود كه البته تفاوت چندانى با يكديگر ندارند و فقط
تعبيرها مختلف است. يآ أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّباتِ ما كَسَبْتُمْ وَ مِمّآ أَخْرَجْنا لَكُمْ مِنَ الْاَرْضِ وَ لا تَيَمَّمُوا الْخَبيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بِاخِذيهِ اِلاّ أَنْ تُغْمِضُوا فيهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ غَنِىٌّ حَميدٌ (*)اَلشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشآءِ وَ اللّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُوَ فَضْلاً وَ اللّهُ واسِعٌ عَليمٌ (*)يُؤْتِى الْحِكْمَةَ مَنْ يَشآءُ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِىَ خَيْرًا كَثيرًا وَ ما يَذَّكَّرُ اِلاّ أُولُوا الْاَلْبابِ (* )وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَة أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْر فَاِنَّ اللّهَ يَعْلَمُهُ وَ ما لِلظّالِمينَ مِنْ أَنْصار (*)اِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمّا هِىَ وَ اِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَرآءَ فَهُوَ خَيْرٌلَكُمْ وَ يُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئاتِكُمْ وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبيٌر(*) اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از چيزهاى پاكيزه اى كه به دست آورده ايد و از آنچه براى شما از زمين بيرون آورده ايم، انفاق كنيد و قصد آن را نداشته باشيد كه از چيز ناپاك انفاق كنيد چيزى كه شما خود آن را نمى گيريد مگر اينكه در آن چشم پوشى كنيد. و بدانيد كه خداوند بى نياز ستوده است (267) شيطان براى شما نويد فقر مى دهد و شما را به كار زشت دعوت مى كند ولى خدا شما را به آمرزشى از خود و فزونى نويد مى دهد و خدا وسعت بخش داناست (268) حكمت را به هر كس كه بخواهد مى دهد و به هر كس كه حكمت داده شد، پس خير فراوانى به او داده شده است و يادآور نمى شوند مگر صاحبان انديشه (269) هر چه را انفاق نماييد و هر چه را نذر كنيد، پس خداوند آن را مى داند و براى ستمگران يارانى نباشد (270) اگر صدقه ها را آشكار كنيد، چه خوب است آن، و اگر آن را پنهان نماييد و به تهيدستان بدهيد، براى شما بهتر است و خدا بعضى از گناهان شما را مى پوشاند و خدا به آنچه انجام مى دهيد آگاه است (271) نكات ادبى
1 ـ «طيبات» جمع طيبه به معناى چيز پاك و پاكيزه. ضد خبائث. تفسير و توضيح
آيه (267) يا ايها الذين آمنوا انفقوا ... : باز هم سخن از انفاق و مسايل و شرايط
آن است. در اين آيه به اين موضوع مى پردازد كه انسان بايد از چيزهاى پاك و پاكيزه و
پسنديده كه آن را دوست دارد انفاق كند و از آن به «طيبات» تعبير مى كند. اين واژه
هم شامل پاكيزگى و شايستگى ظاهرى مال است و هم شامل حلال بودن آن است انفاق بايد از
بهترين چيزهايى كه انسان آن را كسب مى كند و به دست مى آورد، باشد. در تأكيد مطلب قبلى كه بايد از «طيبات» انفاق كرد، اظهار مى دارد كه هرگز به اين فكر نباشيد كه از اموال نامرغوب و كم ارزش خود يا از اموالى كه از راه نامشروع به دست آورده ايد، انفاق كنيد و از آن به «خبيث» تعبير مى كند. خباثت مال يا به جهت نامرغوب و ناپسند بودن آن است و يا به جهت كسب آن از راه حرام است و نبايد چنين مالى را انفاق نمود. آنگاه تذكر مى دهد كه اگر چنين مالى را كسى به خود شما بدهد، آن را جز با كراهت نمى گيريد و حاضر نيستيد آن را بپذيريد مگر اينكه از ناپسندى كار دهنده آن چشم پوشى كنيد و به هر حال از آن ناخشنود هستيد اكنون كه چنين است، پس خود را به جاى ديگران بگذاريد و آنچه را بر خود نمى پسنديد بر ديگران نيز نپسنديد و بدانيد كه خدا بى نياز و ستوده است و به انفاقهاى شما نيازى ندارد.
اصرار و تأكيد قرآن در مورد اينكه صدقه دادن و انفاق بايد از اموال مرغوب و با ارزش
صورت گيرد، در واقع ارزش دادن به فقير است تا شخصيت او پايين نيايد زيرا او هر چند
كه فقير و تهيدست است اما به هر حال يك انسان و يك مسلمان است كه بايد شخصيت و ارزش
او حفظ شود. نظير اين آيه آيه ديگرى است كه مى فرمايد: اين است كه خداوند در اين آيه هشدار مى دهد كه شيطان شما را با وعده فقر مى فريبد و به فحشا و معصيت فرمان مى دهد. گفته شده كه منظور از فحشا در اينجا بخل است ولى بهتر است كه آن را اعم از بخل بگيريم زيرا انسان در اثر اين وسوسه شيطانى و براى تأمين آينده خود، ممكن است دست به هر گناه و خلافى بزند و نگرانى از آينده او را به ارتكاب جرائم گوناگون وادار سازد. در برابر وعده فقر از سوى شيطان، خداوند نيز دو چيز را وعده مى دهد: يكى آمرزش گناهان و ديگرى فزونى در مال است. كسى كه انفاق مى كند از سويى بعضى از گناهان او بخشوده مى شود و از سوى ديگر خير و بركت و فزونى به مال او داده مى شود و فردى كه به خدا ايمان دارد در موقع انفاق و بذل مال نه تنها از فقر نمى ترسد و از آينده خود نگران نيست بلكه به فضل و مرحمت خداوند اميدوار است و انتظار آن را دارد كه علاوه بر آمرزش گناهانش، خدا بر مال و ثروت او نيز بيفزايد و خدا كه چنين وعده اى را مى دهد، توانايى انجام آن را دارد زيرا كه او «واسع و عليم» است. واسع است گشايش و وسعت مى دهد و عليم است از نيتهاى قلبى بندگان خود آگاه است. آيه (269) يؤتى الحكمه من يشاء ... : اين خداى واسع و عليم كه ذكر او در آيه پيش گذشت، به هر كس كه بخواهد «حكمت» مى دهد و او را با اين صفت برجسته مفتخر مى سازد البته خواستن خدا از روى ضابطه و معيار است و انسان در اثر عبادت و بندگى بايد در خود اين شايستگى را به وجود آورد كه خداوند به او علم و حكمت ببخشد. اكنون بايد ديد كه حكمت چيست؟ حكمت حالتى در انسان است كه در اثر تيزفهمى و تيزهوشى ، حقايق را آنچنان كه هست مى فهمد و در فهم اشياء و موضوعات دچار اشتباه نمى شود و اين بالاترين مرتبه در علم و آگاهى است . وقتى انسان به معرفتى رسيد كه همه چيز را درست فهميد، او علم و حكمت را به دست آورده است.
گاهى انسان به گمان خود چيزى را مى فهمد و حتى به آن يقين دارد ولى علم او جهل مركب
است و حقيقت برعكس آن چيزى است كه او پنداشته است چنين علمى از جهل بدتر است و لذا
پيامبر اسلام گاهى براى خود چنين دعا مى كرد: اللهم ارنى الاشياء كما هى خداوندا
اشياء را آنچنان كه هست به من بنما! در واقع او از خداوند علم و حكمت مى خواست و
البته به او داده شده بود و او مى خواست كه اين حالت در او تداوم داشته باشد.
همانگونه انسان از پشت شيشه هاى موج دار همه چيز را كج مى بيند چون اين شيشه ميان
ديد او و اشياء، فاصله مى افتد و باعث انحراف نور مى شود. گناه و معصيت نيز نسبت به
ديد باطنى انسان همين حالت را مى دهد.
مى توان گفت كه حكمت همان «فرقان» است كه ذكر آن در قرآن آمده و يكى از نامهاى قرآن
است و معناى آن قدرت تشخيص حق از باطل است و طبق آيه قرآن، اين قدرت در اثر تقوا و
پرهيزگارى به وجود مى آيد:
كلمه حكمت بارها در قرآن آمده و از آن به عنوان موهبت مهمى كه خدا به پيامبران و
بعضى از افراد داده است، ياد شده درباره پيامبر اسلام (ص) مى فرمايد:
توجه كنيم كه حكمت مخصوص پيامبران نيست بلكه ديگران نيز مى توانند در اثر تقوا آن
را به دست آورند به طورى كه لقمان حكمت را به دست آورده بود (لقمان / 12) در حالى
كه پيغمبر بودن او معلوم نيست و اساساً در چندين آيه از قرآن كريم آمده كه يكى از
وظايف مهم پيامبران و از جمله پيامبر اسلام (ص) اين بوده كه به مردم در كنار كتاب،
حكمت نيز بياموزند: آيات (270-271) و ما انفقتم من نقفة او نذرتم... : آنها كه اموال خود را انفاق مى كنند يا چيزى را نذر مى كنند، بايد بدانند كه خداوند از كار آنها آگاهى دارد و بنابراين بايد انفاق را با شرايط خود انجام بدهند و به نذر خود همانگونه كه متعهد شده اند عمل نمايند. نذر اين است كه انسان در برابر خداوند، خود را به چيزى ملتزم و متعهد كند و مثلا چنين بگويد: من در برابر خدا نذر مى كنم كه فلان عمل را انجام دهم يا فلان چيز را انفاق كنم يا بگويد: من در برابر خدا نذر مى كنم كه اگر فلان حاجتم روا شود چنين و چنان كنم. اولى را نذر ابتدايى و دومى را نذر شرطى مى گويند و از نظر فقهى هر دو لازم الاجرا است و كسى كه نذر مى كند بر او واجب مى شود كه به نذر خود عمل كند و اگر نكرد كفاره دارد.
پىنوشتها: 1 - الخصال ص 184
|
