2ـ برهان البيان .

مـؤلـف مـحـترم در اين تفسير, به شرح و تاويل آيه استخلاف از سوره ى نورپرداخته است و بحث خـويـش را اختصاص به خلافت و امامت اميرالمؤمنين على (ع ) بااستناد به آيات قرآنى داده است مـرحـوم شـيـخ آقا بزرگ تهرانى در الذريعه آنرا به زبان اردودانسته و مى نويسد در هندوستان به چـاپ رسيده است و خانبابا مشار در كتاب مؤلفين كتب چاپى آنرا به عربى ضبط كرده است البته اين احتمال مى رود اين كتاب به هر دو زبان چاپ و نشر شده باشد.
آثار و تاليفات :.
مـؤلـف مـحترم و بزرگوار آن علاوه بر تفاسير فوق آثار ارزنده ى ديگرى نيز دارد كه نوعا پيرامون مسائل فقهى و كلامى مى باشد و بخشى از آنها به اين ترتيب مى باشد: ابطال التناسخ , ارض العتاق , ازالـة الـغين , برهان شق القمر, البشرى بالحسنى , تجريدالمعبود,التذكرة فى شرح التبصره , تقليد الـمـيـت , تـكـليف المكلفين , الجبر و الاختيار, جنة وافيه ,جواب لاجواب , حجج العروج على اهل الـلـجـوج , خلاصة الاحوال , ضيا النسمة ,لاتدركه الابصار فى نفى رؤية اللّه بالابصار, معارف الملة , مـعارف الفرقه التاجيه و الناريه ,ناصرالعترة الطاهر, نفى الاجبار عن الفاعل المختار, نفى رؤية اللّه , نماز پنجگانه , هداية الغافلين , هداية الاطفال )) ((358)).
اين كتابها در لابلاى الذريعه الى تصانيف الشيعه مجلدات ذيل با قيد صفحات ج1 /67 ـ 524 ـ 529 ـ ج 3/96ـ 118ـ356 و ج 4/21 ـ391ـ407و ج 5/81ـ162ـ170ـ ج6 /:264 و 6/212 وج 15/131 وج ـ ن يا 21/194 ـ 193 و ج 24/16 ـ 268 ـ 311 و ج 25/186 و169 به ترتيب معرفى شده اند.
دفاع از شريعت :.
از عـنـاوين كتاب هاى فوق بى آنكه به محتواى آنان رسيدگى شود معلوم مى گردد كه با توجه به مـوقعيت خاص نويسنده , عموما در دفاع از مذهب و معارف شريعت نبوى (ص ) و اثبات حقانيت و استوارى احكام نورانى اسلام به رشته ى تحرير درآمده است ((359)).
مركز نگهدارى :.
ايـن تـفـسـيـر تـحت 2733 ـ 2748 د رفهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آية اللّه مرعشى با خط مؤلفين آن معرفى شده است ((360)).

تفسير سيد حسين شيخى يزدى .

(زنده در سال 1324 ه ق ). مـؤلـف آن سيد حسين بن جعفرموسوى يزدى از علماى نيمه اول قرن چهاردهم هجرى و يكى از اعلام شيخيه مى باشد.
صاحب تراجم الرجال در معرفى او مى نويسد:.
((او فرد فاضل متتبع در تفسير و تاريخ و حديث مى باشد و علاقه عجيبى به تعاليم حاج كريم خان كرمانى دارد به همين جهت معروف به ((شيخى )) گرديده است )). او امام جماعت مسجد معروف به مسجد ((شيخيه )) در محله يوزداران بود وشهرت دارد كه خود حاج كريم خان كرمانى در مشكلات اخبار و احاديث به او مراجعه مى كرده است او داراى كتابخانه نـفـيـس خطى بوده است كه بيش از 8000 جلد كتاب نفيس داشته است پس از وفات او, فروخته شـده اسـت بـخشى از آنرا يك فرد يهودى خريده , وبه خارج برده است و بخش ديگرى را يك فرد بهائى خريده و آنرا آتش زده است و تعدادبسيار نادرى از آنها نصيب كتابخانه هاى يزد, شده است .
از تاليفات او ((كتاب الدين و امهات الائمة الاطهار (ع ))) مى باشد كه فراغت ازتاليف آن در 1324 رخ داده و ديگرى ((تفسير قرآن كريم )) مى باشد.
آقـاى سيدعلى محمد وزيرى نقل نموده است كه : ((اين تفسير در 20 جز قرار داردو از برخى ديگر شنيده ام كه اين تفسير در كتابخانه برخى از آقايان شيخيه موجودمى باشد ))((361)).

توشيح التفاسير تنكابنى .

(م 1324 ه ق ). مـؤلـف آن مـيـرزا مـحـمـد بـن سليمان بن ملا محمد رفيع تنكابنى يكى از اعيان تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
تـفـسـيـر در دو جـلـد قرار دارد جلد اول شامل قواعد و ضوابط و شامل آيه 90 ازسوره آل عمران ((شـهـد اللّه انـه لا الـه الا هـو)) و جـلد دوم آن شامل سوره الحمد تا آيه 24 ازسوره بقره و تفسير سـوره هـاى الاعـلـى , الضحى , الفيل النصر, القدر كه بنام فرهاد ميرزا و به افتخار او شرح و تفسير نموده است ))((362)).

تفسير ميرزا يحيى بيدآبادى .

(م 1325 ه ق ). مـؤلف آن يحيى بن محمد شفيع شريف مستوفى بيدآبادى اصفهانى يكى ازمفسران عاليقدر قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
آقاى اشكورى صاحب تراجم الرجال شرح حال ايشان را از نقبا البشر (بخش مخطوط) آورده است و در مقام معرفى او مى نويسند:.
((او حـدود سـال 1258 هـ مـتـولد, و در دوران نوجوانى به نجف مهاجرت نموده است و از اساتيد ايشان در نجف آية اللّه حاج شيخ مرتضى انصارى (1281 ه ق ) بوده است )). ((سـپـس به امر پدر به اصفهان برگشته است ايشان اجازه مفصلى از شيخ مهدى بن على كاشف الغطا نجفى دارند كه در 24 سالگى به ايشان داده اند ايشان فرد دانشمندبزرگ و متبحرى در كلام و فـلـسـفـه , تفسير, فقه و اصول مى باشند و از بزرگان و اعيان فضلاى اصفهان شمرده مى شوند كـتـابـخانه آبادى داشته اند كه داراى مخطوطات نفسير وممتازى بوده است كه متاسفانه پس از درگـذشـت او پراكنده شده است از تاليفات ايشان ,((اصول الدين )) مى باشد كه مجلد اول آن در سـال 1322 پـايـان پـذيـرفـته است , ((اصول الفقه ))و تفسير آيه ((ولقد كرمنابنى آدم )) و تفسير ((سوره الفاتحة )), ((جامع الاصول )) و ديگر آثارمى باشد))((363)). مركز نگهدارى :.
نسخه اى از اين تفسير در فهرست كتابخانه آية اللّه مرعشى معرفى شده است ((364))

.
شـرح حال اجمالى ايشان در التراث العربى تاليف آية اللّه آقاى سيد احمد حسينى اشكورى نيز آمده است ((365))

.
ايـن نـسـخـه تحت كد 6476 در فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى معرفى شده است كه به خط خود مؤلف مى باشد ((366)).

تفسير جلا الضمير شيخ محمد بحرانى .

(زنده در 1325 ه ق ). مـؤلـف آن عـالـم بارع شيخ محمد بحرانى از نوادگان شيخ يوسف بحرانى يكى ازاعلام اخباريه و فقيه محدث در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
نام كامل اثر تفسير او ((جلا الضمير فى حل مشكلات آية التطهير)) مى باشد.
اين تفسير در يك مجلد به زبان عربى و به شيوه ى روايى شامل آيه تطهير مى باشدمؤلف محترم در اين اثر قرآنى به تفسير آيه 33 سوره احزاب ((انما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجس اهل بيت يطهركم تطهيرا)) با بهره گيرى از روايات و احاديث خاندان عصمت وطهارت به تفسير و تاويل آن پرداخته اسـت و از كتاب ثلاثل الحديد جدش شيخ يوسف بحرانى نيز نقل مى كند اين تفسير در 1325 ه ق در بمبئى به چاپ رسيده است ((367)).

تفسير قائينى .

(م 1325 ه ق ). مـؤلـف آن مـولى على اصغر بن محمد حسن قائنى بيرجندى يكى از اعلام فقهى وتفسير ربع اول قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
تفسير او همانند تفسير البرهان مى باشد كه شامل روايات ماثوره از پيشوايان معصوم (ع ) مى باشد او از مـشـايـخ مـولى حاج شيخ محمد باقر بيرجندى متوفاى 1352هجرى است شاگردش در بغية الـطـالـب گـفـته است : ((او تفسير ديگرى دارد كه در برخى ازموارد از محى الدين عربى تبعيت نموده است ))((368)).

حاشيه بر تفسير صافى مفيد شيرازى .

(م 1325 ه ق ). مـؤلف آن عالم عارف مفيد بن ميرزا محمد نبى بن ميرزا كاظم شيرازى يكى ازاعيان تفسيرى در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
مؤلف محترم كه استاد فرصت شيرازى بوده است داراى آثار و تاليفات متعددى مى باشد كه مرحوم مدرس در ريحانة الادب از دوازده عنوان آنها نام مى برد كه نوعا درتاريخ , ادب و حديث مى باشند اثر تفسيرى و قرآنى او حاشيه اى بر تفسير صافى ملامحسن فيض كاشانى مى باشد و در كتاب سيد الـكتب نيز از تفسير آيات فراوان استفاده كرده است او داراى ذوق شعرى سرشارى بوده است و از اشعار او پيرامون وصف پيامبربزرگوار اسلام (ص ) بيت زير مى باشد:.
زده طـعـنـه بر مه آسمان لمعات روى محمدى (ص ) ـــــ شده رشك عطر و گل جنان نفحات بوى محمدى ((369)).

تفسير فارسى عبدالحسين آيتى .

(چاپ 1326 ه ق ). مـؤلـف مـحترم آن عبدالحسين آيتى معروف يا متخلص به ((آواره )) يكى از اعيان قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
تـفـسـيـر او در سه مجلد در سال 1326 ه ق در چاپخانه شركت سهامى طبع كتاب تهران به چاپ رسيده است ((370))

.
عـبـدالحسين آيتى نخست از شيفتگان بهائيت بوده است پس از آگاهى از مكايدآنان از صدق دل بـازگشت و كتاب ((كشف الحيل )) را در معرفى مكايد و نقشه هاى آنان نگاشت سپس به تفسير و ترجمه ى كلام اللّه پرداخت .

جواهر الايمان شيخ ‌محمدباقر سيرجانى .

(زنده در 1326 ه ق ). مؤلف آن شيخ محمد باقر بن حاج اسماعيل تاجر سيرجانى معروف به سلطان العلما از اعلام اماميه و جامع معارف اسلامى در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
نام كامل تفسير مورد بحث ((جواهر الايمان فى ترجمة تفسير القرآن )) مى باشد كه در يك مجلد به زبـان فـارسـى و شـيوه ى روايى , ترجمه اى از تفسير منسوب به امام حسن عسكرى (ع ) به فارسى مى باشد كه در 1320 ه ق در بمبئى چاپ سنگى گرديده است ((371)).

تفسير ناسخ التفاسير و ناصر النحارير.

(م 1326 ه ق ). مـؤلـف آن صدر الاسلام شيخ على اكبر بن شيخ محمد از شاگردان محدث عاليمقام علامه نورى يكى از اعيان تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
او خود يكى از بزرگان اماميه در اواخر قرن سيزدهم و اوائل قرن چهاردهم هجرى مى باشد علاوه بـر تـفـسـيـر از آثـار علمى او: ((اخوان الصفا دراخلاق )) و ((الدعوة الحسنى )) و ((آب حيات )) را مى توان نام برد.
او كـلمات قرآن را بر حسب ترتيب حرف تهجى در حدود 80 هزار خط, تفسيرنموده است و تعداد 20 تـفسير از تفاسير شيعه را به عنوان منبع معرفى نموده است او دراين كتاب تعهد اخلاقى دارد كـه از تـفـاسـيـر عـامـه چيزى را نقل ننمايد نسخه اى از اين نوشته پيش عبدآل مجيد همدانى و نـسـخه اى ديگر در دانشگاه تهران تحت شماره 2469 به خطمؤلف و نسخه ديگر پيش فخر الدين نصيرى يافت مى شود.
آغاز آن :.
((اللهم انى اشهدك ان هدا لاقرآن كتابك المنزل )) ((372))

.
وفات او:.
وفـات او را مـرحـوم حـاج آقا بزرگ تهرانى در جلد اول الذريعه سال 1325 ه ق معرفى نموده بود سـپـس كـتـاب ((تـكـاليف الايام )) او را چاپ نموده بودند و در پيشگفتار آن تاريخ ولادت يكى از فـرزنـدان خود را 1326 ه ق با خط مؤلف آورده بودند معلوم مى شود كه تا آن تاريخ در قيد حيات بوده اند((373)). مركز نگهدارى :.
اين تفسير در فهرست كتابخانه دانشگاه تهران ج 9 ص 1239 تست شماره 2469با خط خود مؤلف نام برده شده است ((374)).

النبذة الغرا الموضحة محمد حسينى .

(م 1326 ه ق ). مـؤلـف آن سيد محمد بن عبدالقادر اهول حسينى يكى از اعيان تفسيرى زيديه درقرن چهاردهم هجرى مى باشد.
اين تفسير پيرامون آيه ى شريفه :((ولكن من شرح بالكفر صدرا)) مى باشد.
آغاز آن :.
((نسال اللّه هداية للصواب و حماية من كل شك و ارتياب )). اين تفسير يكى از ذخيره هاى نفيس مكتبة الجامع الكبير يمن مى باشد ((375)).

تفسير بيان السعادات گنابادى .

(م 1327 ه ق ). مؤلف آن سلطان محمد گنابادى از شاگردان حاج ملا هادى سبزوارى يكى ازاعلام تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
قـرآن كـريـم بـا شيوه ها و روش هاى گوناگون , مورد مطالعه و تفسير واقع شده است كه يكى از شـيـوه هاى با ميمنت تفسير قرآن كريم , روش معنوى و عرفانى آن مى باشد و درآن شيوه به ابعاد عـرفـانـى سـيـر و سـلوكى و درجات و مراتب آن پرداخته شده است و درمجموع مى توان گفت تـفـسيرهائى از اين قبيل با تمام اهميتى كه دارند كمتر نوشته شده انداز آن ميان : به چند اثر مهم تفسيرى مى توان اشاره نمود:.
تـفسير روح البيان تاويلات عبدالرزاق كاشانى , لطائف الاشارات , تفسير كشف الاسرار و اخيرا بيان السعادات فى مقامات العبادات يا ((التفسير المنير)). مـؤلـف آن : عـالـم جليل , عارف نبيل حاج سلطان محمد گنابادى است كه تحصيلات خود را در مـشـهد مقدس و نجف اشرف به اتمام رسانده و جهت درك علوم عقلى وفلسفى از محضر حكيم عـارف و زاهـد مـتـالـه حاج ملا هادى سبزوارى بهره مند شد و مدتهادر خدمت استاد به تحصيل پرداخت وى صاحب تاليفات متعددى است كه مهم ترين آنها همين تفسير شريف مى باشد.
اين تفسير از نكات دقيق عرفانى , فلسفى و ادبى بسيار برخوردار مى باشد ومطالب نو و ابتكارى در آن به چشم مى خورد كه سابقه نداشته است مؤلف همه ى اين نكات تازه و ابتكارى را از توجه كامل به اخبار و احاديث ائمه (ع ) مى داند و خود درمقدمه فرموده است :.
((هـمـه آنـچـه در تفسير آيات ذكر شده است كلا مستند به احاديث و اخبار مى باشد كه از مصادر عـصـمـت (ع ) روايـت شده است و در بعضى از اوقات از اشارات كتاب وتلويحات اخبار لطائفى بر نويسنده ظاهر مى شد كه آنها را در هيچ كتابى نديده و ازگوينده اى نشنيده بود.
مرحوم حاج آقا بزرگ در كتاب الذريعه الى تصانيف الشيعه مى نويسد:.
((آنـچـه در اول ايـن تـفسير از بيان وجوه اعراب و حروف مقطعه و شقوق آن , آورده است عقل را خيره مى كند)). ايـن تـفـسـير در تهران در يك جلد بزرگ به نفقه ى اصحاب عارف معاصر مولاسلطان محمد بن حيدر محمد گنابادى جنابذى چاپ شده است و فراغت از تاليف آن درسال 1311 ه ق بوده است و ظـاهـرا اصـل تـفـسـير از رساله شيخ على بن احمد مهائمى كدكنى (متوفى 835) بوده باشد به تفصيلى كه در الذريعه آمده است ((376))

.
تفسير بيان السعاده فى مقامات العباده در چهار مجلد بزرگ رحلى قرار گرفته است و چند بار به چـاپ رسـيـده است چاپ اخير آن از سوى مؤسسه اعلمى بيروت ازروى همان چاپ قبلى افست شـده است و اخيرا به زبان فارسى نيز ترجمه شده است ويك جلد از ترجمه ى آن نيز به بازار آمده است .

تفسير جابرى .

(م 1327 ه ق ). مـؤلـف آن حـسـن بن على بن محمود شيخ جابرى انصارى يكى از اعيان تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
ايـن اثـر تـفسير واقع در دو مجلد است كه در اصفهان به 1327 ش در 500 صفحه به چاپ رسيده است ((377)).

روضة الامثال كوزه كنانى .

(م 1327 ه ق ). مـؤلـف آن ملااحمد بن عبداللّه كوزه كنانى ((378))

تبريزى يكى از اعيان تفسيرى و پژوهشى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
او يـكى از شاگردان ارشد مرحوم آيت الحق شيخ مرتضى انصارى (متوفى 1281ه ق ) در رشته ى فقه و اصول بوده است .
روضة الامثال شامل مثل هاى قرآنى مى باشد كه از دير باز مورد توجه دانشمندان و ادبا قرار داشته اسـت كـتـاب فوق از تك نگاشته هاى گرانقدرى است كه در اين زمينه به رشته ى تاليف در آمده است و داراى نكته هاى لطيف و آموزنده تفسيرى مى باشد.
روضـة الامـثال يك بار در سال 1325 قمرى با سرمايه ى حاج لطفعلى آقا اتحاديه در تبريز به قطع رحلى در 450 صفحه به زيور طبع آراسته شده است .
گفتار حاج آقابزرگ تهرانى :.
مرحوم حاج آقابزرگ تهرانى درباره آن گفته است :.
((روضـة الامثال در مورد امثال قرآن نوشته شده است و از آن احمدبن عبداللّه كوزه كنانى تبريزى نـجـفـى مـتـوفـى 1327 هـ ق مـى باشد اين كتاب پس از اداى حمد و سپاس الهى با بحث درباره شاخه هاى فن بلاغت و فوائد تمثيلى شروع و در سال 1325 ه ق به چاپ رسيده است ))((379)). آثار و تاليفات :.
مؤلف محترم امثال , تاليفات ديگرى نيز دارد از آن ميان ((ايقاظ الامرا و تنبيه العلما)) است كه در زمـينه ى هشدار باش به فرمانروايان و عالمان دينى است تا راه را گم نكنند, چون سرنوشت مردم وابسته به وجود هردوى آنان مى باشد.
گفتار آقاى اشكورى :.
مـحقق گرامى جناب آقاى ابوالفضل اشكورى كه كتاب را از نزديك مشاهده نموده اند مى نويسد: ((از نـزديـك از 75 منبع اصلى و مهم اعم از كتب شيعه و سنى درنگارش آن سود برده به ويژه از تفسير ((روح البيان )) شيخ اسماعيل حقى فراوان نقل كرده است ))((380)).

تفسير شيخ عمران خفاجى نجفى .

(م 1328 ه ق ):.
مولف آن عالم عامل مرحوم شيخ عمران بن حاج احمد دعيبل خفاجى نجفى يكى از اعيان تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
تفسير فوق كه فراغت از آن در 16 رمضان 1317 ه ق صورت گرفته است از آثارقرآنى عالم نامبرده فـوق مـى بـاشـد كـه بـنا به معرفى مرحوم حاج شيخ آقابزرگ تهرانى كه نسخه خطى آن را پيش فـرزنـدش شـيـخ مـوسى بن عمران رؤيت كرده است يكى از آثارقرآنى شيعه در آن قرن مى باشد )) ((381)).

تفسير سوره توحيد شيخ ابوتراب .

(م 1328 ه ق ). مـؤلـف عـاليقدر آن حجة الحق آقاى سيد ابوتراب بن ابيطالب يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
اثـر تـالـيـفـى او پـيـرامـون سـوره توحيد در مورد اسرار توحيد و كشف رازهاى آن سوره مباركه مى باشد ((382)).

احكام قرآن يا قانون اسلام اميرى .

(چاپ 1328 ه ق ). مـؤلـف مـحـتـرم آن آقـاى غلامرضا اميرى كرمانشاهانى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
تاليف او پيرامون آيات فقهى و حكمى قرآن مجيد مى باشد كه در سال فوق در119 صفحه رقعى در تهران چاپ و انتشار يافته است ((383)).

افضل التفاسير غلامحسين المعى .

(م 1330 ه ق ). مـؤلف آن غلام حسين متخلص به المعى و ملقب به افضل الملك از اعيان تفسيرى قرن چهاردهم مى باشد.
اين تفسير از روى تفسير مجمع البيان طبرسى به صورت خلاصه و فشرده بامقدمه فارسى در سال 1330 جـهـت سـلـطـان احـمدشاه قاجار در زمان فرمانفرمائى سلطان حسين ميرزا نيرالدوله در خراسان نگاشته آمده است .
نسخه اى از اين تفسير در تهران كتابخانه ملك ج 1 ص 54 تحت شماره 691موجود مى باشد.

تفسير شيخ على اكبر تربتى خراسانى .

(م 1331 ه ق ). مؤلف آن حاج شيخ على اكبر تربتى خراسانى يكى از اعيان تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد .
او از اجـلـه شـاگـردان آيـه اللّه خـراسـانى است يك جلد از آن تفسير خارج شده است وآن ملمح مى باشد.

حقائق التاويل فى اسرار التنزيل خراسانى .

(زنده در 1332 ه ق ). مؤلف آن , مولى محمد بن محمد حسين خراسانى (زنده در سال1332 ه ق ) ازاعيان تفسيرى قرن چـهـاردهـم هجرى مى باشد در اين كتاب تفسير بزرگ روائى كه كمتر به موضوعات ادبى و اقوال مفسرين پرداخته شده است .
ولـى در عـوض در ايـن تفسير اسرار آيات به تفصيل آمده است و اقوال مرحوم مجلسى را پيرامون تـعـداد كـثـيـرى از احاديث و روايات را وارد ساخته است مجلد سوم آن پيرامون سوره شريفه آل عمران در پنجم ربيع الثانى 1332 پايان پذيرفته است .
ايـن تـفـسـير تحت كد 3495 به خط خود مؤلف در فهرست كتابخانه آية اللّه مرعشى معرفى شده است ((384)).

تفاسير آية اللّه نجفى اصفهانى .

(م 1332 ه ق ). مؤلف آن شيخ محمدتقى بن شيخ محمدباقر بن شيخ محمدتقى اصفهانى يكى ازاعلام تفسير قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
مـؤلف عالى قدر در عصر خويش مرجع خاص و عام و جامع معقول و منقول وحاوى فروع و اصول بوده است و داراى سه اثر قرآنى مى باشد:.
1ـ تاويل الايات الباهره فى فضل العترة الطاهره (ع ). گـرچـه اين قبيل كتابها را كه پيرامون اهل بيت (ع ) نوشته شده است مى توان كتاب هاى حديثى تـلـقـى نمود ولى چون نوعا آيات متعددى مورد شرح و تفسير واقع مى شود به يك اعتبار مى توان كتاب تفسيرى قلمداد كرد ((385))

.
2ـ اسرار الايات .
اثـر قـرآنـى بـنـام ((اسـرار الايات )) مى باشد كه به زبان عربى نگاشته شده است و اين اثرپيرامون بـررسـى هـاى قرآنى و تفسير مشكلات برخى از آيات نورانى قرآن مجيد مى باشدهر چند هنوز به رؤيت و مطالعه نگارنده نرسيده است ((386)). 3ـ خواص الايات .
شـرح و ترجمه ((الدر النظيم فى خواص القرآن العظيم )) در يك جلد به زبان فارسى و به شيوه ى كـلامـى شامل تفسير تمام قرآن به ترتيب سوره ها بر منوال الدر النظيم ابوالسعادات يافعى تميمى است اين كتاب در 1299 در بمبئى به چاپ رسيده است .
4ـ عنايات رضويه .
ايـن تـفـسير پيرامون تفسير تعدادى از آيات مشكله مى باشد و مؤلف آنرا در راه سفر به زيارت امام رضا (ع ) گرد آورى نموده است از اين رو اين اثر را ((عنايت رضويه ))ناميده است .

لغات القرآن شيخ جعفر هريسى .

(تاليف در 1332 ه ق ). مؤلف آن مرحوم شيخ جعفر بن ابراهيم هريسى ((387))

تبريزى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
مرحوم حاج آقا بزرگ مى نويسد: ((لغات القرآن در حل برخى از مشكلات آيات قرآن تاليف نامبرده مى باشد كه فراغت از تاليف آن در سال 1332 رخ داده است .
آغاز آن :.
((الحمد اللّه الذى انزل القرآن هدى للناس )). وى مـى افـزايـد مـن ايـن تـفـسير را پيش شيخ حسين بن شيخ مهدى بروجردى درنجف اشرف ديده ام ((388)).

الشهاب المبين فى اعجاز القرآن اردوبادى .

(م 1333 ه ق ). مـؤلـف آن عالم جليل القدر شيخ ابوالقاسم بن محمد تقى بن محمد قاسم اردوبادى يكى از اعيان تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
او والـد مـعـظـم رجـالى نامور مرحوم شيخ محمد على اردوبادى تبريزى يكى ازعلما و مفسرين عاليقدر قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
اصل و نسب او از ديار اوردوباد از شهرهاى جمهورى آذربايجان كنونى است كه در نزديكى مناطق شمالى كشور ما قرار گرفته است .
او عـالـمـى است فاضل , فقيهى است اصولى و رجالى كه از اكابر فقهاى اثنى عشريه مى باشد و در عصر خويش يكى از مراجع تقليد بوده است و جمعى از ايشان پيروى وتقليد نموده اند او در معرفت رجال , مهارتى بسزا داشته است و همين رشته توسط فرزندبرومند و اديب او, مرحوم اوردبادى نيز تعقيب و تداوم يافته است .
آثار و تاليفات :.
او آثـار مـتـعـددى دارد كه از آن ميان : ((السهام النافذه فى رد البابية ـ الشهاب المبين فى اعجاز القرآن مى باشد))((389)).

ترجمة القرآن فى شرايط الايمان تقوى .

(م 1333 ه ق ). مؤلف آن سيد محمد تقى بن سيد مير رضا حسينى قزوينى يكى از اعلام فقهى وتفسيرى در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
اثر تفسيرى فوق به زبان فارسى و شامل 500 آيه از آيات قرآن مجيد مى باشد كه مؤلف بر مذاق خود آنها را از قرآن مجيد انتخاب و تفسير نموده است و اكثر آنها دراحوال اجتماعى مسلمين و كيفيت مـعامله مسلمين با كفار و معاشرت با يكديگر است نسخه ى اصل به خط مؤلف نزد فرزند ارشد وى سيد جواد تقوى موجود مى باشد ((390)).

ضيا التفاسير محمد صادق خوانسارى .

(م 1333 ه ق ). مؤلف آن سيد امير محمد صادق بن مير ابوالقاسم موسوى خوانسارى يكى ازاعلام فقهى و حديثى و قرآنى در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
نـام تـفـسير او ((ضيا التفاسير)) مى باشد كه در يك مجلد بزرگ به زبان فارسى وشيوه ى روايى و استدلالى شامل تمامى قرآن كريم از آغاز تا انجام آن مى باشد.
مؤلف محترم پس از ذكر هر آيه ترجمه مختصر فارسى آن را نيز آورده است سپس با بهره گيرى از روايـات و احـاديث ائمه اطهار به تفسير و تاويل پرداخته است اين تفسير در 1299 ه ق در تهران به قطع رحلى چاپ سنگى گرديده است .
آثار و تاليفات :.
او كـتـاب ديـگـرى بـه نـام ((مـخـزن الانشا)) دارد كه در 450 صفحه ترسلات و نامه ها رادر آن گردآورى نموده است و در جلد 20 ص 224 معرفى كامل شده است ((391)).

تفسير سوره انعام و آيه امانت بهارى .

(م 1333 ه ق ). مـؤلـف آن آيـت اللّه شـيخ محمد باقر بن جعفر بهارى همدانى يكى از اعيان فقهى وتفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
مؤلف محترم آن كه در سال 1277 ه ق در بهار همدان متولد شده است وتحصيلات خود را در آن مـنـطـقه و ديگر حوزه هاى علميه سپرى ساخته است پس ازفراغت از تحصيل , به تاليف و تحقيق پـرداخـتـه و آثـارى از خـود بـه يادگار گذاشته است كه از آن ميان تحقيقى پيرامون آيات الهى مى باشد.
مـوضـوع تحقيق و تفسير او شرح و تفصيل آيه شريفه ((انا عرضنا الامانة على السموات و الارض )) (سـوره احزاب آيه 72) مى باشد البته اين آيه شريفه بيش از او نيزتوسط جمعى از كاوشگران قرآنى بـه ويـژه سيد الحكما مرحوم ميرداماد بر اساس گزارش الذريعه ج 1 ص 50 به طور مستقل مورد تـفـسـيـر و شـرح و بررسى قرار گرفته است تحقيق و تفسير ديگريث كه از او شناخته شده است تفسير سوره شريفه الانعام مى باشد وآخرين كار تفسيرى او شرح آيه ((كن فيكون )) (سوره ياسين ) مى باشد كه در رساله مختصرى آن را گنجانده است ((392)).

منتخب تفاسير تهرانى .

(م 1334 ه ق ). مؤلف آن سيد محمدعلى شاه عبدالعظيمى از اعلام تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
تـفـسـيـر بـرگـزيده ى او در قطع رقعى به چاپ رسيده است او چند منتخب ديگر هم به اسامى ((منتخب الاعمال )) و ((منتخب البخارى )) دارد كه شرح آنها در الذريعه رفته است ((393)).

تفاسير لغات قرآن ميرزا محمد على گيلانى .

(م 1334 ه ق ). مـؤلـف مـحـتـرم آن مـدرس عـالـيقدر مرحوم ميرزا محمد على بن محمد نصير گيلانى رشتى چهاردهى يكى از اعيان تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
او كـه از شـاگـردان مـرحـوم سيد حسين كوهكمرى (متوفى 1299 ه ق ) مى باشد آثارو تاليفات متعددى دارد كه مرحوم مدرس تبريزى فقط 22 عنوان از آنها را نام مى برد كه ازتنوع موضوعات , برخوردار مى باشد مانند: تشريح افلاك , خلاصة الحساب , مصائب ,رسائل , دعاى صباح و.
اثر تفسيرى او بنام ((تبيان اللغه )) پيرامون لغات قرآن و صحيفه سجاديه (ع )مى باشد.
وفات او:.
وفات او بنا به اظهارات مرحوم مدرس در سال 1334 رخ داده است ((394)).

تفسير آفتاب درخشنده مؤيد الاسلام .

(م 1335 ه ق ). مـؤلف آن ميرزا محمد حسن بن ميرزا على جابرى اصفهانى معروف به مؤيدالاسلام يكى از اعيان تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
مؤلف محترم كه در سال 1287 ه ق در اصفهان متولد شده است و معلومات خودرا در حوزه ى آن , بـه سـامـان رسانده است آثار و تاليفاتى دارد كه يكى از آنها تفسير موردبحث مى باشد كه به زبان فـارسـى اسـت و بـه كليات قرآن كريم و اثبات معجزات قرآنيه مى پردازد اين اثر در 1343 ه ق در اصفهان چاپ سنگى گرديده است ((395)).

تفسير الامالى قزوينى حلى .

(م 1335 ه ق ). مـؤلف محترم آن مرحوم قزوينى حلى يكى از پژوهندگان معارف قرآنى در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
اثر قرآنى او يكى از چندين اثر تاليفى وى مى باشد.

تفسير آيه نور شهيدى قزوينى .

(م 1335 ه ق ). مـؤلـف آن حاج ميرزا ابوتراب بن ابى القاسم شهيدى قزوينى يكى از اعيان تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
ايـن تـفـسـيـر همراه كتاب توحيد يكجا در سال 1331 ش به صورت سربى در 44صفحه به چاپ رسيده است ((396)).

تلخيص تفسير صافى سدهى اصفهانى .

(زنده در 1335 ه ق ). مـؤلـف آن شـيخ محمدابراهيم سدهى اصفهانى نزيل مشهد مقدس رضوى از اعيان تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
نـسـخه ى فوق را با دستخط مؤلف آقاى شيخ عبدالرضا به وكالت از طرف وراث آنمرحوم در تاريخ فوق وقف طلاب علوم دينى مشهد نموده است .
مـرحـوم حـاج آقابزرگ مى فرمايد:((من شخصا آن نسخه را ديده ام از آغاز آن افتادگى دارد و در مدرسه نواب موجود مى باشد((397)).

تفسير نور الهدى عبدالحسين كمونه .

(م 1336 ه ق ). مـؤلـف آن عـالم جليل سيد عبدالحسين بن سيد على ثابت نجفى آل كمونه يكى ازاعلام فقهى و تفسيرى نجف اشرف در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
تـفسير فوق در يك مجلد به زبان عربى و شيوه ى استدلالى شامل آيه نور مى باشدمؤلف محترم به سـبـك استدلالى با بهره گيرى از روايات و احاديث خاندان عصمت ونبوت به تفسير آيه پرداخته است .
نسخه ى اصل به خط مؤلف در كتابخانه ى وى در نجف موجود است ((398)).

لب اللباب فى احكام الكتاب خوانسارى .

(م 1336 ه ق ). مـؤلف آن سلالة الاطياب سيد على معروف به ابوتراب بن ابى القاسم جعفر بن سيد مهدى موسوى خوانسارى نجفى يكى از اعيان تفسير قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل تفسير او ((لب اللباب فى تفسير احكام الكتاب )) مى باشد آنچنان كه ازنامش پيداست پيرامون آيات فقهى و حكمى قرآن مجيد مى باشد.
شرح حال او در جز چهارم مجله المرشد صادره از بغداد ص 281 به تفصيل آمده است ((399)).

تفسير فاتحة الكتاب اشرفى مازندرانى .

(م 1336 ه ق ). مؤلف آن عالم جليل القدر شيخ خضر بن اسماعيل اشرفى مازندرانى يكى ازاعلام فقهى و تفسيرى قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
در فصلنامه پژوهش هاى قرآنى مى نويسد:.
((اين كتاب بخشى از مجموعه , در برگيرنده رساله هاى زير است :.
1ـ تفسير سوره الفاتحه .
2ـ تقريرات فقهى .
3ـ مدارك الاصول , تقريرات اصولى .
4ـ ترجمه الشافى علم الهدى .
مجموعه ياد شده توسط خود مؤلف در 290 برگ با خط نسخ ناخوانا, تحرير شده است .
تفسير سوره فاتحه كه در قسمت اول كتاب واقع شده است داراى 190 برگ مى باشد.
شخصيت مفسر:.
شـيـخ خـضر اشرفى , فردى دانشمند و نويسنده اى چيره دست بوده و در فقه واصول تبحر كاملى داشـته است تفسير وى با آن كه تفسير است در عين حال يك كتاب فقهى و استدلالى نيز به شمار مـى آيد وى بر ديدگاه هاى فقهاى شيعه و اهل سنت تسلطداشته و آرا همه ى فقهاى معروف را با برهان و دليل ياد كرده است .
روش تفسيرى :.
مفسر محترم نخست يك آيه از سوره مورد بحث را عنوان مى كند سپس به توضيح لغوى كلمات و در صـورت لـزوم از نـظـر اشـتقاق صرفى نيز به ريشه يابى آنهامى پردازد و آنگاه مسائل نحوى را بررسى مى كند پرداختن وى به مباحث لغوى و ادبى گزيده و به اندازه لازم مى باشد همچنين آرا قـرا مـشـهـور و وجـوه اخـتـلاف در قـرائات راذكر مى كند و قرات موردنظر خويش را با دليل بر مى گزيند.
اقـوال مـفـسـران سلف چون صحابه و تابعين را نيز در تفسير خود مى آورد وى مسائل فقهى را به انـدازه و درخـور تـوجهى مطرح ساخته و در بحث فقهى و يادآورى آراى فقها, از ذكر منبع غفلت نورزيده است و از اصول فقه , در استنباط حكم فقهى فراوان بهره برده است )) ((400)).

تفسير مختصر آية اللّه سيد مصطفى كاشانى .

(م 1337 ه ق ). مـؤلـف آن آيـة اللّه حـاج سيد مصطفى كاشانى والد حاج سيد ابوالقاسم كاشانى عالم مبارز يكى از اعيان تفسيرى اوايل قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
آن مرحوم آثار و تاليفات چندى داشته است كه از آن ميان استاحب , تجزى ,حاشيه ى ارشاد علامه , حـاشيه شرايع و قاعده لاضرر و منجزات مريض و يكى هم تفسيرمختصر قرآن مجيد مى باشد ولى اكثر آنها در محاربه عراق و انگليس كه مؤلف نيزشركت مؤثرى داشته است تلف شده است ((401)).

فصل الخطاب فى تفسير القرآن جزائرى .

(م 1337 ه ق ). مؤلف بزرگوار آن , سيد عبدالصمد بن احمد بن محمد بن طيب موسوى جزائرى شوشترى يكى از اعلام قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
تـفـسـيـر او در حـدود 4000 سـطر پيرامون آيه شريفه ى ((ان اللّه اشترى من المؤمنين اموالهم و انفسهم )) مى باشد.
وفات او:.
او در سال 1337 در شوشتر از دنيا رفت و به خاك نجف اشرف حمل شد ((402)).

آيات الاحكام فشندى .