رسول خدا در كعبه  
رسول خدا صلى الله عليه و آله كليد كعبه را از ((عثمان بن اءبى طلحه )) گرفت و به خانه در آمد و آن جا كبوترى از چوب ديد و آن را برگرفت و با دست خود در هم شكست و به روايت ابن هشام ، رسول خدا صلى الله عليه و آله در كعبه صورتهايى از فرشتگان ديد از جمله صورت ابراهيم عليه السلام بود در حالى كه ((ازلام )) (چوبه تيرهاى قمار) را به دست دارد و با آنها بخت آزمايى مى كند، پس گفت : خدا اينان را بكشد كه نياى ما را بدين صورت در آورده اند ((ابراهيم )) را با بخت آزمايى چه كار؟ ⁽³⁰²⁾
رسول خدا بر در كعبه 
رسول خدا صلى الله عليه و آله كليد را از ((عثمان بن ابى طلحه )) گرفت و در را با دست خود گشود و به خانه در آمد و در آن دو ركعت نماز به جاى آورد، سپس بيرون شد و دو چوبه دو طرف در را گرفت و در حالى كه مردم پيرامون وى را گرفته بودند بر در كعبه ايستاد و گفت : ((معبودى جز خداى يگانه بى شريك نيست ، وعده خود را انجام داد و بنده خود را يارى كرد و دسته ها را به تنهايى شكست داد، پس ستايش و جهاندارى خداى راست و شريكى براى او نيست ))، سپس ضمن گفتارى مبسوط، فرمود: ((اى گروه قريش ! خداى نخوت جاهليت و افتخار به پدران را از شما دور ساخت ، مردم همه از آدم اند و آدم از خاك )) آنگاه آيه 13 از سوره حجرات را تلاوت كرد. ⁽³⁰³⁾
اذان بلال  
((بلال بن رباح )) به دستور رسول خدا صلى الله عليه و آله در كعبه و يا در بالاى بام كعبه ، اذان گفت و ((ابوسفيان بن حرب )) و ((عتاب بن اءسيد)) ⁽³⁰⁴⁾ و ((حارث بن هشام )) پاى ديوار كعبه ايستاده بودند. ((عتاب )) گفت : خدا پدرم را گرامى داشت كه مرد و زنده نماند تا اين صدا را بشنود و ناراحت شود. ((حارث )) گفت : به خدا قسم ، اگر حقانيت او بر من مسلم شده بود به او ايمان مى آوردم . ((ابوسفيان )) گفت : من كه چيزى نمى گويم ، چه اگر سخنى بگويم همين سنگ ريزه ها او را خبر خواهند داد، پس رسول خدا بر ايشان گذشت و گفت : از آنچه گفتيد خبر يافتم و سپس گفتار آنان را بازگفت ، پس ((حارث )) و ((عتاب )) گفتند: شهادت مى دهيم كه تو پيامبر خدايى ، چه : كسى با ما نبود كه تو را بدانچه گفته بوديم خبر دهد. ⁽³⁰⁵⁾
نگرانى انصار  
رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از انجام فتح مكه تپه صفا ايستاد و دعا مى كرد و انصار پيرامون او را گرفته بودند و با خود مى گفتند: نكند كه رسول خدا اكنون كه شهر خود را فتح كرده است در آن اقامت گزيند. پس چون از دعاى خويش فراغت يافت به آنان گفت : چه مى گفتيد؟ گفتند: چيزى نبود و چون اصرار ورزيد و آنچه را گفته بودند بازگفتند. گفت : ((پناه به خدا، زندگى من با شما و مرگ من با شماست .))
سوءقصد  
((فضالة بن عمير)) در سال فتح مكه ، در حالى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله پيرامون كعبه طواف مى كرد، قصد كشتن وى كرد، اما چون نزديك رسول خدا رسيد، رسول خدا گفت : ((فضاله اى ))؟ گفت : آرى فضاله ام . رسول خدا فرمود: با خود چه مى گفتى ؟ گفت : چيزى نبود، ذكر خدا مى گفتم . رسول خدا خنده كرد و گفت : از خدا آمرزش بخواه . سپس ‍ دست بر سينه ((فضاله )) نهاد تا دلش آرام گرفت و چنان كه خود مى گفت هنوز دست از روى سينه وى بر نداشته بود كه كسى را بر روى زمين به اندازه رسول خدا دوست نمى داشت . ((فضاله )) را در اين باره اشعارى است كه نقل شده است . ⁽³⁰⁶⁾
اسلام عباس بن مرداس سلمى  
((مرداس )) را بتى بود از پاره سنگ و به پسرش ((عباس )) وصيت كرد كه پس از او، آن را پرستش كند ((عباس )) هم بر عبادت آن ثابت قدم بود تا آن كه در سال فتح مكه برحسب پيش آمدى به خود آمد و بت را آتش زد و خدمت رسول خدا رسيد و اسلام آورد. ⁽³⁰⁷⁾
سريه هاى بعد از فتح 
رسول اكرم صلى الله عليه و آله پس از فتح مكه ، سريه هايى براى شكستن بتها و دعوت قبايل به اطراف مكه فرستاد و بتهايى كه در خانه ها بود و به عنوان تيمن و تبرك دست به آن مى ماليدند يكى پس از ديگرى شكسته شد، حتى ((هند)) دختر ((عتبه )) بتى را كه در خانه داشت با تيشه در هم شكست ، اكنون ، اين سريه ها را به ترتيب تاريخى ذكر مى كنيم :
سريه ((خالد بن وليد)) براى شكست بت عزى  
رمضان سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، ((خالد بن وليد)) را براى ويران ساختن ((بتخانه عزى )) با سى سوار از اصحاب خويش به ((نخله يمانيه )) گسيل داشت . ((خالد)) رفت و بت ((عزى )) را كه بزرگترين بت قريش و همه طوايف ((بنى كنانه )) بود، ويران ساخت و خادم ((سلمى )) چون خبر يافت كه ((خالد)) براى كوبيدن بتخانه فرا مى رسد شمشيرى بر گردن عزى آويخت و اشعارى بدين مضمون گفت : ((اگر مى توانى خالد را بكش و از خود دفاع كن )) و سپس به بالاى كوه گريخت . ⁽³⁰⁸⁾
سريه ((عمرو بن عاص )) براى شكستن بت سواع 
رمضان سال هشتم : ((سواع )) بت قبيله ((هذيل ))، در سرزمين ((رهاط)) بود، رسول خدا صلى الله عليه و آله ((عمرو بن عاص )) را براى ويران ساختن آن فرستاد، ولى خادم بت ((عمرو)) را از كشتن آن منع كرد. ((عمرو)) گفت : واى بر تو! مگر اين بت مى شنود يا مى بيند؟ پس نزديك رفت و آن را در هم شكست ، اما در مخزن و جاى نذورات آن چيزى نيافتند، خادم بت هم دست از بت پرستى برداشت و مسلمان شد. ⁽³⁰⁹⁾
سريه ((سعد بن زيد)) بر سر مناة 
((مناة )) در ((مشلل )) بود و به دو قبيله ((اوس )) و ((خزرج )) و قبيله ((غسان )) تعلق داشت . رسول خدا صلى الله عليه و آله ((سعد بن زيد اشهلى )) را با بيست سوار براى شكستن و ويران ساختن آن فرستاد، آنان بت را شكستند و در مخزن بتخانه چيزى نيافتند.
سريه ((خالد بن سعيد بن عاص )) به عرنه  
رمضان سال هشتم : نوشته اند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله ، ((خالد بن سعيد بن عاص )) را با سيصد مرد از صحابه به طرف ((عرنه )) فرستاد. ⁽³¹⁰⁾
سريه ((هشام بن عاص )) به يلملم 
رمضان سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از فتح مكه ((هشام بن عاص )) را با دويست مرد از صحابه رهسپار ((يلملم )) ساخت .
سريه ((غالب بن عبدالله )) بر سر بنى مدلج 
پس از فتح مكه ، سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، ((غالب بن عبدالله )) را بر سر ((بنى مدلج )) فرستاد تا آنان را به خداى عزوجل دعوت كند. آنان گفتند: نه ما طرفدار شماييم و نه با شما سر جنگ داريم . مردم گفتند: اى رسول خدا با اينان جنگ كن ، فرمود: اينان را سرورى است بزرگوار و خردمند و بسا مجاهدى از ((بنى مدلج )) كه در راه خدا به شهادت رسد. يعقوبى نيز اين سريه را بدون ذكر تاريخ نوشته است . ⁽³¹¹⁾
سريه ((عمرو بن اميه )) بر سر بنى  ديل
پس از فتح مكه ، سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، ((عمرو بن اميه ضمرى )) را بر سر ((بنى ديل )) فرستاد تا آنان را به سوى خدا و رسولش دعوت كنند، اما آنان به هيچ وجه به قبول اسلام تن ندادند. مردم پيشنهاد جنگ دادند، ولى رسول خدا گفت : ((بنى ديل )) را واگذاريد، زيرا سرور ايشان سلام مى آورد و نماز مى خواند و به ايشان مى گويد: ((اسلام آوريد و آنان هم مى پذيرند.)) ⁽³¹²⁾
سريه ((عبدالله بن سهيل )) بر سر بنى محارب  
پس از فتح مكه ، سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، ((عبدالله بن سهيل بن عمرو)) را با پانصد نفر بر سر ((بنى معيص )) و ((محارب بن فهر)) و ساحل نشينان اطرافشان فرستاد و چون به اسلام دعوتشان كرد چند نفرى همراه وى آمدند. ⁽³¹³⁾ طبرسى مى گويد: ((بنى محارب )) اسلام آوردند و چند نفر هم نزد رسول خدا آمدند. ⁽³¹⁴⁾
سريه ((نميلة بن عبدالله ليثى )) بر سر بنى ضمره 
شايد پس از فتح مكه ، سال هشتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله ، ((نميله )) را بر سر ((بنى ضمره )) فرستاد. آنان گفتند: نه با او مى جنگيم و نه نبوت او را باور مى كنيم و نه او را دروغگو مى شماريم . مردم پيشنهاد جنگ دادند، ولى رسول خدا گفت : ((ايشان را واگذاريد كه در ايشان فزونى و سرورى است و چه بسا پيرمردى شايسته كار از ((بنى ضمره )) كه مجاهد راه خدا است .)) (تاريخ دقيق اين سريه مشخص نيست .)
سريه ((خالد بن وليد)) به غميصاء بر سر بنى جذيمه 
شوال سال هفتم : ابن اسحاق مى نويسد: رسول خدا صلى الله عليه و آله ، سريه هايى پيرامون مكه فرستاد تا مردم را به سوى خداى عزوجل دعوت كنند و آنان را دستور جنگ و خونريزى نداد، از جمله ((خالد بن وليد)) را به سوى بنى جذيمه فرستاد، اما ((خالد)) بنى جذيمه را مورد حمله قرار داد و كسانى از ايشان را كشت و عده اى را هم اسير گرفت . چون اين خبر به رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيد، دستها را به آسمان برداشت و گفت : ((خداى از آنچه ((خالد)) كرده است نزد تو بيزارى مى جويم )). ⁽³¹⁵⁾
رسول خدا صلى الله عليه و آله ((على بن ابى طالب )) را خواست و به او فرمود: ((نزد ((بنى جذيمه )) برو و در كار ايشان بنگر و سوابق جاهليت را زير پاى خويش بنه .)) على عليه السلام با مالى كه رسول خدا همراه وى ساخت رهسپار شد و ديه كشتگان آنها را پرداخت و غرامت هر خسارتى را كه به آنان رسيده بود داد و چون نزد رسول خدا باز آمد، آنچه را انجام داده بود گزارش داد. رسول خدا گفت : آفرين ، خوب كارى كرده اى . سپس به پا خاست و رو به قبله ايستاد و چنان دستها را بلند كرد كه زير شانه هايش ديده مى شد و گفت : ((خدايا! از كار ((خالد بن وليد)) نزد تو بيزارى مى جويم .))
يعقوبى مى نويسد: در همان روز بود كه رسول خدا به ((على )) گفت : ((پدر و مادرم فداى تو باد.)) ⁽³¹⁶⁾
غزوه حنين و هوازن  
شوال سال هشتم : پس از انتشار خبر فتح مكه ، قبيله ((هوازن )) به فرماندهى ((مالك بن عوف نصرى )) كه مردى سى ساله بود با زنان و فرزندان و اءغنام و اءحشام و اءموال خويش براى جنگ با رسول خدا صلى الله عليه و آله حركت كردند و در ((اءوطاس )) فرود آمدند.
((دريد بن صمه )) كه پيرى فرتوت بود و او را براى استفاده از تجاربش ‍ همراه برده بودند، به ((مالك )) گفت : چرا مردم را با اموال و زنان و فرزندان كوچانده اى ؟ گفت : خانواده هر كس را پشت سر وى قرار دادم تا ناچار براى حفظ آن ها بجنگد و از مال و خانواده خويش دفاع كند. ((دريد)) گفت : اگر جنگ به نفع تو باشد جز از نيزه و شمشير مردان بهره مند نخواهى بود و اگر جنگ بر زيان تو برگزار شود به رسوايى اسير شدن زن و فرزند و از دست رفتن مال گرفتار خواهى شد، پس اينان را به جايشان بازگردان ، آنگاه به كمك مردان اسب سوار با مسلمانان جنگ كن تا اگر جنگ را باختى دارايى و خانواده ات در امان باشند. ((مالك )) گفت : به خدا قسم : چنين كارى نخواهم كرد، تو پير شده اى و عقلت هم فرتوت شده است ، اى گروه ((هوازن )) يا فرمان مرا ببريد يا بر اين شمشير تكيه مى كنم تا از پشتم به در آيد. گفتند: همگى به فرمان توايم . گفت : هرگاه مسلمانان را ديديد غلافهاى شمشيرها را بشكنيد و يكباره و همداستان حمله كنيد.
دستور تحقيق  
رسول خدا صلى الله عليه و آله با خبر يافتن از ((هوازن ))، ((عبدالله بن ابى حدرد اسلمى )) ⁽³¹⁷⁾ را فرستاد تا ناشناس در ميان آنان وارد شود و گفتگوى آنان را بشنود و پس از بررسى كامل بازگردد. ((عبدالله )) رفت و پس از تحقيق كافى نزد رسول خدا باز آمد و درستى و صحت گزارشى را كه رسيده بود به عرض رسانيد.
تصميم حركت  
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، پس از روشن شدن مطلب تصميم گرفت و از ((صفوان بن اميه )) كه امان يافته بود و هنوز مشرك بود، صد زره با ديگر وسايل آن عاريه گرفت و ضامن شد كه پس از خاتمه جنگ آنها را سالم به وى باز دهد.
حركت به سوى حنين 
رسول خدا صلى الله عليه و آله براى دفع ((هوازن )) با دوازده هزار سپاهى رهسپار شد، مقريزى مى نويسد: مردانى بى دين از مكه همراه رسول خدا نيز بودند و نگران بودند كه در اين جنگ كه پيروز مى شود و نظرى جز رعايت احتياط و به دست آوردن غنيمت نداشتند، از جمله ((ابوسفيان بن حرب )) و پسرش ((معاويه )) كه ((ازلام )) را در جعبه تير خود همراه داشت و به دنبال سپاه حركت مى كرد و هرگاه سپرى يا نيزه اى يا چيز ديگرى مى افتاد، مى ديد جمع آورى مى كرد و بر شتر مى گذاشت .
ذات اءنواط 
((حارث بن مالك )) مى گويد: كافران قريش را درخت سبز بزرگى بود كه آن را ((ذات اءنواط)) مى گفتند و هر سال به زيارت آن مى رفتند اسلحه خود را بر آن مى آويختند و آنجا قربانى مى كردند. در راه حنين نيز به درخت سدرى بزرگ برخورديم و به رسول خدا گفتيم : چنان كه مشركان عرب ((ذات اءنواط)) دارند، براى ما هم ((ذات اءنواط)) قرار ده . رسول خدا گفت : الله اكبر! به خدا قسم همان سخنى را گفتيد كه قوم موسى به موسى گفتند: ((براى ما هم بتى قرار ده چنان كه اينان بتهايى دارند)) و موسى در پاسخ آنان گفت : ((شما مردم نادانيد)) ⁽³¹⁸⁾
اين روش گذشتگان بود كه شما البته به روش آنان مى رويد.⁽³¹⁹⁾
مقدمات جنگ  
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، شب سه شنبه دهم شوال به حنين رسيد، سحرگاهان سپاهيان اسلام را آماده جنگ ساخت ، از جمله پرچمى از مهاجران به دست ((على بن ابى طالب )) عليه السلام داد، سه پرچم از انصار به دست ((حباب بن منذر)) و ((سعد بن عباده )) و ((اسيد بن حضير)) و نيز هر طايفه اى را پرچمى بود كه مردى از آن طايفه در دست داشت و رسول خدا از همان روز حركت ((خالد بن وليد)) را بر قبيله ((سليم )) فرماندهى داد و به عنوان مقدمه پيش فرستاد.
نوشته اند كه رسول خدا خود بر استر سفيد خود ((دلدل )) سوار شده ، دو زره پوشيده و خود بر سر نهاد بود. ⁽³²⁰⁾
هجوم ناگهانى هوازن و فرار مسلمانان 
در تاريكى صبح بود كه سپاهيان اسلام به وادى ((حنين )) سرازير شدند، اما مردان ((هوازن )) كه قبلا در دره ها و تنگناهاى وادى ((حنين )) پنهان شده بودند ناگهان بر مسلمانان حمله ور شدند و بيدرنگ سواران ((بنى سليم )) رو به گريز نهادند و ديگران هم به دنبال ايشان گريزان و پراكنده گشتند و چنان كه خداى متعال در قرآن مجيد خبر داده است ، فراخناى زمين بر آنها تنگ آمد و هراسان و گريزان پشت به جنگ دادند ⁽³²¹⁾ و جز ده نفر با رسول خدا كسى باقى نماند: نه نفر از بنى هاشم و ((ايمن )) پسر ((ام ايمن )) و چون ((ايمن )) به شهادت رسيد، همان نه نفر هاشمى در ميدان جنگ پايدار ماندند، تا فراريات نزد رسول خدا باز آمدند و يكى پس از ديگرى برگشتند و ديگر بار جنگ به نفع آنان در گرفت .
رسول اكرم در ميدان جنگ  
رسول اكرم صلى الله عليه و آله با گريختن مسلمانان از ميدان جنگ ، همچنان ثابت قدم بود و مى گفت : ((مردم ! كجا مى گريزيد؟ بياييد و بازگرديد كه منم پيامبر خدا و منم ((محمد بن عبدالله )) و به عموى خود ((عباس )) كه آوازى بس بلند داشت ، فرمود: فرياد كن : اى گروه انصار! اى اصحاب درخت خار ⁽³²²⁾ ! اى اصحاب سوره بقره !)).
شماتت مكيان  
در موقعى كه بيشتر مسلمانان گريختند، مردانى از اهل مكه كه همراه رسول خدا صلى الله عليه و آله آمده بودند، زبان به شماتت مسلمانان گشودند، از جمله : ((ابوسفيان بن حرب )) كه مى گفت : اين فراريان تا لب دريا مى گريزند و ديگر: ((كلدة بن حنبل )) كه هنوز مشرك بود و براى مدتى امان يافته بود، گفت : امروز جادوگرى باطل شد و ديگر ((شيبة بن عثمان )) كه پدرش در جنگ احد كشته شده بود، مى گفت : امروز خون پدرم را مى گيرم و محمد را مى كشم ...
زنانى كه مردانه مى جنگيدند 
((ام عماره )) شمشيرى به دست داشت و از رسول خدا دفاع مى كرد و مردى از ((هوازن )) را كشت و شمشير او را برگرفت . ⁽³²³⁾
((ام سليم )) نيز با خنجرى دست به كار بود، ((ام سليط)) و ((ام حارث )) نيز جهاد مى كردند.
بازگشت فراريان  
با پايدارى رسول اكرم صلى الله عليه و آله و فريادهاى ((عباس بن عبدالمطلب ))، مسلمانان يكى پس از ديگرى باز مى گشتند تا آن كه شماره آنان به صد نفر رسيد و جنگ ديگر بار درگرفت و رسول خدا گفت : الآن حمى الوطيس . ⁽³²⁴⁾ و نيز مى گفت :