چكيده تاريخ پيامبر اسلام

دكتر محمد ابراهيم آيتى

- پى‏نوشت‏ها -


 

 

1-  بحارالانوار، ج 15/105.
2-  تورات ، سفر پيدايش ، باب 25، آيه 18 و باب 37، آيه 25.
3-  تاريخ ‌الامم و الملوك ، ج 2/27؛ الكامل ، ج 2/21؛ ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/278.
4-  در بعضى از منابع كلمه الياس به كسر همزه ، مانند الياس پيامبر ضبط شده ، ولى ظاهرا اين اشتباه است و چنان كه از كتاب تاج العروس (ماده الس و ياءس ) به دست مى آيد، كلمه الياس در الياس بن مضر از ماده ياءس است و الف و لام آن مانند الف و لام الفضل است .
5-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/285.
6-  به قول ابن اسحاق ، امّا به قول طبرى نام وى ((عمرو)) بود.
7-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/289.
8-  چه نام عبدمناف ((مغيره )) بود.
9-  تاريخ يعقوبى ، ج 1/241، چاپ بيروت .
10-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/330.
11-  بحار، ج 15/553؛ الكامل ج 2/9.
12-  كلينى نيز همين قول را اختيار كرده است (رك : اصول كافى ، ج 1/439).
13-  بحار، ج 15/125، اسدالغابه ، ج 1/14.
14-  و به قول كلينى ، چهار سال (رك ، اصول كافى ، ج 1/439).
15-  اصول كافى ، ج 1/439.
16-  مروج الذهب ، ج 2/280.
17-  اين سخن با ولادت رسول اكرم (ص ) در ماه ربيع الاول سازگار نيست .
18-  سيرة النبى ، ج 1/172 (به اختصار).
19-  امتاع الاسماع ، ص 5.
20-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ص 362.
21-  رك : سيرة النبى ، ج 1/177- 178؛ امتاع الاسماع ، ص 6؛ بحارالانوار، ج 15/352 و...
22-  مروج الذهب ، ج 2/275 و 285 (چاپ بيروت ).
23-  طبقات ابن سعد، ج 1/116 (چاپ بيروت ).
24-  مروج الذهب ، ج 2/275.
25-  امتاع الاسماع ، ص 8.
26-  مروج الذهب ، ج 2/277-278؛ التنبيه و الاشراف ، ص 179 - ايام فجار چهارم كه جنگهايى در آن روى داد عبارت است از: يوم نخله ، يوم شمطه ، يوم عبلاء، يوم عكاظ و يوم الحريره (رك : ايام العرب فى الجاهليّة ، ص 322-341).
27-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/370.
28-  الطبقات الكبرى ، ج 1/128؛ التنبيه و الاشراف ، ص 178.
29-  امتاع الاسماع ، ص 9؛ اما ابن اثير مى گويد كه : همراه عموهاى خويش در جنگ فجار (يوم نخله ) كه از بزرگترين جنگهاى فجار بود، حضور يافت و به آنها تير ميداد و اثاثشان را نگه مى داشت .
30-  الكامل ، ج 2/25 - 26.
31-  مروج الذهب ، ج 2/277.
32-  مادرش ((فاطمه )) دختر ((زائدة بن اصم )) بود.
33-  سيرة النبى ، ج 1/203.
34-  امتاع الاسماع ، ص 9؛ التنبيه و الاشراف ، ص 197.
35-  سيرة النبى ، ج 1/205.
36-  الكامل ، ج 1/25؛ ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/375.
37-  امتاع الاسماع ، ص 9.
38-  بعضى ((عتيق )) را مقدم بر ابوهاله ذكر كرده اند (اصابه ، ج 4/281).
39-  عابد و عائذ هر دو روايت شده است (اصابه : ماءخذ پيشين ).
40-  التنبيه و الاشراف ، ص 200.
41-  سيرة النبى ، ج 1/352، 391؛ 4/322.
42-  الاصابه ، ج 4/339.
43-  اسدالغابه ، ج 5/504.
44-  ماءخذ پيشين ، ص 426.
45-  به قول ابن هشام و ابن حزم ، شوهر زينب پيش از رسول خدا ((عبيدة بن حارث )) شهيد بدر بوده است . ((سيرة النبى ، 1/297؛ جوامع السيرة ، ص 33.))
46-  سيرة النبى ، ج 1/243.
47-  اسدالغابه ، ج 5/465.
48-  ((ماريّه قبطيّه )) يكى از كنيزان رسول خدا(ص ) بوده كه ((مقوقس )) (پادشاه اسكندريه ) او را به حضرت اهدا كرد و او در سال شانزدهم هجرى در زمان خلافت عمر وفات سافت . مجموع كنيزان آن حضرت از اين قرار بوده اند: 1 - سلمى امّرافع 2 - بركة امّايمن 3 - ماريه 4 - ريحانه 5 - ميمونه (بنت سعد) 6 - خضرة 7 - رضوى . ((اسدالغابه ، ج 5/543، الوافى بالوفيات ، ج 1/87 و تنقيح المقال ، ج 3/باب فصل النساء، ص 82))
49-  اصول كافى ، ج 1/457-458
50-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/512.
51-  مصباح المتهجد، ص 561.
52-  سيرة النبى ، ج 1/209-214؛ به روايت مسعودى و ابن سعد به چهار نفر از بزرگان قريش بفرمود تا، چهار گوشه آن جامه را گرفته بلندش كنند (مروج الذهب ، ج 2/279؛ الطبقات الكبرى ، ج 1/146.)
53-  سيرة النبى ، ج 1/264؛ الكامل ، ج 2/37.
54-  سيرة النبى ، ج 1/252-254.
55-  مروج الذهب ، ج 2/282.
56-  الطبقات الكبرى ، ج 1/193-194.
57-  امتاع الاسماع ، ص 15.
58-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/378.
59-  ماءخذ پيشين ، ص 379.
60-  پيش از همه خديجه ، سپس به ترتيب على ، زيد بن حارثه ، ابوبكر، ابوذر (ماءخذ قبل ، ص 379).
61-  سيرة النبى ، ج 1/269-274.
62-  اسدالغابة ، ج 1/278.
63-  بحارالانوار، ج 18/184.
64-  اسدالغابة ، ج 2/46.
65-  اسدالغابه ، ج 2/46.
66-  الاستيعاب ، ذيل اصابه ، ج 1/271.
67-  سيرة النّبى ، ج 1/275.
68-  سوره شعراء (26) كه آيات انذار عشيره در آن است ، بعد از سوره طه نازل شده است و سپس به ترتيب سوره هاى نمل ، قصص ، بنى اسرائيل ، هود، يوسف و آنگاه سوره حجر كه دستور علنى كردن دعوت و مقاومت و مخالفت مشركين در آن واقع است ، نازل گشته است (رك : ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 2/390؛ مجمع البيان ، ج 2/467؛ الاتقان ، ج 1/26).
69-  در كتاب تاريخ ‌الامم آمده است ، بر كوه ((صفا)) برآمد.
70-  شعراء / 214.
71-  تاريخ ‌الامم و الملوك ، ج 2/62-63.
72-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 1/379-380.
73-  سيرة النبى ، ج 2/17.
74-  طبقات ، ج 1/201 (سائب بن صيفى بن عابد)
75-  ماءخذ پيشين ، ص 200(حارث بن قيس بن عدى )
76-  در پاسخ اين پيشنهاد، آيه 47 از سوره سباء نازل شد.
77-  فصّلت 1/27.
78-  رعد /31.
79-  آيات 9 - 19 از سوره اقراء در اين باب نازل شده است .
80-  سيرة النبى ، ج 1/319 - 330.
81-  نساء /97 (رك : سيرة النّبى ، ج 2/283؛ ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 2/385؛ امتاع الاسماع ، ص 20).
82-  سيرة النّبى ، ج 1/345.
83-  مصباح الاسرار، ص 28؛ بحارالانوار، ج 18/422، الطبقات الكبرى ، ج 1/206؛ تاريخ ‌الامم ، ج 2/69 - 70.
84-  طبقات ، ج 1/20.
85-  سيرة النبى ، ج 1/356 - 357؛ اعلام الورى ، ص 55؛ بحارالانوار، ج 18/418.
86-  مريم /24 و 25.
87-  بدگويان شما زيان كارانند (سه بار چنين گفت ).
88-  سيرة النّبى ، ج 1/336 - 337.
89-  ديوان ابوطالب ، ص 100 - 134 (به نقل از ابن ابى الحديد، ج 14/79.)
90-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ص 389 - 390؛ الطبقات الكبرى ، ج 1/208 - 210؛ سيرة النبى ، ج 1/399 - 400؛ الكامل ، ج 2/61؛ امتاع الاسماع ، ص 26 و...
91-  مصباح المتهجد، ص 560.
92-  سيرة النبى ، ج 1/397 - 399، الطبقات الكبرى ، ج 1/210 و...
93-  سيرة النبى ، ج 1/400 - 404.
94-  مائده /82 - 83؛ قصص /52 - 55 (سيرة النبى ، ج 1/418 - 419).
95-  كوثر /1 - 3.
96-  امتاع الاسماع ، ص 27؛ اءسدالغابه ، ج 5/439؛ الكامل ، ج 2/63 و...
97-  انسان العيون ، ج 1/386؛ اسدالغابه ، ج 5/484 - 485.
98-  شرحش بعد از اين خواهد آمد.
99-  تاريخ ‌الامم و الملوك ، ج 2/82.
100-  سيرة النبى ، ج 1/266.
101-  اسراء /1.
102-  الطبقات الكبرى ، ج 1/213 - 216؛ سيرة النبى ، ج 2/2 - 7.
103-  سيرة النبى ، ج 2/2 - 7؛ امتاع الاسماع ، ص 28 - 30.
104-  مفاتيح الغيب ، ج 5/540 - 546؛ بحارالنوار، ج 18/282 - 410.
105-  مفاتح الغيب ، ج 7/779.
106-  الطبقات الكبرى ، ج 1/216 - 217؛ امتاع الاسماع ، ص 30 - 31.
107-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 2/395 - 396.
108-  سيرة النبى ، ج 2/34 - 36؛ تاريخ ‌الامم و الملوك ، ص 2/84 و...
109-  سيرة النبى ، ج 2/36-37؛ امتاع الاسماع ، ص 32؛ جوامع السيره ، ص 69.
110-  اسامى شركت كنندگان در بيعت دوم عقبه در صفحه 191 كتاب ((تاريخ پيامبر اسلام )) مشروحا آمده است .
111-  اءخرجوا الى منكم اثنى عشر نقيباً ليكونوا على قومهم بما فيهم .
112-  بعضى به جاى رفاعه ((ابوالهيثم بن تيهان )) را مى شمارند، چرا كه ((كعب بن مالك )) در اشعار خود مشتمل بر اسامى دوازده نفر، از جمله ابوالهيثم را بدون ذكر رفاعه آورده است (رك : سيرة النبى ، ج 2/51 - 52.)
113-  اءنتم على قومكم بما فيهم كفلاء ككفالة الحواريين لعيسى بن مريم و اءنا كفيل على قومى يعنى المسلمين .
114-  الطبقات الكبرى ، ج 1/226.
115-  سيرة النبى ، ج 2/76.
116-  در اين جدول 79 سوره نام برده شده و اگر سوره هاى (84) (109) و (112) را كه مكى است به آن اضافه كنيم جمعا 82 سوره مى شود و بعضى گفته اند كه سوره هاى مكى 86 سوره است .
117-  سوره (40) در جدول سوره هاى مدنى آمده و مدنى است (در آينده خواهد آمد) و سوره (112) كه مكى است در اين جا ذكر نشده است .
118-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 2/390 - 391.
119-  مراصدالاطلاع ، ج 2/508.
120-  امتاع الاسماع ، ص 38.
121-  سيرة النبى ، ج 2/95 - 98.
122-  سيرة النبى ، ج 2/95 - 98.
123-  مصباح المتهجد، ص 553.
124-  دلائل الصدق ، ج 2/294، از مستدرك حاكم ، ج 3/5. (با تصريح به اين كه شب هجرت بوده است ).
125-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 2/398.
126-  الطبقات الكبرى ، ج 1/230 - 232.
127-  الطبقات الكبرى ، ج 1/230 - 232.
128-  سراقة بن مالك از بنى مدلج بود كه در قدير منزل داشت (اسد الغابه ، ج 2/264).
129-  روضه كافى ص 263: اللهم اكفنى شر سراقة بما شئت .
130-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 2/399 - 400، اسدالغابه ، ج 2/266.
131-  جايى است نزديك مدينه ميان رابغ و جحفه (مراصدالاطلاع ).
132-  اسدالغابه ، ج 1/175.
133-  الطبقات الكبرى ، ج 1/236.
134-  امتاع الاسماع ، ص 49.
135-  بعضيها سوره هاى : (83)، (32)، (56)، (100)، (113 و 114) را مكى دانسته اند.
136-  سوره شماره (40) در جدول سوره هاى مكى (پيش از اين ) نام برده شده ، در حالى كه مدنى بوده است ضمنا در اين جا بايد سوره (99/ زلزال ) كه مدنى است و در هر هيچ يك از دو جدول نيامده است افزوده شود.
137-  بقره / 281.
138-  ترجمه تاريخ يعقوبى ، ج 2/402 - 403.
139-  انفال / 75.
140-  سيرة النبى ، ج 2/177 - 220.
141-  اعلام الورى ، ص 81-82؛ الطبقات الكبرى ، ج 1/241-244.
142-  سريه : به غزوه اى گفته شده كه رسول خدا شخصا در آن شركت نداشتند و يكى از اصحاب به سركردگى سپاه تعيين مى شده است .
143-  سيرة النبى ، ج 2/223.
144-  براى اطلاع نام و تربيت تاريخى سريه هاى رسول خدا، رك : تاريخ پيامبر اسلام ، تاءليف دكتر محمد ابراهيم آيتى ، ص 240.
145-  سيره ابن هشام ، ج 2/251.
146-  طبقات ابن سعد، ج 2/9.
147-  امتاع الاسماع ، ص 81، شرح نهج البلاغه ، ج 3/330.
148-  ماءخذ پيشين ، ج 1/126.
149-  ماءخذ پيشين ، ج 2/23.
150-  امتاع الاسماع ، ص 84.
151-  شرح نهج البلاغه ، ج 4/385.
152-  سيرة النبى ، ج 2/271 - 274.
153-  اسدالغابه ، ج 4/3؛ سيره ابن هشام ، ج 2/290.
154-  نساء /97.
155-  الطبقات الكبرى ، ج 2/22؛ امتاع الاسماع ، ص 101.
156-  يعنى : كشته هايى كه در چاه بدر افكنده شدند.
157-  تاريخ پيامبر اسلام ، ص 284 - 290.
158-  فهرست اسامى كشته شدگان و اسيران قريش در كتاب ((تاريخ پيامبر اسلام )) نوشته مرحوم دكتر محمد ابراهيم آيتى در صفحه 291 ذكر شده است .
159-  ابن سعد تاريخ اين غزوه رانيمه محرم سال سوم هجرت نوشته است .
160-  اين سريه پنج روز مانده از رمضان (19 ماه پس از هجرت ) اتفاق افتاد. ((الطبقات الكبرى ، ج 2/27))
161-  سيرة النبى ، ج 4/312؛ الطبقات الكبرى ، ج 2/28.
162-  شوّال سال دوم ، بيست ماه پس از هجرت .
163-  سيرة النبى ، ج 2/422؛ الطبقات الكبرى ، ج 2/30.
164-  الطبقات الكبرى ، 2/34؛ سيرة النبى ، ج 2/425.
165-  بحران : نام سرزمينى است در ناحيه فرع ، بين فرع و مدينه 8 بريد است .
166-  الطبقات الكبرى ، ج 2/35؛ سيرة النبى ، ج 2/425.
167-  سيرة النبى ، ج 2/430؛ الطبقات الكبرى ، ج 2/31.
168-  امتاع الاسماع ، ص 112؛ الطبقات الكبرى ، ج 2/36.
169-  همان ابن هشام است .
170-  امتاع الاسماع ، ص 121 - 122؛ بحارالانوار، ج 6/512؛ شرح نهج البلاغه ، ج 3/365، از واقدى .
171-  ابن اسحاق از هند، دو تصنيف روايت كرده است .
172-  آبى است در احد و به همين مناسبت روز احد را ((يوم المهراس )) گفته اند.
173-  سيرة النبى ، ج 3/75-80.
174-  سيرة النبى ، ص 80-81.
175-  معارف ، ص 70.
176-  الطبقات الكبرى ، ج 2/42 - 43؛ شرح نهج البلاغه ، 3/400.
177-  اسدالغابه ، ج 3/132.
178-  در سيرة النبى : به ضم نون ضبط شده (ج 3/86) ولى در اسدالغابه : به فتح نون (ج 5/555).
179-  امتاع الاسماع ، ص 133؛ سيرة النبى ، ج 3/30.
180-  دلائل الصدق ، ج 2/301.
181-  ماءخذ پيشين ، ص 271-274.
182-  آل عمران / 173.
183-  بعضى گفته اند: خالد بن سفيان (سيرة النبى ، 4/293؛ تاريخ يعقوبى ، 2/58).
184-  آبگاهى براى ((هذيل )) در ناحيه حجاز.
185-  و به قولى با چهار نفر ديگر از ده نفر.
186-  بقره /204 - 207.
187-  لقب است ، يعنى : شتابنده به سوى مرگ .
188-  نام 32 نفر از شهداى بئر معونه در كتاب تاريخ پيامبر اسلام ، ص 360، نوشته مرحوم دكتر محمد ابراهيم آيتى آمده است .
189-  سيرة النبى ، ج 4/310.
190-  سوره حشر كه ابن عباس آن را ((سوره بنى نضير)) مى ناميد درباره ايشان نازل شده است .
191-  به فتح جيم و تشديد حاء نيز خوانده اند، كسى بود كه مى خواست از بالاى بام سنگى بر رسول خدا بيندازد و از اين طريق نظر سوء بنى نضير را جامه عمل پوشد.
192-  ابن هشام ، ج 3/214.
193-  الطبقات الكبرى ، ج 2/61.
194-  صحيح بخارى ، جزء 5، ص 145.
195-  نساء /101 - 103.
196-  ميان آن و دمشق 5 روز راه و تا مدينه 15 يا 16 روز راه است
197-  فرهنگ معين به كسر قاف آورده است .
198-  بقره /214؛ آل عمران /26-27، نور/62-64؛ احزاب /9-25.
199-  نساء /51 - 55.
200-  بعضى : مسعربن رخيله گفته اند.
201-  آل عمران /173.
202-  يليل : جايى است نزديك بدر كه عمرو بن عبدود، مردان قريش را از حمله بنى بكر يكتنه نجات داد.
203-  سيره ابن هشام ، ج 3/240.
204-  تاريخ يعقوبى ، ج 2/51.
.
205-  سيره ابن هشام ، ج 3/248.
206-  سيره ابن هشام ، ج 3/253 - 254.
207-  در سيره ابن هشام به فتح سين و ميم (ج 3/255) و در جوامع السيره : شمويل (ص 195) آمده است .
208-  سيره ابن هشام ، ج 3/255 - 256 و جوامع السيره ، ص 196.
209-  سيرة النبى ، ج 4/284، غمره آورده است ((غمر مرزوق )) آبگاهى از بنى اسد است .
210-  ميان ذى القصه و مدينه 24 ميل راه فاصله است .
211-  التنبيه و الاشراف ، ص 218.
212-  ماءخذ پيشين ، ص 219.
213-  هيفا، هفت ميلى مدينه .
214-  سرزمين بنى سليم .
215-  طبقات ابن سعد، ج 2/79.
216-  التنبيه و الاشراف ، ص 218.
217-  اين غزوه ، غزوه غابه و غزوه فزع نيز ناميده مى شود.
218-  اى سواران خداوند، سوار شويد.
219-  يكى از بنى سعد بن هذيل يا به گفته ابن هشام : سعد بن هذيم (ج 4/265).
220-  سيره ابن هشام ، ج 4/265؛ تاريخ طبرى ، ج 3/1557؛ التنبه و الاشراف ، ص 219.
221-  سيره ابن هشام ، ج 3/280.
222-  از فدك تا مدينه شش روز راه است
223-  اين غزوه مريسيع هم ناميده مى شود.
224-  منافقون /7-8.
225-  سيره ابن هشام ، ج 3/305 - 306.
226-  همان ماءخذ، ص 307.
227-  سيره ابن هشام ، ج 3 / 313-315.
228-  نور /11-27.
229-  سيره ابن هشام ، ج 3 / 288.
230-  بر حسب ظاهر: اسير بن زارم ، همان يسير بن زارم است كه در سريه بعد خواهد آمد.
231-  شش ميلى خيبر (سيره ابن هشام ، ج 4 / 266)
232-  سيره ابن هشام ، ج 4 / 290 و در طبقات گفته است : در ذى الجدر واقع در ناحيه قباء نزديك عير در شش ميلى مدينه (2/93).
233-  سيره ابن هشام ، ج 3 / 322؛ جوامع السيره ، ص 207.
234-  عبارت داخل پرانتز از كتاب بحارالانوار مجلسى گرفته شده است (ج 2/333).
235-  سيره ابن هشام ، ج 3/331-332.
236-  فتح /10.
237-  فتح /11.
238-  سيره ابن هشام ، ج 3/337.
239-  التنبيه و الاشراف ، ص 221-222.
240-  عبارت ((واى بر مادرش )) ترجمه عبارت عربى : ((ويلمه )) (ويل لامه ) است كه معناى دعايى دارد و غالبا براى تعجب به كار مى رود، در اين جا نيز همين معنى مقصود است .
241-  ممتحنه /9-11.
242-  ر.ك : تاريخ پيامبر اسلام ، تاءليف دكتر محمد ابراهيم آيتى ص 480.
243-  تاريخ يعقوبى ، ج 2/78.
244-  يك بار براى هدايت يافتن خودت و بار ديگر براى پيروى اهل كشورت از تو، يا هم يك بار در دنيا به بقاى عزت و سلطنت و يك بار در آخرت به دخول در بهشت و رسيدن به ثوابهاى الهى ، يا يك بار به سبب پيروى عيسى و يك بار ديگر براى ايمان به محمد.
245-  انسان العيون ، ج 3/245.
246-  تاريخ ‌الامم ، ج 3/1566.
247-  ماخذ پيشين ، در همان جا.
248-  شرح پرسشهاى قيصر و پاسخهاى ابوسفيان در كتاب ((تاريخ پيامبر اسلام )) به تفصيل آمده است ، ص 487.
249-  تاريخ يعقوبى ، ج 2/78.
250-  انسان العيون ، ج 3/247.
251-  سيره ابن هشام ، ج 1/72.
252-  مكاتيب الرسول ، ج 1/121-133.
253-  در سيره ابن هشام ، ج 4/254 به كسر شين و سكون ميم آمده است .
254-  نامه هاى ديگر را در كتاب طبقات ابن سعد، ج 1/263-291 ملاحظه كنيد.
255-  روم /1-3.
256-  ((به خدا سوگند: اگر خدا نبود ما به راه راست هدايت نمى شديم ، صدقه نمى داديم ، نماز نمى خوانديم ، چنانچه مردمى به ما ستم كنند و بخواهند آشوب كنند، نخواهيم گذاشت ، خدايا بر ما آرامش نازل فرما و ما را در مواقع برخورد با دشمنان ثابت قدم بدار.))
257-  معجم البلدان ، ج 2/106.
258-  قلعه قموص يا قلعه ناعم (ر.ك : تاريخ يعقوبى ، ج 2/56).
259-  جوامع السيره ، ص 212.
260-  سيره ابن هشام ، ج 3/352.
261-  ماءخذ پيشين .
262-  بعضى او را از شهداى ((بثر معونه )) شمرده اند.
263-  در سيرة النبى همين بيست نفر، به همين ترتيب ذكر شده است (ج 3/357).
264-  التنبيه و الاشراف ، ص 224.
265-  طبقات ابن سعد، ج 2/117.
266-  ماءخذ پيشين .
267-  ماءخذ پيشين ، ج 2/118.
268-  امتاع الاسماع ، ج 1/334.
269-  طبقات ابن سعد، ج 2/126.
270-  طبقات ابن سعد، ج 2/120.
271-  يا عمرة القياص يا عمرة الصلح ياغزوة القضاء(امتاع الاسماع ، ج 1/336).
272-  اين ابيات ادامه دارد (رك : تاريخ پيامبر اسلام ، ص 524).
273-  طبقات ابن سعد، ج 2/123.
274-  ابن هشام : رفاعة بن قيس (ج 4/278).
275-  التنبيه و الاشراف ، ص 229.
276-  چون ابوقتاده نيز در اين سريه بوده است ، لذا آن را سريه ابوتقاده به اضم ، هم گفته اند (طبقات ابن سعد، ص 133).
277-  التنبيه و الاشراف ، ص 229.
278-  سيره حلبيه ، ج 3/195.
279-  رك : سيره ابن هشام ، ج 4/258، ولى در طبقات و سيره حلبيه : ميان دو چشم من . (طبقات ، ج 2/1224 و سيره حلبيه ، ج 3/188).
280-  سيره ابن هشام ، ج 4/271؛ طبقات ، ج 2/126.
281-  طبقات ابن سعد، ج 2/127-128.
282-  ماخذ پيشين .
283-  يا سريه موته : (طبقات ، ج 2/128).
284-  امتاع الاسماع ، ج 1/246.
285-  سيره ابن هشام ، ج 4/15.
286-  جوامع السيره : بنى اراشه (ص 221).
287-  ماخذ قبل : مالك بن راقله (ص 221).
288-  سيره ابن هشام ، ج 4/21.
289-  ماخذ پيشين ، ص 24.
290-  يا: ذات السلسل : (امتاع الاسماع ، ج 1/352).
291-  مجمع البيان ، ج 10/528.
292-  يا: سريه خبط (امتاع الاسماع ، ج 1/354).
293-  سيره ابن هشام ، ج 4/375-377؛ طبقات ، ج 2/133؛ امتاع الاسماع ، ج 6/356.
294-  طبقات ، ج 2/133.
295-  به آيات 1-4 و نيز آيات ديگر سوره ممتحنه رجوع كنيد.
296-  سيره ابن هشام ، ج 2/42-43.
297-  سيره ابن هشام ، ج 4/49.
298-  امتاع الاسماع ، ج 1/379.
299-  سيره ابن هشام ، ج 4/53.
300-  ج 22/19، 84-85.
301-  تاريخ الرسل و مملوك ، ج 3/1654.
302-  سيره ابن هشام ، ج 4/55.
303-  تاريخ يعقوبى ، ج 2/60؛ سيره ابن هشام ، ج 4/54.
304-  منابع مختلف ، نام اءسيد را به اختلاف ضبط كرده اند: بر وزن كريم و زبير.
305-  سيره ابن هشام ، ج 4/56.
306-  ماخذ پيشين ، ص 59.
307-  سيره ابن هشام ، ج 4/69.
308-  سيره ابن هشام ، ج 4/69.
309-  طبقات ابن سعد، ج 2/146.
310-  التنبيه و الاشراف ، ص 233؛ امتاع الاسماع ، ج 1/398.
311-  تاريخ يعقوبى ، ج 2/73؛ اعلام الورى ، ص 69.
312-  اعلام الورى ، ص 69، تاريخ يعقوبى ، ج 2/73. (در اعلام الورى به جاى بنى ديل ، بنى هذيل آمده است .)
313-  تاريخ يعقوبى ، ج 2/73.
314-  اعلام الورى ، ص 69.
315-  سيره ابن هشام ، ج 4/71-72.
316-  تاريخ يعقوبى ، ج 2/61.
317-  در اصل : سلمى . تصحيح از سيره ابن هشام ، ج 4/82؛ طبقات ، ج 2/150؛ امتاع الاسماع ، ج 1/404 و غيره .
318-  سيره ابن هشام ، ج 4/84 - 85؛ امتاع الاسماع ، ج 1/43-44.
319-  سيره ابن هشام ، ج 4/84- 85: امتناع الاسماع ، ج 1/43 - 44 .
320-  طبقات ابن سعد، ج 2/150، امتاع الاسماع ، ج 1/405.
321-  توبه /25-26.
322-  كه در حديبيه در زير آن بيعت كردند.
323-  امتاع الاسماع ، ج 1/408.
324-  وطيس : به معناى تنور است و اين جمله ، كنايه از شدت جنگ است .
325-  توبه /25؛ سيره ابن هشام ، ج 4/91؛ امتاع الاسماع ، ج 1/410.
326-  سيره ابن هشام ، ج 4/100.
327-  ارشاد، ص 65.
328-  سيره ابن هشام ، ج 4/100 - 101؛ امتاع الاسماع ، ج 1/413.
329-  ابوعامر اشعرى كه در سريه اوطاس به شهادت رسيد، جزء شهداى حنين به حساب آمده است .
330-  سيره ابن هشام ، ج 4/97؛ طبقات ابن سعد، 2/151، جوامع السيره ، ص 241؛ امتاع الاسماع ، ج 1/413؛ سيره حلبيه ، ج 3/199.
331-  امتاع الاسماع ، ج 1/415.
332-  ارشاد، ص 69.
333-  امتاع الاسماع ، ج 1/420.
334-  ماخذ پيشين ، ص 421.
335-  سيره ابن هشام ، ج 4/125؛ طبقات ابن سعد، 2/158؛ امتاع الاسماع ، ج 1/418.
336-  ابن هشام : حباب هم گفته مى شود (سيره ، ج 4/129)
337-  سيره ابن هشام ، ج 4/135.
338-  اسامى مشروح كسانى كه غنيمت دريافت داشتند در كتاب تاريخ پيامبر اسلام (ص )، ص 603 آمده است .
339-  طبقات ابن سعد، ج 2/153؛ امتاع الاسماع ، ج 1/425-426.
340-  سيره ابن هشام ، ج 4/141؛ امتاع الاسماع ، ج 1/430.
341-  امتاع الاسماع ، ج 1/432.
342-  كامل ابن اثير، ج 2/276.
343-  اصابه ، ج 3/296.
344-  امتاع الاسماع ، ج 1/433.
345-  كامل ، ج 2/229.
346-  سال نهم هجرت را ((سنة الوفود)) گويند (سيره ابن هشام ، 4/205).
347-  امتاع الاسماع ، ج 1/433-434.
348-  طبقات ابن سعد، ج 2/162.
349-  سيره ابن هشام ، ج 4/289؛ طبقات ، ج 2/163؛ امتاع الاسماع ، ج 1/443.
350-  طبقات ابن سعد، ج 2/164.
351-  سيره ابن هشام ، ج 4/159.
352-  امتاع الاسماع ، ج 1/446.
353-  سيره ابن هشام ، ج 4/159.
354-  توبه /81-82 (سيره ابن هشام ، ج 4/160).
355-  تاريخ يعقوبى ، ج 2/67.
356-  مجمع البيان ، ج 5/257.
357-  امتاع الاسماع ، ج 1/446.
358-  ارشاد، ص 71.
359-  سيره ابن هشام ، ج 4/162؛ امتاع الاسماع ، ج 1/450.
360-  امتاع الاسماع ، ج 1/450.
361-  سيره ابن هشام ، ج 4/163-164.
362-  امتاع الاسماع ، ج 1/456.
363-  سيره ابن هشام ، ج 4/170، طبقات ، ج 2/166، امتاع الاسماع ، ج 1/446-483.
364-  امتاع الاسماع ، ج 1/451.
365-  ناشناخته است .
366-  ناشناخته است .
367-  تاريخ يعقوبى ، ج 2/68 و منابع ديگر.
368-  رك : تاريخ پيامبر اسلام ، ص 639 به بعد.
369-  توبه /118.
370-  توبه 95-/94. (رك : سيره ابن هشام ، ج 4/175-181؛ امتاع الاسماع ، ج 1/583-588).
371-  التنبيه و الاشراف ، ص 237.
372-  ماخذ پيشين .
373-  سيره ابن هشام ، ج 4/188-191؛ امتاع الاسماع ، ج 1/498-500.
374-  طبقات ابن سعد، ج 1/291.
375-  طبقات ابن سعد، ج 1/297.
376-  ماءخذ پيشين ، ص 299.
377-  ماءخذ پيشين .
378-  ماءخذ پيشين ، ص 303.
379-  سيره ابن هشام ، ج 4/215.
380-  طبقات ابن سعد، ج 1/314.
381-  البداية و النهايه ، ج 5/93، طبقات ابن سعد، ج 1/315.
382-  طبقات ابن سعد، ج 1/316.
383-  سيره ابن هشام ، ج 4/222.
384-  صاحب صحاح گويد: اءوقيه در حديث و همچنين در گذشته : چهل درهم بوده است ، ليكن اكنون در متعارف مردم و اندازه گيرى پزشكان : وزن ده درهم و پنج دهم درهم است (ماده وقى ).
385-  قبيله اى است از كنده (معجم البلدان ، ج 2/16).
386-  قبيله اى است از يمن (سيره حلبيه ، ج 3/236)
387-  طبقان ابن سعد، ج 3/324)
388-  ماءخذ پيشين ، ص 325.
389-  نام قبيله اى است از عرب (معجم البلدان ، ج 3/397).
390-  طبقات ابن سعد، ج 1/326.
391-  قبيله اى است در يمن .
392-  الطبقات الكبرى ، ج 1/327.
393-  ماءخذ پيشين ، ص 328.