بخش سوم ويژگيهاى مهم نظام تربيتى اسلام

تزكيه همراه با تعليم و آموزش

هُوَ الَّذِى بَعَثَ فِى الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِّنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ ءَايَتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَبَ وَ الْحِكْمَةَ (1) .

اوست خدايى كه در ميان مردمى اُمى پيامبرى از خودشان مبعوث داشت تا آياتش را بر آنها بخواند و آنها را تزكيه نمايد، و كتاب و حكمتشان بياموزد.

كَمَآ أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولاً مِّنكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ ءَايَتِنَا وَ يُزَكِّيكُمْ (2) .

همچنان كه پيامبرى از خود شما به سوى شما فرستاديم تا آيات ما را برايتان بخواند و شما را پاكيزه گرداند.

قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّيهَا (3) .

هر كه در پاكى [روح و روان ] كوشيد رستگار شد.

قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّى (4) .

البته رستگار شد كسى كه (خود را) پاك گردانيد.

فَقُلْ هَل لَّكَ إِلَى أَن تَزَكَّى (5) .

بگو: آيا تو را رغبتى هست كه پاكيزه شوى.

وَ مَن تَزَكَّى فَإِنَّمَا يَتَزَكَّى لِنَفْسِهِ (6) .

و هر كه پاك شود، براى خود پاك شده است.

تقدم رحمت و محبت بر خشونت

فَبَِما رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ (7) .

به سبب رحمت خداست كه تو با آنها اين چنين نرم خوى و مهربان هستى. اگر تندخو و سخت دل مى بودى از گرد تو پراكنده مى شدند.

وَ اخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ (8) .

در برابر هر يك از مؤمنان كه از تو پيروى مى كند بال و پر فروتنى فرود آر.

إِذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى * فَقُولَا لَهُ قَوْلاً لَيِّناً لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى (9) .

به سوى فرعون برويد كه او طُغيان كرده است. پس با او به نرمى سخن گوييد، شايد پند گيرد، يا بترسد.

مَنْ جآءَ بِالحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِهَا وَ مَنْ جآءَ بِالسَّيِئَةِ فَلاَ يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَ هُمْ لَا يُظْلَمُونَ (10) .

هر كس كار نيكى انجام دهد، ده برابر به او پاداش دهند، و هر كه كار بدى انجام دهد، تنها همانند آن كيفر بيند، تا ستمى بر آنها نرفته باشد.

روحيه جمعى، برادرى و تعاون

يآ أَيُّهَا الَّذينَ ءَامَنُوا اِذا قيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِى الَْمجالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَ اِذا قيِلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذينَ ءامَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ اُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خبيرٌ (11) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چون به شما گويند در مجالس جاى باز كنيد، جاى باز كنيدتا خدا براى شما گشايش دهد. و چون به شما گويند كه برخيزيد، برخيزيد. خدا آنهايى را كه ايمان آورده اند و كسانى را كه دانش يافته اند به درجاتى برافرازد و خدا به كارهايى كه مى كنيد آگاه است.

وَ يُؤْثِرُوْنَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ (12) .

و ديگران را بر خويش ترجيح مى دهند، هر چند خود بدان نيازمند باشند.

وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلاَ تَفَرَّقُوا (13) .

همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد و پراكنده نشويد.

وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوَى (14) .

و در نيكوكارى و پرهيزگارى، همكارى كنيد.

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُواْ بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ (15) .

البته مؤمنان با يكديگر برادرند. ميان برادرانتان آشتى بيفكنيد و از خدا بترسيد، باشد كه بر شما رحمت آرد.

روحيه ايثار و فداكارى

فَلَعَلَّكَ بَخِعٌ نَّفْسَكَ عَلَى ءَاثَرِهِمْ إِن لَّمْ يُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفاً (16) .

گويا اگر به اين سخن ايمان نياورند، خويشتن را به خاطرشان از اندوه هلاك سازى.

لَقَدْ جَآءَكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ (17) .

هر آينه پيامبرى از خود شما بر شما مبعوث شد، هر آنچه شما را رنج مى دهد بر او گران مى آيد. سخت به شما دلبسته است و با مؤمنان رؤوف و مهربان است.

مَآ أَنْزَلْنَا عَلَيَكَ الْقُرْءَانَ لِتَشْقَى (18) .

قرآن را بر تو نازل نكرده ايم كه در رنج افتى.

اخلاص در عمل و رفتار

وَ مَآ أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِىَ إِلاَّ عَلَى رَبِّ الْعَلَمِينَ (19) .

من از شما در برابر هدايت خود مزدى نمى طلبم. مزد من تنها بر عهده پروردگار جهانيان است.

قُلْ إِنَّ صَلاَتِى وَ نُسُكِى وَ مَحْيَاىَ وَ مَمَاتِى لِلَّهِ رَبِّ الْعَلَمِينَ* لاَ شَرِيكَ لَهُ وَ بِذَلِكَ أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ (20) .

بگو: نماز من و عبادت من و زندگى و مرگ من همه براى خداى تعالى، پروردگار جهانيان است. او را شريكى نيست و به من چنين امر شده است و من از نخستين مسلمانانم.

پى‏نوشتها:‌