زيرا در سايه علم و معرفت و آگاهى است كه ما به عظمت اين شب و آينده اى درخشان و بهره ورى از قرآن و مكتب انبيا و اوصيا رهنمون مى شويم و بى جهت نيست كه امام باقر (عليه السلام ) مى فرمايد:
دانشمندى كه مردم از دانش او بهره مند گردند، بر هفتاد هزار عابد فضيلت دارد.
استاد حسن زاده آملى مى نويسد:
سند اين حكم محكم خود را صدوق از حضرت رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) در من لا يحضره الفقيه روايت كرده است :
قال النبى (صلى الله عليه و آله و سلم ): بادروا الى رياض الجنة . قالوا يا رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ): و ما رياض الجنة ؟ قال : حلق الذكر.⁽¹⁰²⁾
فيض كاشانى (قدس سره ) در كتاب خود، پس از نقل حديث در بيان آن گفته است :
منظور از حلقه ذكر، همنشينى با علماست ، هم چنان كه از حديث اول اين باب استفاده مى شود.⁽¹⁰³⁾
نويسنده شهير شيعه ، مرحوم محمد جواد مغنيه در كتاب مع علماء النجف نقل مى كند:
طلبه اى مبتدى ، شيخ اعظم انصارى (رحمه الله عليه ) را در حرم مطهر حضرت اميرالمؤ منين در شب قدر مى بيند، از ايشان مى پرسد: در اين شب خجسته ، انجام دادن چه عبادتى افضل است ؟
شيخ در جواب از او مى پرسد؟ چه درسى مى خوانى ؟
طلبه جواب مى دهد: ((الفيه ابن مالك .))
شيخ مى فرمايد: افضل اعمال آن است كه به حجره اى بروى و الفيه را مطالعه كنى .⁽¹⁰⁴⁾
مرحوم شيخ ذبيح الله محلاتى مى نويسد:
از مرحوم سيد جواد حسينى عاملى ، صاحب مفتاح الكرامه پرسيدند: در شب قدر، افضل و بهترين اعمال چيست ؟ فرمود: تحصيل علوم مذهبى .
درباره اين بزرگوار نوشته اند، به قدرى در تحصيل ، جدى بود كه در ((شب قدر و روزهاى عيد)) از تحصيل خوددارى نمى كرد، حتى در حال مريضى و ناتوانى و پيرى هم به تحصيل اشتغال داشت ؛ گفتنى است كه در آن موقعى كه وى كتاب مفتاح الكرامه را مى نوشت ، وهابيان به نجف اشرف حمله كردند و در تمام مدت ، اين بزرگوار از نوشتن كتاب ، دست برنداشت .⁽¹⁰⁵⁾
مرحوم صاحب جواهر در آخر كتاب ((ديات )) مى نويسد:
تمّ كتاب جواهر الكلام ، فى شرح شرائع الاسلام ، فى مسائل الحلال و الحرام فى ليلة الثلاثاء، ثلاثة و عشرين من شهر رمضان المبارك ، ليلة القدر التى كان من تقدير الله تعالى فيها، اءن يتفضل علينا باتمام الكتاب المزبور.
و نيز حكيم سبزوارى در آخر شرح منظومه در حكمت چنين گويد:
و قد فرغ المؤ لف الفقير، عن تسويد هذا الشرح فى يوم الجمعه الثالث و العشرين من شهر رمضان المبارك من سنة واحد و ستين و ماءتين بعد الالف ؛
متن اين شرح را در روز جمعه 23 ماه مبارك 1261 به پايان بردم .
مفسر بزرگ قرآن ، علامه سيد محمد حسين طباطبايى - حشره الله مع نبيه و اوصيائه الطاهرين - در آخر تفسير كم نظير الميزان ، تاريخ فراغ از تاليف اين اثر ارزشمند را شب 23 رمضان ذكر فرموده است .
از علامه مجلسى نقل شده است كه فرمودند:
بهترين اعمال در اين شبها طلب آمرزش و دعا براى مقاصد دنيا و آخرت خود و پدر و مادر، خويشان و برادران ايمانى ، اعم از زندگان و مردگان و اذكار و صلوات بر محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) و اهل بيت اوست .
سيد ابن طاووس نيز مى فرمايد:
نبايد از دعا درباره اهل حق و برادران مسلمان در اين شب امتناع كرد.
و در روايتى وارد شده است كه از رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) سوال شد:
در شب قدر چه از خدا بخواهيم ؟ فرمودند: عافيت و سلامتى .
آية الله شيخ جعفر شوشترى (رحمه الله عليه ) مى فرمايد:
بهترين عبادت ها يقين پيدا كردن به خداوند و زدودن پليدى و آلودگى شك و ترديدها از دل ها و دور كردن كافر ماجرايى از خويشتن است .⁽¹⁰⁶⁾
پاداش اعمال شب قدر
ثواب خواندن سوره قدر
از امام صادق (عليه السلام ) روايت شده است كه اگر كسى در شب بيست و سوم ماه رمضان ، هزار مرتبه سوره قدر را بخواند، چون صبح كند، يقين او شديد و محكم شده باشد.⁽¹⁰⁷⁾
ثواب احياى ليله القدر
پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمودند:
من قام ليلة القدر، ايمانا و احتسابا، غفر له ما تقدم من ذنبه .⁽¹⁰⁸⁾ كسى كه شب قدر را به عبادت احيا بدارد و باايمان و صابر باشد، خداوند، گناهان گذشته اش را بيامرزد.
ثواب اعمال نيك ديگر
حضرت نبى اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمودند:
قال موسى : الهى اريد قربك ، قال : قربى لمن استيقظ ليله القدر. قال : الهى اريد رحمتك . قال : رحمتى لمن رحم المساكين ليله القدر. قال : الهى اريد الجواز على الصراط. قال : ذلك لمن تصدق بصدقه فى ليله القدر. قال : الهى اريد من اشجار الجنه و ثمارها. قال : ذلك لمن سبّح تسبيحة فى ليلة القدر. قال : الهى اريد النجاة من النار. قال : ذلك لمن استغفر فى ليله القدر. قال : الهى اريد رضاك . قال : رضاى لمن صلّى ركعتين فى ليلة القدر.⁽¹⁰⁹⁾
حضرت موسى (عليه السلام ) در مناجات خود با خدا عرض كرد: خدايا، من خواهان قرب تو هستم . خداوند فرمود: قرب من از آن كسانى است كه ليله القدر را بيدار باشند. عرض كرد: خدايا، رحمتت را خواهانم . خداوند فرمود: رحمت شامل حال كسانى است كه در شب قدر به مساكين رحم مى كنند.
عرض كرد: خدايا، من جواز عبور از صراط را خواهانم .
خداوند فرمود: اين جواز براى كسانى صادر مى شود كه در ليله القدر صدقه بدهند.
عرض كرد: خدايا، من خواهان درختان و ميوه هاى بهشت هستم . خداوند سبحان فرمود: اين نعمت براى كسانى است كه در ليله القدر به تسبيح مشغولند.
عرض كرد: خدايا، من نجات از آتش را مى طلبم . فرمود: نجات براى كسانى است كه در ليلة القدر به استغفار مشغولند.
عرض كرد: خدايا، من رضاى تو را مى طلبم . فرمود: رضاى من را كسى جلب كرد كه در ليلة القدر دو ركعت نماز خواند.
ثواب نماز
پيامبر اعظم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمودند:
من صلّى ركعتين فى ليلة القدر، فقراء فى كل ركعة ، فاتحه الكتاب مرة و قل هو الله احد سبع مرات ، فاذا فرغ يستغفر سبعين مره ، فمادام لا يقوم من مقامه ، حتى يغفر الله له و لاءبويه . و بعث الله ملائكه يكتبون له الحسنات الى سنة اخرى و بعث الله ملكا الى الجنان يغرسون له الاشجار و يبنون له القصور، و يجرون له الانهار و لا يخرج من الدنيا حتى يرى ذلك كله ؛⁽¹¹⁰⁾
كسى كه در شب قدر، دو ركعت نماز بخواند و در هر ركعت ، بعد از حمد، هفت مرتبه ((سوره توحيد)) را بخواند و پس از اتمام نماز، هفتاد مرتبه ((استغفر الله و اءتوب اليه )) بگويد، از جاى خويش برنخيزد تا خداوند او و پدر و مادرش را بيامرزد و ملائكه اى بفرستد تا حسنات او را تا سال ديگر يادداشت كنند و ملك ديگرى را مامور سازد تا در بهشت براى او درختانى غرس كند و قصرهايى بنا سازد كه نهرهايى در آن جارى باشد و از دنيا نرود تا اين كه اين الطاف خدا را در حق خود مشاهده نمايد.
امام باقر (عليه السلام ) فرمودند:
من احيى ليلة ثلاث و عشرين من شهر رمضان ، و صلى فيها ماءة ركعة ، وسّع الله عليه معيشته و كفاه امر من يعاديه ، و اعاذه من الغرق و الهدم و السرق من شر الدنيا و دفع عنه هول منكر و نكير، و خرج من قبره و نوره يتلاءلاء لاهل الجمع و يعطى كتابه بيمينه و يكتب له براءة من النار و جواز على الصراط و امان من العذاب و يدخل الجنة بغير حساب و يجعل فيها رفقاء النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن اولئك رفيقا.⁽¹¹¹⁾
خدا رزق و روزى كسى كه شب بيست و سوم ماه رمضان را احيا بدارد و در آن شب ، صد ركعت نماز بخواند وسيع گرداند و در مقابل دشمن ، او را كفايت كند و از غرق شدن و ويرانى و سرقت ، او را پناه دهد و ترس منكر و نكير را از او مرتفع سازد و از قبرش خارج مى شود، در حالى كه نور او براى اهل محشر تلاءلؤ دارد و نامه عملش را به دست راستش مى دهند و برات آزادى از آتش و از صراط و امان نامه از عذاب به او داده مى شود و بدون حساب و كتاب داخل بهشت مى گردد و در بهشت ، رفيق پيامبران و صديقين و شهدا و صالحين خواهد شد و اينان خوب رفيقانى هستند.
ثواب صدقه
از امام على بن موسى الرضا (عليه السلام ) روايت شده است كه فرمودند:
من تصدق وقت افطاره على مسكين برغيف ، غفر الله ذنبه .⁽¹¹²⁾
كسى كه به وقت افطار، قرص نانى را به فقيرى صدقه دهد، خداوند گناهانش را بيامرزد.
امام صادق (عليه السلام ) نيز فرمودند:
من تصدق فى شهر رمضان بصدقه ، صرف الله عنه سبعين نوعا من البلاء.
كسى كه در ماه رمضان صدقه اى بدهد، خداوند سبحان ، هفتاد نوع بلا و گرفتارى را از او در خواهد كرد.
ثواب غسل شب قدر
قال موسى بن جعفر (عليه السلام ):
من اغتسل ليلة القدر و احياها الى طلوع الفجر، خرج من ذنوبه .⁽¹¹³⁾
((كسى كه شب قدر غسل كند و تا طلوع فجر، احيا نگه دارد گناهانش ‍ بخشوده خواهد شد.))
ثواب قرائت سوره روم و عنكبوت
امام صادق (عليه السلام ) فرمودند:
من قراء سورتى العنكبوت و الروم فى شهر رمضان ، ليلة ثلاث و عشرين ، فهو والله يا ابا محمد، من اهل الجنة لا استثنى فيه ابدا.
كسى كه در شب قدر (شب بيست و سوم ماه رمضان ) دو سوره عنكبوت و روم را بخواند، به خدا - اى ابو محمد - او بدون استثنا اهل بهشت است .
ثواب دو ركعت نماز در كنار قبر ابى عبدالله الحسين (عليه السلام )
امام صادق (عليه السلام ) فرمودند:
فمن شهدها - ليله ثلاث و عشرين من شهر رمضان - عند قبر الحسين (عليه السلام ) يصلى عنده ركعتين اءو ما تيسر له و ساءل الله الجنه و استعاذ به من النار آتاه الله ما ساءل و اءعاذه ما استعاذ؛⁽¹¹⁴⁾
((كسى كه كنار قبر امام حسين (عليه السلام ) شب بيست و سوم ماه رمضان را درك كند و در كنار قبر مطهر، دو ركعت يا آن مقدارى كه برايش ‍ مقدور باشد، نماز بگزارد و از خدا درخواست بهشت كند و از آتش دوزخ به خدا پناه ببرد، خداوند خواسته او را اجابت خواهد كرد.))
ثواب زيارت سيد الشهداء (عليه السلام ) در شب قدر
امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
اذا كان ليله القدر، فيها يفرق كل امر حكيم ، نادى مناد تلك الليله من بطنان العرش : ان الله قد غفر لمن زار قبر الحسين (عليه السلام ) فى هذه الليلة ؛⁽¹¹⁵⁾
((هنگامى كه شب قدر فرا رسد، در آن (شب ) هر (گونه ) كارى (به نحوى ) استوار فيصله مى يابد؛ در آن شب از درون عرش ، منادى ندا در خواهد داد كه : خداوند، كسى را كه در اين شب ، قبر حسين (عليه السلام ) را زيارت كند، خواهد بخشيد.))
اثر راز و نياز با خدا در دل شب
شيخ صدوق (رحمه الله عليه ) در كتاب مجالس خود از ابن عباس نقل كرده است كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمودند:
((هرگاه بنده نيايشگرى با خداى خود در دل شب ، خلوت كند و با او به مناجات و نيايش بپردازد، خداوند، نور ايمان را در دل وى ثابت گرداند، آن گاه كه خطاب به پروردگار جهانيان كرده و گويد:
يا رب ! يا رب ! يا رب ! خداوند جليل ندا در دهد كه : لبيك عبدى ! از من بخواه تا عطايت كنم و بر من توكل كن تا كفايتت نمايم .))
همسانى پاره اى از اعمال با ليله القدر
فرهنگ غنى اسلام براى نشان دادن اهميت فوق العاده و بيان عظمت پاره اى امور و سوق دادن مردم به آن سو، اجر آن اعمال را همسان با اجر عظيم ليله القدر معرفى كرده است .
از جمله اين موارد، سه حديث شريف زير است :
پيامبر اكرم اسلام فرمودند:
من مشى فى صلح بين اثنين ، صلى عليه ملائكه الله حتى يرجع و اعطى اجر ليلة القدر؛⁽¹¹⁶⁾
((كسى كه در راه برقرارى صلح بين دو نفر گام بردارد، فرشتگان خدا بر او درود مى فرستند تا به منزل باز گردد و در نامه عملش اجر شب قدر نوشته خواهد شد.))
امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد:
ليلة من امام عادل ، خير من الف شهر ملك بنى اميه ؛⁽¹¹⁷⁾
((يك شب از ايام حكمرانى زمامدار عدالت پيشه ، بهتر از هزار ماه حكومت بنى اميه است .))
ابى بن كعب از پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) روايت كرده كه حضرت فرمود:
من قراء ((انا اءنزلناه )) اءعطى من الاءجر، كمن صام رمضان و اءحيى ليلة القدر؛⁽¹¹⁸⁾
((كسى كه به قرائت ((انا انزلناه )) بپردازد، اجرش اجر كسى است كه ماه رمضان روزه داشته و شب قدر احيا بدارد.))
دست ها را به دعا برداريم
چون رمضان ، ماه نيايش و دعاست و على (عليه السلام ) فرموده است :
عليكم فى شهر رمضان ، بكثرة الاستغفار و الدعاء؛
بر شما باد در ماه رمضان به دعا و استغفار بسيار.
بى مناسبت نيست كه دست به دعا برداشته و بگوييم :
خداوندا!
از تو مى خواهيم كه بر محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) و آل او درود فرستى و همچنين بر امام زمان (عج ) ما، حجت حق ، منجى عالم بشريت نيز صلوات و سلامت را نثار كرده و فرجش را نزديك فرمايى !
خداوندا!
لذت مناجات را در تمام عمر، به خصوص در شب هاى قدر به ما بچشان .
بارالها!
حلاوت تلاوت قرآن را هميشه خصوصا در شب هاى قدر به ما بچشان !
ايزدا!
در شب قدر براى ما آن مقدر فرما كه براى علما، صلحا و اتقيا، مقدر فرمايى .
خدايا! ما را از تمام خيرات نازل شده در ماه رمضان و شب قدر كامياب گردان !
بار پروردگارا! دست هاى نيازمند ما را كه امشب به درگاه بى نيازت بلند شده ، نااميد برمگردان !
خدايا! شر توطئه گران و ابرقدرت ها و طاغوت هاى ستمگر كه قرن هاست مستضعفان را زير پاى خود له مى كنند، خنثى كن !
خداوندا!
عزت از دست رفته كشورهاى اسلامى را به آنان باز گردان !
معبودا!
به وعده اى كه در قرآنت داده اى كه روزى مستضعفان زمين را به قدرت كامل برسانى و حكومت عدل را در جهان بگسترانى ، تحقق ببخش !
خدايا!
آنان كه بر ضد اسلام و مسلمانان نقشه هاى خائنانه مى كشند (خصوصا اسرائيل غاصب و آمريكاى جنايتكار) در دنيا رسوا و نقشه هايشان را نقش ‍ بر آب بفرما!
رحيما!
امشب وسيله هدايت گناهكاران ، گمراهان ، ره گم كردگان را فراهم و در سراسر اين ماه (رمضان ) نشاط عبادت و انس با خودت را به ما عنايت بفرما!
اى محبوب دلها!
دعاهاى ما را در حق ديگران اجابت فرما و مرگ ما را شهادت در راه خود و زير پرچم پيامبر عظيم الشاءن و تحت سايه ولايت اوليايت ، قرار بده !