بخش سوّم

احكام

1 ـ نيّت روزه

2 ـ مبطلات روزه

3 ـ قضا و كفّاره روزه

4 ـ روزه مسافر

5 ـ راههى ثابت شدن اوّل ماه

6 ـ اعتكاف

7 ـ زكات فطره

احكام روزه 3 ـ توضيح المسائل، م 1551.3 ـ لازم نيست نيّت روزه را به زبان بگويد بلكه همين قدر كه برى انجام دستور خداوند عالم، از اذان صبح تا مغرب، كارى كه روزه را باطل مى كند انجام ندهد كافى است.⁽⁴⁾4 ـ توضيح المسائل، م 1550.

[⁽¹⁾1 ـ متن اين بخش، از كتاب «آموزش فقه»، محمّد حسين فلاحزاده و حواشى آن از كتب فقهى مراجع عظام تقليد گرفته شده است. ]

مُبطلات روزه

روزهدار بايد از «اذان صبح» تا «مغرب» از برخى كارها بپرهيزد و اگر پرهيز نكند، روزهاش باطل مى شود، به مجموعه اين كارها «مُبطلاتِ روزه» گفته مى شود، كه عبارتند از:* خوردن و آشاميدن.* دروغ بستن به خدا و پيغمبر(صلى الله عليه وآله) و جانشينان آن حضرت (عليهم السلام).

* رساندن غبار غليظ به حلق.

* فرو بردن تمام سر در آب.

* قى كردن.* آميزش.* استمناء.* باقى ماندن بر جنابت و حيض و نفاس تا اذان صبح.

* اماله كردن با چيزهى روان. ⁽³⁾3 ـ توضيح المسائل، م 1572.

[⁽¹⁾1 ـ آيات عظام، اراكى ، خويى ، سيستانى ، بهجت: رساندن غبار به حلق.

آية الله زنجانى : احتياط مستحب آن است كه از رساندن غبار به حلق جلوگيرى كند. ⁽²⁾2 ـ آية الله گلپايگانى ، آية الله صافى : فروبردن تمام سر در آب حرام است و بنابر احتياط لازم روزه راهم باطل مى كند.

آية الله زنجانى : بر روزهدار حرام است سر را در آب فرو برد ولى ظاهراً روزه را باطل نمى كند.

آية الله سيستانى : روزه را باطل نمى كند، گر چه كراهت شديد دارد. ]

احكام مبطلات روزه

4 ـ توضيح المسائل، م 1575.5 ـ انسان نمى تواند، بخاطر ضعف، روزه را بخورد ولى اگر ضعف او به قدرى است كه معمولاً نمى شود آن را تحمل كرد، خوردن روزه اشكال ندارد.⁽⁵⁾5 ـ توضيح المسائل، م 1583.6 ـ فرو بردن اخلاط سر و سينه، تا به فضى دهان نرسيده روزه را باطل نمى كند، ولى اگر داخل فضى دهان شود، احتياط واجب آن

است كه آن را فرو نبرد.

جى غذا به كار مى رود پرهيز كند.⁽⁴⁾4 ـ توضيح المسائل، م 1576.

* رساندن غبار غليظ به حلق

اگر روزهدار غبار غليظى به حلق برساند، روزهاش باطلى مى شود; چه غبار خوراكيها باشد مانند آرد، يا غير خوراكى مانندى خاك.

* فرو بردن تمام سر در آباگر روزهدار عمداً تمام سر را در آب مطلق فروبرد، روزهاش باطل مى شود.

[⁽¹⁾1 ـ توضيح المسائل، م 1580.

2 ـ آية الله مكارم: اگر به جى غذا يا دوا نباشد روزه را باطل نمى كند.

3 ـ آيات عظام خويى تبريزى ، سيستانى : بهتر آن است كه پرهيز كند.

آية الله فاضل: بايد از آن پرهيز كند. ⁽⁵⁾5 ـ به حاشيه 1 صفحه 140 مراجعه فرماييد. ⁽⁶⁾6 ـ به حاشيه 2، صفحه 140 مراجعه فرماييد. ]

* قى كردن

1 ـ توضيح المسائل، م 1646.2 ـ اگر روزهدار بى اختيار قى كند، روزهاش باطل نمى شود.⁽²⁾2 ـ توضيح المسائل، م 1646.

* باقى ماندن بر جنابت تا اذان صبح

1 ـ اگر شخص جنب در روزه رمضان يا قضى ⁽³⁾ آن عمداً تا اذان صبح غسل نكند و يا اگر وظيفهاش تيمم است تيمم نكند روزهاش باطل است.2 ـ اگر جنب در روزه ماه رمضان غسل يا تيمم را فراموش كند و پس از يك يا چند روز يادش بيايد: ر بايد آن روزهها را قضا كند. ⁽⁴⁾4 ـ توضيح المسائل، م 1622 .3 ـ اگر روزهدار، در خواب جنب شود، واجب نيست فوراً غسل كند و روزهاش صحيح است.⁽⁵⁾5 ـ توضيح المسائل، م 1632.4 ـ اگر شخص جنب در شب ماه رمضان مى داند برى غسل، قبل از اذان صبح بيدار نمى شود، نبايد بخوابد و اگر بخوابد و بيدار نشود،

[3 ـ آية الله زنجانى : اگر وقت قضى روزه ماه رمضان تنگ شده و تا اذان صبح جنب بماند بنابر احتياط واجب، روزه آن روز را گرفته، عوض آن را هم بجا آورد. ]

روزهاش باطل است. ⁽¹⁾1 ـ توضيح المسائل، م 1625.

* باقى ماندن بر حيض و نفاس

1 ـ اگر زن در ماه رمضان قبل از اذان صبح از خون پاك شود و

الف: عمداً تا اذان غسل نكند يا اگر وظيفهاش تيمم است تيممنكند، روزهاش باطل است.

ب: برى غسل وقت ندارد: بايد تيمم كند و روزهاش صحيح است.

2 ـ اگر نزديك اذان صبح پاك شود، وبرى تيمم ياغسل وقت نداشته باشد، روزهاش صحيح است.

3 ـ اگر بعد از اذان بفهمد كه قبل از اذان پاك شده روزهاش صحيح است.

4 ـ اگر بعد از اذان پاك شود، روزهاش باطل است.

5 ـ اگر در روز، حيض يا نفاس ببيند، گرچه نزديك مغربباشد، روزهاش باطل است.

اگر مستحاضه غسلهى خود را به تفصيلى كه در احكام استحاضه گفته شده بهجا آورد روزهاش صحيح است.

[⁽²⁾2 ـ توضيح المسائل، م 1643.

آية الله سيستانى ، آية الله زنجانى : هر چندغسلهى خود را بجا نياورد روزهاش صحيح است. (آية الله زنجانى ) ولى احتياط مستحب است كه قضى روزه را نيز بجا آورد.

آية الله خويى ، آية الله تبريزى : اگر زنى كه در حال استحاضه كثيره است غسلهى خود را به تفصيلى كه در احكام استحاضه گفته شده بجا آورد روزهاش صحيح است. ]

كارهايى كه بر روزه دار مكروه است

1 ـ انجام دادن هر كارى كه سبب ضعف شود; مانند خون دادن.2 ـ بوييدن گياهان معطر (عطر زدن مكروه نيست).3 ـ خيس كردن لباسى كه بر تن دارد.4 ـ مسواك كردن با چوب تر.5 ـ كشيدن دندان و هر كارى كه به سبب آن از دهان خون بيايد. (1)1 ـ توضيح المسائل، م 1657. * روزه قضااگر كسى روزه را در وقت آن نگيرد، بايد روز ديگرى ، به جى آن روزه بگيرد، پس روزهى كه بعد از وقت آن، بهجا آورده مى شود، «روزه قضا» نام دارد. * كفاره روزهكفّاره، همان جريمهى است كه برى باطل كردن روزه معين شده است و عبارت است از:* آزاد كردن يك بَرده* دو ماه روزه گرفتن كه سى و يك روز آن بايد پى در پى باشد* سير كردن شصت فقير، يا دادن يك مُدّ طعام به هريك از آنها. 2 ـ توضيح المسائل، م 1660 ـ 1661.* اگر عمداً روزه رمضان را نگيرد و يا عمداً آن را باطل كند، قضا و كفاره واجب مى شود.⁽³⁾

دراين موارد بجا آوردن قضى روزه واجب است ولى كفّاره ندارد:1 ـ روزههايى كه به واسطه سفر باطل شده است.

[1 ـ آية الله اراكى : 18 روز روزه بگيرد، هر چند كه مى تواند به فقرا طعام دهد و اگر بتواند 18 روز روزه بگيرد يا چند مدّ طعام بدهد هر مقدار از اين دو را كه مى تواند عمل كند و اگر آن را هم نتواند انجام دهد بايد استغفار كند.

آية الله گلپايگانى : هر مقدار كه ميتواند صدقه به فقرا بدهد و اگر از صدقه دادن هم عاجز باشد 18 روز پى درپى روزه بگيرد و اگر روزه هم نتوانست بگيرد، استغفار كند، و هر قدر مى تواند روزه بگيرد و اگر اصلا نمى تواند روزه بگيرد، استغفار كند.

آية الله فاضل: مخيّر است بين اينكه 18 روز روزه بگيرد يا هر چند مدّ كه مى تواند به فقرا طعام بدهد و اگر نتواند، بايد استغفار كند.

آيةالله صافى ، آيةاللهمكارم: هرقدر مى تواند صدقه بهفقرا بدهد واستغفار كند.

آية الله خويى ، آية الله تبريزى : بنابر احتياط بايد به قدر امكان صدقه بدهد و استغفار كند.

3 ـ همان، م 1658 و 1710. ⁽⁴⁾4 ـ تحرير الوسيله، ج1، ص298، م4. ]

2 ـ روزههى ايام حيض و نفاس بانوان.

3 ـ بر اثر ندانستن مسأله، مبطلى انجام داده ولى نمى توانسته مسأله را ياد بگيرد، يا اصلاً ملتفت نبوده.

مواردى كه فقط بايد برى هريك روزيك مدطعام به فقير دادهشود:

1 ـ بهواسطه مرض نتواند روزه بگيرد و مرض او تا سال بعد طول بكشد و اگر چنانچه مرض او تا چندين سال طول بكشد قضى سالى آخر را بايد بهجا آورد و سالهى گذشته را برى هر يك روز يك مد طعام به فقير بدهد.

2 ـ كسى كه بهواسطه پيرى ، روزه گرفتن برايش مشقت دارد و بعد از رمضان هم نمى تواند قضى آن را بهجا آورد.

مواردى كه بايد قضى روزه را بهجا آورد و برى هريك روزه يك مد طعام به فقير بدهد:

1 ـ بهواسطه عذرى روزه نگرفته و بعد از ماه رمضان عذر برطرف شده و تا رمضان سال بعد عمداً قضى آن را بهجا نياورده است.

2 ـ بهواسطه عذرى روزه نگرفته و بعد از رمضان عذر او برطرف

[⁽¹⁾1 ـ العروة الوثقى ، ج2، ص390، م3. ⁽²⁾2 ـ همان، م 1659. ⁽³⁾3 ـ توضيح المسائل، م 1703 و 1707. ⁽⁴⁾4 ـ توضيح المسائل، م 1726. ⁽⁵⁾5 ـ توضيح المسائل، م 1705. ]

شده و تا چند سال قضى آن را تأخير انداخته (قضا و يك كفاره 10 سيرى )، كفاره تكرار نمى شود.

3 ـ موقعى كه عذر دارد، تصميم او بر اين است كه بعد از برطرف شدن عذر، قضى روزه را بهجا آورد و عذر برطرف شد و پيش از آن كه قضا كند در تنگى وقت عذرى برايش پيدا شود، قضى آن واجب و يك مد طعام احتياط واجب است.

4 ـ در قضى روزه كوتاهى كند و وقت تنگ شود و در تنگى وقت عذرى برايش پيش آيد.

احكام قضا و كفاره روزه

4 ـ العروةالوثقى ، ج 2، ص 230، م 7 و تحريرالوسيله، ج 1، ص 298، م 4 .2 ـ اگر چند ماه رمضان روزه قضا دارد، هر كدام را اوّل بگيرد اشكال ندارد، ولى اگر وقت قضى روزه آخرين ماه رمضان تنگ است; مثلاً ده روز از رمضان آخر، قضا دارد و ده روز به رمضان مانده است، بايد اوّل قضى آن را بگيرد.⁽⁵⁾5 ـ توضيح المسائل، م 1698.3 ـ انسان نبايد در انجام كفاره كوتاهى كند، ولى لازم نيست، فوراً

[⁽¹⁾1 ـ توضيح المسائل، م 1709. ⁽²⁾2 ـ توضيح المسائل، م 1706. ⁽³⁾3 ـ توضيح المسائل، م 1706. ]

3 ـ توضيح المسائل، م 1705.6 ـ كسى كه قضى روزه رمضان را گرفته،⁽⁴⁾ اگر بعدازظهر عمداً آن راباطل كند، بايد بهده فقير، هر كدام يك مدّ طعام بدهد. و اگر نمى تواند طعام بدهد، بنابر احتياط واجب بايد سه روز پى در پى روزه بگيرد.

روزه مسافر مسافرى كه بايد نمازهاى چهار ركعتى را در سفر، دو ركعت بخواند، نبايد در آن سفر روزه بگيرد ولى بايد قضى آن را بهجا آورد و مسافرى كه نمازش را تمام مى خواند; مثل⁽⁶⁾ كسى كه شغل او سفر

[4 ـ آيةالله زنجانى : كسى كه قضى روزه ماه رمضان را گرفته، اگر از شب نيّت روزه كرده و پيش از ظهر عمداً كارى كه روزه را باطل مى كند انجام دهد نيز بايد همين مقدار كفاره بدهد. ⁽⁵⁾5 ـ توضيح المسائل، م 1687.

6 ـ آية الله زنجانى ، آية الله صانعى : مثل كسى كه زياد مسافرت مى كند يا سفر او معصيت است بايد در سفر روزه بگيرد. ]

است، بايد در سفر روزه بگيرد.⁽¹⁾1 ـ توضيح المسائل، م 1714 ـ توضيح المسائل، م 1714.

احكام روزه مسافر:

* به سفر رفتن:

* از سفر برگشتن:

1 ـ قبل از ظهر به مسافرت مى رود:وقتى به حد ترخص رسيد،بايد روزهاش را باطل كند و اگر قبل از آن روزه را باطل كند، به احتياط واجب بايد كفاره بدهد.2 ـ بعداز ظهربه مسافرت مى رود: روزهاش صحيحاست و نبايد آنراباطل كند.

1 ـ قبل از ظهر به وطن يا جايى كه بنادارد دهروز بماند

الف: كارى كه روزه را باطل مى كند، انجام نداده است: بايد روزه آن روز را تمام كند و صحيح است.

ب: روزه را باطل كرده است: روزه آن روز بر او واجب نيست و بايد قضى آن را بجا آورد.

2 ـ بعد از ظهر برسد: روزهاش باطلاست و بايد قضى آن را بجآورد. ⁽³⁾3 ـ توضيح المسائل. م 1714 ـ 1721 ـ 1722 ـ 1723.

[⁽²⁾2 ـ آية اللهخويى ، آية الله تبريزى : در صورتى كه از شب نيت سفر داشته باشد روزهاش باطل مى شود والاّ بنابر احتياط واجب روزه را تمام كند و بعداً قضا لازم نيست و اگر پيش از رسيدن به حدّ ترخص روزه را باطل كند كفّاره بر او واجب است.

آية الله صافى : بايد نيّت روزه نداشته باشد و اگر شب قصد سفر نكرده باشد احتياط مستحب اتمام روزه و قضى آن است.

آيةالله خويى : در صورتى كه از شب نيّت سفر داشته باشد روزهاش باطل مى شود والاّ بنابر احتياط واجب روزه را تمام و بعداً قضا كند و اگر پيش از رسيدن بهحدّ ترخصروزه راباطل كندكفار بر او واجب است. ]