⁽²⁾2 ـ اصول كافى ، ج2، باب عبادت، حديث3 خوشا به حال كسى كه عبادت را معشوق خود بداند; با عبادت معانقه كند و آن را با تمام وجود لمس كند، خوشا به حال چنين نمازگزار و روزهدارى كه عاشق صوم باشد.

اين حديث شريف مى فرمايد: بهترين چهرههى مردمى ، آن انسانى است كه به عبادت عشق ورزد، ما را وادار مى كند كه اوّل شائق بعد عاشق عبادت باشيم.

شائق به كسى مى گويند كه ندارد و مى طلبد، عاشق به كسى مى گويند كه رسيد و نگه مى دارد. آن انسان تشنهى كه به دنبال چشمه مى رود را مى گويند مشتاق چشمه است، وقتى به آب رسيد و آب را گرفت و حفظ كرد، مى گويند او عاشق چشمه است. شوق قبل از وصول است و عشق بعد از وصال گفتهاند «عشق» كه يك واژه عربى است از يك گياه خاصى كه «عَشَقه» نام دارد، مشتق شده است كه در فارسى به آن پيچك مى گوييم.

اين گياه وقتى به درخت چسبيد آنرا رها نمى كند و راه نفس درخت را مى بندد، كمكم آن درخت زرد مى شود، برگهايش ريخته و سرانجام خشك مى شود، در اين هنگام مى گويند درخت را عشقه گرفته، عاشق به يك چنين انسانى مى گويند، آن پيچكِ عبادت او را گرفت، او را زرد كرد، راه نفس او را بست، سرانجام او را خشك و از خود تهى كرد، به اين انسان مى گويند عاشق عبادت است.

لذا در اسرار روزه گرفتن گفتند: روزه بگيريد برى اين كه آن نشاط حيوانى كم بشود، مثل درختى كه او را پيچك گرفته كه ديگر رشد نمى كند.

ميهمان خدا بودن

طبق فرمايش نورانى پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در خطبه شعبانيه، مؤمنين در اين ماه مبارك به ضيافت الهى دعوت شدهاند.

«هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُم فِيهِ إلى ضِيافَةِ الله».

مهمان بايستى كارى بكند كه صاحبخانه مى كند، مهمان خدايى كه «يُطعِمُ و لايُطعَم» است، اگر خدى سبحان مى بخشد و نمى گيرد، انسان هم بايستى در اين ماه خويى پيدا كند كه ببخشد و نگيرد، چون هيچ دستى بهتر از دست بخشنده نيست و هيچ دستى هم بدتر از دست بگير نيست. اگر كسى تلاش و كوشش كرد كه ديگر در كنار سفره او به بهشت بروند، اين يد بخشنده دارد، و اگر تلاش كرد كه به بركت ديگران به بهشت برود، اين دست گيرنده دارد. در بيانات پيامبر(صلى الله عليه وآله)هست كه حضرت مى فرمايد: «اليد العليا خيرٌ من اليد السّفلى »

در شب هاى ماه مبارك رمضان اين روح بلند را به انسان مى آموزند و مى گويند هر شب بگوييد: «خدايا تو كه دينت را حفظ مى كنى و ممكن نيست كه دست از دينت بردارى ، آن توفيق را بده كه دين تو بدست من زنده بشود»، نه اين كه ديگران دين تو را زنده كنند و من كنار سفره دين بنشينم، بگذار كه نماز و روزه به دست من و با خون من زنده بشود كه ديگران مهمان من باشند، نه اين كه ديگران بجنگند و خون بدهند و دين را احيا كنند و من نماز بخوانم و [⁽¹⁾1 ـ ارشاد القلوب ديلمى ـ باب18 ]

روزهبگيرم.

«و اجعلني ممّن تنتصر به لدينك و لاتستبدل لي غيري»

«خدايا چنين عوض نكن كه من را بدهى و ديگرى را جى من بياورى »

چون اين تهديد را خدى سبحان كرد و فرمود: من از دينم حمايت مى كنم و دست از دينم بر نمى دارم، شما نشد ديگرى را مى آورم {وَإِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ ثُمَّ لاَ يَكُونُوا أَمْثَالَكُمْ}.

فرمود: حالا اگر حفظ دين با شما نشد، با ديگرى ، شما اگر خلوص را از دست داديد شما را مى برد و ديگرى را جى شما مى آورد.

اين خوى بزرگ منشى را در دعاها به ما آموختند كه سعى كنيد اين چنين دعا كنيد. هرگز از خدا مال زياد نخواهيد، بلكه بخواهيد كه آبرويتان محفوظ باشد.

كسى كه مهمان خدا شد، اوصاف صاحبخانه را به عنوان آنچه در نزد خداست، از خدا مسئلت مى كند، آن روح بى نيازى و بزرگوارى را طلب مى كند، و خدى سبحان كه ميزبان است چنين پذيرايى مى كند. ضيافة الله همان لقاءالله را نتيجه خواهد داد.

پيامبر(صلى الله عليه وآله)در ادامه فرمودند: «وجعلتم فيه من أهل كرامة الله» شما در اين ماه كريم هستيد. انسان كريم آن بزرگوار و بزرگ منشى است كه طبعش به طبيعت آلوده نيست. فرمود شما در اين ماه از خدى سبحان كرامت بخواهيد و آبروى انسان كريم را خداوند نمى ريزد و

[⁽¹⁾1 ـ محمّد: 38 ]

هميشه آن را حفظ مى كند. شما بايد در اين ماه توشه كرامت تهيه كنيد كه همان وصف خاصّ فرشتگان است. اگر فرشتگان «بَلْ عِبادٌ مُكْرَمُون» بندگان مكرَّم و كريماند، شما در كنار سفره كرامت دعوت شدهايد سعى كنيد كريم بشويد و در ادامه فرمود: «أنفاسكم فيه تسبيح و نومكم فيه عبادة و عملكم فيه مقبول».

ب: سفارشات در ماه مبارك افضل اعمال در ماه مبارك

پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله)در جواب سؤال اميرالمؤمنين(عليه السلام)كه عرض مى كند. «ما أفضل الاعمال فى هذا الشهر»

فرمودند: «يا أباالحسن أفضل الأعمال فى هذا الشهر الورع عن محارم الله عزّوجلّ»; بهترين اعمال در اين ماه پارسايى از محرّمات خداست، آنچه را كه خداوند تحريم فرموده انسان نسبت به آنها ورع داشته و وارسته باشد. و رع درجاتى دارد:

اولين درجه آن كه از همه نازلتر است ورع اهل توبه است كه انسان از هر معصيتى مى پرهيزد و توبه مى كند و به اطاعت روى مى آورد.

از اين بالاتر ورع اهل صلاح است كه آنها از مشتبهات نيز

[⁽¹⁾1 ـ خطبه شعبانيه، اربعين شيخ بهايى ، حديث9 ]

مى پرهيزند:

«دَعْ ما يُرِيبُك اِلى ما لايُرِيبُك»⁽¹⁾ ; «كارى كه مشتبه است و حلال بودن آن روشن نيست را ترك كنيد.» غذى شبهه ناك را نخورده و حرف شبهه ناك نزنند.

گرچه ظاهراً حلال است ولى چون حليّتش مشكوك است، ترك كن. اين ورع صالحين است.

درجه بالاتر از آن ورع اهل تقواست. اينان نه تنها از محرمات پرهيز داشته و از مشتبهات نيز اعراض مى كنند بلكه از حلالهايى كه انسان را به سوى مشتبه مى كشاند نيز مى پرهيزند. گاهى انسان درباره افراد سخن مى گويد، همين كه ديد كمكم ممكن است سخن به جايى بكشد كه احتمال هتك حيثيت يا غيبت مى دهد، ترك مى كند. يا در مسائل مالى كه كمكم ممكن است دستش به مال مشتبه آلوده بشود، ترك مى كند. آن حلالى را كه احتمال مى دهد كه كمكم پيامد شبههناك داشته باشد را ترك مى كند. اين ورع اهل تقواست.

بالاترين درجه ورع صديقين است. و آن اين كه از هر چه غير خداست وارستهاند، از هر چه غير حق است پرهيز مى كنند. اگر قلب جز محبت خدا چيز ديگر را نپذيرفت قلب صدّيق است. در سوره احزاب خداوند فرمود:

{مَا جَعَلَ اللهُ لِرَجُل مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ}

قلب يعنى همان لطيفه الهى و همان جان الهى ، و انسان بيش از

[1 ـ بحارالأنوار، ج2، ص259، ح7. ⁽²⁾2 ـ سوره احزاب، آيه4 ]

يك قلب ندارد. اگر هر انسانى يك قلب دارد و اگر به ما آموختند كه از خدى سبحان مسئلت كنيد كه در اين قلب جز محبت حق چيزى راه پيدا نكند: «وَ قَلْبِي بِحُبِّكَ مُتَيَّماً»، اين تربيت، صديقين است، آنگاه چيزى در قلب غير از ياد حق نيست و اين قلب از هر چه غير حق است پرهيز كرده و وارسته مى شود.

انس با قرآن

ماه مبارك رمضان مستقيماً به خداوند سبحان استناد دارد. تنها ماهى كه در قرآن كريم نام او آمده است ماه مبارك رمضان است و اين ماه را خداوند سبحان به نزول قرآن معرفى كرد و فرمود:

{شَهْرُ رَمَضان الَّذُى اُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآن}

عظمت اين ماه به نزول قرآن كريم است نه به روزه گرفتن. قرآن كريم احكام و حكمى دارد كه يكى از آن احكام روزه گرفتن است. ماه مبارك رمضان ماه نزول قران كريم است، انسان در اين ماه ميهمان خداوند است و خداوند هم در اين ماه غذايى به نام قرآن برى انسانها فرستاده است.

از رسول الله(صلى الله عليه وآله) رسيده است: «اِنّ هذا القرآن مأدبة الله» قرآن غذى آماده الهى است. قرآن سفره نيست كه هر كسى غذى خود را همراه بياورد و آن را در سر سفره قرآن بخورد. كسى حق ندارد كه خواستههى خود را بر قرآن تحميل كند، برداشتهى خود را به حساب قرآن گذارد. قرآن غذايى است آماده، هر كسى گرسنه معارف باشد از اين غذا استفاده مى كند.

خداوند در اين ماه ما را به قرآن خواندن فرا خوانده است و با ما درى اين ماه سخن مى گويد. اگر كسى بخواهد با ظاهر قرآن در تماس باشد بايد ظاهر پاك و طاهرى داشته باشد، بدون طهارت و وضو نمى شود با ظاهر قرآن در تماس بود، حتى نمى شود قرآن را به لب گذاشت و بوسيد. امّا با محتوا، معنا، تفسير و جان قرآن را {لايَمَسُّهُ اِلاّالْمُطَهَّرُون}⁽¹⁾ اهل بيت عصمت و طهارت را خدا از هر آلودگى منزه و پاك كرد، اينها كه مطهّرند. مى توانند با محتوى قرآن در تماس باشند. با جان و روح قرآن در ارتباط بوده و خود، قرآن متحرك باشند.

انسان در اين ماه مهمان سفره پربار قرآن است، هر كسى به اندازه نياز و استعدادش مى تواند از آن تغذيه شود.

دعا در ماه مبارك

طبق فرمايش پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)دعاها در ماه مبارك مقبول است كه فرمود:

«ودعائكم فيه مستجاب».

بايد توجه داشت كه چه دعايى بكند و برى چه كسى ، دعا در سطح بلند و برى همه باشد، اينطور نباشد كه تنها خودمان را دعا كنيم.

مردى در حضور رسول خدا(صلى الله عليه وآله)عرض كرد: خدايا پيامبر را بيامرز، مرا بيامرز. لسانشلسان حصر بود. حضرت فرمودند: تو چرا دور رحمتى خدا را سنگ چين كردى . بگو: «إذا دعا أحدكم فليعمّ فإنّه

[1 ـ واقعه، آيه77، احزاب، آيه33 ]اُوجبللدّعاء».