فرهنگ قرآن ، جلد ۱
(كليات راهيابي به موضوعات و مفاهيم قرآن كريم)

اكبر هاشمي رفسنجاني
و جمعي از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن

- ۲۴ -


آرزوهاى يهود

92. گروهى از يهوديان در آرزوى داشتن عمر هزار ساله:
و لتجدنّهم أحرص الناس على حيوة...يودّ أحدهم لو يعمّر ألف سنة...‌. ‌‌بقره‌(2)‌96
93. آرزوى يهوديان، مبنى بر ورود انحصارى‌شان به بهشت:
و قالوا لن يدخل الجنّة إلاّ من كان هودا أو نصرى تلك أمانيّهم...‌. ‌‌بقره‌(2)‌111
94. ترك آرزوى مرگ از سوى يهود به دليل اعمال زشت:
قل إن كانت لكم الدّار الأخرة عند اللّه خالصة مّن دون النّاس فتمنّوا الموت إن كنتم صـدقين. ‌‌بقره‌(2)‌94
و لن يتمنّوه ابدا بما قدّمت ايديهم...‌. ‌‌بقره‌(2)‌95
قل يا ايها الّذين هادوا...فتمنّوا الموت ان كنتم صادقين‌ * و لا يتمنّونه ابدا بما قدّمت ايديهم...‌. ‌‌جمعه‌(62)‌6‌و‌7
95. صداقت يهود در ادّعا و اطمينان آنان به اختصاص داشتن آخرت (بهشت) به خود، مستلزم آرزوى مرگ:
قل إن كانت لكم الدار الأخرة عند الله خالصة من دون الناس فتمنّوا الموت إن كنتم صدقين. ‌‌بقره‌(2)‌94
96. صداقت در ادّعاى دوستى با خدا، مقتضى استقبال از مرگ و آرزوى آن از سوى يهود:
قل يأيّها الّذين هادوا إن زعمتم أنّكم أولياء لله من دون الناس فتمنّوا الموت إن كنتم صدقين.[1] ‌‌جمعه‌(62)‌6

آرزوى احسان

97. كافران، در آخرت، آرزومند بازگشت به دنيا براى احسان:
أو تقول حين ترى العذاب لو أنّ لى كرّة فأكون من المحسنين. ‌‌زمر‌(39)‌58

آرزوى ارتداد

98. بسيارى از اهل‌كتاب، آرزومند ارتداد مسلمانان:
ودّ كثير مّن أهل الكتـب لو يردّونكم مّن بعد إيمـنكم كفّارا...‌. ‌‌بقره‌(2)‌109
ودّت طّآئِفة مّن أهل الكتـب لو يضلّونكم وما يضلّون إلاّ أنفسهم وما يشعرون.[2] ‌‌آل‌عمران‌(3)‌69
99. كافران، آرزومند ارتداد مسلمانان:
إن يثقفوكم يكونوا لكم أعداء ويبسطوا إليكم أيديهم وألسنتهم بالسّوء وودّوا لو تكفرون. ‌‌ممتحنه‌(60)‌2

آرزوى اسلام

100. آرزو و علاقه كافران به مسلمان بودن، هنگام از دست دادن فرصت اسلام آوردن:
رّبما يودّ الّذين كفروا لو كانوا مسلمين. ‌‌حجر‌(15)‌2

آرزوى ايمان

101. بازگشت به دنيا و مؤمن شدن، از آرزوهاى كافران هنگام ديدن عذاب:
...يقول الَّذين كفروا...‌ * ولو ترى إذ وقفوا على النّار فقالوا يــليتنا نردّ...ونكون من المؤمنين. ‌‌انعام‌(6)‌25‌و‌27
102. دوزخيان، آرزومند بازگشت به دنيا و قرار گرفتن در زمره مؤمنان:
وبرّزت الجحيم للغاوين‌ * فلو أنّ لنا كرّة فنكون من المؤمنين. ‌‌شعراء‌(26)‌91‌و‌102

آرزوى بازگشت به دنيا

103. مشركان پيرو، آرزومند بازگشت به دنيا:
وقال الّذين اتّبعوا لو أنّ لنا كرّة فنتبرّأ منهم كما تبرّءوا منّا...‌. ‌‌بقره‌(2)‌167
104. بازگشت به دنيا، از آرزوهاى دوزخيان:
و لو ترى إذ وقفوا على النار فقالوا يليتنا نردّ...‌. ‌‌انعام‌(6)‌27
و برّزت الجحيم للغاوين‌ * فلو أن لنا كرّة...‌. ‌‌شعراء‌(26)‌91‌و‌102
أو تقول حين ترى العذاب لو أنّ لى كرّة فأكون من المحسنين. ‌‌زمر‌(39)‌58
105. بازگشت به دنيا، آرزوى فراموش كنندگان آخرت در قيامت:
...يوم يأتى تأويله يقول الّذين نسوه من قبل...فهل لنا من شفعاء فيشفعوا لنا أو نردّ...‌. ‌‌اعراف‌(7)‌53
106. مشاهده عذاب قيامت، زمينه‌ساز آرزوى بازگشت به دنيا:
إذ تبرّأالّذين اتّبعوا من‌الّذين اتّبعوا ورأوا العذاب...‌ * و قال الّذين اتّبعُوا لو أنّ لنا كرّة فنتبرّأ منهم كما تبرّءوا منّا كذلِك يُريهِمُ الله أعملهم حسرت عليهم و ماهُم بخرجين منَ النّار. ‌‌بقره‌(2)‌166‌و‌167
و لو ترى إذ وقفوا على النار فقالوا يليتنا نردّ و لانكذّب بـات ربّنا و نكون من المؤمنين. ‌‌انعام‌(6)‌27
و برّزت الجحيم للغاوين‌ * فلو أنّ لنا كرّة فنكون من المؤمنين. ‌‌شعراء‌(26)‌91‌و‌102
أو تقول حين ترى العذاب‌لو أنّ لى كرّة فأكون من المحسنين. ‌‌زمر‌(39)‌58
...و ترى الظلمين لمّا رأوا العذاب يقولون هل إلى مردّ من سبيل. ‌‌شورى‌(42)‌44
107. فراموش‌كنندگان قرآن پس از كشف حقيقت آن در قيامت، آرزومند شفاعت يا بازگشت به دنيا:
...يوم يأتى تأويله يقول الّذين نسوه من قبل قد جاءت رسل ربّنا بالحقّ فهل لنا من شفعاء فيشفعوا لنا أو نردّ فنعمل...‌.[3] ‌‌اعراف‌(7)‌53

آرزوى پسنديده

108. باقيات‌صالحات، بهترين آرمان و آرزو:
... و البقيت الصلحت خير عند ربّك ثوابا و خير أملا. ‌‌كهف‌(18)‌46

آرزوى ثروت=>همين مدخل، آرزوهاى دنياطلبان

آرزوى خاك بودن

109. كافران، در قيامت، آرزومند خاك بودن:
إنّا أنذرنـكم عذابا قريبا يوم ينظر المرء ما قدّمت يداه و يقول الكافر يــليتنى كنت تربا. ‌‌نباء‌(78)‌40

آرزوى شفاعت

110. فراموش‌كنندگان قرآن پس از كشف حقيقت آن در قيامت، آرزومند شفاعت يا بازگشت به دنيا:
...يوم يأتى تأويله يقول الّذين نسوه من قبل قد جاءت رسل ربّنا بالحقّ فهل لنا من شفعاء فيشفعوا لنا أو نردّ فنعمل...‌. ‌‌اعراف‌(7)‌53

آرزوى شهادت

111. برخى مسلمانان در آرزوى شهادت، پس از رخداد غزوه بدر:
و لقد كنتم تمنّون الموت من قبل أن تلقوه فقد رأيتموه...‌.[4] ‌‌آل‌عمران‌(3)‌143
112. تبديل شدن آرزوى شهادت برخى مجاهدان به نگرانى در غزوه اُحد:
و لقد كنتم تمنّون الموت من قبل أن تلقوه فقد رأيتموه و أنتم تنظرون.[5] ‌‌آل‌عمران‌(3)‌143

آرزوى شيطانى

113. قبول آرزوى شيطانى، زمينه تسلّط شيطان بر انسان:
...و لأمنّينّهم و لأمرنّهم فليبتّكنّ ءاذان الأنعم و لأمرنّهم فليغيّرنّ خلق الله...‌.[6] ‌‌نساء‌(4)‌119
114. وعده‌هاى دروغين شيطان، زمينه بر انگيختن آرزوهاى پوچ در انسان:
يعدهم و يمنّيهم و ما يعدهم الشيطن إلاّ غرورا.[7] ‌‌نساء‌(4)‌120

آرزوى عمر طولانى

115. يكايك يهود، آرزومند عمر طولانى هزار ساله:
ولتجدنّهم أحرص النّاس على حيوة ومن الّذين أشركوا يودّ أحدهم لو يعمّر ألف سنة...‌. ‌‌بقره‌(2)‌96

آرزوى فراموش‌كنندگان قرآن

116. فراموش‌كنندگان قرآن پس از كشف حقيقت آن در قيامت، آرزومند شفاعت يا بازگشت به دنيا:
...يوم يأتى تأويله يقول الّذين نسوه من قبل قد جاءت رسل ربّنا بالحقّ فهل لنا من شفعاء فيشفعوا لنا أو نردّ فنعمل...‌.[8] ‌‌اعراف‌(7)‌53

آرزوى گمراهى

117. گروهى از اهل كتاب، در آرزوى گمراهى مسلمانان:
ودّت طّآئِفة مّن أهل الكتـب لو يضلّونكم وما يضلّون إلاّ أنفسهم وما يشعرون. ‌‌آل‌عمران‌(3)‌69

آرزوى متخلّفان از جهاد

118. دستيابى مؤمنان به غنايم جنگى، زمينه‌ساز آرزوى متخلّفان براى همراهى با آنان:
و إنّ منكم لمن ليبطّئنّ فإن أصبتكم مصيبة...‌ * و لئن أصبكم فضل من الله ليقولنّ كأن لم تكن بينكم و بينه مودّة يليتنى كنت معهم فأفوز فوزا عظيما.[9] ‌‌نساء‌(4)‌72‌و‌73

آرزوى مرگ

119. دعوت خداوند از يهود، به تمنّاى مرگ در صورت صداقت در اختصاص داشتن بهشت به آنان:
قل إن كانت لكم الدار الأخرة عند الله خالصة من دون الناس فتمنّوا الموت إن كنتم صدقين. ‌‌بقره‌(2)‌94
120. دعوت خداوند از يهود، به تمنّا كردن مرگ در صورت اولياءالله بودن:
قل يأيّها الّذين هادوا إن زعمتم أنّكم أولياء لله من دون الناس فتمنّوا الموت إن كنتم صدقين. ‌‌جمعه‌(62)‌6
121. خوددارى يهوديان از آرزوى مرگ، به دليل اعمال زشت خويش:
و لن يتمنّوه أبدا بما قدّمت أيديهم...‌. ‌‌بقره‌(2)‌95
قل يا ايها الّذين هادوا...فتمنوا الموت ان كنتم صادقين‌ * و لا يتمنونه ابدا بما قدمت ايديهم...‌. ‌‌جمعه‌(62)‌6‌و‌7
122. تبديل شدن آرزوى شهادت برخى از مجاهدان به نگرانى در غزوه اُحد:
و لقد كنتم تمنّون الموت من قبل أن تلقوه فقد رأيتموه و أنتم تنظرون. ‌‌آل‌عمران‌(3)‌143
123. آرزوى مرگ از طرف حضرت مريم(عليها السلام)هنگام درد زايمان:
فأجاءها المخاض إلى جذع النخلة قالت يليتنى متّ قبل هذا...‌. ‌‌مريم‌(19)‌23

آرزوى ناپسند

124. آرزوى عمر طولانى هزار ساله از جانب مشركان:
و لتجدنّهم أحرص الناس على حيوة و من الّذين أشركوا يودّ أحدهم لو يعمّر ألف‌سنة...‌.[10] ‌‌بقره‌(2)‌96
125. يهود به گزاف، در آرزوى عمر هزار ساله:
ولتجدنّهم أحرص النّاس على حيوة ومن الّذين أشركوا يودّ أحدهم لو يعمّر ألف‌سنة...‌.[11] ‌‌بقره‌(2)‌96
126. آرزوى اختصاص داشتن بهشت به اهل‌كتاب، آرزويى گزاف:
و قالوا لن يدخل الجنّة إلاّ من كان هودا أو نصرى تلك أمانيّهم...‌.[12] ‌‌بقره‌(2)‌111
127. آرزوى اهل‌كتاب براى بازگشت مسلمانان از ايمان، برخاسته از حسادت و بدون ريشه دينى:
ودّ كثير من أهل الكتب لو يردّونكم من بعد إيمنكم كفّارا حسدا من عند أنفسهم من بعد ما‌تبيّن لهم الحقّ...‌. ‌‌بقره‌(2)‌109
128. آرزوى ناپسند منافقان به همراهى و همسانى مؤمنان با آنان در كفر:
فما لكم فى المنـفقين...‌ * ودّوا لوتكفرون كما كفروا فتكونون سواء...‌. ‌‌نساء‌(4)‌88‌و‌89
129. اهل‌كتاب، در آرزوى گمراه شدن مسلمانان:
ودّت طائفة من أهل الكتب لو يضلّونكم و‌ما‌يضلّون إلاّ أنفسهم...‌. ‌‌آل‌عمران‌(3)‌69
130. شيطان، القا كننده آرزوى ناروا، پس از گمراه كردن انسان‌ها:
و لأضلّنّهم و لأمنّينّهم...‌ * يعدهم و يمنّيهم و ما يعدهم الشيطن إلاّ غرورا. ‌‌نساء‌(4)‌119‌و‌120
131. وعده‌هاى پوچ شيطان، زمينه فراهم آمدن آرزوى ناروا:
يعدهم و يمنّيهم و ما يعدهم الشيطن إلاّ غرورا. ‌‌نساء‌(4)‌120
132. چشمداشت به نعمت‌هاى خدادادى ديگران و آرزوى دستيابى به آن، امرى ناپسند:
و لاتتمنّوا ما فضّل الله به بعضكم على بعض...‌. ‌‌نساء‌(4)‌32
133. آرزوى ورود به بهشت و رهايى از جهنّم به‌صرف انتساب به اديان الهى آرزويى ناروا:
و الّذين ءامنوا و عملوا الصلحت سندخلهم جنّت تجرى من تحتها الأنهر...‌ * ليس بأمانيّكم و لا أمانىّ أهل الكتب من يعمل سوءا يجز به...‌. ‌‌نساء‌(4)‌122‌و‌123
134. دنياطلبان، آرزومند داشتن اموال و امكاناتى به اندازه قارون:
...قال الّذين يريدون الحيوة الدّنيا يليت لنا مثل ما اوتى قرون...‌. ‌‌قصص‌(28)‌79
135. كافران، آرزومند بازگشت مسلمانان از اسلام به كفر:
إن يثقفوكم يكونوا لكم أعداء و يبسطوا إليكم أيديهم و ألسنتهم بالسوء و ودّوا لو تكفرون. ‌‌ممتحنه‌(60)‌2
136. تكذيب‌كنندگان، در آرزوى سازش پيامبر(صلى الله عليه وآله) با آنان:
فلاتطع المكذّبين‌ * ودّوا لو تدهن فيدهنون. ‌‌قلم‌(68)‌8‌و‌9
137. آرزوى نارواى متخلّفان از صحنه جنگ، براى بهره‌مند بودن از غنايم:
و إنّ منكم لمن ليبطّئنّ فإن أصبتكم مصيبة...‌ * و لئن أصبكم فضل من الله ليقولنّ كأن لم تكن بينكم و بينه مودّة يليتنى كنت معهم فأفوز فوزا عظيما.[13] ‌‌نساء‌(4)‌72‌و‌73

كيفر آرزوى ناپسند

138. آرزوى شيطانى، درپى‌دارنده عذاب جهنّم:
و لأضلّنّهم و لأمنّينّهم...‌ * يعدهم و يمنّيهم و‌ما يعدهم الشيطن إلاّ غرورا‌ * أولئك مأويهم جهنّم و لايجدون عنها محيصا. ‌‌نساء‌(4)‌119‌-‌121
139. آرزوى ناپسند، به دنبال دارنده فرجامى ناخوشايند:
ذرهم يأكلوا و يتمتّعوا و يلههم الأمل فسوف يعلمون.[14] ‌‌حجر‌(15)‌3
140. فريفته شدن به آرزوها، از جمله عوامل گرفتار‌شدن منافقان به عذاب:
يوم يقول المنافقون و المنافقات للذين امنوا انظرونا... وظاهره من قبله العذاب‌ * ينادونهم ألم نكن معكم قالوا بلى و لكنّكم فتنتم أنفسكم و تربّصتم و ارتبتم و غرّتكم الأمانىّ حتّى جاء أمر‌الله...‌. ‌‌حديد‌(57)‌13‌و‌14

بهترين آرزو

141. باقيات‌الصالحات، بهترين ثواب و آرزو در پيشگاه خداوند:
المال والبنون زينة الحيوة الدّنيا والبـقيـت الصّـلحـت خير عند ربّك ثوابا وخير أملا. ‌‌كهف‌(18)‌46

پشيمانى از آرزو

142. پشيمان شدن قوم قارون از آرزوى داشتن ثروت قارون، پس از مشاهده فرو رفتن او در زمين:
...قال الّذين يريدون الحيوة الدّنيا يليت لنا مثل ما اوتى قرون...‌ * و قال الّذين اوتوا العلم ويلكم ثواب الله خير...‌ * فخسفنا به و بداره الأرض...‌ * و اصبح الّذين تمنّوا مكانه بالأمس يقولون و يكانّ الله يبسط الرّزق لمن يشاء...‌. ‌‌قصص‌(28)‌79‌-‌82

زمينه‌هاى آرزو

1.آخرت‌طلبى

143. صداقت در ادّعاى اختصاص داشتن آخرت (بهشت) به خود، مستلزم نهراسيدن از آرزوى مرگ:
قل إن كانت لكم الدار الأخرة عند الله خالصة من دون الناس فتمنّوا الموت إن كنتم صدقين. ‌‌بقره‌(2)‌94

2. پيروزى

144. پيروزى مؤمنان در جهاد، زمينه‌ساز آرزوى متخلّفان از جهاد به همراهى با آنان:
و إنّ منكم لمن ليبطّئنّ فإن أصبتكم مصيبة...‌ * و لئن أصبكم فضل من الله ليقولنّ كأن لم تكن بينكم و بينه مودّة يليتنى كنت معهم فأفوز فوزا عظيما.[15] ‌‌نساء‌(4)‌72‌و‌73
145. كافران، در آرزوى ارتداد مسلمانان در صورت پيروزى‌شان بر مسلمانان:
إن يثقفوكم يكونوا لكم أعداء و يبسطوا إليكم أيديهم و ألسنتهم بالسوء و ودّوا لو تكفرون. ‌‌ممتحنه‌(60)‌2

3. تجسّم عمل

146. تجسّم اعمال گناه‌كاران درقيامت، باعث آرزومندى آنان براى داشتن فاصله‌اى طولانى بين آنان و اعمالشان:
يوم تجد كلّ نفس ما عملت من خير محضرا و ما عملت من سوء تودّ لو أنّ بينها و بينه أمدا بعيدا...‌. ‌‌آل‌عمران‌(3)‌30
147. تجسّم اعمال كافران در قيامت، برانگيزاننده آنان به آرزوى خاك بودن:
...يوم ينظر المرء ما قدّمت يداه و يقول الكافر يليتنى كنت تربا. ‌‌نبأ‌(78)‌40

4. تحصيل غنيمت

148. دستيابى مؤمنان به غنايم جنگى، زمينه‌ساز آرزوى متخلّفان براى همراهى با آنان:
و إنّ منكم لمن ليبطّئنّ فإن أصبتكم مصيبة...‌ * و لئن أصبكم فضل من الله ليقولنّ كأن لم تكن بينكم و بينه مودّة يليتنى كنت معهم فأفوز فوزا عظيما.[16] ‌‌نساء‌(4)‌72‌و‌73

5‌. ترس از آبروريزى

149. ترس از آبروريزى، علّت آرزوى مرگ از سوى مريم(عليها السلام) هنگام زايمان:
قالت إنّى اعوذ بالرّحمن منك إن كنت تقيّا‌ * فأجاءها المخاض إلى جذع النخلة قالت يليتنى متّ قبل هذا...‌.[17] ‌‌مريم‌(19)‌18‌و‌23

6‌. حبّ خدا

150. صداقت در ادّعاى دوستى با خدا، عامل استقبال از مرگ و آرزوى آن:
قل يأيّها الّذين هادوا إن زعمتم أنّكم أولياء لله من دون الناس فتمنّوا الموت إن كنتم صدقين.[18] ‌‌جمعه‌(62)‌6

7. دنياطلبى

151. دنياطلبى، زمينه ثروت‌خواهى و تجمّل‌پرستى همانند قارون:
...قال الّذين يريدون الحيوة الدّنيا يليت لنا مثل ما اوتى قرون انه لذو حظ عظيم. ‌‌قصص‌(28)‌79

8‌. رسوايى

152. گواهى شاهدان و ظهور اعمال در قيامت، سبب آرزوى مرگ و يك‌سان شدن با خاك از سوى كافران:
فكيف إذا جِئنا مِن كلِّ أُمّة بِشهيد و جِئنابِك عَلى هولاء شهيدا‌ * يومئذ يودّ الّذين كفروا و عصوا الرسول لو تسوّى بهم الأرض...‌. ‌‌نساء‌(4)‌41‌و‌42

9. سختى

153. سختى‌هاى قيامت، زمينه‌ساز آرزوى پيروى از پيامبر(صلى الله عليه وآله) در دنيا از سوى ستمگران:
الملك يومئذ الحقّ للرّحمن و كان يوما على الكافرين عسيرا‌ * و يوم يعضّ الظالم على يديه يقول يليتنى اتّخذت مع الرّسول سبيلا. ‌‌فرقان‌(25)‌26‌و‌27
154. سختى قيامت، باعث آرزومندى ستمگران به دوست نگرفتن گمراهان در دنيا:
الملك يومئذ الحقّ للرّحمن و كان يوما على الكافرين عسيرا‌ * و يوم يعضّ الظالم على يديه يقول يليتنى اتّخذت مع الرّسول سبيلا‌ * يويلتى ليتنى لم أتّخذ فلانا خليلا‌ * لقد أضلّنى عن الذكر بعد إذ جاءنى...‌. ‌‌فرقان‌(25)‌26‌-‌29

10. ظاهربينى

155. ظاهربينى دنياطلبان، زمينه‌ساز آرزوىِ داشتن تجمّلاتى همانند قارون:
فخرج على قومه فى زينته قال الّذين يريدون الحيوة الدّنيا يليت لنا مثل ما اوتى قرون انه لذو حظ عظيم. ‌‌قصص‌(28)‌79

11. عذاب

156. گرفتار شدن كافران به آتش جهنّم، باعث آرزوى آنان به پيروى از خدا و رسول در دنيا:
يومَ تُقلّبُ وجوههم فى‌النّار يقولون يليتنا اطعنا الله و اطعنا الرّسولا. ‌‌احزاب‌(33)‌66
157. مشاهده عذاب قيامت، زمينه‌ساز آرزوى بازگشت به دنيا:
إذ تبرّأالّذين اتّبعوا من‌الّذين اتّبعوا ورأوا العذاب...‌ * و قال الّذين اتّبعُوا لو أنّ لنا كرّة فنتبرّأ منهم كما تبرّءوا منّا كذلِك يُريهِمُ الله أعملهم حسرت عليهم و ماهُم بخرجين منَ النّار. ‌‌بقره‌(2)‌166‌و‌167
و لو ترى إذ وقفوا على النار فقالوا يليتنا نردّ و لانكذّب بـات ربّنا و نكون من المؤمنين. ‌‌انعام‌(6)‌27
و برّزت الجحيم للغاوين‌ * فلو أنّ لنا كرّة فنكون من المؤمنين. ‌‌شعراء‌(26)‌91‌و‌102
أو تقول حين ترى العذاب‌لو أنّ لى كرّة فأكون من المحسنين. ‌‌زمر‌(39)‌58
...و ترى الظلمين لمّا رأوا العذاب يقولون هل إلى مردّ من سبيل. ‌‌شورى‌(42)‌44
158. گرفتارى كافران به عذاب قيامت، زمينه آرزومندى آنان به رهايى از آن:
قالوا ربّنا أمتّنا اثنتين و أحييتنا اثنتين فاعترفنا بذنوبنا فهل إلى خروج من سبيل. ‌‌غافر‌(40)‌11
159. گرفتارى گناه‌كاران به عذاب در قيامت، زمينه‌ساز آرزومندى آنان به فديه دادن جهت رهايى از آن:
...يودّ المجرم لويفتدى من عذاب يومئذ ببنيه‌ * و صحبته و أخيه‌ * و فصيلته الّتى تئويه‌ * و مَن فى الارض جميعا ثّم ينجيه. ‌‌معارج‌(70)‌11‌-‌14
160. مشاهده جهنّم، زمينه‌ساز آرزومندى انسان به فراهم‌ساختن توشه‌اى در دنيا براى حيات آخرتى خود:
و جىء يومئذ بجهنّم يومئذ يتذكّر الإنسن و أنّى له الذكرى‌ * يقول يليتنى قدّمت لحياتى. ‌‌فجر‌(89)‌23‌و‌24

12. علم به نتيجه عمل

161. آگاهى اصحاب شمال از اعمال زشت خود در قيامت، سبب آرزوى مرگ از سوى آنان:
و أمّا من أوتى كتبه بشماله فيقول...‌ * يليتها كانت القاضية.[19] ‌‌حاقه‌(69)‌25‌و‌27
162. آگاهى يافتن اصحاب شمال از كردارهاى زشت خود، باعث آرزوى زنده نشدن پس از مرگ:
و أمّا من أوتى كتبه بشماله فيقول...‌ * يليتها كانت القاضية.[20] ‌‌حاقه‌(69)‌25‌و‌27
163. آگاهى يافتن اصحاب شمال از نتيجه اعمال خود، سبب آرزومندى آنان به آگاه نشدن از حساب اعمال خود:
و أمّا من أوتى كتبه بشماله فيقول يليتنى لم‌أوت كتبيه‌ * و لم أدر ما حسابيه. ‌‌حاقه‌(69)‌25‌و‌26

13. كشف حقايق

164. حاضر شدن گمراهان نزد خدا و كشف حقايق در قيامت، سبب آرزومندى آنان به داشتن فاصله‌اى طولانى با شيطان:
و من يعش عن ذكر الرحمن نقيّض له شيطنا فهو له قرين‌ * حتّى إذا جاءنا قال يليت بينى و بينك بعد المشرقين...‌. ‌‌زخرف‌(43)‌36‌و‌38
165. فراموش‌كنندگان قرآن پس از كشف حقيقت آن در قيامت، آرزومند شفاعت يا بازگشت به دنيا:
...يوم يأتى تأويله يقول الّذين نسوه من قبل قد جاءت رسل ربّنا بالحقّ فهل لنا من شفعاء فيشفعوا لنا أو نردّ فنعمل...‌.[21] ‌‌اعراف‌(7)‌53

14. مشاهده جايگاه برزخى

166. مشاهده مقام برزخى از سوى حبيب نجّار، باعث آرزومندى وى براى آگاهى قومش از جايگاه و گرامى‌داشت او:
و جاء من أقصا المدينة رجل يسعى قال يقوم اتّبعوا المرسلين‌ * قيل ادخل الجنّة قال يليت قومى يعلمون‌ * بما غفر لى ربى و جعلنى من المكرمين.[22] ‌‌يس‌(36)‌20‌و‌26‌و‌27

شيطان و آرزوها

167. تغيير دين خدا، بر اثر آرزوهاى القا شده از سوى شيطان:
...و لأمنّينّهم و لأمرنّهم فليبتّكنّ ءاذان الأنعم و لأمرنّهم فليغيّرنّ خلق الله...‌.[23] ‌‌نساء‌(4)‌119
168. تغيير در آفرينش طبيعى موجودات با انگيزه‌هاى خرافى، از آثار آرزوهاى القا شده به وسيله شيطان:
...و لأمنّينّهم و لأمرنّهم فليبتّكنّ ءاذان الأنعم و لأمرنّهم فليغيّرنّ خلق الله و من يتخذ الشيطان ولياً فقد خسر خسراناً مبيناً.[24] ‌‌نساء‌(4)‌119
169. آرزوهاى انبيا (در هدايت مردم)، مورد عناد و دشمنى شيطان:
و ما أرسلنا من قبلك من رسول و لا نبىّ إلاّ إذا تمنّى ألقى الشيطن فى أمنيّته...‌.[25] ‌‌حج‌(22)‌52
170. گزينش گروهى از مردم از سوى شيطان و اسير آرزوهاى پوچ كردن آن‌ها:
...و قال لاتخذنّ من عبادك نصيبا مفروضا‌ * و لأضلّنّهم و لأمنّينّهم...و من يتّخذ الشيطن وليّا من دون الله فقد خسر خسرانا مبينا. ‌‌نساء‌(4)‌118‌و‌119
171. وعده‌هاى دروغين شيطان، زمينه برانگيختن آرزوهاى پوچ در انسان:
يعدهم و يمنّيهم و ما يعدهم الشيطن إلاّ غرورا. ‌‌نساء‌(4)‌120

آرنج => وضو




[1]. منظور از «اولياءالله» در جمله «إن زعمتم أنّكم أولياء لله» به قرينه آيه «و‌قالت اليهود... نحن ابناءالله و احبّائه...» (مائده، 18)، دوستى است.
[2]. مقصود از اضلال مؤمنان، ارتداد آنان از دين اسلام است. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[3]. ضمير مفعولى در «نسوه» مى‌تواند به كتاب در آيه پيش برگردد كه مقصود از آن قرآن كريم است.
[4]. مفسّران فراز «تمنّون الموت» را مربوط به بعد از جنگ بدر و جمله «فقد رأيتموه» را در رابطه با جنگ اُحد دانسته‌اند. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[5]. همان.
[6]. «فليبتّكنّ» نشان دهنده سلطه يافتن بر كسانى است كه آرزوى القا شده به وسيله شيطان را پذيرفته‌اند.
[7]. تقدّم وعده شيطان بر القاى آرزو از ناحيه وى مى‌تواند حاكى از تأثير وعده بر ايجاد آرزو باشد.
[8]. ضمير مفعولى در «نسوه» مى‌تواند به كتاب در آيه پيش برگردد كه مقصود از آن، قرآن كريم است.
[9]. مقصود از «فضل من الله» در آيه، به قرينه اين‌كه آيات درباره جنگ است، مى‌تواند غنايم جنگى باشد.
[10]. احتمال دارد «من الّذين أشركوا»، خبر براى مبتداى محذوف باشد; يعنى از مشركان، كسانى هستند كه آرزوى عمر هزار ساله دارند. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[11]. برداشت پيش بر اين اساس است كه «و من الّذين أشركوا» عطف بر «النّاس» باشد.
[12]. «أمانى» جمع «أمنية»، و به معناى صورتى است كه در نفس بر اثر آرزو پيدا مى‌شود. (مفردات راغب)
[13]. چون خداوند، كسانى را كه در جهاد سستى مى‌كنند، اگر در آن به قتل نرسيدند، شادمان مى‌شوند و در صورتى كه به مجاهدان ديگر غنيمتى برسد، آرزوى حضور در جهاد را بروز مى‌دهند، سرزنش مى‌كند، آشكار مى‌شود كه چنين خواسته‌اى بى‌جا است.
[14]. عبارت «فسوف يعلمون» تهديد است و از آن استفاده مى‌شود كه آرزوى ناروا، فرجام خوشى ندارد.
[15]. به قرينه اين‌كه آيات درباره جنگ است، مقصود از «فضل من الله» در آيه، احتمال دارد پيروزى باشد.
[16]. به قرينه اين‌كه آيات درباره جنگ است، مقصود از «فضل من الله» در آيه، احتمال دارد غنايم جنگى باشد.
[17]. برداشت فوق بر اساس سياق آيات و روايتى از امام‌صادق(عليه السلام) است كه فرمود: مريم(عليها السلام) در ميان قوم خود مرد زيركى را نمى‌شناخت كه او را از بدى تبرئه كند. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[18]. منظور از «أولياءالله» در جمله «إن زعمتم أنّكم أولياء لله» به قرينه آيه «و قالت اليهود... نحن أبناءالله و أحبّائه...» (مائده، 18)، دوستى است.
[19]. «يا ليتها كانت القاضية»، طبق احتمالى آرزوى مرگ در قيامت است. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[20]. «ها» در «ليتها» بنابر قولى به مرگ نخستين در دنيا اشاره دارد; يعنى اى كاش پس از مردن، ديگر زنده شدنى در كار نبود. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[21]. ضمير مفعولى در «نسوه» مى‌تواند به كتاب در آيه پيش برگردد كه مقصود از آن، قرآن كريم است.
[22]. مقصود از «رجل» در آيه، حبيب نجّار است و مقصود از «الجنّة» به قرينه اين‌كه بى‌درنگ پس از قتلش به او خطاب شده، بهشت برزخى است. (مجمع‌البيان، ذيل‌آيه)
[23]. امام باقر(عليه السلام) «خلق‌الله» را دين معنا كرده است. (تفسير‌عيّاشى، ذيل آيه; البرهان فى تفسير القرآن، ذيل‌آيه)
[24]. از تقديم جمله «لأمنّينّهم» (در آن‌ها آرزو القا مى‌كنم)، بر «لأمرنّهم» (به آن‌ها دستور مى‌دهم)، مى‌توان استفاده كرد كه شيطان، ابتدا انسان را به آرزوهاى توخالى وا‌مى‌دارد; سپس اوامر خويش را جهت تغيير ناروا در آفرينش القا مى‌كند.
[25]. «القى الشيطان فى امنيته» به اين معنا است كه انبيا، آرزوى روى آوردن مردم را به دين دارند و شيطان با وسوسه، مردم را از آن باز مى‌دارد.