91- شمس [خورشيد]
نخستين آيه، مشتمل بر سوگند به خورشيد و فروغش مىباشد.
پس از چندين سوگند متوالى، پيام سوره اين است كه: «فلاح» در سايه تزكيه
نفس، و زيان و تباهى، در اثر پوشاندن و گمراه ساختن نفس مىباشد.
داستان ثمود در رابطه با «ناقه صالح» شاهدى بر سخن فوق است كه در سوره آمده
است.
بعد از سوره قدر (و به نقل برخى بعد از سوره حج) در سال دوم بعثت در مكه
نازل شده و 16 آيه دارد.
92- ليل [شب]
خداوند، به شب، هنگامى كه جهان و انسانها را فرا مىگيرد سوگند خورده است.
(آيه 1)
شب و روز، خلقت و تلاش انسانها، هدايت الهى، انذار و تبشير و قيامت و پاداش
... از مطالب اين سوره است و توجه خاصى به انفاق اموال در اين سوره مىباشد.
قبل از سوره فجر و بعد از سوره «اعلى» نازل شده است. به اين ترتيب نگاه
كنيد:
شب - فجر - ضحى و نور - انشراح ... اين ترتيب نزولى چند سورهاى است كه
پياپى آمده، آيا در نظام طبيعت هم چنين نيست؟!
از سورههاى مكى است و 22 آيه دارد.
93- ضحى [نور و روشنائى]
خداوند به روشنائى روز و فراگيرى شب قسم ياد كرده كه پيامبر را رها نكرده
است (آيات 1 - 3).
مىدانيم كه مدتى وحى از پيامبر قطع شد و اين بهانهاى براى عيبجوئى مشركين
بود كه خداوند با فرستادن اين آيات در جهت تقويت روحى و تاييد پيامبر رحمتخود
نازل كرد. سيزدهمين سوره است كه بعد از سوره قلم و قبل از «مزمل» در مكه و
اوائل بعثت نازل شده و 11 آيه دارد.
94- انشراح [گشاده شدن، وسيع شدن]
شرح صدر و فراخى سينه، كنايه از ظرفيت زياد، براى دريافتحقائق و تحمل
سختيهاى راه دعوت است. در آيه اول خداوند، عطاى چنين شرح صدرى را به پيامبر
بيان مىكند و او را دعوت به كار مستمر و پيگير مىنمايد و نويد مىدهد كه: با
هر سختى، آسانى است.
(نانبرده رنج، گنج ميسر نمىشود مزد آن گرفت جان برادر كه كار كرد)
اين سوره بعد از «ضحى» نازل شده و مكى است (و بعضى گفتهاند مدنى است).
بعضى اين سوره را با سوره قبلىاش، مجموعا يكسوره حساب كردهاند.
سوره «الم نشرح» داراى 8 آيه مىباشد.
نام ديگر اين سوره، «شرح» است.
95- تين [انجير]
در اين سوره به انجير و زيتون و طور سينا قسم خورده شده است.
تين و زيتون، نام دو ميوه است، يا به درخت اين دو ميوه قسم خورده شده، و به
قول بعضىها نام دو كوهى است كه دمشق و بيت المقدس بر آن استوار گشته و رمز
سوگند ياد كردن به اين دو كوه و به طور سينا آن است كه اين سه جا، خاستگاه و
محل بعثت بسيارى از پيامبران بوده است. در كنار اين سه قسم، به مكه هم سوگند
ياد شده، كه محل بعثت پيامبر اسلام است.
بعد از همه اينها، سخن از انسان و آفرينش او و ايمان و عمل صالحش مىباشد و
اينكه در اثر بى تقوائى، انسان به پستترين جايگاهها هم سقوط مىكند مگر مؤمنان
صالح.
در سال سوم بعثت در مكه نازل شده (بعد از سوره بروج) و 7 آيه دارد.
96- علق [خون بسته، زالو، كرم]
در آيه دوم، مبدء خلقت انسان از «علق» مىداند، كرمى زالو شكل،
اسپرماتوزوئيد.
بعضى هم علق را از ريشه تعلق و وابستگى گرفتهاند و گفتهاند انسان از
وابستگى و تعلقات خلق شده است.
اولين سورهاى است كه در غار حرا، هنگام بعثت پيامبر، بر او نازل شده است و
سخن از خواندن و آفرينش انسان و تسليم او و طغيانش به ميان آمده است. اين سوره
مكى است و 19 آيه دارد.
97- قدر [اندازه، سنجش، ارزش]
در اين سوره، از شب ارزش آفرينى و اندازهگيرى و مقدرات انسان سخن به ميان
آمده است. شبى كه از هزار ماه برتر است (در بعضى روايات شيعه، اين هزار ماه به
مدت حكومت ظالمانه بنى اميه تفسير شده كه هزار ماه طول كشيده است (به نقل
الميزان جلد 20 ص 474.).)
و در يكى از شبهاى ماه رمضان (21 يا 23) قرار دارد. و شبى است كه قرآن در آن
بر قلب پيامبر نازل گشته است. شب اتصال مطلق ميان زمين و ملكوت اعلاست و فرود
آمدن فرشتهها از آسمان، و شب سلامتى است.
اين سوره، در حدود سال 4 بعثت، بعد از سوره «عبس» در مكه نازل شده و 5 آيه
دارد و سورهاى است بسيار مبارك و با فضيلت.
98- بينه [دليل روشن و حجت آشكار]
اين سوره، بيانگر رسالت عام پيامبر نسبت به همه مشركين و يهود و نصارى است و
دعوت او را از همه بشريت به آئين حق باز مىگويد و صلاح جامعه انسانى را در
سايه اعتقاد و عمل مىداند.
گرايش مشركين و اهل كتاب را به ايمان توحيدى، در سايه آمدن «بينه» مىداند
و خود محمد (ص) نمونه و مصداقى از اين حجت آشكار براى انديشهها و پيروان اديان
ديگر است (امام باقر فرموده است: البينه محمد رسول الله «ص» (الميزان ج 20 ص
482) به نقل از تفسير القمى.)
به نام «لم يكن» هم مشهور است و اين نام از آغاز سوره اقتباس شده است. از
نامهاى ديگر اين سوره «اهل الكتاب» «قيامت»، «بريه» و «انفكاك» است.
بعد از سوره طلاق نازل شده و از سورههاى مدنى است و 8 آيه دارد.
99- زلزال [لرزش و زلزله]
در آيه اول وقوع زمين لرزه مهيب را هنگام ظهور قيامت بيان مىكند. زلزلهاى
كه در پى آن بر انگيختن مردم براى روز دادرسى عمومى در محشر و پاداش خوبيها و
كيفر بدىها است.
نام ديگر سوره، «زلزله» است. 8 آيه دارد و بعد از سوره نساء در مدينه نازل
شده است.
100- عاديات [دوندگان]
عاديات، اسبهاى تيزتك و تندرو مىباشد كه هنگام دويدن، همهمه صدايش بگوش
مىرسد. خداوند در نخستين آيه، به چنين اسبها و اسبسواران چابك كه از سم اسبان
آتش مىپرد و سحرگاهان بر سر دشمن هجوم مىآورند، سوگند مىخورد و برخى نكات
تربيتى و انسانشناسى و كفران انسان نسبت به نعمتها و مالدوستى شديد انسان، در
پى آن مطرح مىشود و با اشارهاى به رستاخيز و قيامت، پايان مىگيرد.
لحن آيات مىرساند كه بايد در مدينه و پس از تشريع حكم جهاد با دشمن، آيات،
نازل شده باشد. در روايات آمده كه اين سوره درباره على(ع) و گروه پارتيزانى او
كه در جنگ «ذات السلاسل» به دشمن شبيخون زدند، نازل شده است كه گروههاى اعزامى
سابق ناموفق بودند ولى اين گروه توانستند ضربه خود را بزنند.
اين سوره مدنى است و 11 آيه دارد و پس از سوره «عصر» نازل گشته است.
