تذكّر

* الف مدّى همراه با حرفِ مفتوحِ پيش از خود، يك بخشِ جداگانه از كلمه را تشكيل مى دهد.

پرسش :

1. «الف مدّى» چيست؟

2. «مَدّ» يعنى چه؟

3. چرا به صداهاى كشيده «حروف مدّى» مى گويند؟

4. «الف مدّى» چگونه تلفّظ يا اَدا مى شود؟

5. چه هنگامى «الف مدّى» به صورت درشت و غليظ; و چه هنگامى به صورت نازك و رقيق تلفّظ و اَدا مى شود؟

6. صداى «الف مدّى» به كدام صداى زبان فارسى شباهت دارد؟

7. چرا «الف مدّى» گاه به صورت نازك و رقيق، و گاه به صورت درشت و غليظ تلفّظ و ادا مى شود؟

8. در قرآن هايى كه به شيوه فارسى علامت گذارى مى شوند، فتحه پيش از «الف مدّى» به چه صورت نوشته مى شود؟ چرا؟

9. در قرآن هايى كه به شيوه عربى علامت گذارى مى شوند، گاه «الف مدّى» به چه صورت نشان داده مى شود؟

10. شكل هاى «الف مدّى» را ذكر كنيد.

11. «الف مدّى» همراه با حرفِ مفتوح پيش از خود، چند بخش جداگانه از كلمه را تشكيل مى دهد؟

تمرين :

1. چهارده كلمه زير را يك بار جداگانه (تفكيكى) و يك بار با هم (تركيبى) بخوانيد:

ناسِ ـ مالَ ـ إِذا ـ ذاتَ ـ كانَ ـ قالَ ـ إِلـى ـ جِبالُ ـ سُكارى ـ فَذلِكَ ـ تَكاثُرُ ـ مَقابِرَ ـ زَكوةَ ـ شانِئَكَ.

2. چهارده كلمه در قرآن پيدا كنيد كه داراى «الف مدّى» باشند.

5 . ياءِ مَدّى ( ــــِ ى ) (صداى كشيده كسره)

گاهى پس از صداى كوتاه كسره، حرف ياء قرار مى گيرد: ( ــــِ ى ). در اين حالت، به هنگام خواندن، صداى كسره دو برابر كشيده مى شود. به همين دليل، به اين ياء، (ياءِ مَدّى) يا (صداى كشيده كسره) مى گويند; مانند فِى .

روش تلفّظ يا ادا كردنِ «ياء مدّى» به اين صورت است:

صداى كوتاه كسره + مقدارى كشش = صداى كشيده كسره.

يا به بيانِ كوتاه تر:

كسره + مقدارى مدّ = ياء مدّى.

صداى ياء مدّى پس از تمامى حروف يكسان است. اين صدا شبيه صداى (اى) در فارسى و حدود دو شماره است.

در قرآن هايى كه به شيوه فارسى علامت گذارى مى شوند، كسره پيش از ياء مدّى ( ــــِ ى ) به صورت ايستاده ( ــــ ى ) نوشته مى شود تا معلوم گردد كه كسره بايد با صداى كشيده خوانده شود; به اين ترتيب:

اى (ءى) ـ بى ـ تى ـ ثى ـ جى ـ حى ـ خى ـ دى ـ ذى ـ رى ـ زى ـ سى ـ شى ـ صى ـ ضى ـ طى ـ ظى ـ عى ـ غى ـ فى ـ قى ـ كى ـ لى ـ مى ـ نى ـ هى ـ وى ـ يى.

اكنون به مثال هاى زير توجّه كنيد و آن ها را بخوانيد:

توجّه

* ياء مدّى همراه با حرفِ مكسورِ پيش از خود، يك بخشِ جداگانه از كلمه را تشكيل مى دهد.

* گاه به جاى اينكه كسره ايستاده را زير حرفِ پيش از ياء مدّى قرار دهند، آن را زير خودِ ياء مدّى مى نويسند; مانند فى به جاى فى .

پرسش :

1. «ياء مدّى» چيست؟

2. «ياء مدّى» چگونه تلفّظ يا ادا مى شود؟

3. صداى «ياء مدّى» به كدام صداى زبان فارسى شباهت دارد و حدود چند شماره است؟

4. در قرآن هايى كه به شيوه فارسى علامت گذارى مى شوند، كسره پيش از «ياء مدّى» به چه صورت نوشته مى شود؟ چرا؟

5 . «ياء مدّى» همراه با حرفِ مكسورِ پيش از خود، چند بخش جداگانه از كلمه را تشكيل مى دهد؟

6 . گاه كسره ايستاده در ياء مدّى را زير كدام حرف قرار مى دهند؟

تمرين :

1. چهارده كلمه زير را يك بار جداگانه (تفكيكى) و يك بار با هم (تركيبى) بخوانيد:

أَبى ـ فيلِ ـ أَمينِ ـ فيها ـ دينِ ـ يَتيمَ ـ يَقينِ ـ جَحيمَ ـ نَعيمِ ـ عالَمينَ ـ لاِيلافِ ـ مَوازينُ ـ سينينَ ـ حاكِمينَ.

2. چهارده كلمه در قرآن پيدا كنيد كه داراى «ياء مدّى» باشند.

6 . واوِ مَدّى ( ــــُـ و ) (صداى كشيده ضمّه)

گاهى پس از صداى كوتاه ضمّه، حرف واو قرار مى گيرد: ( ــــُـ و ). در اين حالت، به هنگام خواندن، صداى ضمّه دو برابر كشيده مى شود. به همين دليل، به اين واو، (واوِ مَدّى) يا (صداى كشيده ضمّه) مى گويند; مانند طُورِ .

روش تلفّظ يا ادا كردنِ «واو مدّى» به اين صورت است:

صداى كوتاه ضمّه + مقدارى كشش = صداى كشيده ضمّه.

يا به بيانِ كوتاه تر:

ضمّه + مقدارى مدّ = واو مدّى.

صداى واو مدّى پس از تمامى حروف يكسان است. اين صدا شبيه صداى (او) در فارسى و حدود دو شماره است.

در قرآن هايى كه به شيوه فارسى يا عربى علامت گذارى مى شوند، شكل نگارش واومدّى يكسان است; به اين ترتيب:

اُو (ءُو) ـ بُو ـ تُو ـ ثُو ـ جُو ـ حُو ـ خُو ـ دُو ـ ذُو ـ رُو ـ زُو ـ سُو ـ شُو ـ صُو ـ ضُو ـ طُو ـ ظُو ـ عُو ـ غُو ـ فُو ـ قُو ـ كُو ـ لُو ـ مُو ـ نُو ـ هُو ـ وُو ـ يُو.

اكنون به مثال هاى زير توجّه كنيد و آن ها را بخوانيد:

تذكّر

* به حرفى كه حركت داشته باشد، حرف مُتَحَرِّك يا حرف حركت دار مى گويند.

* واو مدّى همراه با حرفِ مضمومِ پيش از خود، يك بخشِ جداگانه از كلمه را تشكيل مى دهد.

* همان گونه كه اشاره شد، به سه حرف الف مدّى، ياء مدّى و واو مدّى، «حروف مدّى» يا «صداهاى كشيده» مى گويند.

* با توجّه به آنچه گفته شد، حروف مدّى عبارتند از:

1. الفى كه پيش از آن، حرف مفتوح است (الفِ ماقَبلْ مفتوح).

2. يايى كه پيش از آن، حرف مكسور است (ياءِ ماقَبلْ مكسور).

3. واوى كه پيش از آن، حرف مضموم است (واوِ ماقَبْل مضموم).

پرسش :

1. «واو مدّى» چيست؟

2. «واو مدّى» چگونه تلفّظ يا ادا مى شود؟

3. صداى «واو مدّى» به كدام صداى زبان فارسى شباهت دارد و حدود چند شماره است؟

4. آيا در قرآن هايى كه به شيوه فارسى يا عربى علامت گذارى مى شوند، شكل «واو مدّى» تفاوت دارد؟

5. «حرف مُتَحَرِّك» چه حرفى است؟

6. «واو مدّى» همراه با حرفِ مضمومِ پيش از خود، چند بخش جداگانه از كلمه را تشكيل مى دهد؟

تمرين :

1. چهارده كلمه زير را يك بار جداگانه (تفكيكى) و يك بار با هم (تركيبى) بخوانيد:

رُوحُ ـ مُوسى ـ ساهُونَ ـ ماعُونَ ـ يَمُوتُ ـ أَعُوذُ ـ كاتِبُونَ ـ تَصِفُونَ ـ يُوفُونَ ـ يَقُولُونَ ـ يَزالُونَ ـ أُوتُوهُ ـ قُلُوبُكُما ـ يَتَغامَزُونَ.

2. چهارده كلمه در قرآن پيدا كنيد كه داراى «واو مدّى» باشند.

7 . سُكون ( ــــْــ )

«سُكون» يعنى «حركت نداشتن» . علامت سكون ( ــــْــ ) بالاى حرف قرار مى گيرد. به حرفى كه هيچ حركتى ندارد و داراى علامت سكون است، ساكِن(9) مى گويند.

حرف ساكن به تنهايى خوانده نمى شود، زيرا حركت ندارد. بنابراين، حرف ساكن به كمكِ حرفِ حركت دارِ پيش از خود خوانده مى شود.(10)حرف ساكن و حرف متحرّكِ پيش از آن، يك بخشِ جداگانه از كلمه را تشكيل مى دهند.

اكنون به مثال هاى زير توجّه كنيد و آن ها را بخوانيد:

توجّه

* در بسيارى از قرآن ها، علامت سكون به شكل ( ــــــ ) يا به صورت ( ــــــ ) است. پس علامت ( ـــْـ ) = ، .

* اگر پس از صداى فتحه، حرف (واو ساكن) يا (ياء ساكن) قرار گيرد، بايد فتحه به نرمى تلفّظ يا ادا شود. يعنى به هنگام خواندن، نبايد فتحه به ضمّه يا كسره تبديل شود. مثلاً:

كَوْثَرَ درست است نه كُوْثَرَ ;

همچنين

كَيْفَ درست است نه كِيْفَ.(11)

* اگر پيش از يك حرف ساكن، حرف ساكن ديگرى نيز وجود داشته باشد، هر دو حرف ساكن به كمكِ حرف قبلى خوانده مى شوند و همراه با آن، يك بخش جداگانه از كلمه را تشكيل مى دهند. به اين مثال ها توجّه كنيد:

فَتْحْ، خَوْفْ، بَيْتْ، صَيْفْ، قُرَيْشْ، عَصْرْ، خُسْرْ، صَبْرْ، قَدْرْ، شَهْرْ، أَمْرْ، فَجْرْ.

* اگر پيش از حرف ساكن، يكى از حروف مدّ (صداهاى كشيده) باشد، حرف ساكن و حرف مدّ به كمك حرف قبلى خوانده مى شوند و همراه با آن، يك بخشِ جداگانه از كلمه را تشكيل مى دهند; مانند ناسْ، دينْ، ماعُونْ.

پرسش :

1. سكون به چه معناست و علامت سكون كجاى حرف قرار مى گيرد؟

2.به چه حرفى «ساكن» مى گويند؟

3. آيا حرف ساكن به تنهايى خوانده مى شود؟ چرا؟

4. حرف ساكن به كمك چه حرفى خوانده مى شود و همراه با آن، چند بخش از كلمه را تشكيل مى دهد؟

5. آيا حرف ساكن در آغاز كلمه قرار مى گيرد؟ چرا؟

6. علامت سكون به چه شكل هايى نوشته مى شود؟

7. اگر پس از صداى فتحه، حرف (واو ساكن) يا (ياء ساكن) قرار گيرد، فتحه بايد چگونه خوانده شود؟

8. لين به چه معناست; و به چه حرف هايى، «حروف لين» مى گويند؟

9. اگر پيش از يك حرف ساكن، حرف ساكن ديگرى نيز وجود داشته باشد به چه صورت خوانده مى شود؟ در اين هنگام، چند بخش جداگانه از كلمه تشكيل مى شود؟

10. اگر پيش از حرف ساكن، يكى از حروف مدّ باشد، حرف ساكن و حرف مدّ به چه صورت خوانده مى شوند؟ در اين هنگام، چند بخش جداگانه از كلمه تشكيل مى شود؟

تمرين :

1. چهارده كلمه زير را يك بار جداگانه (تفكيكى) و يك بار با هم (تركيبى) بخوانيد:

مِنْ ـ لَوْ ـ فَجْرِ ـ نَصْرُ ـ صَدْرَكَ ـ بِحَمْدِ ـ لَمْ يَكُنْ ـ فَوَسَطْنَ ـ زُلْزِلَتِ ـ أَغْنى ـ رَدَدْناهُ ـ زِلْزالَها ـ بِأَصْحابِ ـ أَفَلايَعْلَمُ.

2. چهارده كلمه در قرآن پيدا كنيد كه داراى علامت سكون باشند.

8 . تَشديد ( ـــّـ )

هر حرفى كه علامت تَشديد ( ـــّـ ) بالاى آن باشد، در هنگام خواندن، بدون فاصله و قطع صدا، به صورت دو حرف خوانده مى شود، به گونه اى كه به هنگام خواندن، حرف اوّل، ساكن، و حرف دوم، حركت دار تلفّظ مى شود. حرفى كه علامت تشديد دارد، محكم و با شدّت خوانده يا اَدا مى شود; از اين رو آن را «حرف مُشَدَّد» مى نامند.

بنابراين، «حرف مشدّد» در حقيقت شامل دو حرف است كه اوّلى حركت ندارد. به همين دليل، حرف مُشدّد مانند حرف ساكن، به تنهايى خوانده نمى شود و در آغاز كلمه قرار نمى گيرد. پس حرف مشدّد به كمك حرفِ حركت دارِ قبلى خوانده مى شود. حرفِ حركت دارِ قبلى با حرفِ مشدّد، دو بخشِ جداگانه از كلمه را تشكيل مى دهند; به اين ترتيب:

تَبَّ كه خوانده مى شود:تَبْبَ .

كُلِّ كه خوانده مى شود: كُلْلِ .

أُمُّ كه خوانده مى شود:أُمْمُ .

إِنّا كه خوانده مى شود: إِنْ نا .

رَبّى كه خوانده مى شود: رَبْ بى .

يُصِرُّونَ كه خوانده مى شود: يُصِرْرُونَ .

تذكّر

* براى آنكه مفهوم تشديد بهتر فهميده شود، حرف مشدّد به صورت دو حرف نوشته شد كه حرف اوّلِ ساكن همراه با حرفِ قبلى، يك بخش از كلمه; و حرف دوم، بخش ديگر را تشكيل مى دهند.

* اگر دو حرفِ مثلِ هم كنار يكديگر قرار گيرند و اوّلى حركت دار و دومى ساكن باشد، تشديد به كار نمى رود. مثلاً در كلمه مَمْنُون، دو حرف ميم جداگانه نوشته و خوانده مى شوند.

* اگر حرف مشدّد داراى علامت كسره باشد، گاه علامت كسره رابالاى حرف و زير تشديد قرار مى دهند; مثلاً به جاى رَبِّ مى نويسند: رَبِّ.

پرسش :

1. تشديد كجاى حرف قرار مى گيرد؟

2. حرفى را كه علامت تشديد دارد، چه مى نامند؟ چرا؟

3. حرف تشديددار چگونه خوانده مى شود؟

4. چرا حرف مشدّد به تنهايى خوانده نمى شود و در آغاز كلمه قرار نمى گيرد؟

5. حرف مشدّد به صورت چند بخشى خوانده مى شود؟ هر بخش شامل كدام حرف است؟

6. اگر دو حرفِ مثل هم كنار يكديگر قرار گيرند و اوّلى حركت دار و دومى ساكن باشد، آيا در آن تشديد به كار مى رود؟

7. اگر حرف مشدّد داراى علامت كسره باشد، گاه علامت كسره كجا قرار مى گيرد؟

تمرين:

1. چهارده كلمه زير را يك بار جداگانه (تفكيكى) و يك بار با هم (تركيبى) بخوانيد:

حَقِّ ـ خَفَّتْ ـ رَبُّكَ ـ فَسَبِّحْ ـ عَدَّدَهُ ـ فَصَلِّ ـ حُصِّلَ ـ تُحَدِّثُ ـ تَنَزَّلُ ـ يُكَذِّبُ ـ تَطَّلِعُ ـ لَتَرَوُنَّ ـ لَتُسْئَلُنَّ ـ لَيُنْبَذَنَّ.

2. چهارده كلمه در قرآن پيدا كنيد كه داراى علامت تشديد باشند.

پى‏نوشتها: