نام كتاب: زندگاني حضرت محمد(ص)

مؤلف: سيد غلام‌رضا سعيدي

ناشر: دارالتبليغ اسلامي

تيراژ:   

چاپ: اول، 1339

صفحه: 103

موضوع: پيامبر اسلام، محمد(ص)

توصيف و تحليل

همه مي‌دانند كه امر تعليم و تربيت يا آموزش و پرورش، از بزرگ‌ترين هدف‌هاي عالي انساني است و بدين جهت هر فردي براي تحصيل اين منظور مي‌كوشد؛ و نيز آرزوي هر پدري اين است كه فرزندانش به بهترين طرز و اسلوب تربيت شوند. چون موضوع تعليم و تربيت در ميان ما مسلمانان جز بر پايه‌ي تعليمات رسول اكرم(ص) كه فرستاده‌ي خدا و بزرگ‌ترين معلمان و مربيان جهان بشريت است، نمي‌تواند استوار باشد؛ بنابراين بر هر كودك مسلماني فرض است كه اول پيشوا و مربي بزرگش را بشناسد و سپس دستورهاي گران‌مايه‌ي او را بخواند و به كار بندد. لهذا مؤلف محترم كتاب «زندگاني حضرت محمد(ص)» پس از مراجعه به منابع مختلف، اين كتاب را به سبك و اسلوب رساله‌اي كه آقاي الحاج ف- ر- حكيم در زبان انگليسي نوشته با تصرفات مختصر و با عباراتي بسيار ساده، به زبان فارسي به رشته‌ي تحرير درآورده و در دسترس كودكان مسلمان جهت مطالعه قرار داده است. اميد است همين آشنايي مختصر با تاريخ درخشان زندگاني پيامبر بزرگوار اسلام(ص) كه نمونه‌ي اعلاي اخلاق و سرمشق انسانيت است، وسيله‌ي استحكام پايه‌ي تربيت و مايه‌ي سعادت و رهنماي هميشگي آنان گردد.

كتاب حاضر در ده فصل با نگارش بسيار روان و ساده به چاپ رسيده است.

نام كتاب: زندگاني محمد(ص) (دو جلد در يك مجلد)

مؤلف: دكتر محمدحسين هيكل

مترجم: ابوالقاسم پاينده

ناشر: ـــــ

تيراژ: ـــــ

 چاپ: ـــــ

صفحه: 832

موضوع: محمد(ص) پيامبر اسلام، اسلام، تاريخ

توصيف و تحليل

بحث و تحقيق در زندگاني مردان بزرگ در عين حال كه مشكلات تحقيق تاريخي را از پيش برمي‌دارد، فايده‌اي مهم‌تر و بزرگ‌تر دارد كه به تنهايي براي اثبات اهميت آن كافي است. مطالعه در زندگي بزرگان فكر را روشن و روح را پاك و بزرگ و همت را قوي و دل را ارشاد مي‌كند، بزرگان جهان مشعل هدايت و نورند و در رفتار و كردار و پندارشان براي آن‌ها كه از قيد طبع بهيمي رهايي نيافته‌اند بهترين سرمشق زندگاني است.

كتابي كه اكنون ترجمه‌ي آن تقديم مي‌شود، شرح زندگاني يكي از بزرگ‌ترين مردان جهان است كه افكار او مجراي تاريخ را تغيير داده و تعليماتش اساس تمدني درخشان را استوار ساخته و هنوز هم در سرنوشت و وضع تمدن جهان نفوذ دارد.

اين كتاب كه از سرگذشت پيامبر اسلام(ص) سخن مي‌راند در حقيقت هم تاريخ است و هم اخلاق، تاريخ است از اين جهت كه شمه‌اي از حوادث گذشته را فرو مي‌خواند و آيينه‌وار زندگاني يك مرد بزرگ را نشان مي‌دهد. اخلاق است از اين جهت كه مطالعه‌ي آن طبع كسان را از هر طبقه و فرقه‌اي باشد به تقليد از رفتار اين پيامبر بزرگ متمايل مي‌كند و نمونه‌اي از كمال و عظمت را در لباس انساني بر آن‌ها نمودار مي‌سازد تا به اقتداي آن راه زندگي را به قدم فضيلت و ثبات طي كنند و از اين مرحله‌ي صعب‌العبور كه هر قدمش هزار خطر دارد سبكبار بگذرند.

چون غالب سوانح ‌زندگي پيامبر در قرآن ياد شده مؤلف در ضمن تشريح حوادث، آياتي را كه مربوط بدان است نقل مي‌كند، مترجم محترم در مواردي كه معني آيات با سياق سخن پيوسته بود ترجمه‌ي آن را با متن فارسي پيوند داده و اصل آيه را در پاورقي ياد كرده است؛ ولي هرجا كه معني آيه با سياق سخن پيوستگي كامل نداشته و يك يا چند آيه به عنوان شاهد يا به قصد آرايش كلام نقل شده بود، اصل آيه را در متن آورده و ترجمه‌ي فارسي را بر آن افزوده است و در چند مورد كه الفاظ و عبارات قرآن را در اثناي كلام اقتباس شده بود آن را مانند متن كتاب بدون ذكر عبارت اصل، به فارسي نقل نموده است.

كتاب زندگاني محمد(ص) چون به مناسبت موضوع، گفتگو از حوادث تاريخي در ميان بود و در بسياري از فصول آن پاي تحقيق و استدلال و قضاوت به ميان آمده، ممكن بود ترجمه‌ي آزاد كه روش معمول مترجم محترم است مطلب را مشوش كند و چيزي از دقايق آن فوت شود، به همين جهت در اين كتاب از روش خويش صرف‌نظر كرده به ترجمه‌ي مقيد پرداخته و تا آن‌جا كه ميسر بود ترجمه‌ي فارسي را با متن عربي كاملاً مطابق ساخته است و به ندرت اتفاق افتاده كه به اقتضاي ضرورت براي فرار از تكرار يا ملاحظه‌ي ديگر يك يا چند جمله را از آن‌چه در متن هست مختصرتر كرده باشد.

نام كتاب: زندگاني محمد(ص)

عنوان اصلي: الابطال (قهرمانان)

مؤلف: توماس كارلايل

مترجم: ابوعبدالله زنجاني

ناشر: سروش

تيراژ: 1200  

چاپ: هفتم، 1346

صفحه: 310

موضوع: پيامبر اسلام(ص)، ‌53 قبل از هجرت، 11 ق.

توصيف و تحليل

مورخ و فيلسوف سترگ انگليسي (توماس كارلايل) كه در سال 1795 ميلادي متولد و در سنه‌ي 1881 م فوت كرده و در فلسفه و تاريخ شهرتي به سزا داشته، كتاب شايان و مهمي به نام الابطال (قهرمانان) كه از تراجم مردان نامي اصلاحي دنيا به يك نظر دقيق و فيلسوفانه گفتگو مي‌نمايد، از خود به يادگار گذاشته و فصل مخصوصي از آن كتاب را به پيغمبر اسلام(ص) اختصاص داده است.

اثر نامبرده در كشور مصر به قلم يكي از فضلاي زبردست و تواناي آن سامان از لغت انگليسي به زبان عربي ترجمه و زينت‌بخش مطبوعات گرديده است. علامه‌ي كبير مرحوم حاج ميرزا ابوعبدالله (مجتهد زنجاني) بخشي از كتاب مزبور را كه مؤلف دانشمندش آن را به ترجمه‌ي پرمفاخر پيامبر عظيم‌الشأن اسلام حضرت محمد(ص) اختصاص داده، از زبان عربي به فارسي ترجمه نموده است و با مقدمه‌ي سودمند مترجم و حواشي و تعليقات نويسنده به معرض استفاده‌ي عمومي گذارده شده است.

اگرچه اين خرده را بر كارلايل مي‌توان گرفت كه پس از ياد تاريخچه‌ي آن پاك‌مرد عرب كساني را به شمار آورده و داستان ايشان را سروده كه در خور سنجش با او نيستند، هرچه هست گفته‌هاي درباره‌ي پيغمبر اسلام(ص) چندان گران‌مايه و پربهاست كه از اين خرده‌گيري هم بايد چشم پوشيد و بر پاكدلي او آفرين گفت.

كتاب زندگاني محمد(ص) در چهارده گفتار به رشته‌ي تحرير درآمده است.

نام كتاب: سرگذشت يتيم جاويد (داستان روزگار كودكي و شيرخوارگي حضرت محمد(ص)) (2 جلد)

مؤلف: محمد شوكت التوني

مترجم: صلاح الدين سلجوقي

ناشر: سروش

تيراژ: 2000  

چاپ: اول، 1379

صفحه: 1222 (دو جلد)

موضوع: محمد(ص) پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت، ‌11 ق، سرگذشت‌نامه

توصيف و تحليل

«سرگذشت يتيم جاويد» را به لحاظ موضوعي بايد رمان تاريخي به حساب آورد، ويژگي برجسته‌ي اين كتاب آن است كه به زندگي پيامبر اسلام پرداخته است و از همه مهم‌تر جنبه‌اي از حيات مبارك حضرت را توصيف نموده كه كمتر در مورد آن نوشته شده است. هم از اين‌رو كتاب درخور سنين خردسالي تا بعد مي‌تواند باشد.

اين كتاب بازنويسي متني است كه به زبان مردم ستمديده‌ي افغانستان كه فارسي سره و شيرين و با اسلوب  است به ترجمه كشيده شده است. مترجم دانشور شادروان صلاح‌الدين سلجوقي از ادباء و فلاسفه‌ي به‌نام معاصر آن مرز و بوم بوده است. آن مرحوم فارغ‌التحصيل جامع الازهر بوده و آثار گران‌بهايي در ادب ديرپاي فارسي به يادگار نهاده است.

در تدوين كتاب حاضر اگرچه موضوع كتاب چندان ارتباطي به فرق اسلامي ندارد، اما گمان مي‌رود به صبغه‌ي رويكرد اهل سنت در گزارش احوالات روزگار خردسالي پيامبر عظيم‌الشأن اسلام، توجه نموده است كه گردي بر آن دامن پاك و آن وجود گرامي ننشيند. همه‌ي عبارات حكايت از بزرگ‌داشت حضرت و دلدادگي مؤلف دارد. باز نويسنده در اين كار خود را موظف به رعايت حدود كار مؤلف و مترجم ديده است. جانب هر دو دانشمند را تلاش نموده، پاس دارد، به علاوه سعي كرده از معني هيچ نكاهد و فراز و نشيب زيبايي‌هاي هنري آن را از بين نبرد. در بازنويس كلمات مستعمل در لهجه‌ي افغاني كه براي غالب فارسي زبان غير آشنا با ادبيات ناشناخته است، به كلماتي ملموس و شناخته شده پرداخته است. لغزش‌هاي دستوري متن برطرف شده و اغلاط املايي به وجه صحيح امروز تبديل گرديده است. و بالاخره مي‌توان گفت متن كتاب توسط بازنويس محترم ويراسته شده است.

در بازنويسي اثر از كتاب فرهنگ لغات عاميانه‌ي افغانستان نوشته‌ي جمال‌الدين افغاني‌نويس بهره برده شده است. كتاب حاضر در دو جلد، جلد اول 611 صفحه و جلد دوم در 611 به رشته‌ي تحرير درآمده است.

نام كتاب: سنن النبي (آداب، سنن و روش رفتاري پيامبر گرامي)

مولف: علامه سيد محمدحسين طباطبايي

مترجم: عباس عزيزي

ناشر: صلاه   

تيراژ: 3000  

چاپ: اول، 1382 

صفحه:   495  

موضوع: حضرت محمد(ص)، آداب و سنن و روش رفتاري

توصيف و تحليل

كتاب حاضر، متن كامل عربي كتاب «سنن‌النبي» به همراه ملحقات آن مي‌باشد كه به فارسي شيوا و فصيح برگردانده شده است و براي مشتاقان به فراگيري علوم اهل‌بيت(ع) و علاقه‌مندان و پيروان مكتب پيامبر خاتم(ص) تهيه و تنظيم شده است.

اين كتاب از جمله عنايات و الطافي است كه خداوند سبحان امكان تأليف آن را به مؤلف محترم داد تا بخشي از رواياتي كه راويان مسلمان حديث در كتاب‌هاي خود در مورد آداب و سنت‌هاي حضرت رسول خدا(ص) آورده‌اند، انتخاب نموده و جمع‌آوري نمايد.

در اين كتاب حرفي از مكروهات به ميان نيامده؛ چرا كه روش حق بر آن قرار گرفته كه از پيامبر هيچ كار مباح و مكروهي سر نزد و ادله‌ي عقلي و نقلي هم بر اين اصل استوار است. ناگفته پيداست كه مؤلف در اين كتاب به جهت رعايت اختصار، سندهاي احاديث را حذف نموده و فرقي ميان روايات مسنده و مرسله نهاده است و براي سهولت در كار مراجعين، نام كتاب‌ها و نويسندگان آن‌ها را ذكر كرده تا اهل بحث بتوانند به اصل روايات نقل شده مراجعه نمايند.

سنن‌النبي در بيست و يك باب در صفحات رنگي بسيار زيبا به چاپ رسيده است.

نام كتاب: سيرت جاودانه (2 جلد)

عنوان اصلي: الصحيح من سيره النبي الاعظم

مؤلف: علامه سيد جعفر مرتضي عاملي

مترجم: دكتر محمد سپهري

ناشر: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه‌ي اسلامي

تيراژ: 1200

چاپ: اول، ‌1384

صفحه: جلد اول (675)، جلد دوم (763)

موضوع: سيره‌ي پيامبر بزرگ اسلام(ص)

توصيف و تحليل

انسان به طور فطري كمال‌جو و الگوخواه است. الگوپذيري انسان تا جايي است كه بدون اسوه، راه به كمال نمي‌برد. انسان در پي نمونه‌ي كامل و يافته‌ي برتر است و از اين‌رو به شناخت سيره، راه و روش، و زندگاني انسان‌هايي كامل و برجسته چون پيامبران، اولياء، امامان و انسان‌هاي پاك‌باخته و متكامل محتاج است.

در پاسخ به همين نياز فطري انسان براي اسوه‌طلبي و الگوخواهي است كه قرآن به عنوان كتاب هدايت و برنامه‌ي زندگي متعالي ، با معرفي الگوهاي خوب و بد در همه‌ي زمينه‌ها و شناسايي اصول ارزشي هركدام، پيامبراكرم(ص) را كامل‌ترين الگو و اسوه‌ي حسنه‌ي انسان در همه‌ي دوران‌ها معرفي مي‌كند تا آنان كه در جست‌وجوي حق و حقيقت و رستگاري هستند، در پيمودن راه كمال از او پيروي كنند.

از اين‌رو مسلمانان اهتمام و عنايت ويژه‌اي به تدوين سيره و زندگاني حضرت محمد(ص) نشان داده‌اند. چنان‌كه مكاتب و سبك‌هاي گوناگوني در اين زمينه وجود دارد و كتاب‌هاي بي‌شماري رونق‌بخش كتابخانه‌هاي اسلامي در بخش زندگاني و سيره‌ي رسول خدا(ص) بوده و هست و هركدام ويژگي و شيوه‌ي خاص خود را دارد.

كتاب الصحيح من سيره النبي الاعظم(ص)، علاوه بر تبيين سيره و زندگاني رسول خدا(ص) به مثابه‌ي يك منبع ذي‌قيمت معرفت‌شناسي كه مسلمانان مي‌توانند همه‌ي اعمال، رفتار و گفتار خود را از آن الگوبرداري كنند، به نقد و ارزيابي عالمانه‌ي حديث در حوزه‌ي تاريخ و سيره مي‌پردازد. نويسنده‌ي دانشمند اين كتاب، ‌علامه سيد جعفر مرتضي عاملي كه آثار قابل تقدير ديگري نيز در همين حوزه دارد، بي‌ترديد كتاب حاضر خود را به جهاتي كامل‌ترين، مفصل‌ترين و محوري‌ترين پژوهش خويش، در قلمرو نقد و ارزيابي حديث قرار داده است. الصحيح، از سوي محافل علمي مورد توجه انديشمندان حوزه و دانشگاه قرار گرفته، جايزه‌ي كتاب سال جمهوري اسلامي را در اين بخش به خود اختصاص داده است.

نويسنده علاوه بر سبك ويژه در سيره‌نگاري كه بر آموزه‌هاي كلامي و نقد و ارزيابي حديث در حوزه‌ي تاريخ مبتني است. در اين زمينه اصول و مباني راهبردي نويني به خواننده ارايه مي‌دهد؛ ديدگاه‌هاي ابتكاري ارزشمندي در شماري از حوادث و وقايع مهم و سرنوشت‌ساز تاريخ اسلام دارد. همين ويژگي‌هاي منحصر به فرد است كه الصحيح را از ديگر كتاب‌هاي قديم و جديد سيره ممتاز كرده است. از اين بابت نيز مي‌تواند الگوي مناسبي براي پژوهشگران و محققان ارجمند باشد.

پژوهشكده‌ي فرهنگ و انديشه‌ي اسلامي در راستاي اهداف علمي پژوهش خود و هم‌گام با نهضت نر‌م‌افزاري و توليد علم و انديشه، ترجمه و تلخيص كتاب: الصحيح من سيره النبي الاعظم(ص) را در دستور كار خود قرار داد و انجام اين مهم را بر عهده‌ي پژوهشگر محترم جناب آقاي دكتر محمد سپهري واگذار كرده كه تاكنون شماري از آثار علامه مرتضي را به فارسي ترجمه كرده است و با سبك نگارش و انديشه‌هاي استاد آشنا و خود نيز در حوزه‌ي تاريخ و تمدن اسلامي داراي مطالعات تخصصي است. كتاب الصحيح من سيره النبي الاعظم(ص) به نام سيرت جاودانه در دو جلد ترجمه شده است.

نام كتاب: سيره المصطفي (نگرشي ديني به زندگاني رسول اكرم(ص))، (2 جلد)

مؤلف: هاشم معروف حسني

مترجم: حميد ترقي‌جاه

ناشر: حكمت

تيراژ: 5000

چاپ: اول، 1370

صفحه:جلد اول: 436، جلد دوم: 440

موضوع: پيامبر اسلام(ص)، تاريخ اسلام

توصيف و تحليل

آغاز نگارش درباره‌ي سيره به اواخر قرن اول هجري باز مي‌گردد. در سال‌هاي پاياني آن قرن بود كه عروه بن زبير متوفاي سال 92، كتابي در اين زمينه نگاشت.

ابان بن عثمان متوفاي آغاز قرن دوم و وهب بن منبه نيز در همان دوره در اين موضوع به نگارش پرداختند.

پيش از پايان نيمه‌ي اول قرن دوم شرحبيل بن سعد، ابن شهاب زهري، عاصم بن عمرو بن قتاده، موسي بن عقبه و ابن اسحاق به تأليف سيره پرداختند. در اواخر قرن دوم ابن‌هشام، سيره‌ي خود را تأليف نمود و نوشته‌ي ابن اسحاق را اساس مطالب كتاب خود قرار داد. ابن سعد واقدي و ديگر كسان نيز در همان زمان كتاب‌هايي در سيره نگاشتند. نگارش كتاب در باب سيره، تا روزگار ما پيوسته از سوي شرقيان و غربيان ادامه داشته است.

مؤلف محترم هدف از نگارش كتاب سيره المصطفي را در پيش‌گفتار اين‌طور بيان مي‌كند:

انصاف حكم مي‌كند ما براي كساني را كه در نوشتن سيره بر ما پيشي گرفته‌اند، اجزاي پراكنده و در هم ريخته‌ي آن را از اين‌جا و آن‌جا، از سينه‌ي مردمان و راه‌هاي ديگر گرد آورده و هسته‌هاي نخستين را براي تاريخ‌نگاران و پژوهندگان پس از خود به ميراث گذاردند به فراموشي نسپاريم. البته با اين توجه كه ايشان چه بسا مطالبي را كه در سيره‌ي پيامبر نبوده، از روي دوستي و دلبستگي يا از روي كينه‌ورزي و بدانديشي به آن افزوده‌اند.

افزون بر اين پژوهشگر نوشته‌هاي نخستين در زمينه‌ي سيره در مي‌يابد كه اين نويسندگان براي پوشاندن برخي حقايق و نگهداري جانب برخي اشخاص به تلاشي دست زده‌اند كه بر منطق و حوادث تاريخ استوار نيست. ولي اين نكات ما را از ترجيح خوبي‌هاي آنان بر بدي‌هايي كه مرتكب شده‌اند باز نمي‌دارد.

شايد همين نكته‌ي اخير و نيز ناآشنايي امت اسلامي با سيره‌ي پيامبر(ص) بود كه نويسنده را به نوشتن كتابي در اين موضوع برانگيخته است.

كتاب سيره المصطفي(ص) شامل يك پيش‌گفتار و داراي بيست و شش فصل است كه به بعضي از موضوعات مورد بحث فصول به شرح ذيل اشاره مي‌گردد:

زمينه‌سازي، محمد و خديجه، دعوت عمومي، برگرداندن قبله، جهت كعبه، جنگ بدر و احد، غزوه‌ي تبوك، حجه‌الوداع و ماجراي غديرخم.

نام كتاب: سيره‌ي صحيح پيامبر بزرگ اسلام(ص) (2 جلد)

مؤلف: علامه جعفر مرتضي عاملي

مترجم:   حسين تاج‌آبادي  

ناشر: مؤسسه‌ي فرهنگي انتشاراتي آزاد گرافيك

تيراژ: 4000  

چاپ: دوم، 1373

صفحه: جلد اول (375)، جلد دوم (470)

موضوع: سيره‌ي پيامبر اسلام حضرت محمد(ص)

توصيف و تحليل

در تدوين كتاب «سيره‌ي صحيح پيامبر بزرگ اسلام(ص)» نخست به تأليفات گذشتگان تأكيد شده و مؤلف محترم به كتاب معاصرين مراجعه‌ي قابل ذكري نكرده‌اند، زيرا آن‌چه از آنان مشاهده كرده مطالبي بوده كه عموماً از كتب گذشتگان گرفته‌اند و آن‌گاه با نظم و ترتيب و نگارش‌هاي متفاوت، به توجيه و بازسازي و نيز اصلاح آن‌ها پرداخته‌اند. در اين كتاب، بيشتر سعي مؤلف بر اين بوده است كه درباره‌ي صحت و فساد آن‌چه به عنوان تاريخ ادعا شده، تا اندازه‌اي كه ظرفيت نوشتار بوده به بحث پرداخته، هم‌چنين تا حد ممكن تلاش كرده‌اند نمايي از زشت و زيباي آن برهه‌اي كه لبريز از حادثه‌ها و نيز مواضع مهم و حساس يوده است، ترسيم شود؛ مقطعي كه محققان، سياستمداران و مذهبيون براي نيل به اهداف خويش، همواره بدان چشم دوخته و بر آن استشهاد نموده‌اند، زيرا اين برهه‌اي بود كه تمام پايه‌ها و زيربناي جامعه‌ي انساني را در هم ريخت و دگرگون ساخت و تنها يك حركت ظاهري و روبنايي نبود.

بر همه‌ي مسلمين آشكار است كه تاريخ‌نگاران مسلمان، در ميان تمامي امت‌ها، ‌بي‌نظير هستند و به‌رغم آن‌چه كه آمده، تاريخ اسلام به طور مطلق، بي‌نيازترين تاريخ ماست؛ ولي از آن‌جا كه تدوين آن، از نظرات سياسي تعصبات مذهبي مختلف و عوامل ديگري كه تاريخ اسلام را با دروغ‌ها و باطل‌ها آميخته و در نتيجه پرحجم ساخته‌اند؛ لذا، كاوش در اخبار و تمييز صحيح از باطل آن،‌كاري است دشوار؛ و بدين خاطر، تا آن‌جا كه ممكن بوده است نويسنده‌ي كتاب تنها به ارايه‌ي يك تصوير عمومي از دورنماي زندگي پيامبر و حوادثي كه در آن رخ داده است، اكتفا نموده است.

نام كتاب: سيره‌ي نبوي (منطق عملي)، (هفت دفتر)

مؤلف: مصطفي دلشاد تهراني

ناشر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي

تيراژ: 5500

چاپ: اول، 1372

صفحه: ـــــ

موضوع: سيره‌ي پيامبر اسلام، حضرت محمد(ص)

توصيف و تحليل

تمام انبياء، ‌موضوع بحثشان، موضوع عملشان، انسان است. آمده‌اند، انسان را تربيت كنند. آمده‌اند، اين موجود طبيعي را از مرتبه‌ي طبيعت، به مرتبه‌ي عالي مافوق‌الطبيعه، مافوق الجبروت برسانند. تمام بحث انبياء در انسان است از اول، هريك از انبياء كه مبعوث شدند ....

سيره‌ي انبياء، سيره‌ي تربيت عملي انسان است. آنان با عمل خود انسان را تربيت كردند و با ارايه‌ي الگويي تمام عيار و عامل به علم، دلها را از محبت خويش پر كردند تا انسان‌ها با پيروي از سيره‌ي عملي آن‌ها در مسير كمال قرار گيرند و از تنگناي زمين به بلنداي آسمان رسند.

آن‌چه تحت عنوان سيره‌ي نبوي (منطق عملي) تدوين شده است با انگيزه‌ي پرداختن دوباره‌اي به كتاب و سنت و مروري در اصول برخاسته از سيره‌ي نبي اكرم(ص) بوده است، با اين اميد كه گوشه‌اي از جمال و جلال آن «نگار مسأله‌آموز صد مدرس» تصوير شده باشد.

اين اصول طي سال‌هاي 1363 تا 1367 توسط مؤلف محترم تدريس و سپس از نوار پياده شد و با تغييراتي در هفت دفتر به ترتيب زير تنظيم شده است:

1- سيره‌ي فردي؛

2- سيره‌ي اجتماعي؛

3- سيره‌ي مديريتي؛
4- سيره‌ي خانوادگي؛

5- سيره‌ي سياسي؛

 6- سيره‌ي نظامي؛
7- سيره‌ي اقتصادي.

مجموعه اصول بحث شده در يك راستا قرار دارند و همگي به سوي يك هدف و مقصد ـ همان مقصد انبياء ـ راه مي‌برند. به اميد توفيق سير به سوي اين مقصد با تمسك به كتاب و سنت و پيروي از سيره‌ي پيشوايان حق و عدل.

نام كتاب: شمايل النبي(ص)

مؤلف: ابوعيسي محمد بن عيسي ترمذي

مترجم: دكتر محمود مهدوي دامغاني

ناشر: نشر ني

تيراژ:3000 نسخه

چاپ: اول، 1372، تهران

صفحه: 261

موضوع: حضرت محمد(ص)، ‌سرگذشت‌نامه

توصيف و تحليل

نام اين كتاب كه در نسبت آن به ترمذي ترديدي نيست و دومين اثر ارزنده‌ي اوست كه از دستبرد حوادث روزگار محفوظ مانده است، به صورت شمايل‌النبي، شمايل المحمديه، الشمايل النبويه و الخصايل المحمديه، در منابع و مآخذ آمده است و بيشتر به شمايل ترمذي معروف است. اين كتاب از ديرباز مورد توجه اهل فضل قرار گرفته است و افرادي چون جلال‌الدين سيوطي و ابن‌حجر هيثمي بر آن شرح نوشته‌اند و تا آن‌جا كه از كشف‌الظنون حاجي خليفه و ايضاح المكنون اسماعيل پاشا بر مي‌آيد، بيست و پنج شرح و تفصيل از آن صورت گرفته است. حسام‌الدين نقشبندي، درگذشته به سال 1282 ق، آن را به تركي شرح زده است. مصطفي حلبي، معروف به مظلوم‌زاده، ‌از شاعران عثماني به سال 1158 ق، آن را به شعر تركي سروده است و مصلح‌الدين محمد بن صلاح بن جلال لاري، درگذشته به سال 979 ق، به آن دو شرح يكي عربي و ديگري فارسي نوشته است، و محدث خبير و متقي مرحوم حاج شيخ عباس قمي، به سال 1332 ق، در شهر مشهد مختصري از آن فراهم كرده است، كه به سال 1365 ش، به همت مؤسسه‌ي در راه حق قم، در چهل صفحه‌ي خشتي منتشر شده است. با توجه به حسن سليقه‌ي آن مرحوم مي‌توان نتيجه گرفت كه در نظر او اين كتاب از ديگر كتاب‌هايي كه در اين موضوع نوشته شده است، شايسته‌تر براي تلخيص بوده است.

در اين‌جا لازم به نظر مي‌رسد كه دو شارح اين كتاب  به طور مختصر براي خوانندگان گرامي معرفي ‌شوند:

علي بن سلطان محمد قارسي، متولد در هرات است و به مكه مسافرت كرده و تا پايان عمر همان‌جا مقيم شده است. او را چند تأليف ارزنده است، از جمله شرح رساله‌ي قشيريه در دو جلد و انوار القرآن و اسد الفرقان و به سال 1014 ق درگذشته است. محمد عبدالرؤف مناوي، از علماي بزرگ قرن دهم و يازدهم هجري مصر و داراي چند تأليف ارزنده است، از جمله همين شرح شمايل، كنوز الحقايق و الصفوه در مناقب اهل‌بيت و به سال 1031 يا 1029 در قاهره درگذشته است.

كتاب شمايل ترمذي، مورد توجه عموم فرق مسلمانان قرار گرفته است و تا آن‌جاكه مترجم محترم در آثار بزرگان شيعه مشاهده كرده، ابن شهرآشوب سروي، در كتاب مشهور مناقب خود ضمن بيان اوصاف ظاهري و محامد اخلاقي حضرت ختمي مرتبت به كتاب شمايل ترمذي استناد و از آن نقل قول كرده است. مرحوم علامه مجلسي هم در بحارالانوار همان روايت ابن شهرآشوب، درگذشته به سال 588 هجري را نقل كرده است.

كتاب شمايل داراي پنجاه و شش باب است. سي و دو باب آن در جلد اول و بيست و چهار باب آن در جلد دوم است. در جلد اول 206 حديث و در جلد دوم 187 حديث و در جمع داراي 393 حديث است و حدود ده حديث مكرر است،‌كه در ابواب مختلف آمده است، و در برخي از ابواب مانند باب عبادت رسول خدا(ص)، احاديث بيشتري آمده است، و در برخي كمتر است. برخي از ابواب نظير باب روي بند بستن رسول خدا(ص) در شدت گرماي نيمروز فقط يك روايت دارد.

هدف اصلي مترجم از ترجمه‌ي كتاب شمايل ترمذي كه كهن‌ترين و استوارترين تأليف در اين رشته است و حدود يك‌هزار و دويست سال از تأليف آن مي‌گذرد، اين بوده است كه عموم مردم فارسي‌زبان كه نمي‌توانند از منابع عربي استفاده كنند، از مطالعه‌ي آن بهره ببرند.

هنر ترمذي و اهميت كار او در اين است كه تأليفي مستقل انجام داده است و تمام روايات مربوط به شمايل را يك‌جا جمع نموده و زحمت مراجعه به ابواب پراكنده‌ي آثار مختلف را از دوش پژوهشگران برداشته است.

نام كتاب: شيوه‌ي فرماندهي پيامبر(ص)

عنوان اصلي: الرسول القائد

مؤلف: محمود شيت خطاب

مترجم: عبدالحسين بينش

ناشر: مركز تحقيقات اسلامي نمايندگي ولي‌فقيه

تيراژ: 2000  

چاپ: اول، 1378

صفحه: 414

موضوع: پيامبر اسلام محمد(ص)، شيوه‌ي فرماندهي پيامبر(ص)، تاريخ اسلام

توصيف و تحليل

جوامع بشري از گذشته‌هاي بسيار دور با واژگان جنگ و صلح آشنا بوده‌اند. صحيفه‌ي زندگاني بشر نيز از آغاز تاكنون، بيشتر با خامه‌ي جنگ نگارش يافته است. به ندرت جامعه‌اي را مي‌توان يافت كه جنگ را نيازموده و تلخ و شيرين شكست‌ها و پيروزهاي‌ها را نچشيده باشد. تجاوز و دفاع، در روي زشت و زيباي سكه‌ي جنگ و كارزارند كه خاستگاهشان، قدرت‌طلبي‌ها و برتري‌جويي‌ها از يك‌سو و ستم‌ستيزي و عدالت‌خواهي‌ها از سوي ديگر بوده است.

در نظام اسلامي نيز مؤلفه‌هايي مانند ماهيت، اهداف، شرايط و قوانين و مقررات جنگ و صلح، عوامل پيروزي و شكست، وظايف و ويژگي‌هاي فرماندهان و نيروها و بسياري ديگر از مسايل دفاعي وجود دارد.

زندگاني سراسر مجاهده و مبارزه‌ي حضرت محمد(ص) زمينه‌ي گسترده‌اي را به ويژه براي مطالعه‌ي نظاميان فراهم آورده است و در سال‌هاي اخير، محققان و فرماندهان برجسته‌ آن را از ديدگاه تخصصي مورد مطالعه و تحقيق قرار داده‌اند. از آن جمله سرلشگر محمد شيت خطاب، كتاب «الرسول القائد» را، كه اينك ترجمه‌ي فارسي آن با عنوان «شيوه‌ي فرماندهي پيامبر(ص)»، به چاپ رسيده، به رشته‌ي تحرير درآورده است. شيوه‌ي نويسنده، نو و ابتكاري است. وي برخلاف كساني‌كه بيشتر به شرح و بسط جنگ‌هاي عمده و بيان مطالب مهم مي‌پردازند، يكايك جنگ‌هاي روزگار رسول خدا(ص) را جداگانه به بحث گذاشته و جزئيات آن‌ها را از ديدگاه نظامي مورد بررسي قرار داده است؛ و با اين شيوه، ‌مطالعه‌ي كتابش را به ويژه براي نظاميان دلپذيرتر ساخته است.

نويسنده پس از بيان چند مقدمه، كه هركدام به نوبه‌ي خود از نكته‌هايي سودمند برخوردار است، بررسي جنگ‌هاي پيامبر(ص) را از نخستين سريه‌هايي كه در اطراف مدينه انجام شد، آغاز مي‌كند و پس از تشريح جنگ‌هاي بزرگ بدر، احد، خندق، خيبر، ‌فتح مكه و حنين و نيز زد و خوردهايي كه در فاصله‌ي ميان آن‌ها روي داده است، با شرح غزوه‌ي تبوك به انجام مي‌رساند.

در پايان طي يك بحث مقايسه‌اي، علل پيروزي اسلام يعني شيوه‌ي فرماندهي پيامبر(ص)، سربازان ممتاز اسلام، عادلانه بودن جهاد اسلامي و ناتواني دشمنان اسلام را مورد بحث قرار داده است.

از آن‌جا كه نويسنده مذهب تسنن دارد، گاه در اظهار نظر نسبت به برخي شخصيت‌ها، به گرداب تعصب درافتاده، سخناني دور از حقيقت بيان كرده است. مترجم محترم ضمن يادآوري آن موارد، نادرستي آن‌ها را نمايانده است.

هم‌چنين بخش‌هايي از گفته‌هاي نويسنده كه با مباني شيعي اختلاف داشته است، نشان داده شده و ديدگاه‌هاي اين مذهب بيان گرديده است.

لازم به يادآوري است كه با توجه به استحكام ترجمه‌ي قرآن كريم استاد فولادوند، براي ترجمه‌ي آيه‌هاي شريفه موجود در متن، آن ترجمه مورد استفاده قرار گرفته است.

نام كتاب: شيوه‌ي استفاده از متون تاريخي  

مترجم: فرزانه حكيم‌زاده  

ناشر: دفتر نشر معارف  

تيراژ: 3000  

چاپ: اول، 1380 

صفحه: 176 

موضوع: سيره‌‌نگاري در اسلام

توصيف و تحليل

يكي از مسايل مهم و اساسي براي هر پژوهشگر تاريخ، شناخت منابع و مصادر تاريخي و چگونگي استفاده از آ‌ن‌هاست. هم‌چنين شناخت درجه‌ي صحت و اعتبار متون تاريخي، و دليل ترجيح متني بر متن ديگر، همراه با شناخت جعليات و اضافات و يا محذوفات كتاب‌هاي تاريخي، دغدغه‌ي مهمي براي محققان تاريخ است. كتاب حاضر، براي بررسي مسايل فوق‌الذكر تهيه گرديده و در سه بخش تنظيم شده است:

1-    ترجمه‌ي مقدمه‌ي كتاب «الموسوعه التاريخ الاسلامي» اثر نويسنده و محقق ارجمند جناب آقاي استاد محمدهادي يوسفي غروي.

اين بخش شامل: معرفي مصادر اوليه‌ي سيره‌ي پيامبر(ص) و تاريخ اسلام؛ بيان چگونگي شناخت و استفاده‌ي صحيح از منابع و دليل ترجيح متني بر متن ديگر؛ بيان بلايا و مصيبت‌هايي كه بر سيره‌ي پيامبر(ص) و تاريخ اسلام واقع شده است و نيز بيان آفات تاريخ‌نگاري به ويژه در قرون اوليه‌ي تاريخ اسلام مي‌باشد.

شايان ذكر است كه قسمت قابل توجهي از منابع تاريخي اين بخش در متن ذكر شده است و اين روش جديد دو امتياز دارد:

الف) معرفي كامل‌ترين منبع

ب) جلوگيري از كثرت ذكر منابع مصادر پاورقي، بدون كمترين شناختي از تقدم و تأخر منابع و درجه‌ي اعتبار آن‌ها.

2-  معرفي منابع و مصادر تاريخي شيعه، همراه با توضيح مختصري درباره‌ي نقاط قوت و يا ضعف كتاب و نويسنده‌ي آن. در پايان اين بخش نيز تسلسل تاريخي مقتل‌نگاري همراه با معرفي مقاتل معتبر بررسي شده است.

3-    نقد و بررسي برخي از مسايل و شبهات تاريخي به صورت پرسش و پاسخ.

دو بخش دوم و سوم كتاب، با استفاده از جلسات درس تاريخ كه توسط استاد بزرگوار جناب حجت‌الاسلام شيخ محمدهادي يوسفي غروي در سال‌ها 1375 و 1377 در جامعه الزهرا (س) تشكيل شده بود، تدوين گرديده است.

ويراستاري كامل و تنظيم مطالب، حذف و تغيير، اضافات، طرح سؤالات و تهيه‌ي برخي از منابع و مصادر به ويژه در بخش پاياني توسط مؤلف محترم صورت گرفته است.

نام كتاب: فجر اسلام (1)

مؤلف: م . ا . فجر 

ناشر: اميركبير

تيراژ:   

چاپ: اول، 1361

صفحه: 398

موضوع: زندگي رسول اكرم(ص)، به صورت رمان و نمايش

توصيف و تحليل

كتاب حاضر، اولين جلد از مجلدات پنجگانه‌ايست كه درباره‌ي زندگاني پيامبر اسلام(ص)؛ طليعه و آغاز اسلام ـ بعثت ـ هجرت ـ غزوات و آخرين روزهاي زندگي وي به رشته‌ي تحرير درآمده است.

اين حقيقتي آشكار و غير قابل كتمان است كه هنر نقشي والا در اشاعه‌ي بينش و تفكر مذهبي داشته همواره از صبغه‌ي ادبيات، شعر، نقاشي، ‌موسيقي و غيره در احياء و عرضه‌ي اين تفكر نهايت حسن استفاده شده و مي‌شود. امروزه گنجينه‌ي ادبيات مذهبي جهان مشحون از آثار گران‌قدر و ميراث‌هاي پرارزشي درباره‌ي زندگاني پيامبر عظام: حضرت موسي(ص)، ‌عيسي(ع) و ديگر صالحان مذهبي و حتي شهداء، مبارزين و قديسين مسيحي است.

اما تاكنون كتابي اين‌سان با تكيه بر هنر ادبيات بدين كيفيت درباره‌ي زندگاني حضرت رسول اكرم(ص)، نو ولي پركشش كه بيشترين جنبه‌هاي زندگي وي و بخصوص نقش مايه‌هاي دروني وي را با تكيه بر عواطف زميني و اعجازات آسماني؛ يعني بس انساني آن را روشن بدارد، نوشته و يا عرضه نشده است.

«فجر اسلام» به صورت منحصر به فرد و يگانه‌اي در مبناي آن تلقيات كه ذكر شده و افزون بر اين همه بر مبناي باورداشت‌ها و دست‌مايه‌هاي «هنر شيعي» نوشته شده است. اين كتاب، يك كار متحول و درخشان است كه با بهره‌گيري از تكنيك عالي و بس قدرتمند رمان‌نويسي و در عين حال تعهد پروسواس در زمينه‌ي پرداختي بس عارفانه و غنايي و با در نظر داشتن اسناد تاريخي نگاشته شده است.