آثار ديگر شيخ بهائى
در مورد آثار به جا مانده از شيخ بهائى روايات مختلف ذكر گرديده است ، علاوه بر آن ، افسانه هاى زيادى نيز سينه به سينه نقل شده كه از جمله ، آن قصه چگونگى ايجاد شهر نجف آباد است :
گويند وقتى كاروانى موقوفات حرم مطهر حضرت على (ع ) را به نجف اشرف حمل مى نمود، در اولين منزل كه در محل فعلى نجف آباد صورت گرفت ، شيخ بهائى در خواب ، مولا على (ع ) را زيارت نمود و به او فرمودند: از محل وجوهات اين محموله ، شهرى در همين محل ساخته شود. آن گاه شيخ بهائى دستور داد، امتعه كاروان را بفروشند و از وجوه به دست آمده و هزينه ايجاد و ساختمان شهر كوچكى به نام نجف آباد را پردازند.
طراحى و معمارى و شيوه شهر سازى نجف آباد كه به وسيله شيخ بهائى صورت گرفته ، نه تنها در آن زمان بى نظير بوده ، بلكه اينك نيز پس از گذشت قريب چهار قرن همچنان مطلوب است . كوچه ها و محلات از شيوه و روش بسيار پيشرفته علمى پيروى نموده ، به طورى كه هنوز هم رفت و آمد در كوچه هاى عموما شمالى - جنوبى و شرقى - غربى آن شهر به صورت ساده و راحتى انجام مى شود. محلات طورى طراحى شده كه مشكلات رايج در شهرهاى مشابه را ندارد و اصولا در اين محلات درگيريهاى قومى و محله اى وجود ندارد. طراحى و معمارى شهر نجف آباد نشانگر قدرت و دانش بى نظير شيخ در زمينه شهر سازى و معمارى است ؛ همين طور قدرت تصميم گيرى و فتواى شيخ در مورد هزينه موقوفات حرم مطهر حضرت على (ع ) در آن محل ، نشانه اقتدار، ابتكار، نفوذ معنوى و روشنفكرى وى است .
علاوه بر آن ، همان طور كه در تاريخ مذكور است ، معمارى و طراحى حصار نجف آباد اشرف نيز از اقدامات ديگر وى مى باشد.
طرح كاريز نجف آباد نيز از جمله آثار ماندنى شيخ بهائى مى باشد، اين كاريز از بزرگترين قناتهاى ايران و طول آن از ابتداى مظهر قنات تا انتهاى آبخور آن ، بيش از نه فرسنگ است و به نام قنات زرين كمر معروف مى باشد. اين كاريز به يازده جوى بزرگ تقسيم مى شود و هنوز هم روش توزيع آب آن ، مورد استفاده و عارى از هر گونه خطا و اشتباه محاسبه مى باشد و همه كشاورزان از آن تبعيت مى نمايند. اين روش توزيع ، چنان است كه هم اكنون نيز آبهاى كمكى حاصل از چاههاى الكتريكى و يا كانالهاى آبيارى اضافى را از طريق همين جويها تقسيم و توزيع مى كنند و هيچ گونه اختلاف يا برخوردى بين رعايا پيش نمى آيد.
شيخ بهائى در مورد كارهاى معمارى علاوه بر حمام معروف شيخ و ساختن شهر نجف آباد و حصار نجف اشرف و مسجد امام و غيره ، در اتمام بناى معروف مسجد شيخ لطف الله و به خصوص كتيبه زيباى سر در آن و شعر رساى عربى شيخ كه بر آن منقوش است نيز دست داشته است . طراحى و معمارى شهر نجف آباد و طرح كاريز آن شهر كه به موازات آن تهيه شده ، نشانگر اين واقعيت است كه شيخ بهائى در كار تاءمين آب زراعى و آشاميدنى شهر، سعى و اهتمام وافر مبسوطى كه درباره طومار تقسيم آب زاينده رود آمد، مدتها توان و وقت خود را صرف تهيه آن نمود، اگر چه به علت كار شكنى مالكان عمده ، سرانجام اين طرح جامع در نطفه خفه شد و جامه عمل نپوشيد.
از ديگر كارهاى ماندنى شيخ بهائى ، ساختن شاخص مسجد امام اصفهان مى باشد كه به وسيله آن ، اوقات در روز به كمك آفتاب محاسبه مى گردد و به ساعتى ظلى معروف و در مغرب مسجد شاه نصب گرديده است .
بنا به قولى شيخ بهائى در طراحى و پرداختن كاروانسراهاى معروف مذكور يارى و مساعدت نمايد، زيرا عمده اين كاروانسراها در مسير جاده ابريشم قرار دارند.
قتل صفى ميرزا
قساوت و سنگدلى لازمه ديكتاتورى است ، اصولا حكومتهاى ديكتاتورى بدون دست افزار خشونت و قساوت راه به جايى نمى برند. در طول تاريخ پر نشيب و فراز اين ملت ، بارها رژيمهاى فاسق و جابر و ضد مردمى حكومت كرده اند كه اقتدار خود را در سايه ارعاب و وحشت و كشتار جمعى تاءمين نموده اند. در اين حكومتها احساس يا احتمال خطر از ناحيه هر كس ، معادل حكم قتل اوست .
شاه عباس صفوى نيز با همه خدمات نسبى كه به ايران نمود كه از همه مهمتر، وحدت ملى و احياى قدرت از دست رفته آن بود. از آغاز سلطنت ، روش خشونت و قتل و كشتار را با پدر و اعضاى خانواده اش تجربه كرد تا اين رسم و آيين منحوس سلطنتى در مرام و مسلك اينان جاويد بماند. اين رسم ناميمون و بدهنجار تا بدان جا بر مسلك و مرام او تاءثير گذارد كه بر اثر يك احتمال ضعيف ، كمر به قتل فجيع فرزند شايسته و صالح خويش ‍ صفى ميرزا بست .
چنان كه در تاريخ مذكور است ، ⁽⁴³⁾ زمانى كه شاه عباس صفوى در صفحات شمال به سر مى برد و قصد رفتن به مازندران داشت ، به تحريك فرماندهان چركسى سپاه خود بر فرزندش صفى ميرزا مظنون گرديد و از اين كه مبادا او نيز چون خودش بر پدر بشورد و كار قصاص به شمشير سپارد، قتل او را به غلام وحشى تنومند بى باك خيره سر بدفرجام خود سپرد و اوزن بهبود غلام موصوف نيز به طرز بسيار فجيع و وحشتناكى ، جوان خوشنام با اخلاص خاندان شاهى را بر سر راه باز آمدن از حمام به ضربه هاى مكرر خنجر بكشت و او را به خون غلتانيد. اوزن بهبود خون اين پروانه بى آزار را در كوچه پس كوچه هاى رشت آن زمان به زمين ريخت و به لابه و تضرع نه چندان زياد وى وقعى نگذارد، غافل از اين كه خون ناحق ، پروانه شمع را چندان امان نمى دهد كه شب را سحر كند، اين بود كه اوزن بهبود سركش ديو سيرت ، خود نيز به سرنوشتى غم انگيزتر از مقتول گرفتار آمد و ذكر آن در تواريخ به تفصيل آمده و نقل مكرر آن ملال انگيز است .
بدين ترتيب شاه سفاك خود خواه صفوى به احتمال ظن و گمان نادرست خويش دست به فجيع ترين قتل ممكن مى زند و خشم و غضب مضاعف حاصل از اين ددمنشى چنان بر وجود او مستولى مى شود كه رحم و شفقت را به يكباره از خاطر مى برد و اين خاصيت مذموم و ديرينه شقاوت است .
اين قتل فجيع چنان وحشت و رعبى بر خاطر همه اطرافيان انداخته بود كه كسى را جراءت دخالت و حداقل پاك كردن ظاهرى لكه هاى ننگ از كوچه هاى رشت نبود. در اين بين ، خبر به شيخ بزرگوار بهاء الدين عاملى مى رسد. شيخ مغموم و افسرده به صحنه مى شتابد، پرخاشگر و بى محابا به قتلگاه فرزند شاه صفوى قدم مى گذارد. شيخ و عارف وارسته ، پشت پا به دنيا و مافيها زده و لذا بيم جنون پادشاهش نيست ، چرا كه هيبت پرخاشگر و چشمان به خون نشسته شيخ نيز جراءت دژخيمان به نظاره نشسته را باز مى ستاند.
شيخ بهائى قدم به صحنه مى گذارد و در كنار جسد پاره پاره شده صفى ميرزا مى نشيند و طلسم گام نخستين مى شكند تا ديگران نيز پيروى كنند و به ميان آيند و جنازه را از زمين بر مى گيرند: ميرزا رضى صدر آستين بالا مى زند و به غسل و كفن وى مى پردازد.
بدين ترتيب ، نفوذ كلام و هيبت عارفانه و وقار هميشگى و جذبه روحانى شيخ بزرگوار، نه تنها بر اطرافيان كه بر شاه غضبناك قهر آلود و فرزندكش نيز تاءثير مى گذارد و او را از تكرار مضاعف جور زندگى سوز، باز مى دارد و در نهايت از كرده بى حاصل و سراپا اشتباه خود پشيمان مى شود، اما غافل از اين پند جانانه است كه : عاقلا مكن كارى كاورد پشيمانى .
شيخ بهائى و عرفان و تصوف و عشق
شيخ قلندر صوفى مرام شيرينكار، عمرى را صرف قرابت محمود عرفان و تصوف راستين نمود تا در پناه اين تجانس و تجاذب ميمون بر دور تفاخر و تخاصم ديرين آن دو، خط بطلان كشد و ميانه اين دو همزاد فرزانه ، انس و الفت ماءلوف بر قرار سازد و فقه را از حجره بودن ، قرنها به طريق خجسته شدن رهنمون گردد و تثليث عرفان و تصوف و عشق را در حكم طريقى واحد انگارد كه بدين گونه وجه الله را در نهايت و برابر دارد.
شعر شيخ نشانه گوياى اين تفكر معقول است كه عشق را علم اول مى شمارد و آن را به كار تصوف و عرفان خوش مى پندارد: