18- فاضل مقداد سيورى حلى

(متوفى‏826 ه.ق)

گفتار استاد:

«فاضل مقداد،اهل سيور از قراء حله است.از شاگردان مبرز شهيد اول است.

كتاب معروف او در فقه كه چاپ شده و در دسترس است و از آن نقل مى‏شود،«كنز العرفان‏»است.اين كتاب آيات الاحكام است،يعنى در اين كتاب آن سلسله‏از آيات كريمه قرآن كه از آنها مسائل فقهيه استنباط مى‏شود و در فقه مطرح‏مى‏گردد،تفسير شده و به سبك فقهى،با آنها استدلال شده است.از شيعه و سنى‏كتابهاى زيادى در آيات الاحكام نوشته شده است و كنز العرفان مقداد از بهترين‏آنهاست.فاضل مقداد در سال‏826 وفات يافته است.به اين ترتيب او از علماى‏قرن نهم هجرى محسوب مى‏شود...» ⁽¹⁾

مكتب پربار فقهى شهيد اول،از بركت و رشد و بالندگى برخوردار مى‏باشد،ازآن رو كه نفحات رحمانى شهادت،به تمام آثار و مآثر او نيز وزيده است و همانند خودشهداى راه حق،آنها را نيز جاودان و پايدار ساخته است،جايى كه قرآن مى‏فرمايد:

«گمان مبر آنان كه در راه خدا كشته شده‏اند،مرده‏اند،بلكه زندگان و برخورداران ازنعمتهاى الهى هستند.» ⁽²⁾ اين نسيم رحمت و شبنم نعمت و عنايت رحمانى به‏شاگردان و پرورش يافتگان مكتب آن شهيد عالى مقام نيز تسرى كرده است.شاگردان‏بنام و فقهاى خدمتگزار و كتابهاى سودمند و نافع فقهى با الهام از حوزه درسى آن شهيدعاليقدر برخاسته‏اند كه مقداد بن عبد الله بن محمد بن حسين بن محمد سيورى حلى‏اسدى،يكى از آن نمونه‏هاى برجسته برخاسته از اين مكتب مى‏باشد.او در تكميل وتنقيح مبانى فقهى استاد ارجمند خويش،به شرح و توضيح كتاب‏«القواعد»پرداخت وكتاب‏«فضل القواعد»را در شرح آن كتاب بزرگ،به رشته تحرير درآورد و شرحى نيزبر«الفيه‏»استاد نگاشت. ⁽³⁾ و كنز العرفان او كه هم اكنون نيز مورد استناد و بهره‏گيرى‏فقهاى عظام مى‏باشد،از آثار ماندگار اوست كه بر اساس تفسير فقهى آيات الاحكام‏قرآن،استوار و تنظيم و تحرير گشته است.آن چنانكه در شرح كتاب‏«مختصر نافع‏»،محقق حلى كتاب‏«التنقيح الرائع‏»را نگاشت و كتاب نهج المسترشدين را نيز در اصول‏دين در سال 792 پايان برده است.

گفتار بزرگان در حق او:

فقهاء و دانشمندان اسلامى او را ستوده‏اند و همگان از او با تجليل و احترام‏خاصى ياد كرده‏اند:

1- گفتار صاحب رياض:

مرحوم ميرزا عبد الله افندى اصفهانى درباره او گويد:

«شيخ جمال الدين مقداد بن عبد الله...سيوى حلى اسدى،عالم فاضل محقق ومدقق توانا بوده است.شيخ يوسف الدين شغرابى از او روايت مى‏كند.او رساله‏«اربعين‏»دارد كه براى فرزندش عبد الله تاليف نموده است.من آنرا در شهر اردبيل باخط خود مقداد ديده‏ام كه اجازه خود را هم در آن نگاشته بود و تاريخ فراغت از تاليف‏آن،روز جمعه،11 جمادى الثانى سال 794 هجرى بوده است...» ⁽⁴⁾

گفتار صاحب روضات:

مرحوم خوانسارى مى‏نويسد:«او عالم فاضل محقق مدققى است كه از استادش‏محمد بن مكى عاملى،شهيد اول روايت مى‏كند و فراغت او از كتاب نهج المسترشدين‏در سال 792 بوده است.كتاب‏«التنقيح‏»او متين‏ترين متن فقهى و وزين‏ترين كتاب فقه‏استدلالى است كه عالى و دانى،كامل و مبتدى مى‏تواند از آن بهره گيرد.در آن كتاب به‏برخى از اشتباهات ابن جوزى مشهور پرداخته است و به مناسبت‏«ايام بيض‏»كه‏ابن جوزى گفته است،از آن نظر«ايام سفيد»گفته شده است كه شبهاى آن درخشان‏است.اظهار داشته است اين يك اشتباه است، بلكه ايام و روزها همه‏اش سفيد ودرخشان مى‏باشد،بلكه از آن نظر ايام بيض گفته شده است كه عرب هر سه شب از ماه‏را با يك نام مى‏نامند،پس در واقع ماه را به ده نام زير تقسيم مى‏كنند،به اين ترتيب:

«غرر،نقل تسع،عشر،بيض،درع،ظلم،جناد،داد و محاق‏»غرر اول هر چيزى است.

نقل زيادت است،چون هلال بر آن افزوده شده است.تسع آخر آن دهه است.عشر به‏نام نخستين آن ايام است.بيض چون تمام شب و روز درخشان است.به اين ترتيب‏پاسخ گفته است. » ⁽⁵⁾

3- گفتار صاحب ريحانة الادب:

مرحوم مدرس،صاحب ريحانة الادب مى‏نويسد:«او عالمى است فقيه،متكلم،محقق،مدقق، منقولى.از اكابر علماى اماميه كه در كتب فقهيه اواخر متاخرين جهت‏انتساب او به قريه‏«سيور»(بر وزن‏«طيور»)نامى از قراء حله به فاضل سيورى شهرت‏داشته است.او از اجله تلامذه شهيد اول و مجازين(اجازه گرفتگان)وى بوده و محمدبن شجاع قطان حلى نيز از وى روايت مى‏كند.» ⁽⁶⁾

تاليفات او:

از او آثار و كتابهاى نفيس و پر ارزشى به يادگار مانده است كه اسامى برخى ازآنها به اين قرار مى‏باشد:

1-آيات الاحكام معروف به‏«كنز العرفان‏»كه بارها در ايران به چاپ رسيده‏است.

2-آداب الحج،پيرامون آداب و مراسم و مناسك اين سفر پرشكوه الهى.

3-الادعية الثلثون كه حاوى سى دعا از مقام شامخ رسالت(ص)و ائمه اطهار(ع)مى‏باشد.

4-الاربعون حديثا(چهل حديث كه نگارش آن سنت‏سنيه اغلب فقهاء وبزرگان ما بوده است.)

5-ارشاد الطالبين الى نهج المسترشدين كه شرح نهج المسترشدين علامه حلى‏است و در بمبئى به چاپ رسيده است.

6-تجويد البراعه في شرح تجويد البلاغه كه شرحى از كتاب تجريد البلاغه ابن‏ميثم بحرانى است.

7-تفسير مغمضات القرآن(تفسير مشكلات و پيچيدگيهاى قرآن).

8-التنقيح الرائع من المختصر النافع كه شرح المختصر النافع محقق حلى است.

9-جامع الفوائد في تلخيص القواعد كه مخلص قواعد استاد بزرگوارش شهيداول است.

10-شرح الفيه شهيد اول.

11-شرح باب حادى عشر علامه حلى كه نامش‏«النافع يوم الحشر است‏»وبارها در ايران چاپ شده است. ⁽⁷⁾

12-شرح سى فصل خواجه نصير الدين طوسى كه در نجوم و شناخت تقويم‏رقمى است.

13-شرح الفصول النصريه المعريه كه اصل فصول در كلام و فارسى است وركن الدين محمد بن على جرجانى آن را به عربى ترجمه كرده است.

14-شرح مبادى الاصول علامه

15-ارشاد الطالبين در شرح نهج المسترشدين

16-اللوامع الالهيه فى المباحث الكلاميه

17-نهج السداد في شرح واجب الاعتقاد

18-شرح نضد القواعد

19-تجويد البراعه في اصول البلاغه

و جز اين آثار،نوشته‏هاى ديگرى نيز از او به يادگار مانده است كه در دسترس مانبوده است.

وفات او:

وفات او ظهر يكشنبه،بيست و ششم جمادى الآخر826 هجرى در نجف رخ‏داد.صاحب روضات الجنات معتقد است كه بقعه واقع در دشت‏شهروان بغداد كه درميان اهالى آن سامان به مقبره فاضل مقداد معروف است،مدفن همين فقيه نامدارمى‏باشد.

رحمة الله عليه رحمة واسعه

پى‏نوشتها:‌

1- آشنايى با علوم اسلامى،ص 301.

2- و لا تحسبن الذين قتلوا في سبيل الله امواتا بل احياء عند ربهم يرزقون.

3- قصص العلماء تنكابنى،ص 431،چاپ استانبول.

4- رياض العلماء و حياض الفقهاء،ج 5،ص‏216،چاپ كتابخانه آية الله العظمى مرعشى.

5- روضات الجنات،ج‏7،ص 171 تا173.

6- ريحانة الادب،ج 4،ص‏283.