1- على بن بابويه قمى

(متوفى‏329 ه.ق)

گفتار استاد:

«على بن بابويه قمى،متوفى در سال‏329 ه.ق،مدفون در قم،پدر شيخ محمد بن‏على بن بابويه، معروف به شيخ صدوق است كه در نزديكى شهر رى مدفون‏است.پسر محدث است و پدر فقيه و صاحب فتوا،معمولا اين پدر و پسر،به‏عنوان‏«صدوقين‏»ياد مى‏شوند.» ⁽¹⁾

على بن بابويه كيست؟

ابو الحسن على بن الحسين بن موسى بن بابويه،يكى از فقهاى نامدار و يكى ازاصحاب فتوى و اجتهاد،و در عصر خويش رئيس فقها و محدثين و پيشواى مردم قم‏بوده است.شيعيان در امور دينى به او مراجعاتى داشته‏اند و فتوايش نزد همگان نافذ ومحترم بوده است.

در بيان عظمت علمى و منزلت قدس و تقواى او،همين بس است كه فقهاى مادر مواردى كه حديثى از اهل بيت عصمت و طهارت(ع)نرسيده باشد،و از او فتوايى‏در آن زمينه وجود داشته باشد،فتاواى او را به علت نزديك بودن به عهد امامت و عصرمعصوم(ع)،به منزله حديث تلقى مى‏كردند و فتواى او را نشانى از وجود حديث در آن‏زمينه قلمداد مى‏نمودند.چنانكه‏«شهيد اول‏»در كتاب‏«ذكرى‏»با اين تعبير بيان‏فرموده‏اند:

«اصحاب ما،دستور العمل خود را از رساله على بن بابويه مى‏گرفتند،هنگامى كه‏دسترسى به نص روايت نداشتند،چون اعتماد و اطمينان كاملى به او داشتند.» ⁽²⁾

گفتار ابن نديم:

ابن نديم،كتابشناس و مورخ معروف در فهرست‏خود مى‏نويسد:

«ابن بابويه،على بن موسى قمى،يكى از فقها و يكى از موثقين شيعه مى‏باشد.باخط پسرش ابو جعفر محمد بن على پشت كتابى خواندم كه به يكى اجازه داده بودكتابهاى پدرش را روايت كند و تعداد آنها حدود 200 جلد مى‏باشد،ولى او تصريح‏نموده بود كه تاليفات خودم 18 كتاب مى‏باشد.» ⁽³⁾

تاليفات او:

او تاليفات متعددى دارد.يكى از آنها كتاب‏«الشرايع‏»مى‏باشد كه جهت فرزندعزيزش صدوق نوشته است و از ديگر آثار او:رسالة الاخوان،قرب الاسناد،تفسيرقرآن كريم،كتاب النكاح، النوادر،كتاب التوحيد،الصلوة،مناسك الحج و...مى‏باشد.

او نخستين مؤلف كتاب فقهى عارى از ذكر سند روايت مى‏باشد كه توانسته‏است كتاب فقهى را مجرد از سند روايت و مانند اثرى مخصوص به مؤلف ونشان دهنده فتوى و نظر او تاليف كند.و كتابى به همين سبك به نام‏«الشرايع‏»كه به نام‏«الرسالة الى ابنه‏»هم خوانده مى‏شود، جهت پسر خود،صدوق به يادگار گذاشت.ظاهرامر اين است،اين كتاب همان است كه‏«الفقه الرضوى‏»هم خوانده مى‏شود،چون درآغاز آن‏«قال على بن موسى‏»هست،از اينرو برخى چنين پنداشته‏اند كه مقصود از او،امام على بن موسى الرضا(ع)است. ⁽⁴⁾

مورد عنايت و توجه:

او مورد عنايت‏خاصه حضرت امام زمان(عجل الله تعالى فرجه الشريف)واقع‏شده است.و نامه‏اى از سوى آن بزرگوار توسط حسين بن روح نوبختى به او رسيده‏است كه متن آن در رجال نجاشى اين گونه آمده است:

«ابو الحسن على بن الحسين بن موسى بن بابويه قمى،شيخ بزرگ و پيشواى‏قمى‏ها در روزگار خويش،فقيه و مورد وثوق آنان،او به عراق آمد و با ابو القاسم حسين‏بن روح(رحمه الله) ملاقات نمود و از او مسائلى را پرسيد.سپس با او مكاتبه نمود واين مكاتبات توسط على بن جعفر بن اسود انجام مى‏پذيرفت.در يكى از اين مكاتبات‏از او مى‏طلبد كه نامه‏اى را به محضر صاحب امر(عج)برساند كه در آن نامه درخواست‏دعائى درباره فرزند صورت گرفته بود،پس در پاسخ او چنين آمد كه ما از خداوندمتعال درخواست نموديم كه فرزندى به تو عنايت فرمايد و به زودى دو فرزند ذكورنيكوكار و خير نصيب تو خواهد شد...»

پس از آن مكاتبه بود كه ابو جعفر و ابو عبد الله از يك همسر ام ولدى متولدگرديدند.از ابو عبد الله حسين بن عبيد الله آمده است كه مى‏گفت:«از ابا جعفر مى‏شنيدم‏كه بارها مى‏گفت: «من با دعاى صاحب امر و امام زمان(عج)به دنيا آمده‏ام‏»و به اين‏عنايت افتخار مى‏نمود.» ⁽⁵⁾

وفات او:

على بن بابويه در سال‏329 ه.ق در همان سال رحلت ثقة الاسلام محمد بن‏يعقوب كلينى درگذشت،و در قم،نزديك صحن مطهر حضرت معصومه(ع)مدفون‏گرديد و مزارش معروف،و هم اكنون مورد زيارت و عنايت مردم مى‏باشد.

از ديگر آثار او،كتاب التفسير،النكاح،مناسك الحج،قرب الاسناد،التسليم،الطب،المواريث، المعراج مى‏باشد.اين تاليفات را عباس بن عمر كلودانى(رحمه الله)خبر داد و افزوده است هنگامى كه او در سال 328 به بغداد آمد،از او اجازه روايتى‏دريافت نمودم. ⁽⁶⁾

او از سعد بن عبد الله اشعرى روايت نموده است و جعفر بن محمد قولويه،كامل‏الزيارات را از او روايت كرده است.» ⁽⁷⁾

«نجاشى‏»از عده‏اى از اصحاب خود نقل كرده است كه از مجمعى از اصحاب‏شنيده‏اند كه: «پيش از ابو الحسن على بن محمد سمرى(ره)،يكى از نواب چهارگانه امام‏عصر(عج)بوديم كه گفت:«خداوند رحمت كند على بن الحسين بن بابويه را به او گفته‏شده است كه او زنده است. »در پاسخ گفت:«نه،او امروز به رحمت ايزدى پيوست.

تاريخ آن را يادداشت كردند و خبر رسيد كه او همانروز از دنيا رفته است.» ⁽⁸⁾

رحمت و رضوان خدا بر او باد

پى‏نوشتها:‌

1- متن گفتار استاد شهيد مرتضى مطهرى،آشنايى با علوم اسلامى،ص‏293

2- رياض العلماء،ج 4،ص 8

3- فهرست ابن نديم،ص‏246،فن 5 از مقاله پنجم.

4- ريحانة الادب،ج‏7،ص 401.

5- رجال نجاشى،ص 261،چاپ جامعه مدرسين.

6- رجال نجاشى،ص 262،كد معرفى 684.

7- معجم رجال الحديث،ج 12،ص‏369،كد معرفى 8062- طبقات مفسران شيعه،ج 1،ص 598.

8- رجال نجاشى،ص 262.