نمازهاى واجب

اهميّت نماز

((نماز رابطه انسان با خداست و مايه صفاى روح ، پاكى دل ، پيدايش روح تقوا، تربيت انسان و پرهيز از گناهان است . نماز مهمترين عبادات است كه طبق روايت ، اگر قبول درگاه خدا شود، عبادات ديگر نيز پذيرفته خواهد شد و اگر قبول نگردد، اعمال ديگر نيز پذيرفته نخواهد شد؛ و نيز بر طبق روايات ، كسى كه نمازهاى پنج گانه را انجام مى دهد، از گناهان پاك مى شود، همان گونه كه اگر شبانه روزى پنج مرتبه در نهر آبى شست وشو كند، اثرى از آلودگى در بدنش نمى ماند)).

در اهميّت نماز همين بس كه خداى تعالى در قرآن كريم ، در حدود صد بار از نماز سخن گفته و آن را ((آغاز و پايان ايمان )) معرّفى كرده است :

قد افلح المؤ منون ، الّذينهم فى صلاتهم خاشعون ... و الّذينهم على صلواتهم يحافظون : به يقين مؤ منان رستكار شدند، آنها كه در نمازشان خشوع (فروتنى ) دارند (با فروتنى و زارى خدا را پرستش مى كنند)... و آنها كه بر نمازهايشان مواظبت مى كنند (هر يك از نمازهاى خود را با آداب و شرايط و در وقت معيّن آن بجا مى آورند)⁽²⁶¹⁾

و نيز در اهميّت نماز همين بس كه خداى تعالى از نشانه هاى پرهيزكاران و رستگاران ، بعد از ايمان به غيب ، بر پا داشتن نماز را بيان كرده است :

الم ، ذلك الكتاب لاريب فيه هدى للمتّقين : الّذين يومنون بالغيب و يقيمون الصّلاة ... اولئك هم المفلحون : الم ، و آن (قرآن ) كتاب باعظمتى است كه ترديدى در او نيست و مايه هدايت پرهيزكاران است . آنها كه به غيب (خدا، قيامت ، بهشت ، دوزخ ، امام زمان و مانند آنها كه با دلائل شناخته مى شوند نه با ديدن ) ايمان مى آورند و نماز را بر پا مى دارند و... آنان همان رستگارانند.⁽²⁶²⁾

بزرگترين خواسته مردان خدا

حضرت ابراهيم (عليه السلام ) پس از گذراندن تمام مقامها، در كنار كعبه از خداى تعالى درخواست نمود كه او و فرزندانش را بر پا دارنده نماز قرار دهد: رب اجعلنى مقيم الصّلاة من ذريّتى ⁽²⁶³⁾ و نيز هنگامى كه ابو ثمامه صيداوى در روز عاشورا به امام حسين (عليه السلام ) عرض كرد: مى خواهم آخرين نمازم را با شما بجا آورم . سيّد الشّهدا (عليه السلام ) به او فرمود ((خدا تو را از نماز گزاران قرار دهد))؛ روشن است كه اگر چيزى بالاتر از اين وجود مى داشت ، حضرت همان را براى او از خدا درخواست مى كرد.

فضيلت نماز اول وقت

فضائل نماز اول وقت بسيار است ، اما چون بنا به اختصار مى باشد، تنها به ذكر سه فضيلت اكتفا مى شود:

1 - امام صادق (عليه السلام ) فرمود: فضل الوقت الاول على الاخير كفضل الاخرة على الدّنيا: فضيلت نماز اوّل وقت بر آخر وقت مانند برترى آخرت بر دنياست .

2- و نيز فرمود لفضل الوقت الاءوّل على الاخر خير للمؤ من من ماله و ولده : فضيلت نماز اول وقت بر آخر وقت ، براى مؤ من از ثروت و فرزندانش بهتر است ⁽²⁶⁴⁾.

3 - و در جزء حديثى است كه : در مشرق و مغرب جهان ، اهل خانه اى نيست مگر اينكه فرشته مرگ (عزرائيل ) در هر شبانه روز در (اوقات نماز) پنج مرتبه به ايشان نظر مى كند، پس هرگاه كسى را كه مى خواهد قبض روح كند از كسانى باشد كه به نماز مواظبت داشته و نمازها را در اوقات خود بجا آورده است ، فرشته مرگ شهادتين را به او تلقين نموده و ابليس ملعون را از او دور مى كند.⁽²⁶⁵⁾

چيزهايى كه در پذيرفته شدن نماز و كمال و فضيلت آن مؤ ثر است :

براى قبولى نماز و كمال فضيلت آن ، علاوه بر شرايط واجب ، نمازگزار بايد امور زير را نيز رعايت كند:

قبل از نماز از خطاهاى خود توبه و استغفار نمايد، و از گناهانى كه مانع پذيرفته شدن نماز است - مانند: حسد، تكبر، غيبت ، خوردن مال حرام ، آشاميدن مسكرات ، ندادن خمس و زكات - بلكه از هر معصيتى بپرهيزد. همچنين سزاوار است كارهايى كه ارزش نماز و حضور قلب را كم مى كند انجام ندهد. مثلا: در حال خواب آلودگى و خوددارى از بول ، در ميان سرو صداها و در برابر منظره هايى كه جلب توجّه مى كند به نماز نايستيد و كارهايى كه ثواب نماز را زياد مى كند انجام دهد، مثلا لباس پاكيزه بپوشد، موهاى خود را شانه زند، مسواك كند، خود را خوشبو نمايد و انگشتر عقيق به دست كند.

نمازهاى واجب

نمازهاى واجب شش نماز است :

نمازهاى يوميّه ، نماز طواف واجب ⁽²⁶⁶⁾ خانه خدا، نماز آيات ، نماز ميّت ، نماز قضاى پدر و مادر - كه با شرايط خاصى - بر پسر بزرگتر واجب است ، نمازى كه به واسطه نذر و عهد و قسم و اجاره واجب مى شود.

نمازهاى واجب يوميّه

نمازهاى واجب يوميّه پنج نماز است : نمازهاى ظهر و عصر، كه هر كدام چهار ركعت است ؛ نماز مغرب سه ركعت ؛ نماز عشاء چهار ركعت و نماز صبح دو ركعت است .

ياد آورى : در سفر بايد نماز چهار ركعتى را - با شرايط خاصى - دو ركعت بخواند. ولى مسافر در چهار مكان اختيار دارد كه نماز چهار ركعتى را تمام يا شكسته بخواند: مسجد الحرام ، مسجد پيغمبر اكرم ، مسجد كوفه و حرم حضرت سيّد الشّهدا (عليه السلام )

احكام نماز آيات

1 - نماز آيات در چهار صورت واجب مى شود: اوّل و دوم : گرفتن خورشيد و ماه ، هر چند مقدار كمى از آنها بگيرد خواه كسى بترسد يا نه . سوم : زلزله ، خواه كسى بترسد يا نه . چهارم : صاعقه ، بادهاى سياه و سرخ و هر گونه حوادث خوفناك آسمانى در صورتى كه بيشتر مردم بترسند، بلكه براى حوادث خوفناك زمينى ⁽²⁶⁷⁾ نيز اگر موجب وحشت بيشتر مردم شود، احتياط واجب آن است كه نماز آيات بخواند.

2 - هر گاه امورى كه نماز آيات براى آنها واجب است مكرّر اتّفاق بيفتد، واجب است براى هر يك از آنها يك نماز آيات بخواند، مثل اينكه چند بار زلزله شود، يا گرفتن خورشيد با زلزله همراه گردد، امّا اگر در بين نماز آيات اين امور واقع شود، همان يك نماز آيات كافى است .

3 - در صورتى نماز آيات واجب است كه اين امور در همان محل رخ دهد، و اگر در شهرها و نقاط ديگر رخ دهد واجب نيست .

4 - در موقع گرفتن خورشيد يا ماه ، وقت نماز آيات از موقعى است كه شروع به گرفتن كرده ، و تا زمانى كه كاملا باز نشده ادامه دارد. ولى احتياط مستحب آن است قبل از شروع به باز شدن نماز را بخواند. اگر بعد از گذشتن وقت بفهمد تمام خورشيد يا ماه گرفته بود، بايد قضاى نماز آيات را بجا آورد، امّا اگر تمام آن نگرفته باشد، قضا واجب نيست .

5 - هنگامى كه زلزله يا صاعقه و مانند آن اتّفاق مى افتد، بايد بلافاصله نماز آيات را بخواند، و اگر نخواند معصيت كرده است .

6 - اگر در وقتى كه نماز روزانه واجب است نماز آيات بر او واجب شود، هر گاه براى هر دو وقت دارد، هر كدام را اول بخواند اشكال ندارد و اگر وقت يكى از آن دو تنگ شود بايد اول آن را بخواند و اگر وقت هر دو تنگ باشد، بايد اوّل نماز روزانه را بخواند.

دستور نماز آيات

نماز آيات دو ركعت است و هر ركعت پنج ركوع دارد، و مى توان آن را دو گونه بجا آورد:

1 - بعد از نيّت تكبير بگويد و يك حمد و سوره تمام بخواند، و به ركوع رود و سر از ركوع بر دارد دوباره يك حمد و يك سوره تمام بخواند، باز به ركوع رود، تا پنج بار اين كار را انجام دهد، بعد از بلند شدن از ركوع پنجم دو سجده نمايد و برخيزد، و ركعت دوم را مانند ركعت اول بجا آورد و تشهّد بخواند و سلام دهد.

2 - بعد از نيّت و تكبيرة الاحرام و خواندن حمد، آيه هاى يك سوره را پنج قسمت كند و يك قسمت از آن را بخواند و به ركوع رود، بعد سر بر دارد و قسمت دوم از همان سوره را (بدون حمد) بخواند و به ركوع رود، و همين طور تا پيش از ركوع پنجم سوره را تمام نمايد و بعد به ركوع رود، و ركعت دوم را هم به همين صورت بجا آورد. مثلا: سوره قل هو اللّه احد را به ترتيب زير تقسيم كند:

قبل از ركوع اول : ((بسم اللّه الرّحمن الرّحيم )) بگويد و به ركوع رود و بعد بايستد و بگويد: ((قل هو اللّه احد))؛ باز به ركوع رود و سر بردارد و بگويد: ((اللّه الصّمد))؛ باز به ركوع رود و سر بر دارد و بگويد: ((لم يلد و لم يولد))؛ و به ركوع رود و سر بردارد و بگويد: ((و لم يكن له كفوا احد))، بعد به ركوع رود و بعد از سر برداشتن دو سجده كند، و ركعت دوّم را نيز مانند ركعت اوّل بجا آورد، و در آخر تشهّد بخواند و سلام گويد.

ياد آورى : مانعى ندارد كه در نماز آيات ، ركعت اول را مطابق يكى از اين دو روش بجا آورد، و ركعت دوم را مطابق روش ديگر.

تمام كارهايى كه در نماز روزانه واجب و مستحب است ، در نماز آيات هم واجب و مستحب است ، فقط در نماز آيات اذان و اقامه نيست ، و بجاى آن سه مرتبه به اميد ثواب ((الصّلوة )) مى گويد.

مستحب است قبل از ركوع دهم قنوت بخواند.

اگر در عدد ركعات شك كند و نداند چند ركعت خوانده و فكرش به جايى نرسد، نماز باطل است ، ولى اگر در عدد ركوعها شك كند، بنابر كمتر مى گذارد، و اگر از محل گذشته - يعنى : وارد سجده شده باشد - اعتنا نمى كند.

هر يك از ركوعهاى نماز آيات ركن است ، و اگر عمدا يا سهوا كم و زياد بشود، نماز باطل است .

نماز ميّت

واجب است بر هر ميّت مسلمان نماز بخوانند - اگر چه بچه باشد، ولى بايد پدر و مادر و جدّ و جده آن بچه يا يكى از آنان مسلمان باشند، و شش سال بچّه تمام شده باشد.

در نماز ميّت ، وضو و غسل ، يا تيمّم و پاك بودن لباس و بدن شرط نيست ، ولى احتياط مستحب آن است كه تمام امورى كه در نمازهاى ديگر لازم است را رعايت كنند.

واجب است نماز ميّت را رو به قبله بخوانند، و نيز واجب است ميّت را مقابل نماز گزار به پشت بخوابانند به طورى كه سر او به طرف راست نمازگزار و پاى او به طرف چپ نمازگزار باشد.

مكان نمازگزار بايد از جاى ميّت پست تر و بلندتر نباشد، ولى مختصر پستى و بلندى اشكال ندارد.

هرگاه ميّت وصيّت كرده شخص معيّنى بر او نماز بخواند، عمل به وصيّت او واجب است ، و لازم نيست از ولى اجازه بگيرد، هر چند احتياط مستحب آن است كه اجازه بگيرد.

هر گاه ميّت را عمدا يا از روى فراموشى ، يا به جهت عذرى بدون نماز دفن كنند، يا بعد از دفن معلوم شود نمازى كه بر او خوانده شده باطل بوده است واجب است با همان ترتيب به قبرش نماز بخوانند.

دستور نماز ميت

نماز ميت پنج تكبير دارد، و اگر نماز گزار پنج تكبير به اين ترتيب بگويد كافى است :

1 - بعد از نيّت و گفتن تكبير اول بگويد: اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ .

2 - بعد از تكبير دوم بگويد: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ .

3 - بعد از تكبير سوم بگويد: اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنينَ وَالْمُؤْمِناتِ .

4 - بعد از تكبير چهارم ، اگر ميت مرد است بگويد: اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِهذَا الْمَيِّتِ، و اگر ميت زن است بگويد: اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِهذِهِ الْمَيِّتِ .

5 - و بعد تكبير پنجم را بگويد.

و بهتر است بعد از تكبير اول بگويد: اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اللّهُ وَحْدَهُ لاشَريكَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشيراً وَ نَذيراً بَيْنَ يَدَىِ السّاعَةِ .

و بهتر است بعد از تكبير دوم بگويد: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بارِكْ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ كَاَفْضَلِ ما صَلَّيْتَ وَ بارَكْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلى اِبْرهيمَ وَ آلِ اِبْرهيمَ اِنَّكَ حَميدٌ مَجيدٌ وَ صَلِّ عَلى جَميعِ الاَْنْبِيآءِ وَالْمُرْسَلينَ و الشهداء و الصديقين و جميع عبادالله الصالحين .

و بعد از تكبير سوم بگويد: اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنينَ وَالْمُؤْمِناتِ وَالْمُسْلِمينَ وَالْمُسْلِماتِ الاَْحْيآءِ مِنْهُمْ وَالاَْمْواتِ تابِعْ بَيْنَنا وَ بَيْنَهُمْ بِالْخَيْراتِ اِنَّكَ مُجيبُ الدَّعَواتِ اِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْئٍ قَديرٌ

و بعد از تكبير چهارم ، اگر ميّت مرد است بگويد: اَللّهُمَّ اِنَّ هذا عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدِكَ وَابْنُ اَمَتِكَ نَزَلَ بِكَ وَ اَنْتَ خَيْرُ مَنْزُولٍ بِهِ اَللّهُمَّ اِنّا لانَعْلَمُ مِنْهُ اِلاّ خَيْراً وَ اَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّا اَللّهُمَّ اِنْ كانَ مُحْسِناً فَزِدْ فى اِحْسانِهِ وَ اِنْ كانَ مُسَّيئاً فَتَجاوَزْ عَنْهُ وَاغْفِرِ لَهُ اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَكَ فى اَعْلا عِلِّيّينَ وَاخْلُفْ عَلى اَهْلِهِ فِى الْغابِرينَ وَارْحَمْهُ بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ

و بعد تكبير پنجم را بگويد. ولى اگر ميّت زن است ، بعد از تكبير چهارم بگويد: اَللّهُمَّ اِنَّ هذِهِ اَمَتُكَ وَابْنَةُ عَبْدِكَ نَزَلَتْ بِكَ وَ اَنْتَ خَيْرُ مَنْزوُلٍ بِهِ اَللّهُمَّ اِنّا لا نَعْلَمُ مِنْها اِلاّ خَيْراً وَ اَنْتَ اَعْلَمُ بِهامِنّا اَللّهُمَّ اِنْ كانَتْ مُحْسِنَةً فَزِدْ فى اِحْسانِها وَ اِنْ كانَتْ مُسيئةً فَتَجاوَزْ عَنْها وَاغْفِرْ لَها اَللّهُمَّ اجْعَلْها عِنْدَكَ فى اَعْلا عِلِّييّنَ وَاخْلُفْ عَلى اَهْلِها فِى الْغابِرينَ وَارْحَمْها بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ .

مستحب است نماز ميت را با جماعت بخوانند، ولى كسى كه نماز ميت را با جماعت بخواند، بايد تمام تكبيرها و دعاهاى آن را بخواند و همان گونه كه گفته شد خواندن دعاهاى مفصّل بالا مستحب است و اگر كسى آنرا حفظ ندارد مى تواند آنرا از روى كتاب بخواند.

نماز جمعه

نماز جمعه دو ركعت است و در زمان غيبت ولى عصر (عليه السلام ) واجب تخييرى است ، يعنى : نماز گزار مى تواند بجاى نماز ظهر، نماز جمعه بخواند.

هر گاه كسى به خطبه هاى جمعه نرسد و در نماز شركت كند، يا فقط يك ركعت از نماز جمعه را درك نمايد نماز او صحيح است ، ولى احتياط واجب آن است كه عمدا تاءخير نيندازد.

نماز جمعه بر مسافران زنان ، بيماران و از كار افتادگان واجب نيست ولى اگر آنها در نماز جمعه حاضر شوند نمازشان صحيح است .

نماز عيد فطر و قربان

اين نماز در زمان حضور امام (عليه السلام ) واجب است و بايد به جماعت خوانده شود، ولى در زمان ما، كه امام (عليه السلام ) غائب است ، مستحب مى باشد، و مى توان آن را به جماعت يا فرادى خواند.

وقت نماز عيد فطر و قربان ، از اول آفتاب است تا ظهر، ولى مستحب است نماز عيد قربان را بعد از بلند شدن آفتاب بخواند، و در عيد فطر مستحب است بعد از بلند شدن آفتاب افطار كند و زكات فطره را بدهد و بعد نماز عيد را بجا آورد.

دستور نماز عيد فطر و قربان

نماز عيد فطر و قربان دو ركعت است در ركعت اول بعد از خواندن حمد و سوره بايد پنج تكبير بگويد و بعد از هر تكبير يك قنوت بخواند و بعد از قنوت پنجم تكبير ديگرى بگويد و به ركوع رود بعد دو سجده بجا آورد و برخيزد و در ركعت دوم چهار تكبير بگويد و بعد از هر تكبير قنوت بخواند و تكبير پنجم را بگويد و به ركوع رود و بعد از ركوع دو سجده بجا آورد و تشهد بخواند و سلام بگويد.

در قنوت اين نماز هر دعايى كافى است ، ولى مناسب است اين دعا را به قصد ثواب بخواند.

اَللّهُمَّ اَهْلَ الْكِبْرِياَّءِ وَالْعَظَمَةِ وَاَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ وَاَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ وَاَهْلَ التَّقْوى وَالْمَغْفِرَةِ اَسْئَلُكَ بِحَقِّ هذَا الْيَومِ الَّذى جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمينَ عيداً وَلِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ كَرامَةً وَ مَزِيْداً اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تُدْخِلَنى فى كُلِّ خَيْرٍ اَدْخَلْتَ فيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تُخْرِجَنى مِنْ كُلِّ سُوَّءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَعَلَيْهِمْ اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ خَيْرَ ما سَئَلَكَ بِهِ عِبادُكَ الصّالِحُونَ وَاَعُوذُ بِكَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُكَ الْمُخلِصونَ

برخى از مستحبات نماز عيد فطر و قربان

1 - در نماز عيد فطر و قربان ، خواندن سوره مخصوص شرط نيست ، ولى بهتر است كه در ركعت اول ، بعد از حمد سوره اعلا و در ركعت دوم بعد از حمد سوره ((و الشّمس )) را بخواند.

2 - در روز عيد فطر مستحب است قبل از نماز عيد با خرما افطار كند و در عيد قربان بعد از نماز عيد قدرى از گوشت قربانى بخورد.

3 - پيش از نماز عيد غسل كند.

برخى از احكام نماز عيد فطر و قربان

اگر در تكبيرهاى نماز و قنوتهاى آن شك كند، چنانچه از محل نگذشته بنا بر كمتر بگزارد و اگر بعد معلوم شود كه گفته بود اشكال ندارد.

اگر از روى سهو فراموشى قرائت ، يا تكبيرها يا قنوتها را فراموش كند و بعد از رفتن به ركوع يادش بيايد، نمازش صحيح است .⁽²⁶⁸⁾