 |
|
جلوه تاريخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد دكتر محمود مهدوى دامغانى - ۳ -
(251)اى پسر آدم ! خود وصى خويش باش و نسبت به
مال خود چنان رفتار كن كه مى خواهى پس از تو در آن رفتار كنند
و از سخنان آن حضرت است كه چون مردى از كسى طلبى دارد ظنون پس از گرفتن آن طلب ، بر او واجب است كه زكات گذشته اش را بدهد. گويد: ظنون چيزى است كه صاحب آن نداند آيا كسى كه تاديه طلب بر عهده اوست آن را مى پردازد يا نه . گويى به آن گمان دارد، گاهى اميد مى بندد و گاه قطع اميد مى كند و اين از فصيح ترين سخنهاست . همچنين هر چيز كه در جستجوى آنى و نمى دانى سرانجام چه مى شود - آيا به آن مى رسى يا نمى رسى - ظنون است و شعرا اعشى هم از اين معنى است كه گفته است : چاهى كه فقط گمان آب داشتن به آن مى رود و از ريزش بارانهاى ابرهاى بارنده به دور است ، همچون رودخانه فرات نيست كه چون آكنده شود قايق و شناور ورزيده را اين سو و آن سو راند. جد، چاه كهنا در بيابان است و ظنون ، چاهى است كه ندانند در آن آب هست يا نه . ابوعبيده مى گويد: در اين سخن ملاك فقهى هم وجود دارد و آن اين است كه هر كس از مردم طلب دارد تا آن را نگرفته است بر او واجب نيست زكاتش را بپردازد و چون آن را گرفت زكات مدت گذشته اش را بايد بدهد، هر چند به وصول آن اميدى نداشته است . اين سخن عقيده كسى را كه مى گويد: زكات آن بر عهده مديون است كه از آن استفاده مى كرده است ، رد مى كند. (264) و منه : انه شيع جيشا يغزنه فقال : اعزبوا(100) عن النساء ما استطعتم . (101) و معناه : اصدفوا عن ذكر النساء و شغل القلوب بهن ، و امتنعوا من المقاربه لهن ، لان ذلك يفت فى عضد الحميه ، و يقدح فى معاقد العزيمه ، و يكسر عن العدو، و يلفت عن الابعاد فى الغزو، فكل من امتنع من شى ء فقد اعزب عنه ، و العازب و العزوب : الممتنع من الاكل و الشرب . و از سخنان آن حضرت است كه چون لشكرى را كه به جنگ روانه مى كرد به بدرقه آنان رفت و چنين فرمود: چندان كه توانستيد خود را از زنان باز داريد. معنى آن اين است كه از ياد زنان و دل مشغولى به آنان خوددارى كنيد و به زنان نزديكى مكنيد كه آن سبب بروز سستى در بازوى حميت و گسستن پيوندهاى عزيمت مى گردد و از دويدن و تعقيب دشمن جلوگيرى مى كند و هر كس از انجام دادن كارى خوددارى كند، از آن روى گردان شده است . و عازب و عزوب به معنى كسى است كه از خوردن و آشاميدن خوددارى كند. (265) و منه : كالياسر الفالج ، ينتظر اول فوزه من قداحه . (102) قال : الياسرون هم الذين يتضاربون بالقداح على الجزور، و الفالج : القاهر الغالب ، يقال : قد فلج عليهم و فلجهم ، قال الراجز: لما رايت فالجا قد فلجا . و از سخنان آن حضرت است : همچون قمار باز پيروزى كه انتظار اول شدن خود را از تيرهاى خويش دارد. گويد: ياسرون كسانى هستند كه تيرهاى خود را بر شتر نحر شده مى زنند و فالج به معنى پيروز است و چيره . گفته مى شود قد فلج عليهم يعنى بر آنان پيروز شد و گفته مى شود فلجهم يعنى آنان را مغلوب ساخت ، راجز (103) گفته است : هنگامى كه فيروزى يابنده را ديدم كه پيروز شد. (266) و منه : كنا اذا الباس اتقينا برسول الله فلم يكن احد منا اقرب الى العدو منه . (104) قال : معنى ذلك انه اذا عظم الخوف من العدو، و اشتد عضاض الحرب فزع المسلمون الى قتال رسول الله صلى الله عليه و آله بنفسه ، فينزل الله تعالى عليهم به ، و يامنون ما كانوا يخافونه بمكانه . و قوله : اذا احمر الباس : كنايه عن اشتداد الامر؛ و قد قيل فى ذلك اقوال ؛ احسنها انه شبه حمى الحرب بالنار التى تجمع الحراره و الحمره بفعلها ولونها، و مما يقوى ذلك قول الرسول صلى الله عليه و آله و قد راى مجتلد الناس يوم حنين و هى حرب هوازن : الان حمى الوطيس ، و الوطيس : مستو قد النار، فشبه رسول الله صلى الله عليه و آله ما استحر من جلاد القوم باحتدام النار و شده التهابها . و از جمله حديث آن حضرت است كه چون كارزار سخت مى شد ما به رسول خدا صلى الله عليه و آله پناه مى برديم و هيچ يك از ما به دشمن نزديكتر از وى نبود. سيد رضى مى گويد: معنى آن اين است كه چون بيم از دشمن بسيار مى شد و جنگ به سختى دندان نشان مى داد، مسلمانان به رسول خدا پناه مى بردند و به جنگ كردن آن حضرت به تن خويش دل مى بستند و خداوند متعال به بركت آن حضرت نصرت بر مسلمانان نازل مى فرمود و از آن چه مى ترسيدند، امان مى يافتند. و درباره معنى اين سخن على عليه السلام كه گفته است اذا احمر الباس و كنايه از سختى كار زار است ، سخنانى گفته اند كه از همه نيكوتر اين است كه امام عليه السلام گرمى جنگ را به آتش تشبيه كرده است كه هم سوزندگى دارد و هم سرخى ، كارش سوزنده و رنگش سرخ است و از جمله چيزها كه اين معنى را تقويت مى كند سخن پيامبر صلى الله عليه و آله است كه در جنگ حنين كه همان جنگ هوازن است چون كارزار مردم را ديد، فرمود: حمى الواطيس و طيس ، افروختنگاه آتش است و رسول خدا صلى الله عليه و آله گرمى نبرد مردمان را به گرمى آتش و سختى سوزش آن : تشبيه فرموده است . ابن ابى الحديد مى گويد: تفسير بهتر درباره اين لفظ اين است كه گفته شود لغتباس به معنى خود جنگ است ، خداوند متعال فرموده است : و شكيبايان در راحتى و سختىو هنگام باس جنگ (105) در اين سخن مضاف حذف شده است و تقدير كلام چنين بودهكه چون جايگاه جنگ سرخ شود و زمينى كه آوردگاه است و قرمزى آن به سبب خونى استكه بر آن مى ريزد و جريان مى يابد. ابن ابى الحديد سپس مى گويد: چون ديديم كه سيد رضى رحمه الله فقط اندكى از سخنان على عليه السلام را كه در آن الفاظ غريب و محتاج به شرح و تفسير آمده ، آورده است ترجيح داديم برخى ديگر از سخنان آن حضرت را كه مولفان كتابهاى غريب الحديث آورده اند بياوريم و توضيح دهيم . آن گاه در سى صحفه مواردى را از كتاب غريب الحديث ابوعبيد قاسم بن سلام و غريب الحديث ابن قتيبه آورده است كه به ترجمه يكى دو مورد از هر يك بسنده مى شود. از جمله سخنان آن حضرت به گروهى كه ايشان را سرزنش مى فرمود، اين است كه شما را چه مى شود كه عذرات خود را پاك و نظافت نمى كنيد كه در اين سخن لغت عذرات به معنى كنار خانه است ، و شاهدى از شعر حطئه مى آورد كه همين لغت را به همين معنى در نكوهش قومى به كار برده و گفته است : سوگند به جان خودم شما را آزمودم و داراى چهره هاى زشت يافتم و كنار خانه هايتان بد و كثيف است . ديگر اين سخن آن حضرت است كه فرموده است : لا جمعه و لاتشريق الا فى مصر جامع ، نماز جمعه و نماز عيد جز در شهرى كه شهر باشد، برگزار نمى شود، كه در اين عبارت لغت تشريق به معنى نماز عيد است و چون هنگام گزاردن آن هنگام درخشش و نورانى بودن خورشيد است به تشريق از آن تعبير شده است . همچنان كه در حديث مرفوع آمده است : من ذبح قبل التشريق فليعد يعنى هر كس پيش از نماز عيد قربانى كند بايد آن را اعاده كند. ابن قتيبه در كتاب غريب الحديث خود براى على عليه السلام كلمات ديگرى هم نقل كرده است كه از آن جمله اين سخن است : من اراده البقاء، و لابقاء، فليبا كر الغداء و ليخفف الرداء و ليقل غشيان النساء، فقيل له : يا اميرالمؤ منين و ما خفه الرداء فى البقاء؟ فقال : الدين . هر كس بقاء را مى خواهد هر چند كه بقايى وجود ندارد، غذاى خود را ناشتا بخورد و رداى خود را سبك دارد و آميزش با زنان را كم كند.، گفته شد: اى اميرالمؤ منين مقصود از سبك ساختن ردا چيست ؟ فرمود: يعنى وام . ابن قتيبه مى گويد: اين تعبير بسيار پسنديده و نيكو و درست است زيرا وام امانت است و معمول بر آن است كه مى گويى بر عهده و بر گردن من است تا آن را بپردازم ، گويى پرداخت وام بر گردن است و جايگاه اتصال ردا بر بدن دو گرانه گردن است ، بدين سبب على عليه السلام به صورت كنايه از وام به گردن تعبير كرده است . در شعر عم اين كنايه آمده و شاعرى گفته است : گفتمش مرا به تو نيازى است ، گفت آن چه مى خواهى ميان گوش و دوش من است - يعنى ضامن آن هشتم و بر عهده من خواهد بود. به همين مناسبت گاهى به شمشير هم ردا گفته اند، از اينكه محل آويختن آن دوش و جايگاه ردا است . در موارد ديگر بيشتر به معنى عطا و بخشش به كار مى رود، البته ممكن هم هست كه ردا كنايه از پشت باشد كه وام همچون ردا بر پشت آدمى سنگينى مى كند و واقع مى شود. ديگر از كلمات مشكل و قابل توصيح اين رجز اميرالمؤ منين عليه السلام به روز جنگ خبير است كه فرموده است : من همانم كه مادرم ، حيدره ام نام نهاده است . ابن قتيبه مى گويد: ابوطالب به هنگام تولد على عليه السلام حضور نداشته و مادرش او را نام پدرش اسد بن هاشم بن عبد مناف ، اسد نام نهاده است و چون ابوطالب آمده است نام او را به على تغيير داده است و حيدره هم از نامهاى شير است . ابن ابى الحديد سپس مى گويد: من اينك از غرايب سخن على عليه السلام خطبه اى را مى آورم كه ابوعبيده و ابن قتيبه آن را نياورده اند و آن خطبه را شرح مى دهم . در اين خطبه نسبتا مفصل حرف الف به كار نرفته است و آن را بسيارى از مردم از قول آن حضرت نقل كرده و گفته اند: گروهى از ياران پيامبر صلى الله عليه و آله گفتگو كردند كه كدام حرف از حروف هجا در كلام عرب بيشتر آمده است و اتفاق نظر پيدا كردند كه آن حرف الف است . اميرالمؤ منين عليه السلام خطبه اى ايراد فرمود كه در آن هيچ الفى به كار نرفته است . (106) (267) و قال عليه السلام ، لما بلغه اغاره اصحاب معاويه على الانبار، فخرج بنفسه ماشيا حتى اتى النخيله ، و ادركه الناس و قالوا: يا اميرالمؤ منين ، نحن نكفيكهم ، فقال عليه السلام : و الله ما تكفونى انفسكم ، فكيف تكفوننى غيركم ! ان كانت الرعايا يا قلبى لتشكو حيف رعاتها، فانى اليوم لاشكو حيف رعيتى كاننى المقود و هم القاده ، او الموزوع و هم الوزعه . قال : فلما قال هذا القول فى كلام طويل قد ذكرنا مختاره فى جمله الخطيب ، تقدم اليه رجلان من اصحابه ، فقال احدهما: انى لا املك الا نفسى و اخى ، فمرنا بامرك يا اميرالمؤ منين ننفذ، فقال : و اين تقعان مما اريد. (107) چون خبر حمله و غارت بردن ياران معاويه به شهر انبار به آن حضرت رسيد، پياده حركت كرد تا به نخيله رسيد. مردم به او پيوستند و گفتند: اى امير مومنان ما كار آنان را كفايت مى كنيم . فرمود: به خدا سوگند شما براى من از عهده كار خود بر نمى آييد چگونه كار ديگرى را برايم كفايت مى كنيد؟ اگر پيش از من رعايا از ستم اميران ناله مى كردند، امروز من از ستم رعيت بر خود مى نالم ، گويى من پيروم و ايشان پيشوايان هستند و من بر كار گماشته ام و ايشان بر كار گمارندگان . سيد رضى گويد: امام اين سخن را ضمن خطبه اى طولانى فرموده است كه گزيده آن را ضمن خطبه ها آوردم . (108) دو مرد از يارانش پيش او آمدند يكى از آن دو گفت : من جز خود و برادرم را در اختيار ندارم . (109)، اى امير مومنان فرمان خود را به ما بگو تا آن را انجام دهيم . امام فرمود: شما كجا آن چه مى خواهم كجا! (268) و قيل : ان الحارث بن حوط (110) اتى عليا عليه السلام ، فقال له : اترانى اظن ان اصحاب الجمل كانوا على ظلاله ؟ فقال عليه السلام : يا حارث انك نظرت تحتك و لم تنظر فوقك ، فجرت ؛ انك لم تعرف الحق فتعرف اهله ؛ و لم تعرف الباطل فتعرف من اتاه . فقال الحارث : فانى اعتزل مع سعد بن مالك و عبدالله بن عمر. فقال عليه السلام : ان سعدا و عبدالله بن عمر لم ينصرا، و لم يخذ لاالباطل . (111) گفته اند حارث بن حوط پيش على عليه السلام آمد و گفت : آيا مرا چنين مى پندارى كه اصحاب جمل را گمراه مى پندارم ؟ فرمود: اى حارث ، تو پيش پاى خود را مى نگرى و فراز خود را نمى نگرى و بدان سبب سرگردان مانده اى ، تو حق را نشناخته اى كه اهل آن بشناسى و باطل را هم نشناخته اى تا بدانى چه كسى مرتكب آن مى شود. حارث گفت : من همراه سعد بن مالك - سعد بن وقاص - و عبدالله بن عمر كناره گيرى مى كنم . آن حضرت فرمود: سعد و عبدالله بن عمر حق را يارى ندادند و باطل را زبون نساختند. ابن ابى الحديد مى گويد: اين سخن پيش از اين به اين صورت نقل شده بود (112) كه آنان گروهى هستند كه حق را زبون ساختند و باطل را يارى ندادند، و حال آنان همان گونه بوده است كه آنان هر چند از يارى على عليه السلام خوددارى كردند ولى معاويه و اصحاب جمل را هم يارى ندادند. اما در اين سخن اشكالى به نظر مى رسد و آن اين است كه به جان خودم سوگند هر چند سعد بن ابى وقاص و عبدالله ، حق را كه جانب على عليه السلام بود يارى ندادند ولى باطل را كه جانب معاويه و اصحاب جمل بوده است ، زبون ساختند، و در هيچ يك از جنگها با حضور خود يا فرزندان و اموال خود آنان را يارى ندادند. بدين سبب مناسب است سخن على عليه السلام را تاويل كنيم بگوييم منظور اين است كه سعد و عبدالله در مورد روشن ساختن باطل بودن روش معاويه و اصحاب جمل چنانكه بايد شايد اقدام نكرده اند و در آن باره ميان مردم سخنرانى نكرده اند و شبهه را از مردم نزدوده اند و وجوب اطاعت از اميرالمؤ منين على عليه السلام را به مردم گوشزد نكرده اند و آنان را از پيروى معاويه و اصحاب جمل باز نداشته اند كه در اين صورت ، همان گونه است كه على عليه السلام فرموده است . نام پدر حارث ، حوط با حاء بدون نقطه است ، هر چند گفته مى شود در نسخه نهج البلاغه كه به خط سيد رضى (ره ) است به صورت خوط ثبت شده است . (269)همنشين سلطان ، همچون شير سوار است كه به موقعيت او رشك مى برند و او به جايگاه خود داناتر است صاحب السلطان كراكب الاسد يغبط بموقعه ، و هو اعلم بموضعه . (113) همنشين سلطان ، همچون شير سوار است كه به موقعيت او رشك مى برند و او به جايگاه خود داناتر است . ابن ابى الحديد مى گويد: درباره مصاحبت با پادشاه امثال و حكم پسنديده فراوانى آمده و نمونه هايى را در سه صفحه آورده است كه به ترجمه چند مورد از آن بسنده مى شود. گفته شده است : عاقل كسى است كه از كار پادشاه كناره گيرى كند، كه اگر در كار سلطان عفت پاكدامنى ورزد موجب برانگيختن دشمنى نزديكان پادشاه مى شود، و اگر دست بگشايد و هر چه مى خواهد انجام دهد، گشاده دستى موجب مى شود زبان رعيت بر او دراز شود. سعد بن حميد مى گفته است : كار كردن براى پادشاه همچون گرمابه گرم است ، كسانى كه بيرون از آن هستند مى خواهند داخل حمام شوند و كسانى كه درون آن هستند، خواهان برون آمدن از آن هستند. ابن مقفع گفته است : توجه و روى كردن پادشاه به يارانش موجب خستگى ايشان است و روى برگرداندن او از ايشان موجب خوارى و زبونى است . و گفته : همنشينى با قدرتمندان و پادشاهان بدون رعايت ادب همچون رفتن به بيابان بدون آب است . (270)نسبت به بازماندگان ديگران نيكى كنيد تا نسبت به بازماندگان شما حقوق شمارا نگه دارند احسنوا فى عقب غيركم تحفظوا فى عقبكم . (114) نسبت به بازماندگان ديگران نيكى كنيد تا نسبت به بازماندگان شما حقوق شما را نگه دارند . بيشتر كارهاى اين جهانى در عمل به صورت قرض و مكافات است و ما آشكارا ديده ام هر كس به مردم ستم مى كند، سرانجام نسبت به بازماندگان و فرزندانش ستم مى شود. و مى بينيم هر كس مردم را مى كشد، فرزندان رو بازماندگان كشته مى شوند؛ و هر كس خانه ها را ويران مى كند و خانه اش ويران مى شود. و مى بينيم هر كس به بازماندگان اهل نعمت نيكى مى كند، خداوند نسبت به بازماندگان و اعقاب او نيكى مى فرمايد. در تاريخ احمد بن طاهر (115) خواندم كه رشيد به يحيى بن خالد كه در زندان بود پيامى سرزنش آميز فرستاد و ضمن سرزنش او در قبال گناهانى كه انجام داده بود، گفت : چگونه ديدى ! خانه ات را خراب كردم ، پسرت جعفر را كشتم و اموالت را به تاراج بردم . يحيى به فرستاده گفت : به او بگو: اينكه خانه مرا ويران كردى به زودى خانه ات ويران خواهد شد، و اينكه پسرم جعفر كشتى ، پسرت محمد به زودى كشته خواهد شد، و اينكه اموال من مرا به تاراج دادى به زودى اموال و گنجينه هاى تو به تاراج خواهد رفت . چون فرستاده آن پيام را به رشيد داد، اندوهگين شد و مدتى دراز خاموش ماند و سپس گفت : به خدا سوگند آن چه او گفته است ، خواهد شد كه او هيچ چيزى به من نگفته است مگر آنكه همان گونه شده است . گويد: خانه هارون كه همان كاخ خلد بوده است در محاصره بغداد ويران شد و پسرش محمد كشته شد، گنجينه و اموالش را هم طاهر بن حسين به تاراج برد. (271)همانا سخن حكيمان چون درست باشد، درمان است و چون نادرست باشد، درد است ان كلام الحكماء اذا كان صوابا دواء، و اذا كان خطاء كان داء (116) همانا سخن حكيمان چون درست باشد، درمان است و چون نادرست باشد، درد است . و اين بدان سبب است كه مردم از سخن ايشان پيروى مى كنند، اگر حق باشد رستگار مى شوند و براى آنان پاداش حاصل مى شود و اگر نادرست باشد رستگار نمى شوند و همچون بيمارى و درد خواهد بود. (272) و قال عليه السلام حين ساله رجل ان يعرفه ما الايمان ، فقال : اذا كان غد فاتنى حتى اخبرك على اسماع الناس ، فان نسيت مقالتى حفظها عليك غيرك ، فان الكلام كالشارده يثقفها هذا و يخطئها هذا. قال : و قد ذكرنا ما اجابه به عليه السلام فيما تقدم من هذا الباب ، و هو قوله : الايمان على اربع شعب . مردى از آن حضرت خواست تا ايمان را به وى بشاساند، فرمود: فردا پيش من بيا تا رد حضور مردم تو را خبر دهم ، كه اگر گفته مرا فراموشى كردى ، ديگرى آن را به خاطر بسپرد، كه گفتار چون شتر رمنده است يكى را به دست شود و ديگرى را از دست برود. سيد رضى مى گويد: ما پيش ارا اين پاسخ آن حضرت را آورده ايم كه فرموده است ايمان به چهار شعبه است . (117) (273)اى پسر آدم ، اندوه روز نيامده ات را بر اندوه روز آمده ات ميفزاى كه اگر فردا هم از عمر تو باشد، خداوند روزى تو را در آن مى رساند يا بن آدم ، لاتحمل هم يومك الذى لم ياتك على يومك الذى قد اتاك ، فانه ان يكن من عمرك يات الله فيه برزقك . (118) اى پسر آدم ، اندوه روز نيامده ات را بر اندوه روز آمده ات ميفزاى كه اگر فردا هم از عمر تو باشد، خداوند روزى تو را در آن مى رساند . خلاصه معنى اين گفتار نهى از حرص ورزيدن بر دنيا و اهتمام بر آن است و فهماندن به مردم كه خداوند متعال براى همه آفريدگان خويش روزى را قسمت مى فرمايد و اگر آدمى در آن مورد خود را به زحمت هم نيندازد، خداوند روزى او را از راهى كه گمان ندارد مى رساند. و در مثل آمده است كه اى روزى دهنده پرندگان كوچك در لانه هاشان . (274)دوست دار، دوست خود را آهسته و نرم ، شايد كه روزى دشمنت شود و دشمن دار، دشمن خود را آهسته و نرم ، شايد روزى دوست تو گردد احبب حبيبك هوناما، عسى ان يكون بغيضك يوما ما. و ابغض بغيضك هونا ما، عسى ان يكون حبيبك يوما ما. (119) دوست دار، دوست خود را آهسته و نرم ، شايد كه روزى دشمنت شود و دشمن دار، دشمن خود را آهسته و نرم ، شايد روزى دوست تو گردد . خلاصه اين سخن نهى از افراط در دوستى و دشمنى است كه گاه ممكن است آن كسى را كه دوست مى دارى ، دشمنت شود و آن را كه دشمن مى دارى ، دوست تو گردد. عدى بن زيد در اين باره چنين سروده است : از هيچ دشمنى در امان مباش ، از اينكه خانه دلش به خانه دلت نزديك شود و از هيچ دوستى ، از اينكه ملول شود و از تو دورى گزيند. (275)مردم دنيا در كار دنيا دو گونه اند: الناس فى الدنيا عاملان : عامل فى الدنيا للدنيا، قد شغلته دنياه عن آخرته ، يخشى على من يخلف الفقر، و يامنه على نفسه ، فيفنى عمره فى منفعه غيره . و عامل عمل فى الدنيا لما بعدها، فجاء الذى له من الدنيا بغير عمل فاجرز الحظين معا. و ملك الدارين جميعا، فاصبح وجيها عندالله ؛ لايسال الله حاجه فيمنعه . مردم دنيا در كار دنيا دو گونه اند: يكى كه در دنيا فقط براى كار مى كند و دنيا او را از آخرتش باز مى دارد و بر بازماندگانش از درويشى بيم دارد و خود را از آن در امان مى پندارد و عمر خود را در منفعت ديگرى نابود مى سازد. ديگر آنكه در دنيا براى پس از دنيا كار مى كند و آن چه كه براى او باشد بدون كار به او مى رسد و هر دو بهره را به دست مى آورد و صاحب هر دو جهان و در پيشگاه خداوند آبرومند مى شود و از خداوند هيچ نيازى مسالت نمى كند مگر آنكه خداوندش از آن باز نمى دارد. (276) وروى انه ذكر عند عمر بن الخطاب فى ايامه حلى الكعبه و كثرته ، فقال قوم : لو اخذته فجهزت به جيوش المسلمين ، كان اعظم اللاجر، و ما تصنع الكعبه بالحلى ! فهم عمر بذلك ، و سال عنه اميرالمؤ منين عليه السلام ، فقال : ان هذا القرآن انزل على محمد صلى الله عليه و آله و والاموال اربعه ، اموال المسلمين ، فقسمها بين الورثه فى الفرائض ، و الفى ء فقسمه على مستحقيه ، و الخمس فوضعه الله حيث وضعه ، و الصدقات فجعلها الله حيث جعلها ، و كان حلى الكعبه فيها يومئذ، فتركه الله على حاله ، و لم يتركه نسيانا، و لم يخف عنه مكانا، فاقره حيث اقره الله و رسوله ، فقال له عمر: لولاك لافتضحنا و ترك الحلى بحاله . (120) روايت شده است كه به روزگار حكومت عمر خطاب در حضور او درباره زيورهاى كعبه و فراوانى آن سخن گفته شد. گروهى به عمر گفتند: اگر آن را تصرف كنى - بفروشى - و سپاههاى مسلمانان را تجهيز كنى ، پاداش آن بزرگتر است و كعبه را چه نيازى به زيور است . عمر قصد چنان كارى كرد و از اميرالمؤ منين پرسيده ، فرمود: قرآن كه بر محمد صلى الله عليه و آله نازل شد، اموال چهار گونه بود: اموال مسلمانان كه آن را ميان وارثان بر طبق سهم هر يك تقسيم فرمود، غنايم جنگى كه آن را ميان مستحقان آن تقسيم فرمود، و خمس كه خداوند خود آن را آن جا كه بايد بنهاد و صدقات كه خداوند مصرف آن را هر جا بايد، نهاد. در آن هنگام هم كعبه زيور داشت و خداوند آن را به حال خود گذاشت و آن را از روى فراموشى يا آنكه جايش بر خدا پوشيده مانده باشد، رها نفرموده است . تو هم آن را در جايى تنه كه خدا و رسولش قرار داده اند. عمر گفت : اگر نبودى رسوا مى شديم و زيور كعبه را به حال خود رها كرد. (277) روى انه رفع اليه رجلان سرقا من مال الله ، احدهما عبد من مال الله ، و الاخرا من عرض الناس ، فقال : اما هذا فهو من مال الله فلاحد عليه ، مال الله اكل بعضه بعضا، و اما الاخر فعليه الحد الشديد، فقطع يده . (121) و روايت شده است دو مرد را پيش او آوردند كه از مال خدا دزدى كرده بودند، يكى از آن دو خودش برده اى از بيت المال بود و ديگرى از بردگان مردم بود. فرمود: اين يكى كه خودش هو برده بيت المال است ، بر او حدى نيست كه مال خدا بخشى از مال خدا را خورده است ، اما بر ديگرى حد شديد است و دست او را بريد. اين عقيده فقهى شيعه است كه هرگاه برده اى كه خود از بيت المال است ، دزدى كرد و چيزى را كه دزديد از بيت المال و غنايم بود، دستش قطع نمى شود ولى اگر برده اى بيگانه ، از غنايم بيش از حق خود و به حد نصاب ربع دينار دزدى كرد. واجب است دست او را ببرند و اين حكم در مورد آزاده هم همين گونه است . |
 |
|
|
