فصل هفتم تجسم عمل

عمل، بهترين همراه

(يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ اَنَّ بَيْنَها وَبَيْنَهُ اَمَداً بَعيداً)(1)
(به ياد آر!) روزى كه انسان هر كار نيك و بد خويش را حاضر بيند و آرزو كند: اى كاش! ميان او و كردار زشتش، فاصله زيادى مى‏بود.
(وَوَجَدوا ماعَمِلُوا حاضِراً وَلايَظْلِمُ رَبُّكَ اَحَداً)(2)
تمام اعمالشان در آن دنيا مجسم شود و خدا به هيچ كس ستم نخواهد كرد.
(يَوْمَئذٍ يَصْدُرالنّاسُ اَشْتاتاً لِيُرَوْا اَعْمالَهُم)(3)
در آن روز، مردم از قبرها پراكنده شوند تا (نتيجه) كردار خود را ببينند.

سيماى همدمها

به رواياتى در اين‏باره توجه فرماييد:
رسول خدا(ص) فرمود: «... كسى كه نزد مؤمن آيد، چهره‏اى نيكو، جامه‏اى زيبا و عطرآگين دارد. پرسد: تو كيستى!؟
گويد: من كردار نيك تو هستم و تو را به رحمت الهى و ماندن در بهشت، مژده مى‏دهم! سپس درى از بهشت به روى او گشوده شود و فرشهاى بهشتى به زيرپايش گسترند.
كسى نزد كافر آيد كه چهره‏اش زشت، جامه‏اش مندرس و گنديده بوست. پرسد: توكيستى؟
گويد: من كردار بد تو هستم و تو را به خشم الهى و عذاب سخت، مژده مى‏دهم! سپس درى از آتش بر او گشوده شود و فرشهاى آتشين به زيرپايش پهن كنند».(7)
اميرالمؤمنين(ع) فرمود: «عمل نيك نيكوكاران، به شكل موجودى خوش چهره، خوش بو و خوش جامه نزدش آيد؛ به او بشارت دهد: وارد بهترين منزلگاهها گشته‏اى و از اين پس تا قيامت در شادى و شادمانى به سرخواهى برد!
عمل نيك به او گويد: اينك از دنيا به بهشت رخت بربند... بعد از اين، جايگاهش را تا آنجا كه چشم كار مى‏كند، گسترش دهند و درى از بهشت بر او گشايند... .
عمل بد بدكاران به شكل موجودى زشت چهره، بدبو و كثيف جامه نزدش آيد؛ بدو گويد: وارد بدترين منزلگاهها گشته‏اى و تا قيامت در رنج و سختى به سرخواهى برد!
پس از اين دو فرشته بازرس قبر نزدش آيند (كه موهايشان را به دنبال خويش همى كشند و با دندانهايشان زمين را وارسى كنند؛ صدايشان همچو رعد است و از چشمانشان گويى برق مى‏جهد) ابتدا، كفنهايش را برگيرند و از اعمال و عقايد او پرسش كنند؛ چون در پاسخ واماند؛ گويندش: ندانسته‏اى و هدايت نگشته‏اى! سپس با گرزهاى آتشين چنان برسرش كوبند كه همه جنبندگان زمين(غير از انس و جن) صداى آن را بشنوند و بهراسند. بعد از آن درى از آتش به رويش گشايند».(8)
امام باقر(ع) فرمود: «هنگامى كه مؤمن وارد قبر مى‏شود، نماز، زكات، نيكى و صبر، در طرف راست، چپ، بالا و روبه‏روى او قرار مى‏گيرند».(9)
گاهى، نمونه‏هايى براى اهل اين جهان پيش مى‏آيد كه مايه پند و عبرت آنهاست.
حكايتى از شگفتى‏هاى سيماى «همدم برزخى» را از زبان شيخ بهايى (اعلى اللَّه مقامه) بازگو مى‏كنيم:
«در اصفهان، رفيقى داشتم كه بيشتر وقتها به قبرستان مى‏رفت و بر سرآرامگاه آشنايى به عبادت مى‏پرداخت.
روزى، به ديدارش رفتم. پرسيدمش: از شگفتى‏هاى قبرستان چه ديده‏اى؟
گفت: ديروز، جنازه‏اى را بدينجا آوردند و در گوشه‏اى به خاك سپردند.
هنگام شامگاه، بوى گنديده‏اى از نزديكى‏هاى آن قبر برخاست كه تا به حال بويى بدين بدى نبوييده‏ام!
ناگاه هيكل ترسناكى را همانند سگ -كه بوى گند از او بود- ديدم كه به طرف قبر پيش مى‏رود. وقتى سر آن قبر رسيد، ناپديد شد. پس از مدتى، بوى عطرآگين از نزديكى‏هاى آن قبر برخاست كه بويى بدين خوشبويى تا كنون به مشامم نرسيده بود!
در اين هنگام، صورت زيبا و دلربايى را ديدم كه بر سر آن قبر رفت و داخل قبر شد.
كمى گذشت، صورت زيبا، زخمى و خون آلود از قبر بيرون آمد!
بسيار شگفت زده شدم. در آن حال از خدا خواستم كه مرا از اين راز آگاه سازد. به وسيله‏اى پى‏بردم كه آن صورت زيبا، كردار نيك و آن چهره ترسناك، كردار زشت آن شخص بوده است؛ چون كارهاى بدش بر كارهاى خوبش چيره شد، در قبر آن سيماى هولناك، همدم و همراهش خواهد بود تا اينكه پاك گردد و گناهانش تصفيه شود و نوبت به سيماى كردار نيكش رسد».(10)

تكامل و اثرات آن

چنانچه گذشت، عمل انسان در قبر، مونس و همراه اوست؛ امّا اين همراه و همدم هميشگى نيست و برخى امور، وضعيت انسان را دچار دگرگونى مى‏كند. چه بسا، شخصى در آغاز ورود به عالم برزخ، به جهت كردار زشتش، در ناراحتى و رنج به سربرد و همدم زشت‏سيرتى -به پيروى اعمالش- با او باشد؛ ليكن پس از مدتى صحنه عوض شود! و البته عكس اين حالت نيز صادق است.
پيامبر اكرم(ص) فرمود: «عيسى بن مريم(ع) بر قبرى گذشت، صاحبش را در عذاب ديد. بار ديگر از همان قبر عبور كرد، اما از عذاب خبرى نبود!
گفت: خدايا! سال پيش، از اين قبر گذشتم، صاحبش در عذاب بود! امسال چنين نيست! (اين چه حكمتى است؟)
از سوى پروردگار به عيسى وحى شد: اى روح اللَّه! فرزند اين شخص، راهى را بازسازى كرده و يتيمى را پناه داده؛ پس به سبب كردار نيك او، پدرش را آمرزيديم».(11)
امام صادق(ع) فرمود: «پس از مرگ، سه چيز موجب آمرزش است:
1 - آنچه كه در زمان حيات براى خشنودى خدا، به مستمندان كمك نموده يا مالى كه در اين راه وقف كرده باشد.
2 - روش و سنت پسنديده‏اى به يادگار گذارد كه ديگران پس از مرگش بدان عمل كنند.
3 - فرزندان صالح».(12)
امام صادق(ع) فرمود: «پس از مرگ، شش چيز سبب رفاه حال مؤمن مى‏شود:
1 - فرزندان صالحى كه با اعمال نيك خويش، آمرزش پدر را مى‏طلبند.
2 - قرآنى كه تلاوتش مى‏كرد.
3 - حفر چاه.
4 - درختكارى.
5 - كشيدن نهر.
6 - برجاى گذاشتن سنت و روش پسنديده».(13)

پى‏نوشتها:‌

1 . آل عمران (3) آيه 30.
2 . كهف (18) آيه 49.
3 . زلزال (99) آيه 6.
4 . «كتاب الخصال»، الشيخ الصدوق، ج‏1، ص‏114، منشورات جماعةالمدرسين:
«... و انه لابد لك يا قيس! من قرين يدفن معك و هو حيّ؛ و تدفن معه وانت ميت. فإن كان كريماً، اكرمك و ان كان لئيما، اسلمك. ثم لايحشر إلّامعك، ولاتبعث إلّامعه، ولاتسئل إلّاعنه؛ فلاتجعله إلّاصالحاً؛ فإنه صلح آنست به، و إن فسد لاتستوحش إلّامنه؛ و هو فعلك».
قيس بن عاصم كه شاعر زبردستى بود، با اجازه از پيامبر(ص) در همان مجلس، سخنان پندآميز رسول خدا(ص) را به شعر درآورد. اين شعر در پنج بيت است: