مقدمه

قيامت نزديك است ، نزديك از چشم به ابرو!

خيلى نزديك است ، باور كنيم .

آيا هيچ باورمان مى آيد كه شايد تا چند لحظه ديگر نباشيم ؟ چيزى كه براى عده اى حتمى است ، خود ما هم مشاهده كرديم و مى كنيم . همه اين ها براى باور ماست ، چه بسا فردا هم ما مرده اى باشيم كه بر صفحه يقين ديگران حك بشويم !

تازه آن وقت به خود بياييم : خدايا! مرا به دنيا گردان ، تا انسان صالح و مفيدى باشيم !

و جواب بشنويم : هرگز!

اين صحنه ، حقيقى است كه واقع خواهد شد، همان طور كه قيامت برپا خواهد شد.

قيامت نيز مانند مرگ ، در يك لحظه تحقق مى يابد، بلكه زودتر از يك لحظه ، از يك چشم به هم زدن نيز كم تر، خيلى خيلى زود!

چه بسا در آينده اى نزديك ، زمين زيروزبر شود؛ درياها بخشكد، كوه ها از هم بپاشد، خورشيد بى فروغ شود و قيامت تحقق بيابد.

آيا آماده مسافرت هستيم ؟ اگر آرى ، پس كوله بار خود را آماده كنيم ؛ توشه سفر برگيريم ؛ حساب ها را تسويه كنيم كه مرگ نيز است و پس از مرگ نيز، قيامت حتمى است ؛

جايى كه انسان هاى خوب ، از بدان مى شوند و هر گروهى در گرو اعمال خويش است : عده اى در بهشت برين ، جام شادمانى بر مى گيرند و تعدادى نيز عذاب دوزخ براى هميشه معذبند.

اكنون با هم به تماشاى صحنه هايى از قيامت مى رويم ، تا بيش تر باورمان شود كه آخرت كجا است و چه ماجرايى دارد.

على شيرازى

1. چگونگى حضور در قيامت

آفتاب ، روشنايى اش را از دست داده است ؛ ستارگان از هم پاشيده اند؛ كوه ها فرو ريخته اند؛ درياها شعله ور شده اند؛ ⁽¹⁾

مادران شيرده از وحشت ، بچه هاى خود را رها كرده و پا به فرار گذاشته اند....⁽²⁾

و در آن ميان عده اى با صورت هاى مختلف ، راهى صحراى محشرند تا در آن وادى جمع شوند و نتيجه اعمال خوب و بد خويش را ببينند.

گروهى به صورت مورچه ⁽³⁾ در آمده اند و گروهى به صورت ميمون ⁽⁴⁾ و گروهى به صورت عقرب ، گروهى به صورت مارند و گروهى به صورت پلنگ و گروهى با لب هاى كلفت - مثل لب هاى شتر - كه گوشت هاى بدن خود را قيچى مى كنند و در دهان خويش مى گذارند⁽⁵⁾ و گروهى با شكم هاى پر از آتش :

ان الذين يا كلون اموال اليتامى ظلما انمايا كلون فى بطو نهم نارا؛ ⁽⁶⁾ آنان كه اموال يتيمان را به ظلم و ستم مى خورند، در حقيقت آن ها در شكم خود آتشى فرو مى برند و گروهى با چشمان بسته و كور:

و من اعرض عن ذكرى فان له معشيه ضنكا و نحشره يوم القيامه اعمى ؛ ⁽⁷⁾

و هركس از ياد من اعراض كند، همانا (در دنيا) معيشتش تنگ شود و روز قيامت هم دى را نابينا محشور كنيم .

و منادى بر فراز سر آن جمع گناهكار، فرياد مى زند:

لهم قلوب لا يفهون بها و لهم اعين لا يبصرين بها و لهم اذان لا يسمعون بها اوليك كالا نعام بل هم اضل اوليك هم الغافلون ؛ ⁽⁸⁾

آنها را دل هايى است بى ادراك و معرفت ، و ديده هاى بى نور و بصيرت ، و گوش هايى ناشنواى حقيقت . آن ها مانند چهار پايانند، بلكه بسى گمراه ترند، آن ها همان مردمى هستند كه (از خدا و قيامت و عاقبت كار خود به بازيچه دنيا) غافل شدند.

بنگريد و بينيد كه اين مردم ، به چه صورت هاى در آمده اند. اين شكل ها كه مى بينيد، همان واقعى آن هاست ، صورت اصلى اين جاهلان و كافركيشان ، در دنيا هم همين شكل بود.

يحشيرالناس على نياتهم ؛ ⁽⁹⁾

مردم در قيامت مطابق نيت هاى و انگيزه هايشان محشور مى شوند.

گروهى با وضع شگفت آورى ، وارد جهنم مى شوند و در آن مكان وحشتناك ؛ با طلا و نقره گداخته عذاب مى شوند:

يوم يحمى عليها فى نار جهنم فتكوى بها جبا ههم و جنوبهم و ظهورهم ⁽¹⁰⁾

روزى كه (طلا و نقره ذخايرشان ) در آتش جهنم گداخته شود و پيشانى و پشت و پهلوى آن ها را با آن داغ كنند!

و به آن ها خطاب مى شود:

هذا ما كنزنم لا نفسكم فذ و قوا ما كنتم تكنزون ؛

اين است (نتيجه ) آنچه در (دنيا) ذخيره كرديد، اكنون (آتش حسرت و) عذاب اندوخته خود را بچشيد!

و در آن ميان ، عده اى نيز با صورت هاى نورانى و در حالى كه لباسهايى از حرير بر تن دارند، به سوى بهشت حركت مى كنند، و در جايگاه ابدى خويش با همسرانشان ، زندگى را آغاز مى كنند:

ان المتقين فى مقام امين فى جنات و عيون يلبسون من سندس و استبرق متقابلين كذلك و زوجناهم بحور عين يدعون فيها بكل فاكهة امنين ⁽¹¹⁾.

پرهيزكاران در جايگاه امن و امانى هستند، در ميان باغها و چشمه ها، آن لباس هايى از حرير نازك و (يا) ضخيم مى پوشند و در مقابل يكديگر مى نشينند؛ اين چنين اند (بهشتيان ) و آن ها را با حورالعين تزويج مى كنيم ؛ آنان هر نوع ميوه اى را كه بخواهند؛ در اختيارشان قرار مى گيرد و در نهايت امنيت به سر مى برند .

فيهن قاصرات الطرف لم يطمثهن انس قبلهم و لاجان كانهن الياقوت و المرجان ⁽¹²⁾.

در آن جاست زنانى كه جز به شوهر خويش ننگرند، و پيش از بهشتيان هيچ آدمى وجنى به آنها دست نزده است آنان همانند ياقوت و مرجانند .

و منادى بر ايشان مى خواند:

پرهيزكاران كه هم اكنون با حورالعين در اين سراى جاويد بر سر مى برند، هر چه را كه بخواهند، بر ايشان حاضر مى شود،انواع و اقسام غذاهاى لذيذ برايشان مهياست و آنها براى هميشه در اين مكان مقدس به سر خواهند برد و اين پاداش عمل صالحى است كه آن ها به دستور خداوند و براى او انجام دادند.

يطاف عليهم بصحاف من ذهب و اكواب و فيها ما تشتهيه الانفس و تلذ الاعين و انتم فيها خالدون ⁽¹³⁾.

قدح هاى زرين و سبوها را در ميانشان به گردش مى آورند. در آن جاست هرچه نفس آرزو كند و ديده از آن لذت ببرد، و در آن جا جاودانه خواهيد بود .

و آن گروه درستكار با شادى غير قابل وصفى ، در باغ هاى بهشت جاويد به استراحت مى پردازند، در آن جا جام مى دهند، و جام مى ستايند كه در آن نه سخن بيهوده باشد و نه ارتكاب گناه ، غلامانشان چون مرواريد پنهان در صدف به گردشان در چرخشند ⁽¹⁴⁾.

و در سايه درختان سدر پر ميوه بى خار و درختان پر برگ سايه افكن كه سايه آنها ممتد و طولانى است ، در كنار نهر آب زلال و با ميوه و غذاهاى فراوانى كه نه قطع مى شود و نه كسى را از آن باز دارند ⁽¹⁶⁾.

بر روى فرش هاى گران بها، با زنانى زيبا روى به آسايش مى پردازند.

و در همان حالت خوش ، ملائك به آنان مى گويند:

پس چرا بد رفتى و بد كردى ؟!

و تو هيچ جوابى ندارى ! جز اين كه با خود مى گويى :

آرى به من گفتند: قيامت نزديك است .

قيامت نزديك است ...

ولى من توجهى نكردم !

در آن لحظه به فرمان خداوند، به سوى جايگاه هميشگى ات در جهنم حركت مى كنى و مى روى تا در عذاب قرار گيرى كه ناگهان متوجه مى شوى بنده اى از بندگان خدا، كه هميشه تو را به سوى حق دعوت مى كرد و تو توجهى به او نمى كردى ، با چهره اى خندان ، نامه عملش را در دست راست گرفته است و فرياد مى زند:

اى مردم نامه مرا بگيريد و بخوانيد ⁽⁵¹⁾ و سعادت مرا ببيند.

و تو افسرده از اين كه او به فكر قيامت خود بوده است ، حزن و اندوهت بيش تر مى شود و با سرافكندگى به طرف مامورانى كه آماده اند تا تو را عذاب كنند، حركت مى كنى .

4. ظهور صحنه هاى عمل

صور اسرافيل به صدا درآمده است و همه برخاسته اند و صحنه قيامت را تماشا مى كنند؛ نامه عمل يكايك حاضران را به دستشان مى دهند؛ عده اى خوشحال و خندان ، و تعدادى گريان و غمگين در انتظار كارهاى خويش به سر مى برند.

در همين حال ، انبيا و گواهان اعمال فرشتگان نيز حاضر مى گردند، ⁽⁵²⁾ و تو كه سخت سرت گيج مى رود و نمى دانى چه كنى ، يك مرتبه مى بينى با رفيقت كنار هم نشسته ايد و داريد با هم صحبت مى كنيد و تو به او مى گويى :

حضرت على (ع ) فرموده است :

غض الطرف عن محارم الله افضل عباده ؛ ⁽⁵³⁾

بهترين عبادت چشم پوشى از گناه است .

و ما بايد به پيروى از مولايمان اميرالمومنين (ع ) در مسير حق باشيم و گناه نكنيم ...

و در همان حال فرشته اى را مى بينى كه به تو ندا مى دهد:

يا ابناء العشرين جدوا و اجتهدوا؛ ⁽⁵⁴⁾

اى بيست ساله ها! كوشش و جديت كنيد و براى نيل به كمال و سعادت خود مجاهده نماييد

...و همچنان صحنه هايى پشت سر هم مى گذرد...

و سپس مشاهده مى كنى كه در اتاقى ايستاده اى و دارى نماز شب مى خوانى و لبخندى بر لبانت نقش بسته است ؛ شيطان در بالاى سرت ايستاده و مدام مى گويد:

خودپسندى مانع افزايش كمال معنوى و سر راه رشد انسانى است .

توجهى به آن نمى كنى ...

صحنه ها همچنان ظهور پيدا مى كند و تو در آن صحراى قيامت همه اعمالت را مشاهده مى كنى و از تعجب و ناراحتى سخت بر خود مى پيچى و مى سوزى و نمى دانى كه چه بكنى ! آرى ، اينها را خودت انجام داده اى ؛ چه فراوان به خطا رفته اى ! اى كاش همچنان عابد باقى مانده بودى و تسليم شيطان نمى شدى . فكر درباره همه اين صحنه ها سخت عذابت مى دهى و فرياد برمى آورى و مى گويى :

خدايا نجاتم بده ! من كه مسلمان بودم ! شيطان گولم زد و مرا به اين روز انداخت . من آدم خوبى بودم !

خدايا به فريادم برس ، ديگر اشتباه نمى روم .

حالا خوب فهميده ام كه قيامت هست و درست عمل مى كنم !

در همان حال رفيقت را مى بينى كه كنارت ايستاده و بر تو مى خندد؛ با ديدن او عصبانى مى شوى و به او مى گويى :

چرا مرا تنها گذاشتى ؟ مگر ما در دنيا با هم نبوديم ؟ ⁽⁵⁷⁾

و او جواب مى دهد:

بلى ولى تو خودت نفست را به فتنه و بلا گرفتار ساختى و تسليم شيطان شدى غرور بر تو چيره شد و تو را به بدبختى كشاند. به خدا قسم ! نزديك بود مرا به هم مثل خودت هلاك كنى ! اگر لطف و توفيق و نعمت خداى من نبود، من هم نزد تو در دوزخ حاضر بودم . ⁽⁵⁸⁾

و تو آهسته با خود مى گويى :

راست مى گويد، مگر حيات دنيا و دوره آسايش من بيش از ده روز بود؟ ⁽⁵⁹⁾ چرا چنين خود را بيچاره كردم ؟!

... در همين هنگام ندايى بلند مى شود و فرياد مى كند:

انطلقوا الى ما كنتم به تكذبون ؛ ⁽⁶⁰⁾

برويد به سوى آن چه دوزخى كه منكر آن بوديد!

و تو ناراحت و خشمگين ، همراه عده اى ديگر به طرف جهنم حركت مى كنى و فرشتگانى را مى بينى كه در كنار درب جهنم ايستاده اند و تا شما را مى بينند، مى گويند:

فادخلوا ابواب جهنم خالدين فيها فلبئس مثوى المتكبرين ؛ ⁽⁶¹⁾

از درهاى جهنم داخل شويد و تا ابد در آن جا بمانيد؛ بد جايگاهى است جايگاه گردن كشان .

و تو به همراهى آن ها وارد جهنم شده به داخل آتش پرتاب مى شويد و آتش تمامى وجودت را مى پوشاند و از حرارت آن تشنگى شديدى برايت پيش مى آيد كه صدا مى كنى :

خدايا! عطش مرا فرو نشان و تشنگى ام را پايان ده !

و با اين فرياد، آبى مس گداخته به تو مى دهند كه با آشاميدن آن صورتت بريان مى شود ⁽⁶²⁾ و بعد از آن ، آب جوشانى را بر سرت مى ريزند و پوست و گوشت و استخوانت را مى گدازد ⁽⁶³⁾ كه از وحشت داد مى زنى :

ربنا اكشف عنا العذاب انا مومنون ؛ ⁽⁶⁴⁾

خداوندا! عذاب را از ما رفع كن ! ما ايمان آورده ايم !

كه صدايى پاسخت را مى دهد:

فرياد كن زيرا امروز ديگر عجز و تذلل فايده ندارد و تو از طرف ما به هيچ وجه يارى نمى شوى ! ⁽⁶⁵⁾

برو گم شو و مثل سگ در جهنم بلول و دم مزن ! ⁽⁶⁶⁾

و تو شرمسار و خجل ، سرت را پايين مى اندازى و با خود مى گويى :

اى كاش از رسول الله اطاعت كرده بودم ! ⁽⁶⁷⁾ ايشان چه بسيار مى فرمود:

لو كنتم توقنون بخير الاخره و شرها كما توقنون بالدنيا لا ثرتم طلب الاخره ؛ ⁽⁶⁸⁾

اگر اطمينان و يقين شما به خير و شر آخرت ، همانند يقينشان به خير و شر دنيا مى بود، البته آخرت را انتخاب مى كرديد، و در راه آن سعى و كوشش مى نموديد.

كه ناگهان صدايى تو را متوجه خودش مى كند كه مى گويد:

اين همان زيان كارى است كه به خود و كسان و خانواده خود، خسارت وارد آورد! ⁽⁶⁹⁾

و تو خشمگين چشمت را بر او مى اندازى و رفيقت را مى بينى كه با انگشتش تو را نشانه رفته است و به دوستش خطاب مى كند:

اين گونه كيفر او دوزخ است ، به خاطر آن كه كافر شد و آيات خدا و پيامبرش را به باد استهزاء گرفت ! ⁽⁷⁰⁾ خدا ما را نجات دهد كه گذرمان به آن ها نيفتد، عجب جاى بدى است !

و سپس هر دوى آن ها از وحشت ، نقش بر زمين مى شوند و فرياد برمى آورند:

خدايا! نجاتمان بده !

عجب صحنه هاى وحشتناك و رعب انگيزى !

در همان حال كه آن دو فرياد مى زنند ندايى بلند مى شود كه :

نجات هر كسى كه در گرو اعمال خويش است . ⁽⁷¹⁾

و آن دو نفر آرام برمى خيزند و به انتظار نتيجه كارشان مى نشينند. و تو غمگين كه چرا به حقيقت انسانيت رهنمون نشدى تا امروز از اين آتش ‍ هولناك رهايى يابى و در كاخ ‌هاى بهشتى به بهترين صورت ، به زندگى هميشگى ات ادامه دهى ؛ اما افسوس كه دير به خود آمدى و در اين جا، پشيمانى هيچ سودى ندارد و بايد براى هميشه در عذابى كاستى ناپذير بمانى و بر خود نفرين بفرستى ! و با خود بگويى :

اى كاش اين چنين نبودم !

و اى كاش آن چنان كه خداى متعال مى خواست ، زندگى مى كردم !

5. آگاهان بى عمل

... و همچنان اين صدا به گوش مى خورد كه مى گويد:

يا حسرتى على ما فرطت فى جنب الله ؛ ⁽⁷²⁾

دريغا بر آن چه كه در حضور خدا كوتاهى ورزيدم .

عجبا! همواره به مردم مى گفتم :

و من احسن دينا ممن اسلم وجه لله و هو محسن واتبع مله ابراهيم حنيفا؛ ⁽⁷³⁾

و كسى بهترين دين را داراست كه در برابر خدا تسليم بوده و نيكوكار باشد و از آيين پاك ابراهيم تبعيت نمايد.

و خودم عمل نمى كردم !... چقدر اشتباه رفتم !... افسوس !... افسوس !...

خدايا حالا فهميده ام كه پيش از اين غافل بودم !

پروردگار! مرا ببخش !... قول مى دهم آدم شوم !

... و تو بيش تر وحشت مى كنى ! و از خود مى پرستى او ديگر كيست ؟ چه مى گويد؟! چه كرده است كه اين قدر پيشمان است ؟!

و اين سوال ها بيش تر تحريك مى كند تا به جلو حركت كنى و شخص مورد نظرات را بياى ؛ سرعت مى گيرى ، تا آن كه به صحنه اى عجيب مى رسى :

انسانى ايستاده است و محكم زبانش را مى جود و چرك از دهانش سرازير است ⁽⁷⁴⁾ و دست هاى خود را به دندان مى گزد!

و يوم يعض الظالم على يديه ؛ ⁽⁷⁵⁾

و قيامت روزى است كه ظالم از ندامت ، دست هاى خود را به دندان مى گزد.

و فرياد مى زند:

يا ليتينى كنت ترابا؛ ⁽⁷⁶⁾

اى كاش من خاك (پست و ناچيزى ) بودم ( و با چنين وضعى مواجه نمى شدم !)

كافر آن روز از تزلزل و اضطراب *** گويد او: يا ليتى كنت تراب
يعنى آن بودمى اى كاش خاك *** من نمى ديدم چنين هول و هلاك

اى كاش راهى را كه پيامبر در پيش گرفته بود، من نيز در پيش مى گرفتم !

و تو به خود فكر مى كنى ؛ مگر او چه كرده است كه اين چنين پشيمان است ؟! چه گناه بزرگانى را مرتكب شده است ؟

خدايا؟ او چه كرده است ؟

و همچنان از خود مى پرسى : چه شده ؟... او چه كرده است ؟...

...يكى از اطرافيان متوجه تو مى گردد، خودش را به تو مى رساند و مى گويد:

آرى ، او در دنيا سخن خدا را براى ما نقل مى كرد كه :

الم اعهد اليكم يا بنى ادام ان لا تعيدوا الشيطان انه لكم عدو مبين و ان اعبدونى هذا صراط مستقيم ؛ ⁽⁷⁸⁾

اى فرزند آدم ! آيا شما پيمان نبستم كه شيطان را نپرستيد؟ و از او اطاعت و پيروزى نكنيد كه او براى شما دشمن آشكارى است ، و آن كه مرا بپرستيد كه اين راه راست و صراط مستقيم است .

و خود او اين گفته ها عمل نمى كرد، و با تمام وجود تسليم شيطان سره بود و هميشه بر خلافت گفته هايش و بر خلافت قرآن حركت مى نمود.

و آن زمان است كه تو متوجه سخن امام باقر - عليه السلام - مى شوى كه مى گفت :

ان اشد الالناس حسره يوم القيامه الذين و صفو العدل ثم خالفوه ؛ ⁽⁷⁹⁾

شديدترين حسرت و افسوس در قيامت براى كسانى است كه در دنيا عدل و دادگرى را براى مردم توصيف كردند، اما خود بر خلافت آن عمل نمودند.

و بار ديگر نگاهت را متوجه همان شخص بى عمل مى كنى ؛ و او را مى بينى كه با ديدن دوست تو سخت هراسان گشته و بر خود مى پيچيد و مى گويد:

خدايا! هو به وسيله من هدايت شد، ولى من خودم گمراه شدم و به هلاك افتادم

خدايا! به خاطر او مرا ببخش ! زيرا من باعث شدم كه او در مسير حق بيايد!

ولى جواب مى شوند:

كل نفس بما كسب رهينه ؛ ⁽⁸⁰⁾

هر نفسى در گروه عملى است كه انجام داده است .

الذين امنو و عملوا الصالحات ... لهم اجر هم عندربهم ؛ ⁽⁸¹⁾

آنان كه گرويدند و عمل شايسته انجام دادند... برايشان نزد پروردگارشان پاداشى هست .

و او كه گفت و عمل نكرد، بايد به طرف جهنم حركت كند! و او را مى بينى كه با زنجيره اى به طرف دوزخ كشيده مى شود.

اذا الاغلال فى اعناقهم و السلاسل يسحبون فى الحميم ثم فى النار يسحرون ؛ ⁽⁸²⁾

در آن هنگام كه غل ها و زنجيرها بر گردن آنان قرار گرفته و آن ها را مى كشند و در آب جوشان وارد مى كنند، سپس در آتش دوزخ ، بر افروخته مى شوند.

اين صحنه بسيار تكانت مى دهد و در دل مى گويى :

نه ! نه ! من به گناهم اعتراف نمى كنم من همه كارهاى خلافم را مخفى نگه مى دارم چگونه مى توانم اين همه سخنى و عذاب را تحمل كنم

نه ! نه ! من تحمل نخوانم كرد...

او قرار كرد و به چنين بلايايى گرفتار شد، من با كتمانم از همه اين بلاها نجات خواهم يافت !

در همين هنگامه است كه منادى ، ندا مى دهد:

ان تقبدواما انفسكم او تخفوه يحاسبكم به الله ؛ ⁽⁸³⁾ اگر آن چه را كه در دل داريد، آشكار سازيد يا پنهان داريد، خداوند شما را طبق آن محاسبه مى كند.

و تو با شنيدن اين ندا مى گويى :

پس اگر مرا به جهنم بردند، از آن جا فرار خواهيم كرد.

باز ندا بلند مى شوند:

و لهم مقامع من حديد؛ كلما ارادواان يخرجوامنها من غم اعيدوا فيهاو دو قوا عذاب الحريق ؛ ⁽⁸⁴⁾

و براى آن ها گرزهاى از آهن است ، هرگاه بخواند از غم و اندوه هاى دوزخ خارج شوند آن ها به آن باز مى گرداند و به آن ها گفته مى شوند بخشيد عذاب سوزان را!

و تو وحشت زده نمى دانى كه چه بكنى ؛ مخفى كردن اسرار كه امكان ندارد؛ راهى هم جز تحمل عذاب الهى در پيش نيست ؛ امكان فرار، ميسر نيست و تو در نگرانى و اضطرابى عظيم فرو رفته اى و هراسانى و نمى دانى كه عاقبت كجا خواهى رفت و چه آينده اى در انتظار توست .