حضور
ائمّه در حال احتضار اولياء خدا و بردن او را به بهشت
جلد سوّم كتاب
«بحار الانوار» مرحوم مجلسي رضوان الله عليه از طبع كمپاني ـ كه در باب
عدل و معاد است ـ نيمي از آن دربارة همين موضوعست؛ صدها روايت از «كافي» و
«من لا يَحضُرُه الفَقيه» و «أمالي» شيخ مفيد و «أمالي» شيخ صدوق و
«أمالي» شيخ طوسي و «احتجاج» شيخ طبرسي و «دعوات» راوندي و «جامعُ الاخبار»
و «محاسن» برقي و «اختصاص» شيخ مفيد و «معاني الاخبار» و «عيون أخبار الرّضا»
و جز اينها وارد شده است كه در هنگام مرگ، مؤمن به‌شَرف ملاقات ائمّة خود
ميرسد و آنها انسان را با خود به بهشت ميبرند.
در مجلس قبل يك
روايت نقل كرديم؛ امروز نيز يك روايت ديگر نقل مي‌كنيم؛ چون اگر بخواهيم
تمام روايات واردة در اين موضوع را بيان كنيم و در پيرامونش بحث نمائيم
ماه رمضان خواهد گذشت، و ما فقط در مسألة سكرات موت مي‌مانيم.
در كتاب «فروع
كافي» مرحوم كليني روايت ميكند از عدّه‌اي از اصحاب از سَهل بن زياد از
محمّد بن سليمان از پدرش از سُدَير صيرفيّ ميگويد: عرض كردم به حضرت امام
جعفر صادق عليه‌السّلام: فدايت شوم، اي پسر رسول خدا! آيا مؤمن در وقت قبض
روحش ناراحت ميشود و در آن حال از مرگ كراهت دارد؟
حضرت فرمود: نه
سوگند به پروردگار! زماني كه ملك الموت براي قبض روح او حاضر شود، مؤمن
جزع ميكند و ناله سر ميدهد.
ملك الموت
ميگويد: اي وليّ خدا جزع مكن؛ سوگند به آن خدائي كه محمّد صلّي الله عليه
وآله وسلّم را به رسالت برانگيخت، من نسبت به تو از يك پدر مهربان،
مهربان‌تر و احسانم بيشتر است اگر فرضاً پدرت در اين حال حاضر بود و كاري از
دست او ساخته بود.
چشمت را باز كن
و نگاه كن!
حضرت فرمود: در
آن حال متمثِّل ميشود براي او رسول خدا صلّي الله عليه و آله و سلّم و
أميرالمؤمنين و فاطمه و حسن و حسين و ائمّة طاهرين از ذرّيّة حسين عليهم
السّلام.
و پس از آن به
مؤمن گفته ميشود: اينست رسول خدا و أميرالمؤمنين و فاطمه و حسن و حسين و
ائمّة طاهرين عليهم السّلام، و اينان رفيقان تو هستند.
حضرت فرمود:
مؤمن در اينحال چشمان خود را باز ميكند و نگاه ميكند به آنان.
و يك منادي از
جانب حضرت ربّ العزّة روح او را ندا ميكند بدين كلمات:
«يَـ'´أَيَّتُهَا
النَّفْسُ الْمُطْمَنءِنَّةُ» إلَي مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ «ارْجِعِي´
إِلَي' رَبِّكِ رَاضِيَةً» بِالْوَلاَيَةِ «مَّرْضِيَّةً» بِالثَّوَابِ
«فَادْخُلِي فِي عِبَـ'دِي» يَعْنِي مُحَمَّدًا وَ أَهْلَ بَيْتِهِ «وَ
ادْخُلِي جَنَّتِي.» فَمَا شَيْءٌ أَحَبَّ إلَيْهِ مِنِ اسْتِلاَلِ رُوحِهِ وَ
اللُحُوقِ بِالْمُنَادِي. [82]
«اي نفسيكه به
مقام اطمينان به نبوّت محمّد و اهل بيت او رسيدي، باز گرد بسوي پروردگارت
در حالي كه راضي هستي به مقام ولايت، و مرضيّ هستي به درجات و پاداش‌ها؛
پس داخل شو در زمرة بندگان من يعني محمّد و اهل بيت او، و داخل شو در
بهشت من.
و در آن حال
هيچ چيز براي او محبوب‌تر از آن نيست كه روحش آزاد شود و از بدن خارج
گرديده و به آن ندا كننده بپيوندد.»
و از «تفسير
عيّاشي» ـ كه از نفائس كتب شيعه است و بعضي از اهل فنّ آنرا از كتاب
«كافي» معتبرتر ميدانند؛ ولي افسوس كه فعلاً نيمي از آن، تا سورة كهف فقط،
بيشتر در دست نيست و نيم ديگر آن تا آخر قرآن نسخه‌اش
در هيچ يك از
كتابخانه‌ها يافت نشده است ـ روايت است از عبدالرّحيم، قالَ: قَالَ أَبُو
جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ:
إنَّمَا أَحَدُكُمْ حِينَ يَبْلُغُ نَفْسُهُ هَبهُنَا يَنْزِلُ عَلَيْهِ مَلَكُ الْمَوْتِ
فَيَقُولُ: أَمَّا مَا كُنْتَ تَرْجُو فَقَدْ أُعْطِيتَهُ وَ أَمَّا مَا كُنْتَ
تَخَافُهُ فَقَدْ أَمِنْتَ مِنْهُ، وَ يُفْتَحُ لَهُ بَابٌ إلَي مَنْزِلِهِ مِنَ
الْجَنَّةِ، وَ يُقَالُ لَهُ: انْظُرْ إلَي مَسْكَنِكَ فِي الْجَنَّةِ، وَ
انْظُرْ هَذَا رَسُولُ اللَهِ وَ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ عَلَيْهِمُ
السَّلاَمُ رُفَقَآؤُكَ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَهِ: الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ كَانُوا
يَتَّقُونَ * لَهُمُ الْبُشْرَي' فِي الْحَيَو'ةِ الدُّنْيَا وَ فِي ا لاْ
خِرَةِ.
[83]
«حضرت امام
محمّد باقر عليه السّلام فرمودند: هرآينه هر كدام از شما چون جانش به گلويش
برسد، در آن حال ملك الموت بر او فرود مي‌آيد و به او ميگويد:
آنچه را كه اميد
داشتي به تو بخشيده شد، و آنچه را كه از آن خوف داشتي در امن و امان
واقع شدي؛ و دري از بهشت براي او بسوي منزلش باز ميشود و به او گفته ميشود
كه: نگاه كن بسوي مسكن خود در بهشت، و نگاه كن اينها رسول خدا و عليّ و
حسن و حسين عليهم السّلام رفقاي تو هستند؛ و اينست قول خداي تعالي: آن
كساني كه ايمان آوردند و در سابق رويّة آنان عمل به تقوي بوده است،
براي آنانست بشارت در زندگي دنيا و در آخرت.»
اينها همه نتيجة
اطاعت است؛ و اين وهلة اوّلِ ملاقات و معيّت است. و إن شاء الله آنچه را
كه در طول عالم برزخ و قيامت، مؤمنين در پيش دارند به ترتيب ذكر خواهد شد.
لحوق «جَوْن» غلام سياه به «سيّد الشّهداء»
اصحاب سيّد
الشّهداء عليه السّلام همگي با آن حضرت معيّت پيدا كردند، حتّي آن غلام
سياه؛ سيّد الشّهداء عليه السّلام يك غلام داشتند به نام جَوْن. اين غلام
مال أبوذرّ غِفاري بود و او را به حضرت بخشيد. و در فنّ تعمير اسلحه مهارت
داشت.
در شب عاشورا كه
حضرت در خيمة خود به زمزمه مشغول بود و با اشعاري مترنّم بود:
|
يَا دَهْرُ أُفٍّ لَكَ مِنْ خَلِيلِ
مِنْ صَاحِبٍ وَ طَالِبٍ قَتِيلِ
وَ إنَّمَا الاْمْرُ إلَي الْجَلِيلِ
| |
كَمْ لَكَ بِالاْءشْرَاقِ وَ الاْصِيلِ
وَ الدَّهْرُ لاَ يَقْنَعُ بِالْبَدِيلِ
وَ كُلُّ حَيٍّ سَالِكٌ سَبِيلِي [84]
|
اين غلام مشغول
آماده كردن سلاح آن حضرت بود.
حضرت به همة
اصحاب بشارت معيّت با خود را در عوالم ديگر داد. غلام سياه باور نمي‌كند كه
خدا در روز قيامت او را با امام حسين محشور گرداند؛ غلام سراپا سياه، زبانش
درست نيست، مال مملكت ديگر است، قد و هيكل ندارد، لب‌ها درشت و برگشته،
موها مجعّد.
ولي اينها همه
برداشته ميشود؛ در عالم معني اتّحاد ارواح است، سياهي برداشته ميشود، يك
لباس زيبا در برش ميكنند سفيد، و بدنش مانند نقرة خام ميدرخشد.
پس از واقعة
عاشورا جمعي بر معركه عبور ميكردند، ديدند در كنار كشتگان يك بدن افتاده و
بوي عطري از آن متصاعد است كه مانند آن به مشامشان نرسيده است؛ اين بدن
همان غلام سياه بود، سياه بود سفيد شده بود، بويش معطّر شده بود، ملحق شده
بود به حضرت مولاي خود و مُطاع خود سيّد الشّهداء عليه السّلام.
[85]
لحوق اصحاب سيدالشهداء عليه السلام به آن حضرت
چگونه فِضّه
خادمة حضرت زهرا سلام الله عليها ملحق شد به آن حضرت، و سورة هَلْ أَتَي'
كه در شأن اهل بيت نازل شد فضّه را هم گرفت.
سلمان فارسي در
اثر اطاعت و تسليم ملحق شد به خاندان رسول خدا و پيامبر دربارة او سَلْمَانُ
مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ فرمود.
يك بابي داريم
در معارف به نام باب لُحوق كه ارواح همجنس با هم ملحق ميشوند؛ چه ارواح
بهشتي و چه ارواح جهنّمي.
اصحاب حضرت سيّد
الشّهداء عليه السّلام هم ملحق شدند؛ در روز عاشورا با كمال تسليم و صفاي
باطن بر يكديگر سبقت مي‌جستند و خود را فدا ميكردند، همه درجة معيّت خود را با
آن حضرت فهميده بودند؛ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ كَانُوا يَتَّقُونَ.
همه رفتند و آن
منادي را لبيّك گفتند.
كدام منادي؟ آن
منادي كه از جانب پروردگار ندا ميكند:
إِنَّ الَّذِينَ
قَالُوا رَبُّنَا اللَهُ ثُمَّ اسْتَقَـ'مُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ
الْمَلَائِكَةُ أَلاَّ تَخَافُوا وَ لاَ تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ
الَّتِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ.
[86]
ترس نداشتند،
غصّه هم نداشتند، زن و فرزند و مِلك و تجارت و وطن، هرچه بود فراموش كردند.
بُرَير گفت: كجا بروم؟ حبيب تكلّم كرد، اولاد عقيل صحبت كردند، برادران
صحبت كردند؛ همه عاشق كشته شدن در راه فرزند رسول خدا بودند.
لِلَّهِ دَرُّهُمُ
مِنْ فِتْيَةٍ صَبَروا ما إنْ رَأيْتَ لَهُمْ في النّاسِ أمْثالاً
و چه خوب سروده
است شاعر:
|
داديم به يك جلوة رويت دل و دين را
ما سير نخواهيم شد از وصل تو آري
مي‌ديد اگر چشم ترا لعل سليمان
در دائرة تاجوَران راه ندارد
| |
سليم تو كرديم هم آن را و هم اين را
لب تشنه قناعت نكند ماء مَعين را
مي‌داد در اوّل نظر از دست نگين را
آن سر، كه نسائيده به پاي تو جبين را [87]
|
و نيز خوب گفته است:
|
اي حمد تو از صبح أزل همنفس ما
با قافلة كعبة عشقيم كه رفته است
در پاي تو آلوده لب از مي چه بيفتيم
| |
وتاه ز دامان تو دست هوس ما
سرتاسر آفاق صداي جَرَس ما
رانند ملائك به پَرِ خود مگس ما
|
مجلس دهم:
الحاق مؤمنان به اولياي خدا و منكران به اولياي شيطان
أعوذُ بِاللَهِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيم
بِـسْـمِ اللَهِ الـرَّحْمَـنِ الـرَّحـيم
الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ و الصَّلَوةُ و السَّلامُ عَلَي سَيِّدِنا مُحَمَّدٍ و ءَالِهِ
الطّاهِرينَ
و لَعْنَةُ اللَهِ
عَلَي أعْدا´ئِهِمْ أجْمَعينَ مِنَ الاْ´نَ إلَي قيامِ يَوْمِ الدّينِ
و لا حَوْلَ و لا
قُوَّةَ إلاّ بِاللَهِ الْعَليِّ الْعَظيم [88]
قبل از تجرّد و مرگ اختيار سعادت و شقاوت باقي
است
قال اللهُ
الحكيمُ في كتابِه الكريم:
يُثَبِّتُ اللَهُ
الَّذِينَ ءَامَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَو'ةِ الدُّنْيَا وَ فِي‌ا
لاْ خِرَةِ وَ يُضِلُّ اللَهُ الظَّـ'لِمِينَ وَ يَفْعَلُ اللَهُ مَا يَشَآءُ *
أَلَمْ تَرَ إِلَي الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَهِ كُفْرًا وَ أَحَلُّوا
قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ * جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا وَ بِئْسَ الْقَرَارُ.
(بيست و هفتمين
تا بيست و نهمين آيه، از سورة إبراهيم: چهاردهمين سوره از قرآن كريم)
دنيائي كه در
آن زندگي مي‌كنيم خوبي و بدي در آن آميخته است؛ افرادي كه در اين دنيا
هستند خوب و بد آنها با هم مخلوطند و از نقطه نظر ظاهر هم شناخته نمي‌شوند،
ولي باطن‌ها با هم تفاوت دارد؛ بعضي باطنشان خوب است و بعضي باطنشان بد
است، بعضي باطنشان بر ظاهرشان غلبه دارد و برخي ظاهرشان بر باطنشان غلبه
دارد، و بعضي خوبيها و بديهاي آنها مساوي است.
در اثر أعمال
صالحه يا أعمال سيّئه ممكن است باطن‌ها تغيير كند؛ باطنِ خوب بد شود و باطنِ
بد خوب گردد؛ مانند ميوه‌اي كه روي آن لك ميگيرد اگر آن لك را در آورند،
آن ميوه سالم مي‌ماند؛ و اگر در نياورند، كم كم سرايت كرده و تمام ميوه را
فاسد ميكند.
افرادي كه
باطنشان خوب است، ايمان به خدا آورده‌اند و به پيروي از رسول خدا و اعمال
صالحه تا اندازه‌اي باطن خود را تقويت و تربيت كرده‌اند، ولي ممكن است
اعمال قبيحه‌اي هم احياناً از آنها سر زند؛ افرادي كه باطنشان بد است و به
شرك و كفر در آمده و به فسق و فجور اشتغال دارند، ولي احياناً نيز ممكن است
اعمال پسنديده‌اي از آنها سر زند؛ عاقبت كار اين دو دسته چه خواهد شد؟ و آيا
در هنگام ارتحال از اين دنيا هر خوبي و بدي را جداگانه با خود ميبرند؟ و
مقام و منزلت آنها چگونه است؟
آيا عالم پس از
مرگ هم عالمي است كه در آنجا خوبي و بدي با هم آميخته است؟ خوبي و بدي،
گناه و تقوي، نور و ظلمت، سعادت و شقاوت با يكدگر درآميخته و دوش بدوش هم
درحركتند؟ يا آنجا عالمي است كه سعادت و نور محض است، بهشت و فرح و لذّتِ
محض است براي رستگاران؛ و ابداً غِلّ و غِشّي نيست و كدورت وجود ندارد، و
مصداقِ اين دو آية شريفه خواهد بود كه ميفرمايد:
وَ نَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِم مِنْ غِلٍّ تَجْرِي مِن تَحْتِهِمُ الاْنْهَـ'رُ. [89]
وَ نَزَعْنَا مَا
فِي صُدُورِهِم مِنْ غِلٍّ إِخْوَانًا عَلَي' سُرُرٍ مُّتَقَـ'بِلِينَ
[90].
«و بيرون آورديم
آنچه از كدورت و غِلّ در سينة رستگاران بود، و پاك و پاكيزه در بهشت‌هائي
كه آبهاي روان در آن جاري است همچون برادر واقعي بر روي تخت‌ها مقابل
يكديگر نشسته و به جمال هم نظر ميكنند.»
و ظلمت محض
است، و كدورت و غلّ محض، و شقاوت محض براي زيان كاران و گمراهان و
بدكرداران.
در دنيا مردم
سعيد و شقيّ از هم جدا نيستند؛ بلكه در يكايك افراد هم، سعادت يا شقاوت
يكسره و مشهود نيست، تا اينكه در مرور ايّام چه عملي انجام دهند و به چه
مبدأي گرايش پيدا كنند و عاقبت از كار چه در آيند.
آيا به سعادت
روند يا به سوي شقاوت بگرايند؟
تا هنگاميكه
انسان در عالم تكليف است و از جانب پروردگار خود مشرّف به اين شرف است،
احتمال سعادت و شقاوت در او وجود دارد و كسي جدّاً نمي‌تواند خود را از سُعَداء
يا از أشقياء بشمارد.
خوبي و بدي،
الهامات ربّانيّه و خاطرات شيطانيّه در افراد آميخته است؛ هر فرد از افراد
معجوني است كه از اين اجزاء در او موجود است.
از اين گذشته
افراد بشر در دنيا بر اساس زندگي مادّي زيست ميكنند و با هم انس دارند، در
يك خانه زندگي ميكنند؛ چه بسا افراد شقيّ و سعيد بر سر يك سفره غذا ميخورند،
يكي باطنش ظلمت محض و ديگري باطنش نورِ صرف. يكي در باطن به انفاق و
ايثار مي‌گرايد و يكي به بخل و امساك.
و چون در اين
دنيا محدودند و ظاهر بر باطن غلبه دارد، لذا آنچه انسان را به اين عالم
مي‌پيوندد حواسّ او از ذوق و شَمّ و سمع و بصر و لمس است، انسان فقط ميتواند
ظاهر را ادراك كند؛ وليكن باطن‌ها و نيّت‌ها و سرائر مختفي است.
در حال تجرّد و مرگ زشتيها و خوبيها هركدام به اصل خود ميروند
در هنگام ارتحال
و مرگ كه انسان آمادة كوچ كردن است به او يك مَحَك ميزنند كه خوبيها از
بديها جدا شود. همينكه به نقطة مرگ رسيد و اختيار و ارادة دنيويّه را از دست
داد، در آنجا مواجه ميشود با يك عالم خير محض يا شرّ محض؛ يا مسلّماً راه
بهشت را در پيش دارد، يا راه جهنّم را؛ و ديگر ترديد و اختلاط بعد از عالم
مرگ معني ندارد.
با آن محك الهي
خوبيهاي هر كس به سمت عالم خوبيها ميرود، و بديهاي هر كس به سمت عالم
بديها.
آن عالم، عالم
ظهور و بروز مخفيّات است و عالم كشف باطن‌هاست؛ باطنهاي خوب به بهشت ميرود
و باطنهاي بد به جهنّم. و اين خلط و آميزش كه بين خوبيها و بديهاست از
بين ميرود، آنجا خوب‌ها با هم هستند و بدها با هم؛ تجزيه ميكنند، عيناً مانند
تجزية آب كه بر اثر عبور يك جرقّة الكتريكي به دو گاز مختلفُ الهُويّه
منقسم ميگردد.
آن دو گاز از هم
جدا نيستند ولي با شرائط مخصوص بر اثر جرقّه از هم جدا شده، يك گاز به يك
طرف و ديگري كه در هويّت و جنس با آن تفاوت دارد در طرف ديگر ميرود.
شخصي در دنيا
بسيار زيباست، ولي ظاهرش آلوده است، لباسش كثيف است، بدنش كثيف است،
صورتش قير اندود است؛ چون شكل و شمايل واقعي او زيباست، بايد او را شستشو
دهند، لباسش را عوض كنند، او را به حمّام ببرند، چرك و كدورت را از او
بزدايند تا واقعيّتش مشخّص گردد.
اشخاصي هستند
زشت و قبيحُ المَنظر، ولي با آرايش‌هائي خود را زينت كرده‌اند و به جاي زيبا
رويان خود را جا زده‌اند؛ آنها را هم‌ميبرند به حمّام، آرايش‌ها را مي‌شويند و
آن شكل واقعي خودش را نشان ميدهد و سپس به او ميگويند: برو به سراغ
افرادي كه همطراز و همقطاران تواَند.
افراديكه با
ايمان به خدا و عمل صالح باطنشان را زنده كرده و به جمال الهي زيبا
شده‌اند، جاي آنان بهشت است؛ چون باطن نيكوست؛ باطن مركز تراوش عواطف و
احساسات انساني، مروّت، عدل و عبوديّتِ خداست؛ ولي ظاهرش آلوده است، چون
بعضي از اوقات معصيتي از او سرزده، ولي اين معصيت به باطن او سرايت
نكرده و فقط ظاهر او را فرا گرفته است؛ بايد او را شستشو داد.
بواسطة
گرفتاريهائي كه در دنيا پيدا ميكند و مصائبي كه بر او وارد ميشود، با پديد
آمدن امراض و سكرات مرگ و قبض روح و آمدن منكر و نكير پاك ميشود، چون پاك
شد ميرود به سراغ پاكان.
و آن افراديكه
در دنيا باطنشان را به شرك و كفر آلوده نموده، و به علّت كردار زشت و
تعدّي به حقوق مردم و تجاوز به حريم خدا آنرا خراب و فاسد كرده‌اند، و
احياناً ظاهر خود را به بعضي از اعمال نيكو آرايش نموده‌اند و اين آراستگي
نتوانسته به باطن آنها سرايت كرده و آن را اصلاح كند؛ بواسطة يك تلذّذ
موقّت و يك نعمت زودگذر كه به آنها برسد و يا يك امتحان مختصري كه از آنها
به عمل آيد، اين پرده و حجاب ظاهر به كنار ميرود و باطن آلوده با چهرة
واقعي خود، خود را نشان ميدهد، و ميگويند برو به سراغ آلودگان.
ذرّه ذرّه
كاندرين ارض و سماست جنس خود را همچو كاه و كهرباست [91]
ناريان مر ناريان را جاذبند نوريان مر نوريان را طالبند
[92]
مؤمن كه باطن
خود را به ايمان و لوازم آن زيبا نموده و ظاهرش احياناً به معصيتي آلوده
شده است، با يك جرقّة الكتريكي ملكوتي كه به او متّصل شود، معصيت از او
جدا ميشود و آن باطن نيكو پرواز ميكند بسوي محلّ واقعي خود؛ فِي مَقْعَدِ
صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرٍ. [93]
و كافر كه به
علّت بعضي از اعمال صالحه و اخلاق خوش، ظاهري زيبا نموده ولي باطنش خراب
و متعدّي و متجاوز است؛ او را هم با يك امتحان و يك جرقّة ملكوتي تحليل و
تجزيه نموده، ظاهرش ريخته ميشود و باطنش حركت ميكند به مستقرّ و محلّ خود.
خلاصه، بعد از
تجزيه و امتحان، هر صفتي به اصل خود بازگشت ميكند؛ همانطور كه هيزم كه
مركّب از موادّ خاكي و موادّ آتش است وقتيكه هيزم يا زغال است اين دو
مادّه با يكديگر آشتي نموده و مخلوط شده‌اند ولي پس از احتراق، آتش به
سمت مبدأ خود كه خورشيد است ميرود و خاكستر به سمت مبدأ خود كه زمين است
ميرود؛ كُلُّ شَيْءٍ يَرْجِعُ إلَي أصْلِهِ.
اصل بهشت،
طهارت است و پاكي؛ و اصل جهنّم، قذارت است و آلودگي.
مؤمن كه ميخواهد
رهسپار بهشت گردد، حتماً بايد جنبه‌هاي عارضيِ ظلماني خود را رها كند و برود
وگرنه قادر بر رفتن نيست؛ و كافر كه ميخواهد به جهنّم حركت كند، حتماً بايد
جنبه‌هاي عارضي نوراني خود را رها كند و گرنه تمكّن از رفتن بدان صوب را
ندارد.
يك نكتة ديگر
ذكرش مهمّ و قابل توجّه است و آن اينكه: آنكه باطنش زيبا و جميل است و
بواسطة ايمان واقعي به خدا و تقوي و كردار نيكو پيوسته اين باطن را خرّم و
زنده نگاه مي‌دارد؛ عمل زشتي كه از او سر ميزند، واقعاً زشت نيست، صورت
زشتي دارد و بس. چون باطن نيكوي او اين عمل را نمي‌پذيرد و به خود قبول
نمي‌كند و راه نمي‌دهد؛ اگر يك عملي از روي غضب يا شهوت خود آگاه يا
ناخودآگاه از او سر زده است، پيوسته آن باطن اين عمل را از خود ميراند و
دورباش ميزند.
و شخص متعدّي و
متجاوز كه گرايش باطن او به دنياست و آن باطن با كردار ناشايستة خود فاسد و
عَفن شده است، هر چند كار خوبي از او سر زند؛ آن كار، كار خوب نيست، ظاهرش
خوب است، ولي باطن او به او اجازة كار خوب نمي‌دهد و پيوسته آن باطن اين
عمل خوب را از خود دور ميكند و نمي‌پذيرد.
و اگر عمل خوبِ
مردِ كثيف الذّات در منطق خِرد و واقع تجزيه و تحليل شود، بالاخره بوي ريا
و خودنمائي و داعي صيت و آوازه و سُمعه از او به مشام ميرسد.
در موقعي كه
انسان ميخواهد از دنيا برود، و خداوندي كه حقّ است ميخواهد هر موجودي را به
اصل خود برگرداند، ملكوت را به ملكوت ببرد، عِلّيّين را به علّيّين، و
سِجّين را به سجّين، عالم حقّ و حقيقت را ظاهر كرده و پردة اعتبار را بر
كنار زده، بهشتي‌ها را به بهشت و هر كدام را در درجات خاصّ خود قرار دهد، و
جهنّمي‌ها را به جهنّم و هر كدام را در دركات خاصّ خود بگذارد؛ در آنجا با محك
ملكوتي و جرقّة الكتريكي ربّاني انسان را تجزيه ميكند، خوبيها يكطرف و بديها
به طرف ديگر ميروند. خوبيهاي عارضي بسوي خوبيهاي ذاتي ميرود، و بديهاي
عارضي بسوي بديهاي ذاتي؛ يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيَـ'مَةِ
فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ
[94].
و در سورة أنفال ميفرمايد:
لِيَمِيزَ اللَهُ
الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَ يَجْعَلَ الْخَبِيثَ بَعْضَهُ و عَلَي' بَعْضٍ
فَيَرْكُمَهُ و جَمِيعًا فَيَجْعَلَهُ و فِي جَهَنَّمَ أُولَـ'´نءِكَ هُمُ
الْخَـ'سِرُونَ
[95].
«خداوند مادّة
پليد را از مادّة پاك جدا ميكند، و آن مادّة خبيث را بروي هم انباشته ميكند
و بعضي را روي بعضي قرار ميدهد، چون همه يكجا جمع شدند يكمرتبه آنها را در
آتش جهنّم قرار ميدهد؛ چنين افرادي زيان كارانند.»
و از آنطرف نيز
بالملازمه، مادّة طيّب و پاك را بروي هم انباشته ميكند و چون همگي يكجا
مجتمع شدند، يكمرتبه همه وارد بهشت ميگردند.
گفتار حضرت باقر عليه السّلام راجع به لحوق مؤمنين و منكران
به مبادي خود
در كتاب «عِلل
الشّرآئع» از أبو إسحق إبراهيم لَيثي روايت مفصّلي را نقل ميكند از حضرت
أبي جعفر محمّدٍ الباقر عليه السّلام راجع به طينت مؤمن و منافق و أعمال
مؤمنين و معاندين، تا آنكه آن حضرت ميفرمايد:
أَخْبِرْنِي يَا
إبْرَاهِيمُ عَنِ الشَّمْسِ إذَا طَلَعَتْ وَ بَدَا شُعَاعُهَا فِي‌الْبُلْدَانِ،
أَ هُوَ بَآئِنٌ مِنَ الْقُرْصِ؟
قُلْتُ: فِي
حَالِ طُلُوعِهِ بَآئِنٌ.
قَالَ: أَ لَيْسَ
إذَا غَابَتِ الشَّمْسُ اتَّصَلَ ذَلِكَ الشُّعَاعُ بِالْقُرْصِ حَتَّي يَعُودَ
إلَيْهِ؟
قُلْتُ: نَعَمْ.
قَالَ: كَذَلِكَ
يَعُودُ كُلُّ شَيْءٍ إلَي سِنْخِهِ وَ جَوْهَرِهِ وَ أَصْلِهِ؛ فَإذَا كَانَ
يَوْمُ الْقِيَمَةِ نَزَعَ اللَهُ تَعَالَي سِنْخَ النَّاصِبِ وَ طِينَتَهُ مَعَ
أَثْقَالِهِ وَ أَوْزَارِهِ مِنَ الْمُؤْمِنِ فَيُلْحِقُهَا كُلَّهَا بِالنَّاصِبِ،
وَ يَنْزِعُ سِنْخَ الْمُؤْمِنِ وَ طِينَتَهُ مَعَ حَسَنَاتِهِ وَ أَبْوَابِ
بِرِّهِ وَ اجْتِهَادِهِ مِنَ النَّاصِبِ فَيُلْحِقُهَا كُلَّهَا بِالْمُؤْمِنِ.
أَفَتَرَي
هَيهُنَا ظُلْمًا وَ عُدْوَانًا؟
قُلْتُ: لاَ،
يَابْنَ رَسُولِ اللَهِ!
قَالَ: هَذَا وَ
اللَهِ الْقَضَآءُ الْفَاصِلُ وَ الْحُكْمُ الْقَاطِعُ وَ الْعَدْلُ الْبَيِّنُ؛
لاَ يُسْـَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْـَلُونَ.
هَذَا يَا
إبْرَاهِيمُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلاَ تَكُن مِّنَ الْمُمْتَرِينَ؛ هَذَا مِنْ
حُكْمِ الْمَلَكُوتِ.
قُلْتُ: يَابْنَ
رَسُولِ اللَهِ وَ مَا حُكْمُ الْمَلَكُوتِ؟
قَالَ: حُكْمُ
اللَهِ وَحُكْمُ أَنْبِيَآئِهِ وَ قِصَّةُ الْخِضْرِ وَ مُوسَي عَلَيْهِمَا
السَّلاَمُ حِينَ اسْتَصْحَبَهُ، فَقَالَ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا،
وَ كَيْفَ تَصْبِرُ عَلَي' مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا.
افْهَمْ يَا
إبْرَاهِيمُ وَ اعْقِلْ، أَنْكَرَ مُوسَي عَلَي الْخِضْرِ وَ اسْتَفْظَعَ
أَفْعَالَهُ؛ حَتَّي قَالَ لَهُ الْخِضْرُ: يَا مُوسَي! مَا فَعَلْتُهُ و عَنْ
أَمْرِي، إنَّمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِ اللَهِ تَعَالَي. مَنْ هَذَا وَيْحَكَ
يَا إبْرَاهِيمُ! قُرْءَانٌ يُتْلَي وَ أَخْبَارٌ تُؤْثَرُ عَنِ اللَهِ تَعَالَي،
مَنْ رَدَّ مِنْهَا حَرْفًا فَقَدْ كَفَرَ وَ أَشْرَكَ، وَ رَدَّ عَلَي اللَهِ
تَعَالَي.
قَالَ
اللَيْثِيُّ: فَكَأَنِّي لَمْ أَعْقِلِ ا لاْ يَاتِ وَ أَنَا أَقْرَؤُهَا
أَرْبَعِينَ سَنَةً إلاَّ ذَلِكَ الْيَوْمَ.
فَقُلْتُ: يَابْنَ
رَسُولِ اللَهِ! مَا أَعْجَبَ هَذَا، تُؤْخَذُ حَسَنَاتُ أَعْدَا´ئِكُمْ فَتُرَدُّ
عَلَي شِيعَتِكُمْ؛ وَ تُؤْخَذُ سَيِّئَاتُ مُحِبِّيكُمْ فَتُرَدُّ عَلَي
مُبْغِضِيكُمْ؟!
قَالَ: إي وَ
اللَهِ الَّذِي لاَ إلَهَ إلاَّ هُوَ، فَالِقُ الْحَبَّةِ وَ بَارِي‌ُ النَّسَمَةِ
وَ فَاطِرُ الاْرْضِ وَ السَّمَآءِ؛ مَا أَخْبَرْتُكَ إلاَّ بِالْحَقِّ، وَ مَا
أَنْبَأْتُكَ إلاَّ الصِّدْقَ، وَ مَا ظَلَمَهُمُ اللَهُ، وَ مَا اللَهُ بِظَلاَّمٍ
لِلْعَبِيدِ. وَ إنَّ مَا أَخْبَرْتُكَ لَمَوْجُودٌ فِي الْقُرْءَانِ كُلَّهُ.
قُلْتُ: هَذَا
بِعَيْنِهِ يُوجَدُ فِي الْقُرْءَانِ؟
قَالَ: نَعَمْ
يُوجَدُ فِي أَكْثَرَ مِنْ ثَلاَثِينَ مَوْضِعًا فِي الْقُرْءَانِ ـالحديث. [96]
حضرت باقر عليه
السّلام فرمودند: «اي إبراهيم بگو ببينم وقتيكه خورشيد طلوع ميكند و شعاع
خود را در شهرها ميفرستد و آن شعاع در آنجا ظاهر ميشود، آيا آن شعاع از خورشيد
جداست؟
ابراهيم لَيثي
ميگويد: عرض كردم: بله در حال طلوع، شعاع از خورشيد جداست.
حضرت فرمودند:
مگر وقتيكه قرص خورشيد در زير افق پنهان شده و غروب ميكند، آن شعاع به آن
متّصل نمي‌شود؟ و آن شعاع با او نميرود؟
إبراهيم گويد:
عرض كردم: بله.
حضرت فرمودند:
همينطور و بر اين اساس هر موجودي به سنخ خود و جوهر خود و اصل خود بر ميگردد؛
و چون قيامت برپاگردد، خداوند سنخيّت شخص ناصب و معاند و طينتِ او را با جميع
گناهان و بارهاي گرانش از مؤمن بيرون كشيده و همه را به شخص ناصب و معاند
مي‌پيوندد و به او ملحق ميكند؛ و سنخيّت و طينت شخص مؤمن را با جميع حسنات
و كارهاي ستودة او و تمام ابواب خيراتي كه داشته و اجتهادي كه نموده، از
شخص ناصب و معاند بيرون كشيده و همه را به شخص مؤمن ميرساند.
اي إبراهيم! آيا
تو در اين كار ظلم و ستمي مي‌بيني؟
إبراهيم گويد:
عرض كردم: نه، اي فرزند رسول خدا!
حضرت فرمودند:
سوگند به پروردگار كه اينست حكم قاطع، و قضاء فاصل، و عدل روشن و آشكارا؛
خداوند فعلش حقّ است و عيبي در آن نيست كه مورد مؤاخذه و سؤال واقع شود،
به خلاف مردم كه مورد سؤال و مؤاخذه واقع ميگردند.
اي إبراهيم! حقّ
از جانب پروردگار به تو رسيد؛ ديگر از شكّ كنندگان نباش، اين حكم ملكوت است
كه بدين قسم اجرا ميشود.
إبراهيم ميگويد:
عرض كردم: يابن رسول الله! حكم ملكوت چيست؟
حضرت فرمودند:
حكم خدا و پيامبرانش، و داستان خضر و موسي عليهما السّلام در وقتيكه خضر با
موسي مصاحبت نموده و به او گفت: ابداً تو تمكّن مصاحبت با من را نداري و
چگونه ميتواني شكيبائي بورزي در امري كه در آن خُبرويّت و اطّلاع نداري؟
اي إبراهيم!
خوب بفهم و فكر كن كه چگونه موسي بر خضر ايراد كرد و كارهاي او را به زشتي
نسبت داد و ناروا گرفت، تا جائيكه حضرت خضر به او گفت: اي موسي! من از
پيش خود دست به چنين كارهائي نزدم؛ و به امر پروردگار خود بجاي آوردم.
واي بر تو اي
إبراهيم! اين است قرآني كه تلاوت ميشود و خبرهائي است كه از جانب خدا
آمده است؛ كسي كه يك حرف از قرآن را ردّ كند، كافر شده و به خداي شرك
آورده و او را ردّ كرده است.
إبراهيم ميگويد:
من چهل سال بود كه اين آيات قرآن را در بارة حضرت موسي و خضر مي‌خواندم،
و گوئي كه اصلاً نفهميده بودم مگر در آن روز كه حضرت فرمود.
عرض كردم: اي
پسر رسول خدا! چه بسيار عجيب است اين نيكي‌هاي دشمنان شما را ميگيرند و به
شيعيان شما ميرسانند، و بديها و زشتي‌هاي دوستان شما را بگيرند و به دشمنان
شما برسانند؟!
حضرت فرمودند:
آري سوگند به آن خدائي كه معبودي جز او نيست، آن خدائي كه دانه را
مي‌شكافد و جان را مي‌آفريند و آسمان‌ها و زمين را بوجود مي‌آورد؛ من تو را
آگاه نكردم مگر به اساس حقّ، و خبر ندادم به تو مگر به صدق و راستي، و
خداوند ابداً ظلم نمي‌كند و نسبت به بندگان خود داعية ستم ندارد. و اين
مطالبي كه به تو خبر دادم تماماً در قرآن موجود است.
إبراهيم گويد:
عرض كردم: آيا اين مطلب نيز بعينه در قرآن آمده است؟ حضرت فرمودند: آري،
در بيشتر از سي مورد در قرآن آمده است ـ تا آخر حديث.»
در اخبار بسياري
وارد شده است كه مؤمن كه در دلش غِلّ و غِشّي نيست انكار ندارد، متظاهر به
ريا نيست، و اگر در هر موضوعي حقّ را ادراك كند به انكار نمي‌پردازد و اعمال
نيكو كه از دستش برآيد انجام ميدهد؛ اگر احياناً غفلتي از او سر زده و گناهي
كرده باشد، خداوند در دنيا به او گوشمالي ميدهد به بعضي از گرفتاري‌هاي
دنيويّه، مانند مرض و قرض و فقر و امثال اينها. و بدين واسطه گناه او را
ميريزد و او را پاك ميكند، هر تبي كه بندة مؤمن كند كفّارة گناه اوست.
پاورقي
[82]
«فروع كافي» كتاب الجنآئز، بابُ أنّ المؤمنَ لايَكرهُ عَلي قبضِ
روحِه،طبع سنگي، جلد اوّل، ص 35 و 36؛ و طبع حيدري، جلد سوّم، ص 127 و
128
[83]
«بحار الانوار» طبع آخوندي، جلد 6، ص 177 و 178
[84]
«إرشاد» مفيد، ص 251؛ و «لُهوف» ص 71؛ و مقتل سيّد الشّهداء سيّد
عبدالرّزّاق مقرّم، ص 239؛ و در «لهوف» اين نيم بيت را اضافه ميكند:
ما أقْرَبَ
الْوَعْدَ مِنَ الرَّحيلِ
[85]
«مقتل مُقرّم» ص 289؛ و از مقتل «عوالم» ص 88 نقل ميكند كه حضرت
دربارة او دعا كردند:
اللهُمَّ
بَيِّضْ وَجْهَهُ وَ طَيِّبْ ريحَهُ وَ احْشُرْهُ مَعَ مُحَمَّدٍ صَلَّي
اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ وَ عَرِّفْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ ءَالِ مُحَمَّدٍ
صَلَّي اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ؛ فَكانَ مَنْ يَمُرُّ بِالْمَعْرِكَةِ
يَشُمُّ مِنْهُ را´ئِحَةً طَيِّبَةً أذْكَي مِنَ الْمِسْكِ.
[86]
آية 30، از سورة 41: فصّلت
[87]
«ديوان فروغي بسطامي» ص 20 و 21
[88]
مطالب گفته شده در روز دهم ماه مبارك رمضان.
[89]
صدر آية 43، از سورة 7: الاعراف
[90]
آية 47، از سورة 15: الحجر
[91]
«مثنوي» طبع ميرزا محمودي، دفتر ششم، ص 619
[92]
همان مصدر، دفتر دوّم، ص 106
[93]
آية 55، از سورة 54: القمر
[94]
صدر آية 98، از سورة 11: هود؛ و مفادش آن است كه فرعون در روز قيامت
در جلو حركت ميكند و پيروان او در عقب او، و همه را داخل آتش ميكند.
[95]
آية 37، از سورة 8: الانفال
[96]
«عِلل الشّرآئع» طبع مطبعة حيدريّه‌ـ نجف (سنة 1385 ) باب 385 نَوادر
العلل، روايت 81، ص 606 تا ص 610
و سند روايت
اين است: صدوق از پدرش از سَعد بن عبدالله از محمّد بن أحمد از أحمد بن
محمّد سيّاريّ از محمّد بن عبدالله بن مهران كوفيّ از حنان بن سَدير از
پدرش از أبوإسحق إبراهيم لَيثيّ از حضرت امام محمّد باقر عليه‌السّلام.
