جـلسه 13

قدرت نفس در وجود انسان

خداوند تبارك و تعالى مى‏فرمايد :

« وَمَا تَأْتِيهِم مِنْ ايَةٍ مِنْ ايَاتِ رَبِّهِمْ إِلاَّ كَانُوا عَنْهَا مُعْرِضِينَ »¹ .

نَفْس يكى از مهم‏ترين قدرت‏ها در وجود انسان است كه تمام برنامه‏هاى وجود انسان در سيطره او قرار دارد، حتى اوست كه اگر از او مواظبت شود، ميدان براى فعاليّت عقل هم باز خواهد ماند و اگر چهره ظالمانه پيدا كند و به تعبير قرآن كريم دچار هوا شود، عقل را هم از فعاليّت خواهد انداخت.

به تعبير قرآن مسئله اعراض از حق يا غفلت از حق باز به اين دليل است كه نفس سايه تاريك خطرناكى را به روى چهره عقل مى‏اندازد و عقل از تماشاى عاقبت مسائل محروم مى‏شود. نفس حالت اِعراض و غفلت مى‏گيرد، هر راهى را كه انسان به روى نفس باز كند و نفس را در آن راه قرار دهد، نفس همه موجوديت انسان را دنبال خودش مى‏برد.

اگر حركت در اين راه حركت مثبتى باشد، راه هم صراط مستقيم باشد تنها كارى كه عقل در اين حركت مى‏كند، كار چراغى است كه شب به دست يك ساير و سالك انجام مى‏دهد. عمده كارى را كه ما در چهره نبوت و امامت و رهبرى صحيح مى‏توانيم تماشا كنيم و اگر در راه غير خدا قرار بگيرد كه خدا از اين راه به راه شيطان و راه ضلالت تعبير مى‏كند، همه چيز وجود انسان را نفس با كشش پرقدرتى كه دارد با خودش مى‏برد. اين طور نيست كه وقتى در راه غلط بيفتد، عضوى را به نفع انسان جا بگذارد، چون اعضا و جوارح، برون و درون ما نسبت به نفس، نسبت سايه به شعاع به خورشيد است و نسبت سايه به صاحب سايه است، سايه كسى كه روى زمين افتاده و حركت مى‏كند، هيچ گاه يك قطعه‏اش را نمى‏گذارد، بقيّه‏اش را ببرد، همه سايه دنبال صاحب سايه حركت مى‏كند. خورشيد هم به هر طرف حركت كند، شعاعش را دنبال خودش مى‏برد، هيچ چيزى را باقى نمى‏گذارد.

اين طور نيست كه وقتى شب شود، خورشيد دلش بسوزد و بگويد كه يك ذرّه نورم را بگذارم بماند، همه را مى‏برد، چون همه نور با وجود او متحد است. اعضا و جوارح هم با نفس متّحد هستند، چون نفس جان اعضا و جوارح است و كارفرما و قوّه اصلى است، راننده است، اين بدن و اعضا و جوارح سرنشينان نيروى او هستند.

قرآن بيشتر به نفس عنايت دارد تا عقل

قرآن مجيد نسبت به مسئله نفس فوق‏العاده عنايت به خرج داده است. خيلى نمى‏گويد مردم به عقلشان برسند، مردم بالاخره در حدّ لازم در مسير زندگى به معلوماتى دست پيدا مى‏كنند، البته تنها غذاى مناسب عقل انسان علم است، علم هم اين گونه نيست كه همه مردم عالَم نسبت به فرا گرفتن آن حوصله وسيع داشته باشند، علمى هم هست كه واجب عينى است. يك مقدار علم حلال و حرام و علم عقايد است. عقايد هم لازم نيست كه تفصيلى باشد. هيچ فقيهى حكم نداده كه علم عقايد بايد تفصيلى باشد، به من واجب باشد، از اول مردن تا تقسيم مردم به بهشت و جهنّم تمام جزئيات و ريزه‏كارى‏هايش را بفهمم، بلكه كافى است كه از طريق قرآن اعتقاد داشته باشم كه بعد از اين دنيا جهانى برپا مى‏شود، بدكار عقاب دارد، نيكوكار اجر دارد. همين مقدار در مسئله معاد كافى است. اكثريت فقيهان هم به اين مسئله حكم داده‏اند.

يا اگر كسى بداند كه عالَم خدا دارد، صاحب و مالك دارد و مالك عالَم هم كامل است و از انسان تكليف مى‏خواهد، تكليف را هم در حدّ خودش بداند، كافى است، اما در مسئله نَفْس اگر كسى عقلش را به طور كامل تغذيه نكند، چهل سال درس نخواند، همه معلوماتش ولو معلوماتى كه واجب عينى است، ده روز كسب كند، اين معلوم نيست كه در روز قيامت مورد سؤال قرار بگيرد كه چرا چهل سال در آن حدّى كه براى تو توحيد لازم است معلومات كسب نكردى، البته توحيد عاميانه، در آن حدّى كه بايد به نبوت آگاهى پيدا كند كه 124 هزار سالم آگاه معلم ما هستند، بر ما واجب است از اين معلم‏ها پيروى كنيم، روزى هم به نام روز قيامت حتما برپا مى‏شود اگر من تفصيلاً اين مسائل را ندانم، عيبى ندارد.

اگر كسى براى رسيدن به حق بيست سال وقتش را صرف معلومات فلسفىِ عالَم نكند، در قيامت با او كار ندارند، اما با كافر كار دارند، با مشرك كار دارند، با منافق كار دارند، كسى كه پى برده كه عالَم صاحب دارد و از او تكليف مى‏خواهد، بس است. تغذيه عقل به مقدار واجب عينى در علم دين كافى است، در علوم ديگر نيز، اگر كسى هر علم خوبى را انتخاب كرد، عيبى ندارد، يكى مى‏خواهد دكتر شود، يكى مى‏خواهد بنّا شود، يكى مى‏خواهد جرّاح شود، يكى مى‏خواهد استاد دانشگاه شود، فقدان هيچ كدام از اينها در انسان مسئوليت آخرتى ندارد.

كسى كه شغلش دست‏فروشى است، بيشتر از اين هم ميل به دنيا ندارد و به تعبير پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله فقط در حدّ حفظ آبرو درآمد دارد، دستش پيش كسى دراز نيست، اين طور نيست كه قيامت گريبانش را بگيرند و بپرسند كه شما چرا استاد نشدى كه درآمد زيادترى داشته باشى، نه، كارى در اين زمينه با او ندارند.

اما قرآن مجيد مى‏گويد: نفس‏تان را ناقص به عالَم بعد منتقل نكنيد كه اگر آن را ناقص بياوريد، كار زيادى با شما خواهند داشت. هر كسى هم كه مى‏خواهى باش، مرد يا زن، سياه يا سپيد، شهرى يا دهاتى، مرجع تقليد يا رئيس جمهور، وكيل يا وزير، تمام اينها دمِ مردن از وجود آدم سلب مى‏شود، اينها به باد رفتنى است، عناوين تا لبِ گور با انسان هستند، توانگرى نه به مال است، نه به جاه، نه به مقام، نه به رياست و نه به عنوان، نزد اهل كمال مال و همه عناوين دنيايى تا لبِ گور است .

حبس در عناوين نشويم

الان در بهشت زهرا رئيس جمهور محبوب عالى‏قدر داريم، نخست وزير دانشمند داريم، رئيس ديوان عالى كشور، مثل مرحوم بهشتى داريم، وزير و وكيل داريم، 72 قدرت‏دار داريم كه وقتى زنده بودند، در رأس اهرم‏هاى قدرتى مملكت بودند، فقير گمنام هم داريم كه وقتى در تهران مُرد يك نفر نبود كه جنازه‏اش را بردارد، كارگران شهردارى آمدند، جنازه را برداشتند و دفن كردند.

از رئيس جمهورى كه در بهشت زهرا خوابيده تا اين كارگر گمنام هر دو پيراهنى كه از اين جا بردند، يكسان بود، نه او در آن جا رئيس جمهور است و نه اين كارگر عنوان كارگرى دارد. هر دو با خدا كه روبه‏رو شدند خدا به هر دو گفت: پرونده عملى‏تان چيست؟ چه آورده‏ايد؟ كسى نمى‏پرسد كه در آن جا چه كاره آمدى؟ چه كاره آمدى؟ اصلاً بحثش نيست، عناوين را دور بريزيم ؛ يعنى حبس در عناوين نشويم، اسير در عناوين نشويم، به بغل دستى‏ات نگو من فرماندهى عالى سپاه هستم، اين شرك است ؛ يعنى يك موجودى در عالَم داريم به نام خدا، يكى هم من. تو كه هستى؟ اگر تو هم مطرح بودى، ديگر كلمه طيّبه «لا إله الاّ اللّه‏» غلط بود، ولى «لا إله الاّ اللّه‏» درست است، چون «لا إله الاّ اللّه‏» درست است، پس عنوان تو نادرست است، تو ادّعاى بيخودى مى‏كنى. تو نيستى تا عنوانت باشد، اصلاً خودت هم وجود ندارى. قيام تو به قيّوميّت اوست، حيات تو به حىّ بودن اوست، علم تو به علم اوست، ايمان تو به بودن اوست. اصلاً خودت وجود ندارى چه برسد به عناوينت، تا با آن پُز بدهى و قيافه بگيرى. از «من» گفتنت، حتما بوى شرك مى‏آيد ؛ يعنى يكى خدا يكى هم من، پس هر چه «لا إله الاّ اللّه‏» مى‏گويى، دروغ است، كسى «لا إله الاّ اللّه‏» را راست مى‏گويد كه هيچ شأنى جز خدا در عالَم قائل نباشد :

كه يكى هست و هيچ نيست جز او

وحده لا إله الاّ هو3

خداوند همه جا حىّ و حاضر است

« كُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَةُ الْمَوْتِ »⁵.هر كسى مرگ را مى‏چشد .

اميرالمؤمنين مى‏فرمايد: مرگ را همين الآن همه شما چشيده‏ايد، منتظر نباشيد كه مرگ را بچشيد، همين الان ميّت هستيد: «مَولاىَ يا مَولاىَ، أنتَ الحَىُّ وَأنا المَيِّتُ»⁶ ؛ همين الآن مُردم، اظهار وجود در مقابل وجود مقدّس او، مگر او را در اين عالَم غايب ديديم، مگر عالَم را از او خلوت ديديم، مگر جاى خلوتى را پيدا كرديم كه او نباشد تا شروع به عرض اندام كردن كنيم كه بله، ما هم هستيم، چنين مقامى هم داريم. اگر تكان هم بخورى، به خاطر مقامى كه دارم، زير و رويت مى‏كنم. آن گاه اول ظهر هم مى‏روى، نماز مى‏خوانى، تو قبل از نماز صد اسبه عليه مولا تاخته‏اى، معامله تو با بندگان خدا معامله خوبى نبوده است. كاسبى كه در مغازه‏اش مظلوم محتاجى مى‏آيد كه عرق جبينش را تبديل به يك تومان پول كرده و جنسى را مى‏خواهد، جنس را پنهان كرده تا چند برابر به دوستانش بفروشد، به اين غريبه نمى‏دهد، وقتى مى‏گويد، ندارم، حضرت سيّدالشهداء عليه السلام مى‏فرمايند: هر چند شيعه من باشد، خدا به ملائكه مى‏فرمايد: دروغ‏گو است و از من نيست، چون حضرت در راه به يكى رسيد، پرسيد : حالت چطور است؟ گفت: الحمد للّه‏ خوبم. فرمود: اگر قلبت غلّ و غش و دغلى ندارد، الحمد للّه‏ گفتن تو راست است، اگر قلبت خراب و نجس و ناپاك است، همين الحمدللهى كه گفتى، خداوند فرمود: دروغ گفت، ندارد، اما مى‏گويد الحمد للّه‏ دارم. كسى كه به سوى او حركت مى‏كند، كمى با عباد خدا مدارا مى‏كند، به عباد خدا احترام مى‏گذارد، مسلمان مظلوم را خوب تحويل مى‏گيرد، چنان به زير دستش مى‏رسد كه حساب ندارد، چون براى خودش خوديّتى قائل نيست، اما كسى كه نسبت به مردم حالت دفعى دارد، پنجاه سال بعد واقعيّتش نشان مى‏دهد كه مى‏گويد : يكى خدا يكى هم من، پنجاه سال هم هست خيال مى‏كند موحد است، ولى غرق در شرك است. توحيد مسئله فوق‏العاده‏اى است.

توحيد خيالى

چه كسى روى به توحيد واقعى داده است؟ بيشتر نفس‏ها اعراض از توحيد دارند. اين توحيد هم توحيد خيالى است كه پنجاه، شصت سال خيال مى‏كردم با خدا هستم، حالا كه مرگم مى‏رسد مى‏خواهم منتقل شوم، تازه آن جا مى‏بينم از اصل تا حالا با خدا نبوده‏ام، بلكه با خودم بوده‏ام. حال كه خوديّت خودم دارد به فنا مى‏رود، خوديّتى هم كه براى خودم فرض مى‏كردم اين بدن بود كه چه قدر زحمت كشيدم جمعش كردم. حالا مرا در قبر مى‏گذارند، حالت جمعم را تبديل به تفريق مى‏كنند. كرم‏ها ابتدا گوشت‏هايم را مى‏خورند، بعد چشمم را درمى‏آورند، بعد لاله‏هاى گوشم را مى‏خورند، بعد موى سرم مى‏ريزد، جمجمه‏ام از اين اعضا و جوارح عارى مى‏شود، زبانم مى‏پوسد، شكمم باد مى‏كند و باز مى‏شود، چنان در قبر مرا تفريقم مى‏كند تا معلوم شود كه آن خوديّتى را هم كه خيال مى‏كردم قلاّبى بوده، نبوده است.

واى به حال آن وقتى كه انسان اين چنين گرفتار خدعه نفس شود و نفس اين گونه كلاه سر انسان بگذارد. هِى نهيب بزند هستى و بعد معلوم شود كه نبودم، كلاه سرم بگذارد كه تو اهل توحيد هستى، راحت باش، بعد معلوم شود كه اهل شرك هستم. پيغمبر مى‏فرمود: اين قدر خطّ كثيف شرك گاهى در وجود انسان نخ دوانيدنش ناپيدا و ضعيف است كه از ردّ پاى مورچه روى سنگ سياه در شب تاريك گم‏تر است. انسان خيال مى‏كند موحّدِ موحّد است، پاكِ پاك است.

راه خدا معلم مى‏خواهد

زين العابدين مى‏فرمايد: پس خودتان مسير را نرويد، يك معلّم داشته باشيد، دائم بپرسيد، بگذاريد آگاهان شما را بِبَرَند، خودتان نرويد:

طىّ اين مرحله بى همرهى خضر مكن

ظلمات است بترس از خطر گمراهى7

ظلمات است، مى‏بينى كه تاريكِ تاريك است، از خطر گمراهى بترس. بنابراين، بايد از سالك راه پرسيد :

اى نسيم سحر آرامگه يار كجاست

منزل آن مه عاشق‏كش عيّار كجاست8

زندگى جدّا شب تاريك است. لقمان به پسرش مى‏گفت: «بُنَىَّ، الدُّنيا بَحْرٌ عَميقٌ قَدْ غَرَقَ فيها عالَمٌ كَثيرٌ»⁹ ؛ عزيز دلم! ميان يك دريا زندگى مى‏كنى، عالم‏ها در اين دريا غرق شده‏اند، كشتى لازم دارى، بى‏كشتى هر چه هم كه دارى، گول خودت را نخور، حركت نكن، درياى خطرناكى است : «إنَّ الحُسَينَ مِصباحُ الهُدى وَسَفينَةُ النَّجاةِ»¹⁰ با كشتى برو.

شب تاريك و ره وادى ايمن در پيش. هدف كه معلوم است، هدف خداست. قرآن مجيد مى‏گويد اگر ذات كافر را هم بشكافيم، خودش نمى‏داند، ولى اگر ذاتش را بشكافيم آن عمقِ عمقِ عمقش فرياد مى‏زند كه خدا كجاست، ولى چون دست به دامن معلم نزده، راه را گم كرده است و بيراهه مى‏رود. امير المؤمنين مى‏فرمايد :

«رَحِمَ اللّه‏ُ امْرَءا سَمِعَ حُكْما فَوَعى، وأَخَذَ بِحُجْزَةِ هادٍ فَنَجى» ¹¹ .

دست به دامن مردان خدا بزنيد والاّ هلاك مى‏شويد.

نفس مكّار و كلاهبردار

نفس هم كلاهبردار عجيبى است، مكّارتر از نفس در عالَم نيست. پيغمبر مى‏فرمود : دزدترين دزدها در عالَم نفس است، همه وجودت را مى‏دزدد، ولى نَفْس نمى‏گذارد بفهمى، خيال مى‏كنى دارى، عصمت تو را با شهوت مى‏دزدد. ما همه از مادر كه متولد شديم، مقام عصمت داشتيم، درست است كه الان توبه كرديم، اما اگر پرده را بلند كند، خودمان را به خودمان نشان دهد، عين يك چينى مى‏مانيم كه هزار دفعه شكسته و مُدام بند خورده است. فرق ما الان با انبيا و ائمّه همين است. اگر پرده را كنار بزنند، آنها را نشان دهند، مانند چينى تمام عيار سالم هستند، اما اگر ما را به خودمان نشان دهند، همه جاى ما بند خورده است، لذا بيشتر از اين نگذاريم بشكنيم و بند بخوريم، چراكه اگر اين دفعه بشكنيم، همه جوره مى‏شكند. قرآن مى‏گويد: ديگر به جايى مى‏رسد كه قابل بند زدن نيست:

« بَلَى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ »¹² ؛

[ نه چنين است كه مى‏گوييد ] بلكه كسانى كه مرتكب گناه شدند وآثار گناه ، سراسر وجودشان را فرا گرفت ، آنان اهل آتشند و در آن جاودانه‏اند .

نفس بسيار خطرناك است، كلاهبردار، مكّار و خدعه‏گر عجيبى است. بسيار بايد مواظب نفس بود.

بيان حالات نفس در قرآن

قرآن مجيد مى‏گويد: يك حال نفس حال تسويل است كه يكى از خطرناك‏ترين حالاتش است. نفس حالاتى دارد، قرآن همه حالاتش را شمرده يك حالتى دارد به عنوان امّاره كه قرآن در سوره «قيامة» از آن ياد مى‏كند. حالت ديگر آن، حالت تسويل است كه در سوره «يوسف» از آن ياد مى‏كند. حالت ديگر، حالت اعراض است كه در سوره مباركه «يسآ» به آن مى‏پردازد. حالت ديگر، حالت خدعه و مكر و شيطنت است كه در بيشتر سوره‏هاى قرآن به آن پرداخته شده است. حالت بعد، حالت عناد است كه در آيات متعدّدى از آن ياد مى‏كند. حالت ديگر، حالت اعتداست كه از خطرناك‏ترين حالات نفس است و در قرآن آمده است.

مراقبت و مواظبت از نفس

برادران و خواهران! ما با اين جثّه كوچك‏مان در محاصره انواع خطرها هستيم و تا آخر عمر هم همين طور است. ما چه قدر بايد در زندگى مواظب خود باشيم تا اين خطرها به نفس نچسبند، هر خطرى هم كه به نفس بخورد، زخمش به زودى خوب شدنى نيست. چه زمانى به ما گفتند كه نگاه كردن به نامحرم حرام است، زمانى كه دستمان در دست مادرانمان بود، ما را به اين مجالس مى‏آوردند، يادتان مى‏آيد كه بچّه كوچكى بوديم، آن پيرمرد روى منبر گريه مى‏كرد و مى‏گفت:

« قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ »¹³.به مردان مؤمن بگو : چشمان خود را [ از آنچه حرام است مانند ديدن زنان نامحرم و عورت ديگران ] فرو بندند .

حبيب من! به مردم مؤمن بگو چشم از نامحرم بپوشيد. يادتان است بچه بوديم در اين مجالس شنيديم كه امير المؤمنين عليه السلام فرموده است :

«النَّظَرُ شُعْبَةٌ مِنَ الزِّنا» ؛

نگاه كردن رشته‏اى از زنا كردن است.

چند سال است كه به ما گفته‏اند نگاه به نامحرم حرام است؟ ببينيم هر كدام چند ساله هستيم. بعضى‏ها چهل سال است كه شنيده‏اند، مرتب هم شنيده‏اند، بعضى‏ها پنجاه سال است، بعضى‏ها هم شصت سال. هم چنين شنيده‏اند كه گناه بسيار بدى است، اما چرا باز هم نگاه مى‏كنيم؟ به اين دليل كه زخمى كه به نفس خورده، معالجه‏اش آسان نيست. بنابراين، از ابتدا نگذاريم كه نفس زخم بخورد، اين زخم، زخمِ بدن نيست كه سى يا چهل روزه خوب شود. نمى‏توان يك دفعه اين همه زخم را خوب كرد. به خدا مى‏توان با يك لحظه تصميم اين كار را انجام داد ؛ يعنى اگر كسى الآن سر تا به پاى نفسش زخم داشته باشد، همين الآن مى‏تواند زخم‏ها را خوب كند.

مگر حرّ بن يزيد چه قدر طول كشيد كه توانست زخم‏هايش را خوب كند؟ از ميدان تا خيمه، يك وجودى بود تمام اعراض را داشت، همين وجود كارى كرد كه تمام توبه را ايجاد كرد، واقعا همه موجوديّتش را از شيطان و خود برگرداند و چند قدم آمد و صدا زد : «يا أبا عَبدِاللّه‏ِ! هَل لى مِنْ توبة»¹⁴ بيايم، قبول هستم؟ امام فرمودند: وقتى كه از ميدان قصد كردى بيايى پيش ما همان جا همه زخم‏هايت را خوب كردم، يك چرخش 180 درجه، يك توبه واقعى، يك يا حسين راست، يك يا اللّه‏ واقعى .

شب تاريك و ره وادى ايمن در پيش

آتش طور كجاست وعده ديدار كجاست

مولا جان! ما چگونه مى‏توانيم با تو ملاقات كنيم، چگونه مى‏توانيم به تو برسيم، اين همه كه آمديم رخسارى هم تو از طريق دل و قلب ما به ما نشان بده :

هر كه آمد به جهان نقش خرابى دارد	در خرابات بگوييد كه هشيار كجاست
هر سر موى مرابا تو هزاران كار است	ما كجاييم و ملامت‏گر بى‏كار كجاست
باز پرسيد كه گيسوى شكن در شكنش	كين دل سر شده گم گشته گرفتار كجاست
ساقى و مطرب و مى جمله مهيّاست ولى	عيش بى‏يار مهيّا نشود يار كجاست15

خورشيد هست، زمين هست، آب و هوا هست، مواد غذايى هست، خودم هم سالم هستم، جوان هستم :

اصرار بر مواظبت از نفس در روايات

اين قدر كه اصرار دارد مواظب نفس باشيم، اصرار دارد كه :

«حاسِبُوا أنفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحاسَبُوا»¹⁷ ؛

اصرار دارد كه :

«تَأدَّبُوا بِآدابِ الرُّوحانِيّينَ» ؛

«تَخَلَّقوا بِأخلاقِ اللّه‏ِ» ؛

اصرار دارد كه :

«إنَّما بُعِثْتُ لاِءُتَمِّمَ مَكارِمَ الأخلاقِ»¹⁸ ؛

نسبت به هيچ چيز اصرار ندارد. نفس را بايد تصفيه كرد، بايد پاك كرد، اما چگونه؟ فعلاً اولين قدمش را الان بحث مى‏كنيم. اين هم تازه قدم ظاهرى است، نه عمقى، اما تا اين قدم را برنداريم، به عمق برنامه نخواهيم رسيد. نمى‏توان بدون اين قدم به قدم دوم رسيد، بايد قدم به قدم طى مرحله كرد.

مراحل رسيدن به محبوب و معشوق

قدم اول كه تمام انبيا، امامان و عرفاى بزرگ قابل قبول راهنمايى مى‏كنند اين است كه فقه را هر كسى برابر با تكليفش به اجرا بگذارد، فقهى را كه در دو قسمت است : يكى در قسمت عبادات و ديگر در قسمت معاملات.

در قسمت عبادات واجبات را بجا بياور، محرّمات را ترك كن. در قسمت معاملات هم رابطه دنيايى‏ات فقط با مال حلال باشد، با مال حرام هم به كلّى قطع رابطه كن. اين قدم اول است ؛ يعنى اين قدم را هر كسى بردارد تازه به او مى‏گويند كه آماده قبول شدن يار شده است و حالا در را باز مى‏كنند والاّ منهاى اين حرف‏ها انسان بيرون بيرون است، در بيابان است، نه در باغ و گلزار و گلستان، دور است، سرگردان و حيرت‏زده است، به هيچ نحوى هم آرام نمى‏شود. مى‏گويد: خانه مى‏خرم راحت مى‏شوم، مى‏خرد، اما راحت نمى‏شود ؛ زن مى‏گيرم راحت مى‏شوم، مى‏گيرد، اما راحت نمى‏شود ؛ بچه‏دار مى‏شوم، راحت مى‏شوم، بچه‏دار مى‏شود، اما راحت نمى‏شود ؛ مغازه مى‏گيرم، راحت مى‏شوم، مغازه مى‏گيرد، اما راحت نمى‏شود، يك زمان مى‏بينى چشمش را باز مى‏كند، خانه دارد، ماشين دارد، زن و بچه دارد، عروس و داماد دارد، محاسن سفيد نزديك مرگ است اما آرام نشده، اين هنوز در بيابان زندگى مى‏كند، هيچ چيزى گيرش نيامده، راه را هنوز پيدا نكرده، محرّمات را ترك كند، نگوييد نمى‏توانيم، هر كسى بگويد نمى‏توانم دروغ است، چون هر چه را كه انسان نتواند خدا به او تكليف نمى‏كند، كسى نگويد كه نمى‏توانم جلوى شهوت خودم را بگيرم، اگر نمى‏توانستى خدا نمى‏فرمود:

« وَ لْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لاَ يَجِدُونَ نِكَاحاً »¹⁹.و كسانى كه [ وسيله ] ازدواجى نمى‏يابند بايد پاكدامنى پيشه كنند تا خدا آنان را از فضل خود توانگرشان سازد .

جوانى كه دستش به زن گرفتن نمى‏رسد، وقتى كه پاى شهوت حرام مى‏آيد، «وَ لْيَسْتَعْفِفِ» عفّت نفسش را حفظ كند، اگر نمى‏توانستى كه مولايت دعوتت نمى‏كرد، مى‏توانى كه دعوتت كرده، شيشه عصمتت را نشكن، نفس را زخمى نكن، امروز از گناه لذت مى‏برى، اما وقتى ديگر نتوانى گناه كنى، گوشه اتاق در رختخواب كه افتادى مُدام ياد گذشته مى‏افتى، مُدام دست به دست مى‏زنى، مدام به سرت مى‏زنى، مدام بچه داخل اتاق مى‏آيد و مى‏گويد: باباى پير من چرا گريه مى‏كنى؟ انسان نمى‏تواند دردش را بگويد كه درد جدايى است، اگر نمى‏شد كه محبوبت نمى‏گفت. اين امر «وَ لْيَسْتَعْفِفِ» به جوان‏ها دعوت محبوب و معشوق است. به كاسب هم همين طور، مى‏تواند مال حرام نخورد، به اين دليل محبوب مى‏گويد:

« وَلاَ تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ »²⁰.و اموالتان را در ميان خود به باطل و ناحق مخوريد .

هزار نكته باريك‏تر ز مو اين جاست. اين اولين قدم است.

چهار برنامه را بايد اجرا كرد : اداى واجبات، ترك محرّمات، خوردن حلال، بريدن از حرام. كل اين چهار برنامه تنها يك قدم است، آن هم قدمى ظاهرى، تو اين قدم را بردار، بعد ببين چه مى‏بينى. به خدا ببين چه مى‏بينى. از امشب به پروردگار بگو مى‏خواهم اين قدم را بردارم، هنوز برنداشته‏اى، صبح نشده همين امشب ببين چه مى‏بينى، اگر نديدى فردا شب حرام است به اين جا بيايى، مى‏آيى چه كار، بى‏خودى وقتت را تلف مى‏كنى، فشار به خودت مى‏آورى، نمى‏خوابى اگر انسان در بيابان بايستد و چهار طرفش را نگاه كند، همه خار و خاشاك مى‏بيند، از بيابان بيرون برو و ببين داخل شهر چه خبر است؟

اما نرفته همين امشب ببينيد، ببين حالا كه مى‏روى واقعا تصميم بگير. مى‏روى خانه خوابت نمى‏بَرَد، بچه‏ها بيدار بشوند، ناراحت مى‏شوى مى‏گويى كاش بخوابند، بخوابند تا مرا نبينند، رختخوابت را هم پهن مى‏كنى، مى‏خواهى بخوابى، مى‏بينى رختخواب هيچ جاذبه‏اى ندارد، نمى‏كشد، آن وقت بلند مى‏شوى، به گوشه‏اى مى‏آيى، هيچ چيز نگفته مى‏بينى اشكت مى‏خواهد بريزد، چه شده، مولايت مى‏خواهد با تو مصافحه كند، دستش را دراز كرده تا زير بغل تو را بگيرد، حالت عوض مى‏شود، چشمت عوض مى‏شود، ديگر سحرى كه مى‏خواهى بخورى پنج الى شش لقمه كه خوردى، سير مى‏شوى، بشقاب هم پر است، ولى ديگر ميلت نمى‏كشد، چرا كه ميلت را به جاى ديگر جهت داده‏اند. گم شده پيدا شد، ديگر نوبت اطمينان و آرامش رسيد، ديگر راحتى شروع شد، ديگر مولا نقاب از چهره برداشت، چه حالى پيدا كردى، با اين كه هيچ چيزى نمى‏گويى، اما خودِ پروردگار خبر مى‏دهد، مى‏گويد: بنده من، تو هيچ چيزى نمى‏گويى، امشب كه تصميم تو عوض شده، من از درونت با تو مناجات مى‏كنم، با تو خلوت كرده‏ام، فارسى‏تر بگويم، او كه دل ندارد، ولى دل همه عالَم است، او مى‏گويد: من بسيار دلم براى تو تنگ بود، كجا بودى؟ پيش چه كسى بودى؟ در آغوش چه كسى بودى؟ ديدى هر كجا رفتى، آرام نشدى؟ ديدى؟! آن وقت گوشه خلوت خانه مى‏نشينى و اين شعرها را مى‏خوانى :

ما عاشقان غير از خدا يارى نداريم

با يارى‏اش حاجت به ديّارى نداريم

با هر چه پيش آيد به عالَم شادكاميم	غير غمش بر دوش جان بارى نداريم
نور رُخش تا در دل ما شد پديدار	آيينه ياريم و زنگارى نداريم
عالَم به چشم ما گلستانى است بى‏خار	الاّ غمش بر پاى دل خوارى نداريم
افتاد بارى كار ما با او صد شكر	زين پس دگر با هيچ كس كارى نداريم
بر ما فقيران رحمى اى سلطان كه در دل	هيچ آرزو جز فيض ديدارى نداريم

پى‏نوشتها:‌