جهاد با نفس

شيخ حر عاملى قدس سره
مترجم : على افراسيابى

- ۱۷ -

حديث :
840 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : من تاب قبل موته بسنه قبل الله توبته ثم قال : ان السنه لكثير من تاب قبل موته بشهر قبل الله توبته ثم قال : ان الشهر لكثير ثم قال : من تاب قبل موته بجمعه قبل الله توبته ثم قال : و ان الجمعه لكثير من تاب قبل موته بيوم قبل الله توبته ثم قال : ان يوما لكثير من تاب قبل ان يعاين قبل الله توبته .
ترجمه :
840 - امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه يك سال به مرگش مانده توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود: يك سال زياد است ؛ هر كس يك ماه به مردنش ‍ مانده توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود: يك ماه زياد است ؛ كسى كه يك جمعه به مرگش مانده توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود: يك جمعه زياد است ؛ كسى كه يك روز پيش از مردنش توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود: به راستى كه يك روز هم زياد است ؛ كسى كه پيش از آنكه مرگ را به چشم خود ببيند توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد.
حديث :
841 - عن معاويه بن وهب فى حديث ان رجلا شيخا كان من المخالفين عرض عليه ابن اخيه الولايه عند موته فاقربها و شهق و مات قال : فدخلنا على ابى عبدالله عليه السلام فعرض على بن السرى هذا الكلام على ابى عبدالله عليه السلام فقال : هو رجل من اهل الجنه قال له على بن السرى : انه لم يعرف شيئا من هذا غير ساعته تلك قال : فتريدون منه ماذا؟ قد و الله دخل الجنه .
ترجمه :
841 - معاويه بن وهب در حديثى روايت كند كه : بر پيرمردى از مخالفين در هنگام مرگش توسط پسر برادرش ولايت ائمه عليه السلام عرض شد و آن پيرمرد به ولايت معصومين عليه السلام اقرار نموده و نعره اى بر كشيد و جان داد - راوى گويد: - پس از آن ما بر امام صادق عليه السلام وارد شديم و على بن سرى اين قضيه را به حضرت عرضه داشت . حضرت فرمود: آن پيرمرد مردى از اهل بهشت است . على بن سرى عرض كرد: او كه چيزى از ولايت شما را جز همان ساعت مردنش در نيافته بود (چگونه او از اهل بهشت است ؟) حضرت فرمود: شما از او چه مى خواهيد؟ به خدا سوگند كه او وارد بهشت شد.
حديث :
842 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : لما اعطى الله ابليس ما اعطاه من القوه قال آدم : يا رب سلطت ابليس على ولدى و اجريته منهم مجرى الدم فى العروق و اعطيته ما اعطيته فما لى و لولدى ؟ قال : لك و لولدك السئيه بواحده و الحسنه بعشر امثالها قال : يا رب زدنى قال : التوبه مبسوطه الى ان تبلغ النفس الحلقوم قال : يا رب زدنى قال : اغفر و لاابالى قال : حسبى .
ترجمه :
842 - امام صادق عليه السلام فرمود: زمانى كه خداوند به ابليس آن قدرت را (قدرت اغواگرى و فريب مردم را) بخشيد حضرت آدم عليه السلام عرض كرد: اى پروردگار من ! ابليس را بر فرزندان من مسلط نمودى و همانند خون كه در رگها جريان دارد او را با آنان همراه ساختى و به او آن نيروى آنچنانى را بخشيدى پس براى من و فرزندانم چه گذارده اى ؟ خداوند فرمود: براى تو و فرزندانت مقرر ساخته ام كه يك گناهانتان يك عقوبت داشته باشد ولى يك نيكى شما ده برابر پاداش داده شود. عرض ‍ كرد: اى پروردگار من ! مرا بيش از اين ده . فرمود: (باب ) توبه را براى شما تا زمانى كه جان به گلويتان برسد گسترانده و گشوده ام . عرض كرد: اى پروردگار! مرا بيش از اين ده . فرمود: مى بخشم و مرا باكى نيست . عرض كرد: مرا بس است .
حديث :
843 - محمد بن على بن الحسين عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : من تاب قبل موته بسنه تاب الله عليه ثم قال : و ان شهرا لكثير من تاب قبل موته بساعه تاب الله عليه ثم قال : و ان ساعه لكثير من تاب و قد بلغت نفسه هاهنا و اشار بيده الى حلقه تاب الله عليه .
ترجمه :
843 - امام محمد باقر عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : كسى كه يك سال پيش از مردنش توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود: همانا يك سال زياد است ؛ كسى كه يك ماه به مرگش مانده توبه كند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود: يك ماه هم زياد است ؛ كسى كه يك روز پيش از مرگش توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود: يك روز هم زياد است ؛ كسى كه ساعتى پيش از مرگش توبه كند توبه اش پذيرفته مى گردد، سپس فرمود: يك ساعت هم زياد است ؛ كسى كه توبه كند در حالى كه جانش به اينجا رسيده باشد و با دست مباركش به گلويش اشاره فرمود: خداوند توبه اش را مى پذيرد.
حديث :
844 - و سئل الصادق عليه السلام عن قول الله عزوجل (و ليست التوبه للذين يعلمون السيئات حتى اذا حضر احدهم الموت قال انى تبت الان ) قال عليه السلام : ذاك اذا عاين امر الاخره .
ترجمه :
844 - از امام صادق عليه السلام درباره گفتار خداى عزوجل كه مى فرمايد: (براى آن كسانى كه گناهان را مرتكب مى شوند تا آنجا كه هنگامى كه مرگ يكى از آنان فرا مى رسد مى گويد: اكنون توبه نمودم ، توبه اى در كار نيست - توبه آنان پذيرفته نيست -.) ⁽¹⁷²⁾ پرسيده شد. حضرت فرمود: اين پذيرفته نشدن توبه مربوط به آن هنگامى است كه شخص امر آخرت را به چشم خود مى بيند.
حديث :
845 - عن ابى جعفر عليه السلام فى حديث ان رسول الله صلى الله عليه و آله دعا رجلا من اليهود و هو فى السياق الى الاقرار بالشهادتين فاقربهما و مات فامر الصحابه ان يغسلوه و يكفنوه ثم صلى عليه و قال : الحمد لله الذى انجى بى الويم نسمه من النار.
ترجمه :
845 - امام باقر عليه السلام در حديثى فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله مردى از يهود را كه در حال جان كندن و احتضار بود به سوى اقرار به شهادتين (وحدانيت خدا و رسالت پيامبر) فرا خواند او نيز اقرار نمود و از دنيا رفت پس رسول خدا صلى الله عليه و آله صحابه اش را دستور داد او را غسل داده و كفن كنند سپس خود بر او نماز خوانده و فرمود: حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه امروز به وسيله من موجودى را از آتش دوزخ رهايى بخشيد.
حديث :
846 - عن ابراهيم بن محمد الهمذانى قال قلت لابى الحسن على بن موسى الرضا عليه السلام : لاى عله اغرق الله عزوجل فرعون و قد آمن به و اقر بتوحيده ؟ قال : لانه آمن عند رويه الباس و الايمان عند رويه الباس غير مقبول و ذلك حكم الله تعالى ذكره فى السلف و الخلف قال الله تعالى : (فلما راوا باسنا قالوا آمنا بالله وحده و كفرنا بما كنا به مشركين فلم يك ينفعهم ايمانهم لما راوا باسنا) و قال عزوجل : (يوم ياتى بعض آيات ربك لاينفع نفسا ايمانها لم تكن آمنت من قبل او كسبت فى ايمانها خيرا) (الحديث )
ترجمه :
846 - ابراهيم بن محمد همدانى گويد: به امام على بن موسى الرضا عليه السلام عرض كردم : به چه علتى خداوند عزوجل فرعون را در دريا غرق كرد در حالى كه او به خداوند ايمان آورد و به يگانگى او اقرار نمود؟ حضرت فرمود: زيرا او در هنگام ديدن عذاب الهى ايمان آورد و ايمان آوردن در وقت ديدن عذاب ، پذيرفته نمى شود و اين حكم خداوندى است كه ذكر او در ميان گذشتگان و آيندگان بلند مرتبه است . خداى تعالى مى فرمايد: (پس آنگاه كه عذاب ما را ديدند گفتند: ما به خداوند يگانه ايمان آورديم و به آنچه پيش از اين شرك مى ورزيديم كافر گشتيم ، پس ‍ ايمان آنان به حالشان سودمند نبود چرا كه آنان عذاب ما را به چشم ديدند) ⁽¹⁷³⁾ و خداى عزوجل مى فرمايد: (روزى كه بعضى از نشانه هاى پروردگارت مى آيد در آن روز ايمان كسى كه پيش از آن ايمان نداشته يا در ايمان خود خيرى را كسب نكرده ، به او سودى نمى بخشد.) ⁽¹⁷⁴⁾
حديث :
847 - عن محمد بن ابى عمير قال : قلت لابى الحسن موسى بن جعفر عليه السلام : اخبرنى عن قول الله عزوجل لموسى عليه السلام (اذهبا الى فرعون انه طغى ) فقال عليه السلام اما قوله (فقولا له قولا لينا) الى ان قال : و قد علم الله ان فرعون لايتذكر و لايخشى الا عند رويه الباس الا تسمع الله يقول : (حتى اذا ادركه الغرق قال آمنت انه لا اله الا الذى آمنت به بنوا اسرائيل و انا من المسلمين ) فلم يقبل الله ايمانه و قال : (آلان و قد عصيت قبل و كنت من المفسدين ).
ترجمه :
847 - محمد بن ابى عمير گويد: به امام موسى بن جعفر عليه السلام عرض كردم : مرا درباره گفتار خداى عزوجل آگاه ساز كه خطاب به موسى عليه السلام مى فرمايد: (اى موسى و اى هارون ! بريود به سوى فرعون كه او طغيان و سركشى نموده است ) ⁽¹⁷⁵⁾
(چرا با اينكه خداوند در آيه بعد توصيه مى فرمايد كه با فرعون به نرمى سخن گوييد اما سرانجام وى را در دريا غرق مى سازد؟) حضرت پس از بيان و تفسير آيه بعد فرمود: زيرا خداوند دانست كه فرعون پند نمى پذيرد و خدا ترس نمى گردد مگر زمانى كه عذاب الهى را به چشم خود ببيند آيا نشنيده اى كه خداوند فرموده است : (تا هنگامى كه غرقه شدن او را فرا گرفت گفت : ايمان آوردم كه هيچ معبودى جز آنكه بنى اسرائيل به او ايمان آورده اند نيست و من تسليم اويم ) ⁽¹⁷⁶⁾ پس خداوند ايمانش را نپذيرفت و فرمود: (آيا اكنون ايمان مى آورى در حالى كه پيش از اين عصيانگر و از فساد كنندگان بودى ) ⁽¹⁷⁷⁾
حديث :
848 - عن رسول الله صلى الله عليه و آله فى حديث قال : انى نازلت رب فى امتى فقال لى ان باب التوبه مفتوح حتى ينفخ فى الصور ثم اقبل علينا رسول الله صلى الله عليه و آله فقال : انه من تاب قبل موته بسنه تاب الله عليه ثم قال : و ان السنه لكثير من تاب قبل موته بشهر تاب الله عليه ثم قال : و شهر كثير من تاب قبل موته بجمعه تاب الله عليه ثم قال : و جمعه كثير من تاب قبل ان يموت بيوم تاب الله عليه ثم قال : و يوم كثير من تاب قبل ان يموت بساعه تاب الله عليه ثم قال : و ساعه كثيره من تاب و قد بلغت نفسه هذه و اوما بيده الى حلقه تاب الله عليه .
ترجمه :
848 - رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: من درباره امت خود با پروردگارم رويا رو شدم ، پروردگار به من فرمود: همانا باب توبه تا زمانى كه در صور دميده شود باز گذاشته مى شود - سپس بعد از سخن رسول خدا صلى الله عليه و آله بر ما رو آورد و فرمود: به راستى كه كسى كه يك سال پيش از مرگش توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود: يك سال زياد است ، كسى كه يك ماه قبل از مردنش توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود، يك ماه هم زياد است ، هر كسى كه يك جمعه از مرگش مانده توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود: جمعه هم زياد است ، كسى كه سك روز پيش از مرگش توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود: يك روز هم زياد است ، كسى كه ساعتى به مردنش ‍ مانده توبه كند خداوند توبه اش را مى پذيرد، سپس فرمود: ساعت هم زياد است ، كسى كه توبه كند در حالى جان به گلويش رسيده باشد خداوند توبه اش را قبول مى كند.
94 - باب استحباب الاستغفار فى السحر 
94 - باب استحباب استغفار نمودن در وقت سحر 
حديث :
849 - عن موسى بن جعفر عليه السلام عن ابيه عليه السلام عن على عليه السلام قال : ان الله عزوجل اذا اراد ان يصيب اهل الارض بعذاب قال : لو لا الذين يتحابون بجلالى و يعمرون مساجدى و يستغفرون بالاسحار لانزلت عذابى .
ترجمه :
849 - امام موسى بن جعفر عليه السلام از پدران بزرگوارش و ايشان از على عليه السلام روايت فرمود كه : به راستى كه هرگاه خداوند عزوجل اراده مى كند كه به اهل زمين عذابى برساند مى گويد: اگر آن كسانى كه به خاطر جلالت و بزرگى من يكديگر را دوست دارند و مساجد مرا آباد مى كنند و در سحرگاهان به استغفار مى پردازند نبودند عذاب خود را بر زمينيان فرو فرستاديم .
حديث :
850 - عن جعفر بن محمد عليه السلام قال : قال ابى عليه السلام قال اميرالمؤمنين عليه السلام قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ان الله جل جلاله اذا راى اهل قريه قد اسرفوا فى المعاصى و فيها ثلاثه نفر من المومنين ناداهم جل جلاله يا اهل معصيتى لو لا من فيكم من المومنين المتحابين بجلالى العامرين بصلاتهم ارضى و مساجدى و المستغفرين بالاسحار خوفا منى لانزلت بكم عذابى ثم لا ابالى .
ترجمه :
850 - امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش و ايشان از على عليه السلام روايت فرمود كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: همانا خداوند جل جلاله هرگاه ببيند كه اهل قريه اى در انجام گناهان زياده روى مى كنند در حالى كه در آن قريه سه نفر از مومنين وجود دارند به آن اهل زمين قريه خطاب مى كند كه : اى اهل نافرمانى من ! اگر در بين شما مومنين نبودند همان مومنينى كه به خاطر جلال و بزرگى من يكديگر را دوست دارند و به وسيله نمازشان زمين من و مساجد مرا آباد مى كنند و از خوف من سحرگاهان به استغفار مى پردازند، عذاب خود را بر شما نازل مى ساختم سپس باكى ندارم (كه چه مى شود).
حديث :
851 - و عن عبدالله بن جعفر عن ابيه مثله و زاد قال : و قال رسول الله صلى الله عليه و آله : من ساءته سيئته و سرته حسنته فهو مومن .
ترجمه :
851 - روايتى دگير شبيه به روايت گذشته از عبدالله بن جعفر روايت شده است با اين اضافه كه فرموده است : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه زشتكارى اش او را بد حال كند و نيكو كارى اش او را شادمان سازد چنين كسى مومن است .
95 - باب انه يجب على الانسان ان يتلافى فى يومه ما فرط فى امسه و لايوخر ذلك الى غده
95 - باب اينكه بر انسان واجب است كه در روز آنچه را كه در روز گذشته درباره آن كوتاهى كرده است تلافى كند و اين كار را به فردا موكول نكند
حديث :
852 - عن على بن الحسين عليه السلام قال : كان اميرالمؤمنين عليه السلام يقول : انما الذهر ثلاثه ايام انت فيما بينهن مضى امس بما فيه فلا يرجع ابدا فان كنت عملت فيه خيرا لم تحزن لذهابه و فرحت بما استقبلته منه و ان كنت فرطت فيه فحسرتك شديده لذهابه و تفريطك فيه و انت من غد فى غره لاتدرى لعلك لاتبلغه و ان بلغته لعل حظك فيه التفريط مثل حظك فى المس الى ان قال : و انما هو يومك الذى اصبحت فيه و قد ينبغى لك ان عقلت و فكرت فيما فرطت فى الامس الماضى مما فاتك فيه من حسنات ان لاتكون اكتسبتها و من سئيات ان لاتكون اقصرت عنها الى ان قال : فاعمل عمل رجل ليس يامل من الايام الا يومه الذى اصبح فيه و ليلته فاعمل او دع و الله المعين على ذلك .
ترجمه :
852 - امام على بن حسين زين العابدين عليه السلام فرمود: اميرالمؤمنين على عليه السلام مى فرمود: همانا روزگار سه روز است كه تو (اى انسان خواه ناخواه ) در ميان اين سه روز خواهى بود، ديروز با هر آنچه در آن بود گذشت پس هرگز باز نمى گردد، پس اگر تو كار خيرى در آن انجام داده اى از رفتنش اندوهگين نيستى و از روى آوردن آن روز بر خودت شادمانى ، و اگر در آن روز (در انجاك وظايف خود) كوتاهى كرده اى به خاطر رفتن آن روز كوتاهى خودت حسرت زيادى خواهى داشت ، و تو از فرداى خودت در اميدى بيهوده به سر مى برى ، نمى دانى شايد به فردا نرسى و اگر هم برسى شايد همانند ديروزت بهره اى در آن جز تفريط و كوتاهى كردن (در انجام وظايفت ) نداشته باشى - تا آنجا كه فرمود: همانا امروزت را درياب همين روزى كه در آن صبح كرده اى و حقيقتا بر تو سزاوار است كه انديشه كنى و در كوتاهى هاى ديروز گذشته ات تفكر كنى كه چه نيكى هايى از دست تو رفت و آنها را براى خود كسب نكردى و از چه بديهايى باز نايستادى - تا آنجا كه فرمود: - پس عمل كن يا (از بديها) باز ايست و خداوند در اين راه ياور توست .
حديث :
853 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ان النهار اذا جاء قال : يا ابن آدم اعمل فى يومك هذا خيرا اشهد لك به عند ربك يوم القيامه فانى لم آتيك فيما مضى و لا آتيك فيما بقى فاذا جاء الليل قال مثل ذلك .
ترجمه :
853 - امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه روز فرا مى رسد (خطاب به انسان ) مى گويد: اى فرزند آدم ! تو در اين روزت كار خير كن تا من در روز قيامت نزد پروردگارت به نفع تو گواهى دهم زيرا من در گذشته بر تو نيامده ام و در باقى مانده عمرت نيز ديگر نخواهم آمد. و هنگامى كه شب فرا مى رسد شب نيز همين سخنان را مى گويد.
حديث :
854 - عن حفص بن غياث قال : سمعت اباعبدالله عليه السلام يقول : ان قدرت ان لاتعرف فافعل و ما عليك ان تكون مذموما عند الناس ‍ اذا كنت محمودا عند الله ثم قال : قال ابى على بن ابى طالب .
ترجمه :
854 - حفص بن غياث گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: اگر بتوانى (به گونه اى رفتار كنى ) كه شناخته نشوى اين كار را انجام ده و اگر در نزد خداوند نيكنام باشى بر تو عيبى نيست كه در نزد مردم از تو به خوبى ياد نشود - سپس فرمود: پدرم على بن ابى طالب عليه السلام فرمود: خيرى در زندگانى نيست مگر براى دو نفر: يكى كسى كه در هر روز خيرى را (بر خيرهاى خود) بيفزايد و ديگرى كسى كه به وسيله توبه مرگ خود را اصلاح كند.
حديث :
855 - عن ابى عبدالله عليه السلام انه قال : المغبون من غبن عمره ساعه بعد ساعه .
ترجمه :
855 - امام صادق عليه السلام فرمود: فريب خورده (حقيقى ) كسى است كه درباره ساعت به ساعت عمرش فريب خورده باشد.
حديث :
856 - عن ابى عبدالله عليه السلام انه قال : من استوى يوماه فهو مغبون و من كان آخر يوميه خيرهما فهو مغبوط و من كان آخر يوميه شرهما فهو ملعون و من لم ير الزياده فى نفسه فهو الى النقصان و من كان الى النقصان فالموت خير له من الحياه .
ترجمه :
856 - امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه دو روزش با هم مساوى باشد (و در روز دوم پيشرفتى معنوى ننموده باشد) چنين كسى فريب خورده است و كسى كه پايان دو روزش (براى او) بهترين ساعات و حالات آن دو روز باشد سعادتمند است و كسى كه پايان دو روزش بدترين حالات آن دو روز باشد ملعون است (و از رحمت الهى دور است ) و كسى كه در نفس خود (نسبت به گذشته ) زيادتى مشاهده نكند چنين كسى به سوى كمبود و نقصان پيش مى رود و كسى كه همواره در حال نقصان است مرگ برايش از زندگانى بهتر است .
96 - باب وجوب محاسبه النفس كل يوم و ملاحظتها و حمد الله على الحسنات و تدارك السيئات
96 - باب وجوب محاسبه و ملاحظه نفس در هر روز و حمد نمودن خداوند بر نيكى ها و جبران نمودن بديها
حديث :
857 - عن ابى الحسن الماضى عليه السلام قال : ليس منا من لم يحاسب نفسه فى كل يوم فان عمل حسنا استزاد الله و ان عمل سيئا استغفر الله منه و تاب اليه .
ترجمه :
857 - امام موسى كاظم عليه السلام فرمود: كسى كه در هر روز از نفس ‍ خود حساب نكشد از ما نيست (كسى كه محاسبه نفس مى كند) اگر عمل نيكى به جاى آورده است از خداوند طلب زيادتى آن را كند و اگر كردار بدى از او سر زده است از خداوند طلب مغفرت كند و به سوى او توبه آورد.
حديث :
858 - قال ابوعبدالله عليه السلام : اذا اراد احدكم ان لايسال الله شيئا الا اعطاه فليياس من الناس كلهم و لايكون له رجاء الا من عند الله جل ذكره فاذا علم الله جل و عز ذلك من قلبه لم يسال الله شيئا الا اعطاه فحاسبوا انفسكم قبل ان تحاسبوا عليها فان للقيامه خمسين موقفا كل موقف مقداره الف سنه - ثم تلا قوله تعالى - (فى يوم كان مقداره الف سنه مما تعدون ).
ترجمه :
858 - امام صادق عليه السلام فرمود: هرگاه كسى از شما اراده كرد كه از خداوند چيزى را درخواست نكند مگر اينكه خداوند آن چيز را به او عطا كند پس بايد از تمامى مردم نوميد گردد و اميد او جز به خداوند جل ذكره نباشد پس هرگاه خداوند بزرگ و عزتمند دانست كه او از ته قلبش چنين اراده اى را نموده هيچ چيزى را آن بنده از خدا نمى خواهد مگر اينكه خداوند به وى عطا مى كند پس شما بيش از اينكه مورد حسابرسى واقع شويد از نفسهايتان حساب بكشيد زيرا قيامت پنجاه توقفگاه دارد كه مقدار هر كى از آنها هزار سال است - سپس حضرت اين آيه را تلاوت فرمود: - (در روزى كه مقدار آن برابر با هزار سال از سالهايى است كه شما در اين دنيا مى شماريد) ⁽¹⁷⁸⁾
حديث :
859 - عن ابى حمزه الثمالى قال : كان على بن الحسين عليه السلام يقول : ابن آدم انك لاتزال بخير ما كان لك واعظ من نفسك و ما كانت المحاسبه من همك و ما كان الخوف لك شعارا و الحزن لك دثارا ابن آدم انك ميت و مبعوث و موقوف بين يدى الله فاعد جوابا.
ترجمه :
859 - ابوحمزه ثمالى گويد: امام سجاد عليه السلام مى فرمود: اى فرزند آدم ! راستى كه تو پيوسته در خير و خوبى خواهى بود تا زمانى كه :
1 - واعظ و پند دهنده اى از درون خود داشته باشى
2 - سعى و كوشش در محاسبه نفس خود كنى
3 - خوف و ترسى از خداوند را زير پوش خود قرار دهى
4 - حزن و اندوه را روپوش خود كنى .
اى فرزند آدم ! تو خواهى مرد و برانگيخته خواهى شد و در پيشگاه خداوند خواهى ايستاد پس جوابى را (براى خداوند) آماه ساز.
حديث :
860 - عن ابى ذر فى حديث قال : قلت : يا رسول الله فما كانت صحف ابراهيم ؟ قال : كانت امثالا كلها. ايها الملك المبتلى المغرور انى لم ابعثك لتجمع الدنيا بعضها على بعض و لكن بعثتك لترد عنى دعوه المظلوم فانى لااردها و ان كانت من كافر. و على العاقل ما لم يكن مغلوبا ان تكون له ساعات ساعه يناجى فيها ربه و ساعه يحاسب فيها نفسه و ساعه يتفكر فيها صنع الله اليه و ساعه يخلو فيها بحظ نفسه من الخلال فان هذه الساعه عون لتلك الساعات و استجمام للقلوب و تفريغ لها. (الحديث )
ترجمه :
860 - ابوذر روايت كند كه : به رسول خدا صلى الله عليه و آله عرض ‍ كردم : اى رسول خدا! صحف ابراهيم چه بود؟ فرمود: همه آن مثلهايى بود (از جمله :) اى پادشاهى كه گرفتار گشته و فريب خورده اى من تو را براى اينكه دنيا را بخش بخش گرد آورى كنى برنيانگيختم بلكه تو را بر انگيختم تا دعاى ستمديده را از من بازگردانى (ستمديده اى نباشد تا از درگاه من فرياد رسى خواهد) زيرا من دعاى ستمديده را اگر چه كافر باشد باز نمى گردانم (دعايش را اجابت مى كنم ). (مثلى ديگر اينكه :) بر شخص خردمندى كه مغلوب و مقهور نگشته است (و سرگرم دنياطلبى نشده ) سزاوار است كه ساعات خود را تقسيم كند: ساعتى را به مناجات با پروردگارش بگذراند و در ساعتى از نفس خود حساب كشد و در ساعتى به نيكويى هايى كه خداوند با او نموده است انديشه كند و ساعتى را به بهره بردن نفسش از حلال خلوت كند زيرا اين ساععت يارى گر بقيه ساعات است و دلها را نيرويى تازه مى بخشد و جديت در كار را در پى دارد (دلها را فارغ و آسوده مى سازد).
حديث :
861 - قال رسول الله صلى الله عليه و آله : لذكر الله بالغدو و الاصال خير من حطم السيوف فى سبيل الله عزوجل يعنى من ذكر الله بالغدو و تدكرما كان منه فى ليله من سوء عمله و استغفر الله و تاب اليه انتشر و قد حطت سيئاته و غفرت ذنوبه و من ذكر الله بالاصال و هى العشيات و راجع نفسه فيما كان منه يومه ذلك من سرفه على نفسه و اضاعته لامر ربه فذكر الله و استغفر الله تعالى و اناب راح الى اهله و قد غفرت له ذنوبه .
ترجمه :
861 - رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: همانا ياد كردن خداوند در صبحگاهان و شامگاهان از شكستن شمشيرها در راه خداى عزوجل بهتر است يعنى كسى كه خداوند را در هنگام بامداد ياد كند و كردار بد شبانگاهانش را به ياد آورد و از خداوند طلب مغفرت كند و به سوى او توبه آرد آن روز در حالتى بر روز زمين سير مى كند كه بدى هايش پاك شده و گناهانش بخشيده گرديده است و كسى كه شبانگاه خداى را ياد كند و درباره غفلتى كه از نفس خويش در طول روز داشته و ضايع نمودن فرمان پروردگارش به نفس خود مراجعه كند پس خداى را به ياد آورد و از او طلب مغفرت كند و به سوى خدا باز گردد آن شب در حالتى به سوى خانواده اش ‍ مى رود كه گناهانش بخشيده شده است .
حديث :
862 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام قال : من حاسب نفسه ربح و من غفل عنها خسر و من خاف امن و من اعتبر ابصر و من ابصر فهم و من فهم علم .
ترجمه :
862 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: كسى كه از نفس خود مواظبت كند و از او حساب كشد سود مى برد و كسى كه از او غافل شود زيان مى بيند و كسى كه (از نفس خود) بيمناك باشد در سلامت و امان قرار مى گيرد و كسى كه عبرت گيرد بينا شود و كسى كه بينا باشد هوشيار و زيرك است و كسى كه زيركى دارد آگاهى مى يابد.
حديث :
863 - عن ابى ذر فى وصيه النبى صلى الله عليه و آله انه قال : يا ابا ذر حاسب نفسك قبل ان تحاسب فانه اهون لحسابك غدا و زن نفسك قبل ان توزن و تجهز للعرض الاكبر يوم تعرض لاتخفى على الله خافيه - الى ان قال : - يا ابا ذر لايكون الرجل من المتقين حتى يحاسب نفسه اشد من محاسبه الشريك شريكه فيعلم من اين مطعمه و من اين مشربه و من اين ملبسه امن حلال او من حرام ؟ يا ابا ذر من لم يبال من اين اكتسب المال لم يبال الله من اين ادخله النار.
ترجمه :
863 - پيامبر صلى الله عليه و آله در وصيتش به ابوذر فرمود: اى ابوذر! از نفس خود حساب بكش پيش از اينكه از تو حساب كشيده شود زيرا حساب رسى امروزت بسى آسانتر از حسابى است كه فردا از تو كشند و به نفس ‍ خود رسيدگى كن پيش از آنكه در ترازوى سنجش نهاده شوى و براى آن روز بزرگى كه كردارها نمايان مى شود خود را مهيا و آماه ساز همان روزى كه اعمال هويدا مى شود و هيچ چيز بر خداوند پوشيده نيست ، اى ابوذر! كسى از گروه پرهيزكاران شمرده نمى شود مگر اينكه از نفس خود حساب كشد حسابرسى و دقتى شديد، شديدتر از حسابى كه شريكى از شريك خود مى كشد، پس بايد بداند كه خوردنى و نوشيدنى و پوشاكش از كجاست ؟ آيا از حلال است يا از حرام ؟ اى ابوذر! كسى كه باكى ندارد كه از كجا و چه راهى مال به دست مى آورد خداوند نيز درباره او باكى ندارد كه وى را از چه راهى وارد آتش سازد.
حديث :
864 - الحسن بن على العسكرى عليه السلام فى تفسيره عن آبائه عليه السلام عن على عليه السلام عن النبى صلى الله عليه و آله قال : اكيس ‍ الكيسين من حاسب نفسه و عمل لما بعد الموت فقال رجل : يا اميرالمؤمنين كيف يحاسب نفسه ؟ قال : اذا اصبح ثم امسى رجع الى نفسه و قال : يا نفسى ان هذا يوم مضى عليك لايعود اليك ابدا و الله يسالك عنه بما افنيته فما الذى عملت فيه اذكرت الله ام حمدته اقضيت حوائج مومن فيه انفست عنه كربه احفظتيه بظهر الغيب فى اهله و ولده احفظتيه بعد الموت فى مخلفيه اكففت عن غيبه اخ مومن اعنت مسلما ما الذى صنعت فيه ؟ فيذكر ما كان منه فان ذكر انه جرى منه خير حمدالله و كبره على توفيقه و ان ذكر معصيه او تقصيرا استغفر الله و عزم على ترك معاودته .
ترجمه :
864 - امام حسن عسكرى عليه السلام در تفسير خود از پدران بزرگوارش ‍ عليه السلام و آنان از على عليه السلام و ايشان از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت فرمود كه : زيرك ترين زيركان كسى است كه نفس خود را به پاى حساب كشد و براى بعد از مرگ خويش كار كند، مردى عرض كرد: اى اميرالمؤمنين ! چگونه از نفس خود حساب كشد؟ فرمود: هرگاه صبح مى كند سپس وارد شب مى شود به نفس خود مراجعه كند و بگويد: اى نفس من ! اين روزى بود كه بر تو گذشت و ديگر هرگز باز نمى گردد و خداوند از تو درباره اين روز مى پرسد كه چگونه آن را گذراندى و چه كارى در آن انجام دادى ؟ آيا خداوند را ياد كردى يا ستايش نمودى ؟ آيا در اين روز نيازهاى مومنى را برآورده ساختى ؟ آيا از مومنى اندوهش را برطرف نمودى ؟ آيا در اين روز نيازهاى مومنى را برآورده ساختى ؟ آيا از مومنى اندوهش را برطرف نمودى ؟ آيا در نبود مومنى در ميان خانواده و فرزندانش ‍ او را محافظت كردى ؟ آيا بعد از مرگ مومنى در ميان بازماندگانش (حق ) او را محفوظ داشتى ؟ آيا از غيبت نمودن برادر دينى ات دست برداشتى كه مسلمانى را يارى كرده باشى ؟ در اين روز چه كردى ؟ پس هر آنچه از خود مى داند به ياد آورد پس اگر به ياد آورد كه خيرى از او صادر شده خداوند را سپاس گويد و او را بر توفيقى كه به وى بخشيده تعظيم كند و اگر به ياد آورد كه گناهى يا كوتاهى كردنى از او سر زده از خداوند طلب مغفرت كند و تصميم بگيرد كه ديگر به آن گناه باز نگردد.
حديث :
865 - على بن موسى بن طاوس فى كتاب محاسبه النفس قال : روينا فى الحديث النبوى المشهور: حاسبوا انفسكم قبل ان تحاسبوا و زنوها قبل ان توزنوا و تجهزوا للعرض الاكبر.
ترجمه :
865 - على به موسى بن طاوس در كتاب (محاسبه النفس ) گويد: در حديث نبوى مشهور براى ما نقل شده است كه فرمود: از نفسهايتان حساب بكشيد پيش از آنكه شما را به پاى حساب بكشند و آنها را با دقت بسنجيد پيش از اينكه با دقت بازرسى شويد و براى روز بزرگ قيامت خود را مهيا سازيد.
حديث :
866 - قال رسول الله صلى الله عليه و آله : لايكون العبد مومنا حتى يحاسب نفسه اشد من محاسبه الشريك شريكه و السيد عبده . (الحديث )
ترجمه :
866 - رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: بنده اى مومن (حقيقى ) شمرده نمى شود مگر اينكه از نفس خود حساب كشد آن هم حساب كشيدنى كه به مراتب سخت تر و دقيقتر از حسابى باشد كه شريك از شريك خود و آقا از بنده خود مى كشد.
حديث :
867 - و عن جعفر بن محمد الصادق عليه السلام عن ابيه عن آبائه عليه السلام قال : ما من يوم ياتى على ابن آدم الا قال له ذلك اليوم : يا ابن آدم انا يوم جديد و انا عليك شهيد فافعل فى خيرا و اعمل فى خيرا اشهد لك يوم القيامه فانك لن ترانى بعدها ابدا.
ترجمه :
867 - امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش و ايشان از پدران گرامى اش : روايت فرمود: هيچ روزى بر فرزند آدم نمى آيد جز اينكه خطاب به آدمى مى گويد: اى فرزند آدم ! من روز جديدى هستم و من بر تو گواه و شاهدم پس در من كردار نيكو انجام ده تا من در روز قيامت به نفع تو گواهى دهم زيرا تو پس از اين هرگز مرا نخواهى ديد.
حديث :
868 - عن الصادق عن ابيه عليه السلام قال : الليل اذا اقبل نادى مناد بصوت يسمعه الخلائق الا الثقلين يا ابن آدم انى خلق جديد انى على ما فى شهيد فخذ منى فانى لو طلعت الشمس لم ارجع الى الدنيا و لم تزدد فى من حسنه و لم تستعتب فى من سيئه و كذلك يقول النهار اذا ادبر الليل .
ترجمه :
868 - امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش عليه السلام روايت فرمود ن هرگاه شب روى مى آورد ندا دهنده اى با صدايى كه همه مخلوقات به جز جن و انس آن را مى شنوند ندا در مى دهد كه : اى فرزند آدم ! من مخلوق جديدى هستم ، به راستى كه من بر آنچه در من انجام مى شود گواهم پس ‍ (فرصتهايم را) از من بستان زيرا اگر خورشيد طلوع كند ديگر من به سوى دنيا باز نمى گردم و تو نمى دانى در من بر نيكى ات نيكى اى بيافزايى و نمى توانى از بدى اى باز گردى (پس مرا غنيمت شمار) و همچنين هرگاه شب پشت مى كند و روز مى آيد روز نيز اين سخنان را مى گويد.
حديث :
869 - عن على بن الحسين عليه السلام قال : ان الملك الحافظ على العبد يكتب فى صحيفه اعماله فاملوا فى اولها خيرا و فى آخرها خيرا يغفر لكم ما بين ذلك .
ترجمه :
869 - امام سجاد عليه السلام فرمود: به راستى كه فرشته اى كه نگاهبان بنده است در نامه اعمال او (كارهايش را) مى نويسد پس شما در اول و آخر آن نامه ، نيكى را بر او ديكته كنيد (كه بنويسد) تا آنچه كه در بين اول و آخر است بر شما بخشيده شود.
97 - باب وجوب زياده التحفظ عند زياده العمر خصوصا ابنا، الاربعين فصاعدا
97 - باب وجوب هوشيارى و پرهيز بسيار هنگام زياد شدن سن خصوصا كسانى كه به چهل سال يا بيشتر رسيده اند
حديث :
870 - قال ابو عبدالله عليه السلام : ان العبد لفى فسحه من امره ما بينه و بين اربعين سنه فاذا بلغ اربعين سنه اوحى الله عزوجل الى ملكيه قد عمرت عبدى هذا عمرا فغلظا و شددا و تحفظا و اكتبا عليه قليل عمله و كثيره و صغيره و كبيره .
ترجمه :
870 - امام صادق عليه السلام فرمود: به راستى كه بنده (از آغاز تكليف ) تا چهل سالگى در فراخى و وسعت است (و جبران لغزشها و خطاهايش ‍ آسانتر است ) پس زمانى كه به چهل سالگى رسيد خداوند عزوجل به دو فرشته نگاهبان او وحى مى فرستد كه به اين بنده ام چنين عمرى دادم پس از اين بر او سخت بگيريد و با دقت او را زير نظر داشته باشيد و عمل كم و زياد و كوچك وبزرگ وى را بنويسد.
حديث :
871 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : اذا اتت على الرجل اربعون سنه قيل له خذ حذرك فانك غير معذور و ليس ابن الاربعين احق بالحذر من ابن العشرين فان الذى يطلبها واحد و ليس براقد فاعمل لما امامك من الهول و دع عنك فضول القول .
ترجمه :
871 - امام باقر عليه السلام فرمود: هرگاه مرد به چهل سالگى برسد به او گفته مى شود كه احتياط پيشه كن كه ديگر عذرى نخواهى داشت و شخص ‍ چهل ساله از شخص بيست ساله به احتياط كردن سزاوارتر نيتس زيرا آن خدايى كه از هر دو طالب عمل است يكى است و خواب نيست پس براى آن هراسى كه در قيامت در پيش روى توست كار كن و سخن زيادى را واگذار.
حديث :
872 - قال ابو عبدالله عليه السلام : خذ لنفسك خذ منها فى الصحه قبل السقم و فى القوه قبل الضعف و فى الحياه قبل الممات .
ترجمه :
872 - امام صادق عليه السلام فرمود: براى نفس خودت (توشه ) برگير، در زمان سلامتى پيش از بيمارى و در زمان توانايى پيش از ناتوانى و در زندگانى پيش از مردن .
حديث :
873 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام قال : العمر الذى اعذر الله فيه الى ابن آدم ستون سنه .
ترجمه :
873 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: آن مدت عمرى كه خداوند براى فرزندان آدم جاى عذر و بهانه را باقى گذارده است شصت سال است .
حديث :
874 - محمد بن على بن الحسين قال : سئل الصادق عن قول الله عزوجل : (اولم نعمركم ما يتذكر فيه من تذكر) فقال : توبيخ لابن ثمانيه عشر سنه .
ترجمه :
874 - محمد بن على بن حسين گويد: از امام صادق عليه السلام درباره گفتار خداى عزوجل پرسيده شد كه مى فرمايد: (آيا به شما آن مقدار عمر نداديم كه در آن پند مى گيرد كسى كه پندپذير است ؟) ⁽¹⁷⁹⁾ حضرت فرمود: اين آيه در بردارنده سرزنش و توبيخ كسى است كه به هجده سالگى رسيده است .
حديث :
875 - عن الصادق جعفر بن محمد عليه السلام قال : ثلاث من لم تكن فيه فلا يرجى خيره ابدا من لم يخش الله فى الغيب و لم يرع فى الشيب و لم يستح من العيب .
ترجمه :
875 - امام صادق عليه السلام فرمود: سه چيز هست كه هر كس اين سه در او نباشد درباره او هرگز اميد خير و خوبى برده نمى شود: كسى كه در نهان از خدا نترسد و در پيرى ورع و پارسايى نداشته باشد و از عيب و نقص ‍ شرمگين نباشد.
حديث :
876 - قال ابو عبدالله عليه السلام : اذا بلغ العبد ثلاثا و ثلاثين سنه فقد بلغ اشده و اذا بلغ اربعين سنه فقد بلغ منتهاه فاذا طعن فى واحد و اربعين فهو فى النقصان و ينبغى لصاحب الخمسين ان يكون كمن كان فى النزع .
ترجمه :
876 - امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه بنده به سى و پنج سالگى رسيد به دوران قوت و توانايى خود رسيده است و آنگاه كه به چهل سالگى برسد (گوئيا) به انتهاى عمر خود رسيده است پس هنگامى كه وارد چهل و يك سالگى شود چنين كسى در (سراشيبى ) نقصان است و كسى كه عمرش به پنجاه رسيده سزاوار است همانند كسى باشد كه در حال نزع و جان كندن است .
98 - باب وجوب عمل الحسنه بعد السينه 
98 - باب وجوب انجام كار نيك پس از ارتكاب گناه 
حديث :
877 - قال ابو عبدالله عليه السلام فى حديث : من احب ان يعلم ما له عند الله فلينظر ما لله عنده و من خلا بعمل فلينظر فيه فان كان حسنا جميلا فليمض عليه و ان كان سيئا فبيحا فليجتنبه فان الله اولى بالوفاء و الزياده و من عمل سيئه فى السر فليعمل حسنه فى السر و من عمل سيئه فى العلانيه فليعمل حسنه فى العلانيه .
ترجمه :
877 - امام صادق عليه السلام در ضمن حديثى فرمود: هر كس دوست دارد كه بداند چه (منزلى ) در نزد خدا دارد پس بايد بنگرد كه خداوند چه منزلتى در نزد او دارد و كسى كه با عمل خود خلوت كرد (در پنهانى عملى انجام داد) پس در آن نظر كند اگر آن عمل نيكو و زيبا بود به آن ادامه دهد و اگر بد و زشت بود از آن اجتناب و دورى كند زيرا خداوند از هر كس ديگرى سزاوارتر است به اينكه (به وعده اى كه درباره نيكوكاران داده ) وفا كند و به آنان زيادتى بخشد، و كسى كه در پنهانى عمل بدى انجام دهد بايد عمل نيكى نيز در پنهانى انجام دهد و كسى كه عمل زشتى آشكارا به جاى آورد بايد كار نيكى نيز آشكارا انجام دهد.
حديث :
878 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : كان على بن الحسين عليه السلام يقول : و يل لمن غلبت آحاده اعشاره فقلت له و كيف هذا؟ قال : اما سمعت الله عزوجل يقول (من جاء بالحسنه فله عشر امثالها و من جاء بالسيئه فلا يجرى الا مثلها) فالحسنه الواحده اذا عملها كتبت له عشرا و السيئه الواحده اذا عملها كتبت له واحده فنعود بالله ممن يرتكب فى يوم واحد عشر سيئات و لايكون له حسنه واحده فتغلب حسناته سيئاته .
ترجمه :
878 - امام صادق عليه السلام فرمود: امام سجاد عليه السلام مى فرمود: واى بر كسى كه يكى يكى هاى او بر ده تايى هاى او غالب شود - راوى گويد: - عرض كردم : اين چگونه باشد؟ فرمود: آيا نشنيده اى كه خداوند عزوجل مى فرمايد: (كسى كه كار نيكى انجام دهد پاداش او ده برابر آن است و كسى كه مرتكب كار بدى شود تنها به همان اندازه جزايش را خواهد ديد) ⁽¹⁸⁰⁾ پس هرگاه يك نيكى انجام دهد براى او ده نيكى نوشته مى شود و هرگاه يك بدى به جاى آورد برايش يك بدى ثبت مى شود پس به خدا پناه مى بريم از كسى كه در يك روز مرتكب ده گناه مى شود ولى يك كار نيك انجام نمى دهد تا در نتيجه بديهايش بر نيكى هايش غالب مى شود.
حديث :
879 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ان الله عزوجل اوحى الى عيسى عليه السلام ما اكرمت خليقه بمثل دينى و لاانعمت عليها بمثل رحمتى اغسل بالماء منك ما ظهر و داو بالحسنات ما بطن فانك الى راجع شمر فكل ما هو آت قريب و اسمعنى منك صوتا حزينا.
ترجمه :
879 - امام صادق عليه السلام فرمود: خداى عزوجل به عيسى عليه السلام وحى فرستاد كه : هيچ مردمى را به چيزى همانند دين خود گرامى نداشته ام و بر هيچ مردمى به چيزى همانند رحمت خود نعمت نبخشيده ام ، به وسيله آب ظاهر خود را بشوى (و پاكيزه كن ) و به كمك نيكوكارى ها (بيمارى هاى ) درون خود ار درمان كن زيرا تو با شتاب به سوى من باز مى گردى ، پس آينده نزديك است ، و از خودت صدايى غمناك به من بشنوان (راز و نيازى با صوتى حزين با من داشته باش تا از تو چنين صدايى بشنوم ).
حديث :
880 - عن محمد بن مسلم عن ابى جعفر الباقر عليه السلام قال سمعته يقول : ما احسن الحسنات بعد السيئات و ما اقبح السيئات بعد الحسنات .
ترجمه :
880 - محمد بن مسلم گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم كه فرمود: چه نيكوست نيكى ها بعد از بديها و چه زشت است بديها پس از نيكى ها.
حديث :
881 - عن ابى ذر قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : اتق الله حيثما كنت و خالق الناس بخلق حسن و اذا عملت سيئه فاعمل حسنه تمحوها.
ترجمه :  
881 - ابوذر گويد: رسول خدا صل الله عليه و آله فرمود: در هر جا و هر حالى از خدا بترس و با مردمان با اخلاق نيكو معاشرت كن و هرگاه مرتكب گناهى شدى پس از آن كار نيكى انجام ده تا آن گناه را از بين ببرد.
99 - باب صحه التوبه من المرتد 
99 - باب صحيح بودن توبه شخص مرتد 
حديث :
882 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : من كان مومنا فعمل خيرا فى ايمانه ثم اصابته فتنه فكفر ثم تاب بعد كفره كتب له و حسب له كل شى ء كان عمله فى ايمانه و لايبطله الكفر اذا تاب بعد كفره .
ترجمه :
882 - امام باقر عليه السلام فرمود: كسى كه با ايمان باشد و در زمان ايمانش كار خيرى انجام دهد سپس فتنه اى به او برسد و كافر شود پس از آن از كفر خويش توبه كند و مومن گردد آن عمل خير و هر كارى كه در وقت ايمانش انجام داده براى او نوشته شده و حساب مى گردد و هرگاه پس از كفر توبه كند كفر او كار خير او را (كه در زمان مومن بودنش به جاى آورده ) باطل نمى كند.