جهاد با نفس

شيخ حر عاملى قدس سره
مترجم : على افراسيابى

- ۷ -

حديث :
258 - عن حفص بن ابى عايشه قال : بعث ابوعبدالله عليه السلام غلاما له فى حاجه فابطا فخرج على اثره لما ابطاه فوجده نائما فجلس عند راسه يروحه حتى انتبه فقال له ابو عبدالله عليه السلام يا فلان و الله ما ذلك لك تنام الليل و النهار لك الليل و لنا منك النهار.
ترجمه :
258 - حفص بن ابى عايشه گويد: امام صادق عليه السلام يكى از خدمتكاران را در پى حاجتى فرستاد، خدمتكار كندى نموده و دير كرد پس ‍ حضرت به دنبال او روانه شد پس او را يافت در حالى كه به خواب رفته بود حضرت بالاى سر او نشست و شروع به باد زدن او نمود تا اينكه خدمتكار بيدار شد، حضرت فرمود: اى فلانى ! به خدا كه درست نيست كه هم شب و هم روز بخوابى بلكه شب براى خودت ولى روز را براى ما باش .
حديث :
259 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : ان الله يحب الحيى الحليم .
ترجمه :
259 - امام باقر عليه السلام فرمود: همانا خداوند انسان با حيا و بردبار را دوست مى دارد.
حديث :
260 - قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ما اعز الله بجهل قط و لااذل بحلم قط.
ترجمه :
260 - رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هرگز خداوند كسى را به خاطر نادانى اش عزيز نگردانده و كسى را به خاطر بردبارى اش ذليل و خوار نكرده است .
حديث :
261 - قال ابو عبدالله عليه السلام : كفى بالحلم ناصرا و قال : اذا لم تكن حليما فتحلم .
ترجمه :
261 - امام صادق عليه السلام فرمود: بردبارى به عنوان يارى كننده كافى است . و فرمود: اگر بردبار نيستى خود را به بردبارى وادار.
حديث :
262 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : اذا وقع بين رجلين منازعه نزل ملكان فيقولان للسفيه منهما: قلت و قلت و انت اهل لما قلت و ستجزى بما قلت و يقولان للحلم منهما: صبرت و حلمت سيغفر لك ان اتممت ذلك و ان رد الحليم عليه ارتفع الملكان .
ترجمه :
262 - امام صادق عليه السلام فرمود: هرگاه بين دو نفر نزاع و كشمكشى صورت مى گيرد دو فرشته فرود مى آيند پس آن دو فرشته به نفرى كه نادان است مى گويند: (تو به برادر دينى ات ) گفتى و گفتى در حالى كه تو خود سزاوار حرفهايى كه گفته اى هستى و به زودى به سبب آنچه كه گفته اى جزا مى بينى و به نفرى كه بردبار است گويند: صبر و بردبارى نمودى به زودى اگر تا پايان نزاع چنين باشى مشمول غفران الهى قرار خواهى گرفت و اگر شخص بردبار پاسخ نادانن را بدهد (و با او مقابله به مثل كند) آن دو فرشته (باز مى گردند و) بالا مى روند.
حديث :
263 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن آبائه عليه السلام فى وصيه النبى صلى الله عليه و آله لعلى عليه السلام قال : يا على الا اخبركم باشبهكم بى خلقا؟ قالوا بلى يا رسول الله : قال : احسنكم خلقا و اعظمكم حلما و ابركم بقرابته و اشدكم من نفسه انصافا.
ترجمه :
263 - امام صادق عليه السلام و ايشان از پدران بزرگوارش روايت كند كه در وصيت پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام آمده است : اى على ! آيا شما را نسبت به كسى كه از نظر اخلاق از همه شما به من شبيه تر است آگاه سازم ؟ گفتند: آرى اى رسول خدا! فرمود: آنكه خلقش از همه نيكوتر و بردبارى اش از همه بيشتر و نسبت به خويشاوندانش از همه نيكوكارتر و انصافش درباره خود از همه سخت تر باشد.
حديث :
264 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن آبائه عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : كلمتان غريبتان فاحتملوهما كلمه حكمه من سفيه فاقبلوها و كلمه سفه من حكيم فاغفروها.
ترجمه :
264 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دو سخن ، نادر و شگفت انگيز است آن دو را برداشته و تحمل كنيد يكى سخن حكمت آموزى كه نادانى صادر شود به اين سخن روى آوريد و ديگرى سخن نابخردانه اى كه از حكيمى صادر شود از اين سخن چشم پوشى كنيد.
حديث :
265 - عن جعفر بن محمد عن ابيه عن جده عليه السلام عن على عليه السلام قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ما جمع شى ء الى شى ء افضل من حلم الى علم .
ترجمه :
265 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش و ايشان از جدش از على عليه السلام روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هيچ چيزى با چيز ديگر جمع نشده كه جمعشان از جمع بردبارى و دانش برتر باشد.
حديث :
266 - عن جعفر بن محمد عن آبائه عليه السلام عن على عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : و الذى نفسى بيده ما جمع شى ء الى شى ء افضل من حلم الى علم .
ترجمه :
266 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش از على عليه السلام روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: سوگند به خدايى كه جانم در دست اوست هيچ چيزى كه با چيز ديگر جمع نشده كه جمعشان برتر از جمع بردبارى و علم باشد.
حديث :
267 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام انه قال : اول عوض الحليم من حلمه ان الناس انصاره على الجاهل .
ترجمه :
267 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: اولين عوضى كه شخص بردبار از بردبارى اش مى برد اين است كه مردم بر عليه نادان يارى كننده او مى شوند.
حديث :
268 - و قال عليه السلام : ان لم تكن حليما فتحلم فانه قل من تشبه بقوم الا و اوشك ان يكون منهم .
ترجمه :
268 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: اگر بردبار نيستى خود را به بردبارى وادار زيرا كم اتفاق مى افتد كه كسى خود را شبيه گروهى سازد جز اينكه نزديك است كه جزء آنان شود.
27 - باب استحباب الرفق فى الامور 
27 - باب استحباب مدارا نمودن در كارها 
حديث :
269 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : الرفق يمن و الخرق شوم .
ترجمه :
269 - امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: مدارا نمودن مايه بركت و درشتى كردن مايه شومى است .
حديث :
270 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : ان الله رفيق يحب الرفق و يعطى على الرفق ما لايعطى على العنف .
ترجمه :
270 - امام باقر عليه السلام فرمود: خداوند نرم رفتار است و نرمى را دوست دارد و بر مدارا و نرمى پاداشى عطا مى كند كه بر سخت گيرى و درشتى چنين پاداشى نمى دهد.
حديث :
271 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : ان لكل شى ء قفلا و قفل الايمان الرفق .
ترجمه :
271 - امام باقر عليه السلام فرمود: هر چيزى قفلى دارد و قفل ايمان مدارا كردن و نرمى است (يعنى همچنانكه قفل باعث محفوظ ماندن است مدارا هم مايه حفظ ايمان است ).
حديث :
272 - قال ابوجعفر عليه السلام : من قسم له الرفق قسم له الايمان .
ترجمه :
272 - امام باقر عليه السلام فرمود: كسى كه برايش مدارا تقسيم شده ايمان براى وى تقسيم گرديده .
حديث :
273 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ايما اهل بيت اعطوا حظهم من الرفق فقد وسع الله عليهم فى الرزق و الرفق فى تقدير المعيشه خير من السعه فى المال و الرفق لايعجز عنه شى ء و التبذير لا يبقى معه شى ء ان الله عزوجل رفيق يحب الرفق .
ترجمه :
273 - امام صادق عليه السلام فرمود: هر اهل خانه اى كه بهره اى از نرمى و مدارا نصيبشان گشته خداوند روزى آنان را وسعت دهد و مدارا در تدبير زندگانى بهتر از وسعت در مال است و هيچ چيز از مدارا عاجز و وامانده نمى شود و با اسراف چيزى باقى نمى ماند و خداوند عزوجل مدارا كننده است و مدارا را دوست مى دارد.
حديث :
274 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : لو كان الرفق خلقا يرى ما كان مما خلق الله شى ء احسن منه .
ترجمه :
274 - امام باقر عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اگر مدارا مخلوقى بود كه ديده مى شد هيچ مخلوقى از مخلوقات خدا از او نيكوتر نبود.
حديث :
275 - عن ابى الحسن عليه السلام قال : الرفق نصف العيش .
ترجمه :
275 - امام موسى بن جعفر عليه السلام فرمود: مدارا (به منزله ) نيمى از خوشگذرانى است .
حديث :
276 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ان الله رفيق يحب الرفق .
ترجمه :
276 - امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند اهل مدارا است و مدارا را دوست مى دارد.
حديث :
277 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ان لم يوضع على شى ء الا زانه و لانزع من شى ء الا شانه .
ترجمه :
277 - امام باقر عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: همانا مدارا بر چيزى نهاده نشد جز اينكه به آن زينت بخشيد و از چيزى جدا نشد جز اينكه آن را زشت نمود.
حديث :
278 - عن النبى صلى الله عليه و آله قال : ان فى الرفق الزياده و البركه و من يحرم الرفق يحرم الخير.
ترجمه :
278 - پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: همانا در مدارا كردن زيادت و بركت وجود دارد و كسى كه از مدارا محروم است از خير و خوبى محروم است .
حديث :
279 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ما زوى الرفق عن اهل بيت الازوى عنهم الخير.
ترجمه :
279 - امام صادق عليه السلام فرمود: سازگارى و مدارا از اهل هيچ خانه اى باز داشته نشده جز اينكه آنان از خير و خوبى محروم و بى بهره گشته اند.
حديث :
280 - عن ابى الحسن عليه السلام قال : قال لى - و جرى بينى و بين رجل من القوم كلام - فقال لى : ارفق بهم فان كفر احدهم فى غضبه و لاخير فيمن كان كفره فى غضبه .
ترجمه :
280 - راوى گويد: بين من و مردى از قوم سخنى در گرفت امام رضا عليه السلام به من فرمود: با آنان مدارا كن زيرا از آنان كسى هست كه در حال خشم كارش به كفر مى انجامد و كسى كه در حال خشم كافر شود خيرى در او نيست .
حديث :
281 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ان الله رفيق يحب الرفق و يعين عليه .
ترجمه :
281 - امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: خداوند اهل مدارا است و مدارا را دوست مى دارد و (آدمى را) بر مدارا يارى مى كند.
حديث :
282 - و قال صلى الله عليه و آله : ما اصطحب اثنان الا كان اعظمهما اجرا و احبهما الى الله ارفقهما بصاحبه .
ترجمه :
282 - رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دو نفر با يكديگر مصاحبت نكرده اند جز اينكه آن كس كه با ديگرى مدارا كننده تر است در نزد خداوند پاداشش بزرگتر و محبوبتر است .
حديث :
283 - عن احدهما عليه السلام قال : ان الله رفيق يحب الرفق .
ترجمه :
283 - امام باقر يا امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند اهل مدارا است و مدارا را دوست دارد.
حديث :
284 - عن الفضيل بن عثمان قال سمعت ابا عبدالله عليه السلام يقول : من كان رفيقا فى امره نال ما يريد من الناس .
ترجمه :
284 - فضيل بن عثمان گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: كسى كه در كارش اهل مدارا باشد به آنچه از مردم مى خواهد نائل مى شود.
28 - باب استحباب التواضع  
28 - باب استحباب فروتنى نمودن  
حديث :
285 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ان فى السماء ملكين موكلين بالعباد فمن تواضع لله رفعاه و من تكبر و ضعاه .
ترجمه :
285 - امام صادق عليه السلام فرمود: همانا در آسمان دو فرشته اند كه بر بندگان گمارده شده اند پس هر كه براى خدا فروتنى كند بالايش مى برند و هر كه تكبر ورزد فرودش آورند.
حديث :
286 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : فيما اوحى الله عزوجل الى داود عليه السلام يا داود: كما ان اقرب الناس من الله المتواضعون كذلك ابعد الناس من الله المتكبرون .
ترجمه :
286 - امام صادق عليه السلام فرمود: در ضمن آنچه كه خداوند عزوجل به حضرت داود عليه السلام وحى نمود آمده است : اى داود! همچنانكه نزديكترين مردمان به خدا فروتنان هستند دورترين مردم از خدا متكبرانند.
حديث :
287 - عن ابى الحسن موسى عليه السلام فى حديث قال : فاوحى الله الى الجبال انى واضع سفينه نوح عبدى على جبل منكن فتطاولت و شمخت و تواضع الجودى و هو جبل عندكم فضربت السفينه بجوجوها الجبل .
ترجمه :
287 - امام موسى بن جعفر عليه السلام در حديثى فرمود: خداوند به كوهها وحى فرستاد كه من كشتى بنده خود نوح را بر كوهى از كوهها خواهم نهاد پس كوهها گردنكشى و تكبر نمودند و تنها كوه جودى كه كوهى در نزد شماست فروتنى نمود پس آن كشتى نيز سينه خود را بر همان كوه نهاد.
حديث :
288 - عن محمد بن مسلم قال : سمعت ابا جعفر عليه السلام يذكر انه اتى رسول الله صلى الله عليه و آله ملك فقال : ان الله يخيرك ان تكون عبدا رسولا متواضعا او ملكا رسولا قال : فنظر الى جبرئيل و اوما بيده ان تواضع . فقال : عبدا متواضعا رسولا فقال الرسول : مع انه لاينقصك مما عند ربك شيئا قال : و معه مفاتيح خزائن الارض .
ترجمه :
288 - محمد بن مسلم گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم كه فرمود: فرشته اى به خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: خداوند تو را مخير ساخته كه بنده اى و رسولى متواضع باشى يا فرشته اى رسول باشى . پس حضرت نگاهى به جبرئيل افكند (كه چه جوابى به اين فرشته دهم ؟) جبرئيل عليه السلام با دست خويش اشاره كرد كه تواضع و فروتنى را اختيار كن ، پس پيامبر فرمود: مى خواهم بنده اى متواضع و رسول خدا باشم . آن فرشته پيام آور گفت : با اين همه هيچ چيز از آنچه در نزد پروردگارت (براى تو) وجود دارد كاسته نمى شود حضرت فرمود: (آرى مى دانم كه ) كليدهاى تمامى خزائن زمين در اختيار پروردگارم مى باشد.
حديث :
289 - عن ابى الحسن عليه السلام قال : التواضع ان تعطى الناس ما تحب ان تعطاه .
ترجمه :
289 - امام رضا عليه السلام فرمود: تواضع آن است كه آنچه را كه دوست مى دارى مردم به تو عطا كنند تو به مردم عطا كنى .
حديث :
290 - و فى حديث آخر قال عليه السلام : التواضع درجات منها ان يعرف المرء قدر نفسه فينزلها منزلتها بقلب سليم لايحب ان ياتى الى احد الا مثل ما يوتى اليه ان راى سيئه دراها بالحسنه كاظم الغيظ عاف عن الناس ‍ و الله يحب المحسنين .
ترجمه :
290 - و در حديث ديگرى فرمود: تواضع درجات و مراتبى دارد يكى از آن مراتب اين است كه شخص قدر خود را بشناسد و با دلى سالم نفس خود را در منزلت و مقام واقعى اش جارى دهد (چنين كسى دوست نمى دارد كه براى كسى چيزى پيش آيد مگر همانند همان چيزى كه براى خودش پيش ‍ مى آيد، اگر بدى اى ببيند آن را با خوبى دفع مى كند، فرو خورنده خشم است ، چشم پوشى كننده از (بدى ) مردمان است و خداوند نيكوكاران را دوست دارد.
حديث :
291 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن آبائه عليه السلام فى وصيه النبى صلى الله عليه و آله لعلى عليه السلام قال : يا على و الله لو ان الوضيع فى قعر بئر لبعث الله عزوجل اليه ريحا ترفعه فوق الاخيار فى دوله الاشرار.
ترجمه :
291 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت كند كه در وصيت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به على عليه السلام آمده است : اى على ! به خدا سوگند كه اگر شخص فروتن در ته چاهى باشد خداوند عزوجل بادى را به سوى او مى فرستد تا او را بالا بياورد و در دولت نابكاران او را در منزلتى بالاتر از نيكان جاى دهد.
حديث :
292 - عن الحسن بن الجهم قال سالت الرضا عليه السلام فقلت له : جعلت فداك ما حد التوكل ؟ فقال لى : ان لاتخاف مع الله احدا قال : قلت : جعلت فداك فما حد التواضع ؟ فقال : ان تعطى الناس من نفسك ما تحب ان يعطوك مثله قلت : جعلت فداك اشتهى ان اعلم كيف انا عندك ؟ فقال : انظر كيف انا عندك ؟
ترجمه :
292 - حسن بن جهم گويد: از امام رضا عليه السلام پرسيدم كه : فدايت شوم حد توكل چيست ؟ حضرت فرمود: اينكه با وجود خدا از هيچ نترسى ، عرض كردم : فدايت شوم حد تواضع چيست ؟ حضرت فرمود: اينكه از جانب خود به مردم چيزى عطا كنى كه دوست دارى همانند آن را به تو عطا كنند. عرض كردم : فدايت شوم دوست دارم كه بدانم من در نزد تو چگونه ام ؟ حضرت فرمودن بنگر كه من در نزد تو چگونه ام ؟
حديث :
293 - عن ابى عبدالله عليه السلام عن آبائه عليه السلام قال : ان من التواضع ان يرضى بالمجلس دون المجلس و ان يسلم على من يلقى و ان يترك المراء و ان كان محقا و لاتحب ان تحمد على التقوى .
ترجمه :
293 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت كند: همانا از تواضع شمرده مى شود اينكه شخص به جايگاهى نه جايگاه ديگر خوشنود باشد (يعنى در وارد شدن به مجلسى براى نشستن به همان جاى خالى خوشنود باشد و هوس جاى بالاتر را در سر نداشته باشد) و ديگر اينكه به هر كس كه برخورد مى كند سلام كند و جدال را ترك كند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشى كه به خاطر تقوا و پرهيز كاريت مورد حمد و ستايش قرار بگيرى .
29 - باب استحباب التواضع عند تجدد النعمه  
29 - باب استحباب تواضع در هنگامى كه نعمتى جديد براى آدمىحاصل مى شود
حديث :
294 - عن ابى عبدالله عليه السلام فى حديث جعفر بن ابى طالب مع النجاشى ملك الحبشه ان النجاشى قال : انا نجد فيما انزل الله على عيسى عليه السلام ان مع حق الله على عباده ان يحدثوا لله تواضعا عند ما يحدث لهم من نعمه فلما بلغ النبى صلى الله عليه و آله قال لاصحابه : ان الصدقه تزيد صاحبه رفعه فتواضعوا يرفعكم الله و ان العفو يزيد صاحبه عزا فاعفوا يعزكم الله .
ترجمه :
294 - امام صادق عليه السلام درباره واقعه ديدار و گفتگوى جعفر بن ابى طالب با نجاشى پادشاه حبشه ، فرمود: نجاشى گفت : ما مسيحيان در كتابى كه خداوند بر عيسى عليه السلام نازل فرموده يافته ايم كه (يكى از حقوق خداوند بر بندگانش اين است كه هرگاه نعمتى جديد به آنان مى بخشد آنان نيز در برابر او تواضع و فروتنى جديدى داشته باشند) زمانى كه اين سخن به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله رسيد حضرت به اصحاب خود فرمود: همانا صدقه مايه زيادت (مال و عمر) براى صدقه دهنده مى گردد پس ‍ صدقه بپردازيد تا خداى بر شما رحم آورد و همانا تواضع مايه زيادت مقام و مرتبه شخص متواضع مى گردد پس تواضع كنيد تا خداى شما را بلندمرتبه گرداند و همانا عفو و بخشش به عفو كننده عزت مى بخشد پس ‍ عفو كنيد تا خداوند شما را عزيز گرداند.
30 - باب تاكد استحباب التواضع للعالم و المتعلم  
30 - باب تاكيد بر استحباب تواضع براى دانشمند و دانش آموز 
حديث :
295 - عن معاويه بن وهب قال : سمعت ابا عبدالله عليه السلام يقول : اطلبوا العلم و تزينوا معه بالحلم و الوقار و تواضعوا لمن تعلمونه العلم و تواضعوا لمن طلبتم منه العلم و لاتكونوا علماء جبارين فيذهب باطلكم بحقكم .
ترجمه :
295 - معاويه بن وهب گويد از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: دانش بجوييد و همراه با دانش ، خود را با بردبارى و وقار زينت ببخشيد و در مقابل كسانى كه به آنان دانش مى آموزيد تواضع و فروتنى كنيد و براى كسى كه از او دانش مى آموزيد تواضع كنيد و از دانشمندان متكبر و سركش ‍ نباشيد كه در نتيجه ، كار باطل شما (عمل و گفته ) حق شما را از بين مى برد.
حديث :
296 - قال عيسى ابن مريم عليه السلام للحواريين : لى اليكم حاجه اقضوها لى فقالوا: قضيت حاجتك يا روح الله فقام فغسل اقدامهم فقالوا كنا احق بهذا منك فقال : ان احق الناس بالخدمه العالم انما تواضعت هكذا لكيما تتواضعوا بعدى فى الناس كتواضعى لكم ثم قال عيسى عليه السلام : بالتواضع تعمر الحكمه لا بالتكبر و كذلك فى السهل ينبت الزرع لا فى الجبل .
ترجمه :
296 - عيسى بن مريم عليه السلام به اصحاب و حواريون خود فرمود: من از شما خواسته اى دارم خواسته ام را برايم برآورده سازيد. گفتند: اى روح الله ! خواسته ات رواست . پس حضرت برخاست و پاهاى آنان را شست ، آنان گفتند: ما به اين كار سزاوارتريم از شما (و ما بايد پاهاى مبارك تو را بشوئيم ) حضرت فرمود: همانا سزاوارترين مردم در خدمتگزار بودن ، شخص عالم است و من در برابر شما اينگونه تواضع نمودم تا شما نيز پس ‍ از من همانند تواضع مرا در ميان مردم داشته باشيد. سپس فرمود: علم و حكمت به وسيله تواضع آباد مى شود نه با تكبر و همچنين است كه در دشت گياه مى رويد نه در كوه سخت .
31 - باب استحباب التواضع فى الماكل و المشرب و نخوهما 
31 - باب استحباب تواضع در خوردن و نوشيدن و مانند اينها 
حديث :
297 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : افطر رسول الله صلى الله عليه و آله عشيه خميس فى مسجد قبا فقال : هل من شراب ؟ فاتاه اوس بن خولى الانصارى بعس مخيض بعسل فلما وضعه على فيه نحاه ثم قال : شرابان يكتفى باحدهما من صاحبه لا اشربه و لا احرمه و لكن اتواضع لله فانه من تواضع لله رفعه الله و من تكبر خفضه الله و من اقتصد فى معيشته رزقه الله و من بذر حرمه الله و من اكثر ذكر الموت احبه الله .
ترجمه :
297 - امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله در شبانگاه پنجشنبه اى در مسجد قبا افطار مى نمود پس فرمود: آيا نوشيدنى اى هست ؟ پس اوس بن خولى انصارى كاسه اى بزرگ شير آميخته شده با عسل را به خدمت حضرت آورد. حضرت كاسه را به دهان مبارك نزديك فرمود و سپس آن را كنار گذاشت و فرمود: اين دو نوشيدنى است كه مى توان به يكى از اين دو اكتفا نمود: من نه آن را مى نوشم و نه تحريم مى كنم ولى به خاطر خدا تواضع مى كنم زيرا كسى كه به خاطر خدا تواضع كند خداوند او را بالا مى برد و كسى كه تكبر ورزد خداوند او را به زير مى كشد و كسى كه در زندگانيش ميانه روى پيشه كند خداوند روزى اش مى بخشد و كسى كه اسراف كند خداوند محرومش مى سازد و كسى كه زياد مرگ را ياد كند خداوند او را دوست مى دارد.
حديث :
298 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : مر على بن الحسين عليه السلام على المجذمين و هو راكب حماره و هم يتغدون فدعوه الى الغداء فقال : اما لو لا انى صائم لفعلت فلما صار الى منزله امر بطعام فصنع و امر ان يتنوقوا فيه ثم دعاهم فتغدوا عنده و تغدى معهم .
ترجمه :
298 - امام صادق عليه السلام فرمود: امام سجاد عليه السلام در حالى كه بر الاغى سوار بود به گروهى كه بيمارى خوره داشتند و در حال چاشت خوردن بودند گذر كرد آنان حضرت را به چاشت دعوت كردند. حضرت فرمود: اگر روزه نبودم دعوت شما را اجابت مى كردم . (حضرت از آنان خداحافظى نمود) و وقتى كه به منزل رسيد دستور داد غذايى آماده كردند و فرمود كه آن را نيكو بپزند سپس آن بيماران جذامى را به طعام دعوت كرد و همراه آنان به خوردن نشست .
حديث :
299 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام قال : القناعه مال لاينفد.
ترجمه :
299 - على عليه السلام فرمود: قناعت مالى است كه تمام شدنى نيست .
32 - باب وجوب ايثار رضا الله على هوى النفس و تحريم العكس  
32 - باب وجوب برگزيدن رضاى الهى بر خواهش نفسانى و تحريم پيروى ازهواى نفس
حديث :
300 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : ان الله عزوجل يقول : و عزتى و عظمتى و علوى و ارتفاع مكانى لايوثر عبد هواى على هوى نفسه الا كففت عليه ضيعته و ضمنت السماوات و الارض رزقه و كنت له من رواء تجاره كل تاجر.
ترجمه :
300 - امام باقر عليه السلام فرمود: خداوند عزوجل مى فرمايد: سوگند به عزت و بزرگى و برترى و بلندى جايگاهم كه هيچ بنده اى خواسته مرا بر خواهش نفسانى اش مقدم نمى دارد مگر اينكه حرفه و پيشه اش را برايش ‍ فراهم مى سازم و آسمانها و زمين را ضامن روزى اش قرار مى دهم و من براى او برتر از تجارت هر تاجرى خواهم بود.
حديث :
301 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : قال الله عزوجل : و عزتى و جلالى و عظمتى و بهائى و علو ارتفاعى لايوثر عبد مومن هواى على هواه فى شى ء من امر الدنيا الا جعلت غناه فى نفسه و همته فى آخرته و ضمنت السماوات و الارض رزقه و كنت له من وراء تجاره كل تاجر.
ترجمه :
301 - امام باقر عليه السلام فرمود: خداوند عزوجل مى فرمايد: سوگند به عزت و شكوه و بزرگى و خوبى و نيكويى ام و بلندى مرتبه ام كه هيچ بنده مومنى خواسته مرا در هيچيك از امور دنيايى بر خواهش نفسانى اش مقدم نمى دارد مگر اينكه بى نيازى را در نفس او قرار مى دهم و همتش را متوجه آخرتش مى كنم و آسمانها و زمين را ضامن روزى اش مى گردانم و مافوق تجارت هر تاجرى به نفع او خواهم بود.
حديث :
302 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : يقول الله عزوجل : و عزتى و جلالى و كبريائى و نورى و علوى و ارتفاع مكانى لايوثر عبد هواه على هواى الا شتت عليه امره و لبست عليه ديناه و شغلت قلبه بها و لم آته منها الا ما قدرت له و عزتى و جلالى و عظمتى و نورى و علوى و ارتفاع مكانى لايوثر عبد هواى على هواه الا استحفظته ملائكتى و كفلت السماوات و الارضين رزقه و كنت له من وراء تجاره كل تاجر و اتته الدنيا و هى راغمه .
ترجمه :
302 - امام باقر عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: خداوند عزوجل مى فرمايند: سوگند به عزت و شكوه و بزرگ منشى و نور و برترى و بلندى جايگاهم كه هيچ بنده اى خواهش نفسانى خويش را بر خواسته من مقدم نمى دارد جز اينكه كارش را پريشان و پراكنده مى سازم و دنيايش را بر او مشتبه و درهم بر هم مى گردانم و قلبش را به دنيايش مشغول مى سازم و (با اين همه ) به او از دنيا به همان اندازه اى كه برايش مقدر نموده ام مى دهم و سوگند به عزت و شكوه و بزرگى و نور و برترى و بلندى جايگاهم كه هيچ بنده اى خواسته مرا بر خواهش نفسانى خويش مقدم نمى دارد مگر اينكه فرشتگانم را براى حفظ و نگاهدارى اش بر مى گمارم و آسمانها و زمين را ضامن و عهده دار روزى او قرار مى دهم و براى او از (سود) تجارت هر تاجرى برتر خواهم بود و چنين كسى دنيا به سراغش ‍ مى آيد در حالى كه او دنيا را ناپسند مى داند.
حديث :
303 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ان الله عزوجل يقول : انى لست كل كلام الحكمه اتقبل ، انما اتقبل هواه و همه فان كان هواه و همه فى رضاى جعلت همه تقديسا و تسبيحا.
ترجمه :
303 - امام صادق عليه السلام فرمود: همانا خداوند عزوجل مى فرمايد: به راستى كه اينگونه نيست كه من هر سخن حكمت آميزى را بپذيرم بلكه ميل او (گوينده ) و همت او را مى پذيرم پس اگر ميل و همت او در جهت خوشنودى من باشد همت او را (به منزله ) تقديس و تسبيح خود قرار مى دهم (تقديس و تسبيح : به پاكى منسوب كردن ، به پاكى ياد كردن ).
حديث :
304 - عن محمد بن على بن الحسين عليه السلام قال : جاهد هواك كما تجاهد عدوك .
ترجمه :
304 - امام باقر عليه السلام فرمود: با هواى نفسانى خود مبارزه كن همانگونه كه با دشمنت مبارزه مى كنى .
حديث :
305 - عن ابى حمزه قال : سمعت على بن الحسين عليه السلام يقول : ان الله جل جلاله يقول : و عزتى و جلالى و عظمتى و جمالى و بهائى و علوى و ارتفاع مكانى لايوثر عبد هواى على هواه الا جعلت همه فى آخرته و غناه فى قلبه و كففت عنه ضيعته و ضمنت السماوات و الارض ‍ رزقه و اتته الدنيا و هى راغمه .
ترجمه :
305 - ابى حمزه گويد: از امام زين العابدين عليه السلام شنيدم كه مى فرموده : به درستى كه خداوند جل جلاله مى فرمايد: سوگند به عزت و شكوه و بزرگى و زيبايى و نيكويى و برترى و بلندى جايگاهم كه هيچ بنده اى خواسته مرا بر خواهش نفسانى خود مقدم نمى دارد مگر اينكه همت او را متوجه امر آخرتش مى گردانم و بى نيازى اش را در درون قلبش ‍ جاى مى دهم و كار و پيشه اش را برايش فراهم مى آورم و آسمانها و زمين را ضامن روزى او مى گردانم و دنيا به سوى او مى آيد در حالى كه او نسبت به دنيا بى ميل و ناخشنود است .
حديث :
306 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام انه قال فى خطبه له : ايها الناس ‍ ان اخوف ما اخاف عليكم اثنتان اتباع الهوى و طول الامل فاما اتباع الهوى فيصد عن الحق و اما طول الامل فينسى الاخره .
ترجمه :
306 - اميرالمؤمنين عليه السلام در خطبه اى فرمود: اى مردم ! به درستى كه ترسناكترين چيزى كه از آن بر شما بيمناكم دو چيز است : پيروى هواى نفس و درازى آرزو، اما پيروى از هواى نفس آدمى را از حق باز مى دارد و اما درازى آرزو باعث فراموشى آخرت مى گردد.
33 - باب وجوب تدبر العاقبه قبل العمل
33 - باب وجوب عاقبت انديشى پيش ازعمل
حديث :
307 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ان رجلا اتى النبى صلى الله عليه و آله فقال له : يا رسول الله اوصنى فقال له : فهل انت مستوص ان انا اوصيتك ؟ حتى قال له ذلك ثلاثا و فى كلها يقول الرجل نعم يا رسول الله فقال له رسول الله صلى الله عليه و آله فانى اوصيك اذا انت هممت بامر فتدبر عاقبته فان يك رشدا فامضه و ان يك غيا فانته عنه .
ترجمه :
307 - امام صادق عليه السلام فرمود: مردى نزد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا! مرا سفارشى فرما. حضرت تا سه مرتبه فرمود: ايا اگر تو را سفارشى نمايم سفارشم را مى پذيرى و به آن عمل مى كنى ؟
و مرد در هر مرتبه عرض كرد: آرى اى رسول خدا! رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: پس من تو را سفارش مى كنم كه هرگاه آهنگ انجام كارى را نمودى در عاقبت و پايان آن كار انديشه كن پس اگر انجامش درست و صواب بود انجام بده و اگر ناصواب بود از انجام آن باز ايست .
حديث :
308 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام فى وصيته لمحمد بن الحنفيه قال : من استقبل وجوه الاراء عرف مواقع الخطاء و من تورط فى الامور غير ناظر فى العواقب فقد تعرض لمفظعات النوائب و التدبير قبل ناظر العمل يومنك من الندم و العاقل من وعظه التجارب و فى التجارب علم مستانف و فى تقلب الاحوال علم جواهر الرجال .
ترجمه :
308 - اميرالمؤمنين عليه السلام در وصيتش به محمد بن حنفيه فرمود: كسى كه با نظرات و افكار مختلف روبرو مى شود مواضع و جايگاههاى خطا را شناسايى مى كند و كسى كه بدون عاقبت انديشى خود را گرفتار كارها كند محققا كه خود را در معرض كارهاى ترسناك و دشوار قرار داده است و عاقبت انديشى پيش از عمل تو را از پشيمانى ايمن مى سازد و خردمند كسى است كه تجربه ها او را پند و اندرز دهند و در تجربه ها آگاهى نو و تازه اى وجود دارد و در دگرگونى حالات نسبت به جوهره مردان علم و آگاهى حاصل مى شود.
حديث :
309 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام انه قال : لسان العاقل وراء قلبه و قلب الاحمق وراء لسانه .
ترجمه :
309 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: زبان شخص عاقل در پشت قلب اوست (ابتدا روى سخن فكر مى كند و آن را از قلب مى گذراند و سپس بر زبان جارى مى كند) و قلب شخص نادان در پشت زبان اوست (پس از سخن گفتن روى آن فكر مى كند كه آيا ناصواب بوده يا نه ).
حديث :
310 - و عنه عليه السلام انه قال : قلب الاحمق فى لسانه و لسان العاقل فى قلبه .
ترجمه :
310 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: قلب شخص نادان در زبان اوست و زبان شخص خردمند در قلب اوست .
حديث :
311 - و قال عليه السلام من استقبل وجوه الاراء عرف مواقع الخطا.
ترجمه :
311 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: كسى كه با آراء و نظرات مختلف روبرو باشد به مواضع خطا شناخت پيدا مى كند.
حديث :
312 - قال ابوعبدالله عليه السلام : ليس لحاقن راى و لالملول صدق و لا لحسود غنى و ليس بحازم من لا ينظر فى العواقب و النظر فى العواقب تلقيح للقلوب .
ترجمه :
312 - امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه با بول به او فشار آورده راى (قابل اعتنا و بى نقص ) ندارد و كسى كه افسرده است دوستى ندارد و حسود بى نياز نمى شود و كسى كه در عاقبت كارها نمى انديشد دور انديش و محتاط نيست و انديشيدن در عاقبت كارها مايه بارورى دلها است .
حديث :
313 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : اتى رجل رسول الله صلى الله عليه و آله فقال : علمنى يا رسول الله قال : عليك بالياس مما فى ايدى الناس ‍ فانه الغنى الحاضر قال : زدنى يا رسول الله صلى الله عليه و آله قال : اياك و الطمع فانه الفقر الحاضر قال : زدنى يا رسول الله قال : اذا هممت بامر فتدبر عاقبته فان يك خيرا و رشدا فاتبعه و ان يك غيا فاجتنبه .
ترجمه :
313 - امام باقر عليه السلام فرمود: مردى به خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا مرا دانشى بياموز. حضرت فرمود: بر تو باد به نوميدى نسبت به آنچه كه در دستان مردمان است زيرا اين روحيه بى نيازى و ثروتى حاضر و آماده است . عرض كرد: اى رسول خدا بيش از اين بفرما. حضرت فرمود: بر حذر باش از طمع زيرا طمع و آزمندى فقرى حاضر و آماده است ، عرض كرد: اى رسول خدا بيش از اين برايم بفرما. حضرت فرمود: هرگاه قصد انجام دادن كارى را نمودى با دقت در عاقبت آن كار انديشه كن پس اگر خير و هدايت در آن باشد آن را پى گيرى كن و اگر مايه گمراهى باشد از انجام آن خوددارى نما.
34 - باب وجوب انصاف الناس ولو من النفس  
34 - باب وجوب به انصاف رفتار كردن با مردمان اگر چه بر ضرر خود باشد
حديث :
314 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : من انصف الناس من نفسه رضى به حكما لغيره .
ترجمه :
314 - امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه با مردم درباره خود به انصاف رفتار كند مردم درباره او به داور و ميانجى بودن براى ديگران خوشنودند.
حديث :
315 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : سيد الاعمال انصاف الناس من نفسك و مواساه الاخ فى الله و ذكر الله على كل حال .
ترجمه :
315 - امام صادق عليه السلام روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: سيد و سرور همه كارها سه چيز است : به انصاف رفتار كردن با مردم درباره خود و يارى نمودن برادر دينى در راه خدا و به ياد خدا بودن در هر حال .
حديث :
316 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : قال اميرالمؤمنين عليه السلام فى كلام له : الا انه من ينصف الناس من نفسه لم يزده الله الا عزا.
ترجمه :
316 - امام باقر عليه السلام روايت كند كه اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: آگاه باشيد كه هر كس درباره خود با مردم به انصاف رفتار كند خداوند چيزى جز عزت و سربلندى به او نمى افزايد.
حديث :
317 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ثلاث هم اقرب الخلق الى الله يوم القيامه حتى يفرغ من الحساب رجل لم تدعه قدره فى حال غضبه ان يحيف على من تحت يده و رجل مشى بين اثنين فلم يمل مع احدهما على الاخر بشعيره و رجل قال بالحق فيما له و عليه .
ترجمه :
317 - امام صادق عليه السلام فرمود: سه كس هستند كه در روز قيامت نزديكترين كسان به خداوند مى باشند تا زمانى كه خداوند از حساب مردمان فارغ شود: يكى كسى كه قدرت و توانايى اش او را در حال خشم به سوى ستم نمودن به زير دستانش نمى خواند و ديگرى كسى كه بين دو نفر رفت و آمد مى كند ولى حتى به اندازه يك دانه جو به يكى از آن دو بر عليه ديگرى تمايل پيدا نمى كند و ديگرى كسى كه حق را مى گويد خواه به نفع او يا ضرر او باشد.
حديث :
318 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : من واسى الفقير من ماله و انصف الناس من نفسه فذلك المومن حقا.
ترجمه :
318 - امام صادق عليه السلام روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: مومن حقيقى كسى است كه به فقير كمك مالى كند و درباره خود با مردم به انصاف رفتار كن .
حديث :
319 - عن على بن الحسين عليه السلام قال : كان رسول الله صلى الله عليه و آله يقول فى آخر خطبته : طوبى لمن طاب خلقه و طهرت سجيته و صلحت سريرته و حسنت علانيته و انفق الفضل من ماله و امسك الفضل من قوله و انصف الناس من نفسه .
ترجمه :
319 - امام سجاد عليه السلام روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله همواره در آخر خطبه اش مى فرمود: خوشا به حال كسى كه اخلاقش ‍ پاكيزه و خوى و طبيعتش پاك و باطنش با صفا و ظاهرش نيكو باشد و زيادى از مالش را انفاق كند و از زياد سخن گفتن خوددارى كند و درباره خود با مردمان منصفانه برخورد كند.
حديث :
320 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : من يضمن لى اربعه باربعه ابيات فى الجنه ؟ انفق و لاتخف فقرا و افش السلام فى العالم و اترك المراء و ان كنت محقا و انصف الناس من نفسك .
ترجمه :
320 - امام صادق عليه السلام فرمود: كيست كه چهار چيز را در برابر چهار خانه بر من ضمانت كند؟ انفاق كن و از فقر نترس ، و سلام را آشكارا بر زبان آور، و جدال را ترك كن اگر چه حق با تو باشد، و درباره خودت با مردم به انصاف رفتار كن .
حديث :
321 - عن يوسف البزاز قال سمعت ابا عبدالله عليه السلام يقول : ما تدارا اثنان فى امر قط فاعطى احدهما النصف صاحبه فلم يقبل منه الا اديل منه .
ترجمه :
321 - يوسف بزاز گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: هرگز دو نفر با يكديگر در كارى به خصومت بر نخاسته اند كه يكى در مورد ديگرى جانب انصاف را رعايت كند و او نپذيرد جز اينكه خداوند شخص ‍ منصف را بر ديگرى چيره مى گرداند.
حديث :
322 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : ان لله جنه لا يدخلها الا ثلاثه احدهم من حكم فى نفسه بالحق .
ترجمه :
322 - امام باقر عليه السلام فرمود: به راستى كه براى خداوند بهشتى هست كه جز سه كس به آن بهشت داخل نشويد يكى از آنان كسى است كه در مورد خود به حق حكم كند.
حديث :
323 - عن ابى عبدالله جعفر بن محمد عليه السلام قال : الااخبرك باشد ما افترض الله على خلقه ؟ انصاف الناس من انفسهم و مواساه الاخوان فى الله عزوجل و ذكر الله عزوجل على كل حال فان عرضت له طاعه عمل بها و ان عرضت له معصيه تركها.
ترجمه :
323 - امام صادق عليه السلام فرمود: آيا به تو در مورد سخت ترين چيزهايى كه خداوند بر بندگانش واجب ساخت خبر دهم ؟ منصفانه رفتار كردن درباره خود با مردمان و يارى رساندن به برادران در راه خدا عزوجل و به ياد خدا بودن در هر حالى ، پس اگر طاعتى به وى عرضه گرديد به آن عمل كند و اگر گناهى به او عرضه شد آن را ترك گويد.
حديث :
324 - عن على بن ميمون الصائغ قال : سمعت ابا عبدالله الصادق عليه السلام يقول : من اراد ان يسكنه الله جنته فليحسن خلقه و ليعط النصفه من نفسه و ليرحم اليتيم و ليعن الضعيف و ليتواضع لله الذى خلقه .
ترجمه :
324 - على بن ميمون صائغ (زرگر) گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: كسى كه مى خواهد كه خداوند او را در بهشتش جاى دهد پس بايد اخلاقش را نيكو سازد و درباره خود منصفانه رفتار كند و به يتيم ترحم آورد و ناتوان را يارى دهد و براى خداوندى كه او را آفريده است فروتنى و تواضع كند.