مريم (ع ) سمبل زن در قرآن 
فسلفه ها و مكتبهاى مادى نمى توانند پيرامون ارزشها و ضد ارزشهاى زن بحث و گفتگو كنند. همچنانكه نمى توانند در مورد ارزشهاى مرد هم سخن بگويد و اگر بگويند، يا تناقض است و يا نيرنگى ، فريبى و شعارى بيش ‍ نيست .
متفكرين مادى ، در شرق و غرب ، سالهاى متمادى است كه انسان را از شرافت و كمال انسانى منخلع ساخته و او را تا حد بهائم و حيوانات تنزل داده و بدتر از آن تا حد ماشين سقوط داده اند.
هنگامى كه روح و نفس انسانى و اصالت آن از سوى ماديون انكار گشته و هدف و غايتى براى آفرينش قائل نشده اند، طبيعى است كه انسانيت و شرافت و كرامت انسانى چيزى تخيلى شمرده شود و در نتيجه ، ارزش ها و ضدارزشها، اخلاق و فضيلت ، هيچ و پوچ تلقى گردد و بالاخره حيات و زندگى انسانى ، نيز مانند حيات و زندگى ساير حيوانات تلقى گردد و هر زشتى و خيانتى در جهان نيز منطقى جلوه نمايد، همانند حيات و زندگى وحوش در جنگل !
گرچه در اعلاميه حقوق بشر مطالب ارزنده اى در مورد انسان و از جمله درباره زن ، درج شده است ولى چنانچه نخست پيرامون تفسير انسان و انسانيت تجديد نظر نكنند، مى گوئيم اين اعلاميه نيز شعار است و تناقض .
زيرا چنانچه نفس و روح ، اصالت نداشته باشند و محرك اصلى در همه امور اقتصاد يا غريزه جنسى شمرده و نيك و بد را مفاهيمى نسبى يا اعتبارى بدانند چگونه مى توان از حيثيت و شرافت انسانى ، از آزادى و حقوق بشر، پاكى و امانت ، اخلاق و بالاخره از ارزشها دم زد؟
متاءسفانه متفكرين مادى حاكم بر فرهنگ غرب ، هرگاه از حقوق ، اخلاق ، آزادى و...دم مى زنند، جز دام و نيرنگ و اخلاق انتفاعى نمى تواند باشد (و همچنانكه در بخشهاى گذشته نيز خاطرنشان ساختيم ) با اينگونه نيرنگها، توانسته اند زن را به بردگى و اسارت جديدى بكشانند و وى را وسيله اى براى نيل به منافع گوناگون خود قرار دهند.
از ارزشهاى زن در قرآن  
حضرت مريم (ع ) سمبل بانوان مسلمان و الگو و اسوه اى براى بانوان جهان مى باشد، او تنها بانوئى است ، كه نامش در قرآن در حدود بيست و چند سوره و در سى و چند مورد، برده شده و آيت و نشانه خدا معرفى گذشته است . ⁽¹⁰⁸⁾
قرآن در مورد مختلف به چند صفت از صفات آن حضرت اشاره مى كند:
1- عبادت ، عروج يك انسان
از آنجا كه انسان استعداد دارد كه به مقام قرب نائل گردد و چون داراى روح و نفس الهى نيز هست ، مى تواند از علم و قدرت الهى برخوردار شود و راه وصول به اين موقعيت عبوديت ، و با ديده دل معبود و معشوق (خدا) را ديدن و تسليم محض در مقابل او شدن و طبعا عبادت مى باشد و عبادت واقعى حق ، عروج انسان به نزديكى كمال نهائى است .
در مورد مريم (ع ) مى فرمايد:
كلما دخل عليها زكريا لمحراب وجد عندها رزقا يا مريم انا لك هذا؟ قالت هو من عند الله ان الله يرزق من يشاء بغير حساب ⁽¹⁰⁹⁾
(و هرگاه زكريا در محراب عبادتش مريم را ملاقات مى كرد در كنار او رزق و روزى مى يافت ، گفت :اى مريم اين روزى از كجا است ؟ پاسخ داد از نزد خدا كه خدا هر كسى را بخواهد بى حساب روزى او را مى دهد.)
اين آيه مباركه نشانگر اين است كه مريم (ع ) همواره در محراب عبادت و در حال عروج الى الله ، بوده است و تقرب او به خداى متعال به حدى بوده كه با دخل و تصرف ، در نظام آفرينش و ولايت تكوينى ، روزيش مى رسيده و نه با اسباب و مسببات عادى .
از تمام آيات قرآن ، اين حقيقت به دست مى آيد كه ارزش واقعى انسان خدائى شدن و به خدا رسيدن او است و همه انبياء براى اين آمده اند كه در طى اين مسير، انسان را يارى نمايند و زن نيز مى تواند به اين موقعيت والا دست يابد.
2- پاكى و برگزيدگى خدا
انسان با اختيار خويش مى تواند با انجام اعمال صالحه و سير و سلوك الى الله مورد عنايت خاص الهى قرار گيرد. و به ولايت الهيه دست يابد و لطف و محبت ويژه خدا را جلب نمايد كه : فاذكرونى اذكركم ... ⁽¹¹⁰⁾ دلهايتان متوجه من باشد كه من به شما توجه خواهم داشت .
و فاتعونى يحببكم الله ... ⁽¹¹¹⁾ مرا پيروى كنيد كه خدا شما را دوست بدارد. اين شايستگى را انسان خود به دست مى آورد وگرنه خداى متعال به همه موجودات و انسانها، مهربان است .
در مورد حضرت مريم (ع ) مى فرمايد:
و اذ قالت الملائكه يا مريم ان الله اصطفاك و طهرك و اصطفاك على نساء العالمين ⁽¹¹²⁾
(و هنگامى كه ملائكه الهى گفتند:اى مريم در حقيقت خدا تو را برگزيده خويش و پاكى قرار داد و تو را بر همه زنان جهان برگزيد.)
شايسته كيست ؟  
گفتيم از آيات قرآن ، به خوبى اين حقيقت روشن است كه انسان مى تواند به مرحله عالى از رشد و كمال دست يابد كه شايستگى محبوب شدن در پيشگاه خداى متعال را پيدا كند، در آيه ديگر در پيرامون مريم (ع ) راه رسيدن به اين لياقت و اين صعود را نشان داده مى فرمايد:
يا مريم اقنتى لربك و اسجدى واركعى مع الراكعين ⁽¹¹³⁾
(هان اى مريم ! در مقابل پروردگارت مطيع و خاضع باشد و سجده كن و با ركوع كنندگان ، ركوع كن .)
در اين آيه شريفه ، راه دست يافتن به اين شايستگى ارائه شده است و هر انسانى از جمله يك زن متكامل چنين است كه با اطاعت و خضوع در مقابل كمال مطلق و نماز و ركوع و سجود، مى تواند به آن شايستگى توفيق يابد و حضرت مريم (ع ) به قدرى در اين حركت موفق بوده اند كه لياقت دريافت وحى را يافته و هم سخن با ملائك و فرشتگان الهى شده اند. آن زن مى تواند چنين باشد.
قرآن مجيد در جاى ديگر مى فرمايد:
و مريم ابنت عمران التى الحنت فرجها فنخنا فيه من روحنا و صدقت بكلمات ربها و كته و كانت من القانتين ⁽¹¹⁴⁾
(و مريم دختر عمران ، بانوئى كه دامن خود را پاك نگاه داشت آنگاه از روح خود در او دميديم و كلمات پروردگارش و كتابها و شرايع الهى را تصديق كرد و او از اطاعت كنندگان و خاضعان بود.)
اين آيه عطف به آيه قبل است كه فرمود:
و ضرب الله مثلا الذين آمنوا امراة فرعون ...
(خداى متعال نمونه زن با ايمان را به زن فرعون مثال آورده )
كه در بخش پيش مطالعه كرديد. اكنون زن نمونه ديگر را مثال مى زند و مريم را معرفى مى كند و در اين معرفى ، مى توانيم به چند ارزش توجه نمائيم :
الف - پاكدامنى
قرآن مجيد در چندين مورد، به اين جهت توجه كرده و مريم (ع ) را به پاكدامنى ستوده است . ⁽¹¹⁵⁾ بديهى است كه يكى از بهترين صفات براى هر انسان ، عفاف و پاكدامنى است و اين جهت يكى از ارزشها براى زن معرفى شده است .
ب - ايمان
او به همه دستورهاى پروردگار و همه كتب آسمانى و قوانين و شرايع الهى ايمان است . ⁽¹¹⁶⁾ و همچنانكه ايمان ، آن هم ايمانى بر پايه معرفت و شناخت و ايمانى صحيح و خلل ناپذير، خطيرترين و اساسى ترين پايه و مبناى حيات انسانى است ، و زندگى منهاى آن ، مساوى با پوچى و مرگ خواهد بود و شخصيت زن نيز بودن يك چنين ايمان ، بهترين ارزش را به وى داده سرچشمه همه زيبائى ها و خوبيها خواهد گشت و خوشبخت است خانواده اى كه كانونش با اين فروغ الهى روشن گشته و بانوى اين كانون ، معلم تقوا و پاكى باشد كه در نتيجه پرتوش روشنائى بخش همه اعضاى خانواده و سرانجام مربى جامعه خواهد بود.
ج - عبادت و اطاعت حق
در فرهنگ قرآن - ايمانى بر مبناى معرفت و حق استوار است كه - عمل و اطاعت نشانگر آن باشد وگرنه لفظ تنها و ادعاء، دليل بر وجود ايمان قلبى نيست و در اكثر موارد آيات قرآن ، واژه و لغت ايمان با لغت و واژه عمل يا واژه اطاعت و امثال آن به كار برده شده مانند: الذين آمنوا و عملوا الصالحات ⁽¹¹⁷⁾ مريم (ع ) نيز در اين آيه از (قانتين ) از اطاعت كنندگان و عبادت پيشه گان معرفى مى شود.
آرى چنين زن ، سمبل و الگوى زن در قرآن است و زنان مؤ منه بايد چنين بوده و داراى اين صفات باشند!
د- افتخار مادر بودن
مريم افتخار داشت كه فرزندى همچون حضرت عيسى مسيح (ع ) به دنيا عرضه كرده است براى هيچ عاقلى پوشيده نيست كه بزرگترين رسالت يك زن ، مادر بودن او است كه اگر در جامعه ، مادران نمونه انسانهاى واقعى خواهند گشت كه مع الاسف دنياى مادى و فلسفه هاى غربى ، اين مقام والا را نيز لكه دار ساخته و زن ديگر اين رسالت خويش را خطير نمى شمارد. در اينجا گفتنى زياد است و از عهده اين مقاله كوتاه خارج .
ه - استقامت و شكيبائى
مريم (ع ) در مقابل ناجوانمردانه ترين تهمتها و شكنجه ها استقامت كرد و جز به ذات مقدس ربوى به هيچ قدرت ديگر تكيه نكرد و به جز او توكل ننمود و هرگز با ترس از مشكلات از ميدان مبارزه حق و باطل بيرون نرفت و خود سمبل راه حق و حقيقت گشت و در مقابل باطل .
در اينجا خاطرنشان مى سازم كه سمبل و الگوى زن در فرهنگ و بينش ‍ اسلامى ، بانوان ديگرى هستند كه از حضرت مريم (ع ) نيز والاتر و بالاترند، مانند:
حضرت فاطمه زهرا (ع ) كه دخترى بى نظير و نمونه ، همسرى فداكار و بى مانند و مادرى بى همتا و بى مثال و حجت خدا بود كه اگر پيرامون شخصيت او و سرمشق بودن و الگو بودن او بخواهيم چيزى بنويسيم چندين كتاب هم از عهده آن برنخواهد آمد، ولى چون در اين رساله بحث ما تنها (زن از ديدگاه قرآن ) بود لذا اينگونه به بحث پرداختيم .
در پايان اين بخش خاطر خوانندگان را به يك حديث از پيامبر اسلام (ص ) جلب مى نمائيم ، آن حضرت فرمود: افضل زنان اهل بهشت خديجه دختر خويلد و فاطمه (ع - دختر محمد (ص ) و مريم دختر عمران و آسيه دختر مزاحم همسر فرعون است و در فضيلت او همين بس كه خداى تعالى داستانش را در قرآن براى ما ذكر كرده است كه گفته :
رب ابن عندك بيتا فى الجنة ⁽¹¹⁸⁾
زنان شايسته 
با نفوذ استعمار فرهنگى ، به گونه اى حقايق و واقعيت ها را وارونه كردند كه حتى معانى و مفاهيم واژه ها و اصطلاحات را از آنها گرفته براى آنها مصاديق كاذب و تحميلى جايگزين نمودند!
در رابطه با استعمار و استثمار هر چه بيشتر زن ، مبلغين مكتبهاى مادى كه طبعا اخلاق ، فضيلت و كمال را پوچ و تخيلى پنداشتند و انسان را تا حد بهائم و حيوانات تنزل داده و ساقط كردند، ارزشهاى زن را نيز تنها ارزشهاى حيوانى معين ساخته ، بيشتر زنهاى زن را نيز تنها ارزشهاى حيوانى معين ساخته ، بيشتر زنهاى آلوده و كسانى را كه در اختيار سوداگران قرار مى گرفتند و بهتر وسيله و ابزارى براى شهوترانان مى گشتند (شايسته ) معرفى نمودند!
انواع تحقير و اهانت به مقام زن در جريان ناجوانمردانه و غير انسانى مسابقات زنان و دختران (به اصطلاح ) شايسته در جهان به قدرى تاءسفبار و غم انگيز است كه نقل همه آنها را هم ، بر خلاف انسانيت و اخلاق دانسته ، از نگارش آن صرفنظر مى كنيم !
شايستگى در قرآن  
منطق وحى (قرآن كريم ) علاوه بر اينكه براى زن و مرد، به طور يكسان معيار ارزش و كرامت و بزرگوارى را، تقوا و ايمان معرفى كرده است كه ثمره آن طبعا، همه فضيلت ها و پاكيها خواهد بود براى زنان يك سلسله ارزشها و شايستگى ها را مشخص ساخته است كه باز با ايمان و تقوا رابطه تنگاتنگ دارند.
قرآن مجيد اعلام مى دارد كه :
انا خلقنا كم ذكر و انثى و جعلنا كم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اكرمكم عندلله اتقاكم ⁽¹¹⁹⁾
ملاحظه مى كنيد كه ملاك شايستگى ، فقط تقوا معرفى شده است و براى زن و مرد، هيچ چيز ديگر قابل مقايسه با صفت تقوا و هم وزن با آن نيست .
آنگاه تمام صفات والاى الهى و ارزشهاى انسانى را براى زن و مرد خاطر نشان ساخته و همواره راه رشد و حركت تكاملى آنان را نشان داده و آنها را از آنچه كه بر زيان كرامت و شرافت انسانى آنان مى باشد، باز داشته است !
زنان صالحه  
علاوه بر صفات مشترك بين زن و مرد، به برخى از صفات ، در مورد زن تاءكيد شده و ارزشهاى ويژه اى نيز براى او مشخص گشته است .
يكى از آن صفات ، صالح بودن زن است ، يعنى كسى كه شايستگى و لياقت روحى و پاكى درون و روانى داشته و از ناپاكيها، آلودگيها و خبث باطن پاك و منزه باشد.
آنگاه قرآن مجيد زنان صالحه را معرفى مى نمايد و در مصداق صالح بودن آنها به چند ارزش ديگر تصريح مى كند:
... فالصالحات قانتات حافظات الغيب بما حفظ الله ⁽¹²⁰⁾
(پس زنان صالحه ، كسانى هستند كه با كمال تواضع و خضوع ، همواره مطيع و در غياب همسر نيز حافظ اسرار و شئون خانواده هستند، حافظ آنچه كه خداى متعال نيز به حفظ آن فرمان داده و خود حفظ كرده است .)
در اين آيه كريمه يكى از معيارهاى صلاحيت و شايستگى زن ، اطاعت او از همسر چنين صفت فرشته گونه را دارد بلكه در غياب او نيز تعهد و مسئوليت خويش را ادراك كرده ، وظايف خود را در كانون خانواده به خوبى انجام مى دهد و حافظ اسرار همسر و آبرو، مال ، ناموس و حيثيت او مى باشد.
واضح است كه مراد آيه شريفه ، اطاعت و تواضع و خضوع در مقابل همسر مى باشد به دليل اينكه در مقابل واللاتى تخافون نشوزهن ، يعنى زنان سركش و افرادى كه از فرمان همسر در امور زناشوئى سر پيچى مى كنند، قرار گرفته است .
استاد بزرگوار مرحوم علامه طباطبائى (رضوان الله تعالى عليه ) مى فرمايد: از مقابله اين آيه با (واللاتى تخافون نشورزهن ) معلوم مى شود كه مقصود از الصالحات ... زوجه صالحه مى باشد... مو جمله (قانتات حافظات ) كه امر به صورت توصيف است (يعنى بايد حافظ و قانته باشند) يك حكم مربوط به شئون زناشوئى و معاشرت خانوادگى است . ⁽¹²¹⁾
و در تفسير نمونه مى خوانيم : صالحان و درستكاران ، و آنها كسانى هستند كه خاضع و متعهد در برابر نظام خانواده مى باشند و نه تنها در حضور شوهر بلكه در غياب او حفظ الغيب مى كنند، يعنى مرتكب خيانت چه از نظر مال و چه از نظر ناموس و چه از نظر حفظ شخصيت شوهر و اسرار خانواده در غياب او نمى شوند و در برابر حقوقى كه خداوند براى آنها قائل شده و با جمله (بما حفظ الله ) به آن اشاره گرديده ، وظايف و مسئوليتهاى خود را بخوبى انجام مى دهند.
بديهى است مردان ، موظفند در برابر اينگونه زنان ، نهايت احترام و حق شناسى را انجام دهند. ⁽¹²²⁾
در فرهنگ و بينش اسلامى به كانون گرم خانواده ، بسيار اهميت داده شده و چون پايه و اساس پرورش انسان ها و سعادت جامعه را كانون خانواده مى داند و به پاكى آن و صفا و صميميت در آن تاءكيد نموده و رعايت حقوق همه اعضاى آن را جزء دين و تفكر و ايدئولوژى دينى شمرده است و در اين رابطه اطاعت از شوهر و خوب همسردارى را در حكم جهاد در راه خدا دانسته است كه نگارش آن مطالب از عهده اين مختصر خارج است .
پاكى و شايستگى  
قرآن مجيد، همچنانكه به مردان دستور مى فرمايد كه چشم و دل خود را پاك نگاه داشته هرگز آلوده دامن نگردند، به زنان نيز اكيدا مى فرمايد:
قل للمؤ منات يغضضن من ابصارهن و يحفظن فروجهن ولا يبدين زينتهن ... ⁽¹²³⁾
(به زنان مؤ من بگو ديدگان خود را بپوشند (از آنچه كه جايز نيست ، چشم بپوشند) و دامن خود را پاك نگاه دارند و زينت هاى خويش را به ديگران نشان ندهند...)
در اين آيه مباركه و آيه قبل از آن ، پاكى دل و ديده ، براى زن و مرد از علائم ايمان و شايستگى شمرده شده است و براى پاكى جامعه نيز دستور داده است كه زن جلوه هاى زيبائى خود را در منظر و ديدگاه اين و آن قرار ندهد ولى براى گرمى كانون خانواده و رعايت حقوق همسر، در ادامه اين آيه ، شوهر و برخى ديگر از محارم را استثناء كرده مى فرمايد: الا لبعوليهن ... زينت هاى خود را جز شوهر و محارم ديگر، به ديگران نشان ندهند.
لازم به يادآورى است كه اين دستور را در مقابل فرهنگ مكتبهاى مادى گذاشته بيانديشيد كه چگونه در اين مكتبها زنان وسيله هوسرانيها و عياشى هاى آدمك هاى مردنما شده و به عروسك هاى كوكى و وسائل مصرف تبديل گشته اند؟ و متاءسفانه با نفوذ فرهنگ استعمارى نام اين نوع بردگى را، آزادى و روشنفكرى نهاده اند و زن از خود بيگانه هم آنرا پذيرفته است ؟ و خود را در ديدگاه و تماشاى اين نامردمان قرار داده است .
ولى قرآن كريم زنان شايسته و مؤ منان واقعى را محصنات (كسانى كه دژ مستحكم و خلل ناپذير ايمان ، تقوا، عفاف ، حيا و پاكى هستند) معرفى كرده است و زنان با ايمان در حصن حصين الهى بوده دست و ديده هر ناپاك و آلوده اى قادر به ديدن و سوء استفاده از آنان نمى باشد.
و بالاخره پاكترين و استوارترين و با صفاترين خانواده كانون گرم خانواده مؤ منان خواهد بود.
صفات شايستگان  
قرآن مجيد، در جاى ديگر كه براى رسول گرامى اسلام (ص ) زنان شايسته و بهتر را معرفى مى كند، مى گويد آنان چنين هستند:
... مسلمات ، مؤ منات ، قانتات ، تيبات ، عابدات ، سائحات ثيبات و ابكارا⁽¹²⁴⁾
(زنانى كه در مقابل حق تسليم گشته اند، ايمان قلبى و عملى دارند، از سر خضوع و تواضع مطيعند، همواره از زشتيها و بدى ها متنفر بوده توبه مى كنند، در پيشگاه خداى معبود به عبادت و پرستش مى پردازند، و براى اجراى امر الهى روزه مى گيرند، چه بيوه باشند يا با كره (اينان بهترين زنها هستند.
ناگفته پيدا است كه از ديدگاه قرآن ، رشد و كمال كه در پرتو، توجه به كمال مطلق و خدا متعال مى باشد، زنى داراى شخصيت انسانى و شايسته ترين است كه به اين بعد از كمال رسيده باشد و نشانگر جمال و كمال الهى و پاكى و منزه او و در عشق و ايمان به مرحله تسليم و باور رسيده باشد.
ناشايستگان  
در قرآن همچنان كه الگوى زن شايسته و با شخصيت را حضرت مريم (ع ) و آسيه همسر فرعون معرفى كرده دو نفر را نيز الگوى زنان بى شخصيت و ناشايست نام برده است :
ضرب الله مثلا للذين كفروا امراة نوح و امراة لوط كانتا تحت عبدين من عبادتا صالحين فحانتا هما فلم يغنيا عنهما من الله شيا و قيل ادخلا النار مع الداخلين ⁽¹²⁵⁾
(خدا براى كسانى كه كافر هستند، زن نوح و زن لوط را مثل زده است كه آنان همسران دو نفر از بندگان صالح ما بودند، به آنان خيانت كردند و آن دو بنده صالح ، ذره اى در مقابل امر خدا براى آن دو فائده اى نداشتند و با دو زن گفته كه : با ساير جهنميان و كفار، داخل آتش خشم خدا شويد.)
از اين آيه نيز نكته استفاده مى شود كه نشانگر ناشايست بودن آنان مى باشد و هر كس داراى آن جهان باشد، او نيز ناشايست است :
1- اين دو زن ، در مقابل امر خداى متعال با دشمنان خدا همكارى و همفكرى مى كردند و براى آنان به زيان راه حق و رسالت پيامبران ، جاسوسى مى نمودند.
2- به شوهران خويش خيانت كردند و براى همسرانشان ، همسرى امين نبودند.
3- در مدتى كوتاه همرنگ جامعه فاسد و كفار گشتند و ارزشهاى دروغين را بر ارزشهاى راستين ، مقدم داشتند و از عبادت و اطاعت حق ، رخ تافته به بردگى هواى نفس و شيطان در آمدند.
4- بر اثر عدم تشخيص حق يا نداشتن ادراك صحيح و يا غرور و جهل از فرصت همنشينى و معاشرت با پيامبران الهى استفاده نكردند و به جاى اينكه در جوار آنان سعادتمند گردند، بدبخت و شقاوتمند گشتند!
5- اگر كسى خود داراى ايمان و عملى صالح نباشد و شايستگى را به دست نياورد، نزديك بودن به افراد صالح ولو همسر بودن ، نتيجه اى به حال وى نخواهد داشت .
بنابراين هر زن ، صفات نكوهيده و زشت را داشته باشد، زنى ناشايسته مى باشد و گر چه در ظاهر خود را پسنديده و شايسته نشان دهد.
بنا داشتم پيرامون موضوعات ديگرى مانند:
ارث زن ، رعايت پوشش و حجاب زن ، مراعات زينت و آرايش در كانون گرم خانواده و مسائل ديگر در اين زمينه ، به تفصيل مطالبى را بنويسم ، ولى با توجه به آثار ارزشمند استاد شهيد علامه مطهرى رضوان الله تعالى عليه ، خوانندگان گرامى را به مطالعه اين آثار ارزشمند، ارجاع مى دهد
الحمد لله اولا و آخرا وصلى الله على محمد و آله الطيبين الطاهرين
حوزه علميه ، هادى دوست محمدى