فصل چهارم
روزها و هفته ها مثل برق و باد مى گذرند، تا چشم باز مى كنى دوره نوجوانى و جوانى سپرى شده و موهاى سفيد و خاكسترى دانه دانه روى سر پيدا شده اند و به دوره ميانسالى رسيده اى . پشت سرت را كه نگاه كنى همه سالها را مثل يك روز مثل يك طلوع و غروب آفتاب مى بينى .
حميد بهترين سالها را پشت سر مى گذاشت اما، حيف مى دانستم كه قدر اين سالها را وقتى مى فهمد كه آنها را از دست داده باشد. اگر متوسط عمر انسانها شصت سال باشد حدود سى سالش در خواب مى گذرد سى سال باقى هم در غم گذران حيات و در جدال بزرگى براى زندگى و در انتظار رسيدن روزهاى بهتر. روزهايى كه از دست مى روند و ديگر باز نمى گردند.
اين هفته هم براى تدريس ناگزير بودم به بندر عباس سفر كنم . همه ساعات روزهاى يكشنبه تا چهارشنبه در رفت و آمد گذشت . اما هيچ وقتى سخت تر و سنگين تر از لحظه اى نبود كه خبر مرگ جمال آذرى را شنيدم . روز پنجشنبه در فاصله ميان كلاس درس يكى از معلمهاى ادبيات كه در شهر بندرعباس تدريس مى كرد برايم ماجراى غرق شدن جمال و دوستش را در شبى تاريك در ميان خليج تعريف كرد. خبر مثل صاعقه اى همه وجودم را در برگرفت . همان شب به ياد بچه هايى مثل جمال و حميد داستان سياره مهاجم را نوشتم . قصه اى پر غصه كه شايد روزى براى آنها و به ياد جمال چاپ شود. گويا همه زمين درياست و همه زندگى لحظه اى كه فرود مى آيد و به نقش آفرينى بازيگران جوان در صحنه حيات خاتمه مى دهد. هيچكس ‍ نمى تواند بگويد در آن لحظه كدام بازيگر بهترين نقش را ايفا كرده و يا كارگردان پشت پرده چه طرحى را در فكنده است .
امروز هم بر اين باورم كه هر كه پاى بر صحنه حيات مى گذارد عهده دار نقشى مى شود و در فرصتى آن را ايفا مى كند كسى كه براى آفريدن آن نقش ‍ به دنيا آمده است . اءى كاش من هم مى دانستم براى ايفاى كدام نقش آمده ام و يا بهترين بازى ماندگار در خاطر زمان كدام است . نمى دانم شايد بازى جمال براى تحريك ذهن و قلم نويسنده اى بود تا همه سالهاى جوانى و ايام بيداريش را صرف گفتگو با حميد و صدها جوان ديگر چون حميد كند و شايد هم ...
روز شنبه به حميد زنگ زدم و گفتم كه قرار ما سر جاى خودش هست . بى آنكه بخواهم شنبه ها همه هفته هاى مرا تحت تاثير قرار داده بود. به صورت خود كار همه كارها و همه قرارها بر اساس قرار شنبه ها تنظيم مى شد.
بهار روزهاى آخرش را پشت سر مى گذاشت و گرما بر زمين كپ كرده بود و پارك شلوغ تر از هر زمان پذيراى مردم بود و بچه هاى كه با اسباب بازيهايشان ، اين طرف آن طرف مى دويدند.
به پارك كه رسيدم حميد با دوستانش مشغول گپ و گفت بود. با ديدن من از جا بلند شد و با صداى بلند سلام كرد، آنگاه بسرعت از دوستانش ‍ خداحافظى كرد و به طرفم آمد و بى مقدمه گفت :
- آقاى مهدوى نمى دانم چرا حس مى كنم ديگه رغبتى به هم صحبتى با بچه ها ندارم . خسته كنند است ، بى محتوا است ، تو اين چند جلسه كه توانستم پاى صحبت شما بنشينم هر وقت كه بعد از تمام شدن گفتگوى شما راه افتادم برم خانه احساس كردم دست خالى نمى رم . ته اين ظرف چيزى مونده ، يه چيزى كه حتى اگر قبولش هم نداشته باشم يا پذيرفتنش ‍ برام سخت باشه ، اقلا منو وا مى داره كه يك هفته تمام درباره اش فكر كنم .
- خنديدم و گفتم :
- پسر! همين روزها به جرم فكر كردن از جمع دوستات شوت ميشى .
- راستشوبخواين ، همين الان هم سوت شدم . وقتى من نمى تونم درباره فلان مارك شلوار يا فلان آهنگ روز يا پاشنه كفش اين و آن نظر بدهم به چه درد اونا مى خورم !؟ جالبتر از همه نظر مادرم بود. مى دانيد چى گفت ؟
- چى گفت ؟
- والله ! مادرم گفت حميد چند وقت خيلى تو فكرى ؟ نكنه عاشق شدى ؟ حواسته جمع كن پسر تو هنوز خيلى كار واجبتر دارى .
- اون بيچاره هم تقصير نداره ، از بس كه با فكر كردن به مسائل اصلى و مهم بيگانه ايم و مشغول امور خرد و بى ارزش و وراجى ، يك كمى هم كه سكوت مى كنيم و به فكر فرو مى رويم بر چسب هاى مختلف به طرفمان سرازير مى شوند، مورد تمسخر قرار مى گيريم ، خيلى هم دوستمان داشته باشند تهمت عاشقى مى زنند. هان چطوره ؟
- دقيقا همين طوره !
- بگذريم ، وضع اينه و گريزى هم نيست . گفتى كه خيلى فكر كردى پس ‍ سوال كن !
- آقاى مهدوى ، اجازه بدهيد مى خواهم بحث امروز را با سوالى درباره آزادى شروع كنم . آخه اين روزها بسيارى از مجلات و روزنامه ها درباره آزادى مى نويسند. خود من هم از آزادى و آزاد بودن دفاع مى كنم اما، دوست دارم شما امروز در اين باره برايم حرف بزنيد.
مثل هميشه موضوع را حميد معلوم كرده بود و من هم نمى خواستم چيزى جز آنچه كه او مايل به شنيدنش است بگويم . از اينرو گفتم :
- آثار ادبى و فرهنگى ملتها مملو از كاربرهاى مختلف از لفظ آزادى است .
لفظ زيبائى كه هميشه در ذهن مردم معنى پسنديده و مثبتى را تداعى مى كند بسيارى از سياستمداران فراماندهان نيروهاى نظامى و...
هم براى پيشبرد اهداف خود بارها از اين كلمه استفاده كرده اند و از همين جا هم مى توان فهميد كه پاى اين تمنا چه خونهاى كه ريخته نشده است .
قبل از هر چيز بايد بدانى كه آزادى و طلب آن به ذات و روح انسان بستگى دارد. انسانها، با ميل خودشان ممكن است كه زير بار هر سختى و رنجى بروند، اما، تا وقتى كه سلامت روحى خودشان را از دست نداده باشند، حاضر به پذيرش رفاه كامل در اسارت نيستند و اين موضوع خود جاى بحث فراوان دارد.
نكته ديگرى كه بايد هميشه بدان توجه داشته باشى اين است كه لفظ آزادى هميشه و همه جا معنى ثابتى ندارد. يعنى الفاظ و كلمات نيز مثل اعمالى و سخنان انسانها، تحت تاثير نوع نگرش و تفكر معانى مختلفى پيدا مى كنند. مى خواهم بگويم كه اشتراك در لفظ به معنى اشتراك در معنى نيست .
نبايد گمان كنيم كه آنچه در ميان اهل دين و صاحبان نگرش دينى از آزادى فهميده مى شود كه با معنى و مفهوم مورد نظر امانيستها يكى است . من و تو هم ممكن است در دوره هاى مختلف ، مفهوم متفاوتى از الفاظ داشته باشيم . بسته به اين است كه چه تفكر و نگرشى بر قلب و ذهن ما حاكم باشد. تا وقتى كه بر ما و آثار ادبى و فرهنگى ما نگرش دينى حاكم بوده ، همواره از لفظ آزادى معنى و مفهوم حريت و آزادگى را درك مى كرديم و آن را هم به كار مى گرفتيم وقتى حافظ مى گويد: